 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Талісман
Вершы. Публіцыстыка
|
Талісман, ты мяне беражы,
Беражы, талісман, беражы,
I на самым крутым віражы
Затрымай на апошняй мяжы.
Я так веру ў цябе, талісман!
Я цалую цябе, талісман!..
Талісман, ты мяне беражы
I мацьней да жыцьця прывяжы.
На зямлі, дзе радзіўся і рос,
Дзе паверыў аднойчы ў свой лёс,
Не аддай у бязьвер’е і зман,
– Ты адзіны мой бог, талісман!..
Талісман, ты мяне беражы,
Беражы і яшчэ паслужы:
На разьвілку дарог у глушы,
Дзе бялее рушнік на крыжы, –
Пераймі ад кашчавай ганца –
Каб я песьню дапеў да канца
25.XІ.1993.
|
Сябры мае!
Браты і пабрацімы!
Я ўспамінаю вас усіх дабром.
Калі ж прыедзеце ў мой край гасьцінны?
Калі мяне запросіце ў свой дом?
Чаго чакаем?
Покуль нас зусім
Не перасвараць злыдні-звадыяшы?
Чаму ж як непрытомныя маўчым?
Дзе нашы розумы і сэрцы нашы?
Ці ж для таго,
Каб жыць раздрай-разборам,
Віталі мы свабоду ў добры час?..
Ня ведаю, як вам,
А мне – дык сорам,
Што я ня бачу і ня чую вас.
27.XІ.1993.
|
Вы ўсё – аб дэмакратыі?
А дзе яна? Ну дзе яна?
Што песьня не за кратамі –
Ад сьвету не адзьдзелена?
Ня ходзіць падканвойнаю?
I не вісіць на почапцы?
Што можа птушкай вольнаю
Ляцець, куды захочацца?
Чаму ж, стуліўшы крылачкі,
Зьнямоглая, аціхлая,
Пад шэлест нейчай выручкі
Яна ледзь чутна ціўкае?
I ўжо жыцьцю ня радая,
Глядзіць на сьвет калекаю...
А вы – пра дэмакратыю!..
А вы – пра волю нейкую!..
27.XІ.1993.
|
Ты кпіш з маіх пакут?
З маёй бяды вялікай –
Маёй і многіх? Што ж!
Пасьмейся! Пахіхікай!
Цябе ня мог працяць
Разрыўны боль пякучы.
Ты маску зьняў – і ўсё:
I ўсе твае пакуты!..
5.XІІ.1993.
|
Кветкі маміны – вяргіні:
Аж бел-чырвана ў двары!
Ці не гэтым дарагімі
Сталі мне вы з той пары?
Пэўна, горкі, пэўна, кепскі
Быў бы лёс мой, каб ня вы.
Кветкі мамінай нявесткі.
Сымбаль сьвятасці жывы.
12.ХІІ.1993.
|
Люся Шульман, мой сябрук-равесьнік
Ты быў першы ў нашай Слабадзе,
Хто... Я помню, як узбоч ад весьніц
Ты ляжаў на жухлай лебядзе;
Як цямрэлі ў роспачы слабодцы:
«Ну за што? I што тут трэба ім?..»
Ты быў першы... Па квітках забойцы
Я тым летам мусіў быць другім.
Ці анёл мой кулю перастрэціў?
Ці сьцярог мяне мой зорны знак?..
Брат мой Люся, ў дзевяноста трэйцім
Ты прысьніўся мне ня проста так.
12.XII.1993.
|
Вярнуўшыся з прагаліны лясной,
Дзе сонечна было, нібы вясной,
I сосны жоўтыя тым сонцам мыліся,
I гурбы сьнежныя наўсьцяж іскрыліся,
I хмаркі белыя, ну не інакш,
Як з пашаноўнай думаю аб ім,
Усё ў абмін плылі, усё ў абмін,
Не засланілі сонца і на міг, –
Я гэта бачыў па вачах дзяўчат,
Вясёлых лыжніц, позіркі якіх
Такім сьвятлом ясьнелі, што й цяпер,
Вярнуўшыся ў свой пасмурны пакой,
Я жмуруся – як быццам мне няўсьцерп
Ад зыркасьці, і цяжкаю рукой
Міжброўе заціскаю. I маўчу.
Хто я ў сьвятле тым? – зразумець хачу.
12.XІІ.1993.
|
У слаўным горадзе Францыска,
Дзе я сьвяткую сьвята Слова, –
Твае вытокі і калыска,
Твой лёс, пачаты звыш сурова.
Вось тут ты, гордая ад роду,
На плынь Дзьвіны штодня глядзела,
I аб адным снавала крозу,
I аднаго ў жыцьці хацела:
Каб родны край быў вечна вольны,
Ня знаў палону, ганьбы рабства;
Каб твой народ, пракляўшы войны,
У мужных сэрцах песьціў брацтва.
I час настаў: зь імглы далёкай
Нам зорыць дзей тваіх пачатак!..
Таму так молада, так лёгка
I я хаджу тут, твой нашчадак.
У слаўным горадзе Францыска
Шапчу: «Жыве і не загіне!..»
I ўдзячна кланяюся нізка
Табе, прасьветлая княгіня.
13.XІІ.1993.
|
Я да сьляпой ня клічу помсты,
Ды калі ўсё ж наступіць час –
I выбух грымне векапомны, –
Я шкадаваць ня буду вас –
Вас, павукі, у кім апошні
Праменьчык людскасьці пагас.
14.XІІ.1993.
|
|
З эпасу маленства
|
|
Штрых да біяграфіі
|
Зноў стужку памяці кручу –
Гляджу сваё маленства.
Як страшна хлеба я хачу!
Калі яго наемся?
Ці на двары стаіць паўдзён,
Ці раніца, ці вечар –
Чаму я так яму жадзён?
Чаму галодны вечна?
Вось адвячоркам на грудку,
Дзе жніўны дух гарачы,
Сястра мне сунула ў руку
Малюсенькі акрайчык.
Хоць пахнуў паранкай праснак
I быў зямліста-шэры –
Я і дагэтуль помню смак
Сіроцкай той вячэры...
Вось у дзічы, пад купай лоз,
Ляжу цішком, як мёртвы.
А цётка – о, шчасьлівы лёс! –
Дае мне хрушчык з морквы.
I я па трошачку зусім
Адкусваю з-пад пальца –
Каб як мага даўжэй мне зь ім,
Даўжэй зь ім не расстацца...
Куды ні ткнуся ў памяць тых
Далёкіх дзён мінулых –
Усё адзін і той жа штрых,
Адзін і той малюнак.
Зь ім да сівых дажыў гадоў.
А ў старасьці пачэснай –
Здаецца... скора буду зноў
Жадзён скарынцы чэрствай.
23.ХІІ.1993.
|
Пракляўшы рынак безгаловы,
Я ўспамінаю з болем наш –
Былы, мясцовы, местачковы,
Багаславёны фэст-кірмаш.
О, колькі ён зьбіраў народу!
I пачуваўся кожны там –
Нібы прыйшоў па ўзнагароду
Ці ўзнагародзіць хоча сам.
Усё там сьведчыла пра сьвята,
Усё высокі брала строй.
Там кожны меў Хрыста за брата,
А Багародзіцу – сястрой.
Там кожны быў другому рады,
Як свату сват, як кум куме.
А прыніжэньня ці няпраўды
Там не магло быць і на ўме.
Сам Бог там чаркаю налітай
Вітаў усіх і меціў знак.
«Ну не прадам – бяды вялікай!
Ну не куплю – пабуду так!..»
Усякі торг любоў вянчала.
Жыцьцё сьвяцілася ўваччу.
А што за мова там гучала!
Якую там я мову чуў!..
Не, гэта быў зусім ня гандаль,
Ня продаж-купля душ праз торг.
Была свабоды прапаганда.
Быў выхад сэрца на прастор.
25.ХІІ.1993.
|
За ўсе свае памылкі і грахі
Перад людзьмі і Богам,
За тое, што, нібы сьляпы-глухі,
З анёлам блытаў погань, –
Кускамі сэрца кожны дзень плачу.
Чаго ж, панок, кісьлісься?
Падазраеш, што зьбегчы я хачу?
Ня ўсё сплачу – баісься?
Дарэмна! Мог бы ўжо і ведаць-знаць,
Што я не з дэзерціраў
I ад жыцьця ня кінуся ўцякаць:
Сплачу да кроплі шчыра.
25.ХІІ.1993.
|
Які ўжо год цынічны зброд
Спраўляе шабаш на экранах,
У храмах тлуміць, як у крамах,
Каб зьвесьці корань наш на звод.
Які ні высьвечу канал,
Любой парою, дзень-адодні –
Крыўлякі, выхапні, падонкі
Крычаць: «Канай, мужык, канай!»
Каб без душы, бяз крыл, бязь сіл
Я задыхнуўся ў гэтай багне
I не пачуў, як гром бабахне –
Той, што на ўвесь на небасхіл.
30.ХІІ.1993.
|
н.г.
Ёсьць усё ў нас –
I нават на здраду прычыны.
Ёсьць за ўсё апраўданьне –
За ганьбу, за зьдзек...
А яшчэ –
Ёсьць, на шчасьце,
Такія жанчыны,
Безь якіх Беларусь
Не ўваскрэсла б вавек.
2.I.1994.
|
«Сыпце радасьць ім поўнаю жменяй!» –
Гэты кліч я ўспрымаю праз боль,
Бо дзіцячага сьмеху ўсё меней,
А дзіцячага суму ўсё больш.
Суму тых, што падобны на Бога,
Калі ўсьмешкай адорваюць сьвет...
Для каго ты патрэбна, свабода,
Калі мы не ўратуем іх сьмех?
2.І.1994.
|
Так карупцыйна-мафіёзна
У нас ідзе грабеж-разбой –
Што мушу ў рэйку біць трывожна:
Ратуйце, людзі, выбар свой!
Ці вы яшчэ не зразумелі,
Хто час наважыў асядлаць?
Якія выпаўзьні усьселі
На горб мазольны – кроў смактаць?
Ці не відно ў цісках пагарды,
Куды, зьмяніўшы колер фраз,
Зьмяніўшы цэшкі і кукарды,
Вядуць пярэваратні нас?
Ці, звыкшы несьці крыж пакутны,
Мы так і будзем жыць-цярпець,
Пакуль наш дух, калісь магутны,
Не перастане нават тлець?
Дык не маўчыце ж!
Станьце грозна
Жывой сьцяной, у поўны рост, –
I рушце ўсе, пакуль ня позна,
За вольны край, за новы лёс!
14.І.1994.
|
Суд над ім учынілі,
I ў тым паядынку няроўным
Ён ад іх бараніўся як мог
Словам праведным родным.
Мовай маці-зямлі
Ён прабіцца хацеў у іх сэрцы,
Ды яго зразумець не маглі,
Бо былі... іншаземцы:
Ні адзін, хто яго
Вінаваціў у цяжкай крамоле,
Ані слова ў судзе
Мовай гэтай зямлі не прамовіў!
26.1.1994.
|
Ну, вось і зноў засьведчылі
Сваё нераўнадушша
Мае сябры-дасьледчыкі:
Узрушыў я іх дужа.
Сьпярша адзін прымерыўся
I ў гонг ударыў раптам: «Гэй, гэй!
Паэт зняверыўся
I здрадзіў дэмакратам!»
Пасьля другі – прыслухаўся
I першага паглыбіў:
«Крывой дарогай рухаўся
– Таму і ў песьні схібіў!..»
Бадай вас качкі, хлопчыкі!
Усё жыцьцё на крэслах
Мазоліце вы копчыкі,
Капаючыся ў тэкстах.
I ўсё мой грэх знаходзіце
– Як вось і гэтым разам...
Сябры! Ня мне вы шкодзіце.
Шчыруйце, добрым часам!
Прыгнуты горкай ношаю,
Я вам усё дарую –
I ўсю лухту найноўшую,
I ўсю лухту старую.
I дзякуй вам, што ў пространі
Скупой на сьмех эпохі
Мяне сягоньня проста вы
Павесялілі трохі.
13.ІІ.1994.
|
Сыны і дочкі матухны-зямлі!
Вы бачыце, як сатанеюць тыя,
Што ў нашых душах так і не змаглі
Усьмерціць мовы зернеткі жывыя?
I ад таго, што сёньня на сяўбе
Мы марым пра жніво, пра песень копы, –
Ажно равуць, выходзячы зь сябе,
Гвалтаўнікі яе і далакопы.
Ім мала ёй адмовіць у правах,
Ёй – чыстай, зіхаткой, як сонца ў росах.
Ім трэба ўнізіць, збэсьціць, апляваць,
Пазьдзекавацца ў самы розны спосаб.
Што ж! Дзіўнага нічога тут няма:
Яны прывыклі мець на гэта права.
Ім гэта можна! Хіба ж задарма
Шануе, цэніць, любіць іх «дзяржава»?
Ім можна ўсё! – Упэўнены яны.
I нават мову камяніць астрожна.
А нам што можна, дочкі і сыны?
Ці думаеце вы: а нам што можна?
Ці ў нас усіх правоў, што шапку зняць
I подлы страх адкашляць перад п’яўкай:
«Панок, дазвольце мне паначаваць
У роднай хатачцы маёй, пад лаўкай».
19.ІІ.1994.
|
На чым ад роду ў род
Праз доўгі-доўгі час
Трымаўся наш народ?
Вы – маеце адказ?
Не, не на трох кітах.
Не на слупах сямі.
Народ наш у вяках
Трымаўся на сям’і.
На сьвятасьці яе
Няпісаных зарук.
На тым, што не дае
Парушыць вечны круг.
Што не дае сынам
Па-над сумленьнем стаць –
Старых бацькоў, як хлам,
У дом убогіх здаць.
Што ад дзіцячых сэрц
Адводзіць блуд і гвалт,
Пагрозу страціць сэнс
I абярнуцца ў малп.
Сям’і распад, сям’і –
Прычына нашых бед.
А ён настаў, калі
Перакуліўся сьвет
Калі на дол, да ног,
Лягло сьвятло нябёс –
I наш над намі Бог
Пакрыўдзіўся да сьлёз.
«Душу, – узьняў Ён перст,
Зваліўшы на зямлю,
Вы зрынулі найперш
I ўгробілі сям’ю.
Вось і кажу вам я:
За годам сыдзе год –
I гэтак, як сям’я,
Разваліцца народ.
Спадуць у пыл і прах,
Пад нейчы феерверк,
I ваш дзяржаўны сьцяг,
I ваш дзяржаўны герб».
20.11.1994.
|
Прысьніўся ты гэткі – як помню
З апошняга лета твайго:
Ідзеш, учарнелы ад болю,
З мальбою да сьвету ўсяго.
Такі ў цябе змучаны выгляд
Што болю і я не стрымаў.
Ён – крыкам скрозь сэрца, навылет:
Завошта нас Бог пакараў?
Няўжо Ён ня мог запабегчы
Хваробы падступнай удар
Каб браў ты і сёньня на плечы
Народнага лёсу цяжар?
Належачы родным нябёсам,
Ты бачыш, што робіцца ў нас?
Няйначай як страцілі розум
Нязваныя пастыры мас.
Належачы роднаму долу,
Ты чуеш, як нэтры дрыжаць?
Стратэгі і творцы расколу
Задумалі буру пажаць.
З табою, хто лета па леце
Трымаў нашу веру, як сьцяг,
У гэтым растурзаным сьвеце
Сьмялей бы глядзеў я ў прасьцяг.
Сярод халуёў недалужных,
Сярод пашлякоў і сквалыг,
З табою, надзейным і мужным,
Быў меншы б трывогі ўскалых.
Пра гэта сказаць я рвануўся
Табе, ды як водзіцца ў снах,
Ты толькі балюча ўсьміхнуўся –
I зьнік у натоўпе няўзнак.
|
Не, не бяда, што, як калісьці,
Я не патраплю ўжо, відаць,
На веснавую хвалю выйсьці
I па-юнацку сьвет вітаць.
Мне і таго зусім даволі,
Што верыць сыну родны край,
Што на бацькоўскім плодным полі
I я ня лішні аратай.
I што магу за вольным плугам
Гукнуць, змахнуўшы пот зь ілба:
Жывей, сябры! Ня падаць духам!
Багаты плён нас дасьць сяўба!
20.V.1994.
|
Пагорак. Лагчына. Кусты.
Курасьлеп. Рачулка і мосьцік.
Дарога. Усё, што калісьці,
Прыйшоўшы на сьвет,
У спадчыну ўзяў ён ад Бога.
Ад бацькі і маці.
Ад добрых людзей.
Усё, з чым адроду радніўся,
У чым раствараўся душою
Штодзень
I ўрэшце зусім растварыўся.
Хаджу па наўкольлі,
Дзе ён сіратой
Хадзіў, заварожаны сьпевам –
То моладзі ў лузе,
Вясьнянай парой,
То жнеяк – у жыце дасьпелым.
Гляджу, узіраюся...
Толькі – дарма!
Пагорак застаўся, ня зьнесьлі.
А духу паэта – ня чую.
Няма!
Ні ў полі.
Ні ў долі.
Ні ў песьні.
Усё, чым калісьці я сэрца гаіў
Ад скрухі, ад лёсу разгадак –
Усё абяздушыў,
Усё амярцьвіў
I вытравіў мудры нашчадак.
21.V.1994.
|
У сорак трэйцім выжылі,
Ад ран крывёй сьцякаючы,
У сорак шостым выжылі,
Плуг на сабе цягаючы,
А праз паўвека, старцамі
У сытых хлеба просячы,
Надзею выжыць страцілі
Ад крыўды і ад роспачы.
22.V.1994.
|
Родная, мілая, любая!
Сьвет заімгліўся журбой.
Непагадзь страшная, лютая
Нас не мінула з табой.
Зь яснае пэўнасьці выбіла.
Згасла вясёлка-дуга.
Вочы праменныя выпіла
Чорная скруха-туга.
Мілая, любая, родная!
Як ты далёка была!
Як, непрытульна-халодная,
Вечнасьць марудна плыла!
Днямі пустынна-вятрыстымі
Стыла ў самоце душа,
Покуль, як лодка да прыстані,
Радасьць да сэрца ішла.
Любая, родная, мілая!
Зноў я адчуў, што жыву.
Ясьніцца далеч імглівая.
Сьвет разганяе журбу.
Холад далоняў ня выстудзіў.
Сівер ня выдзьмуў цяпла.
Д’ябал у Бога ня высудзіў
Тое, што ты мне дала.
22.V.1994.
|
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
