|
|
|
Эх вы, песьні...
|
Чорныя скібы
А ўсё-ж вярнуся я к табе
Палавічнік
*** Гэта было, помню, рана-рана...
Чорныя скібы
На межах
Песьня
*** Загараліся шляхі зорныя...
Касец
Там, дзе шуміць каласістае гора
З каласамі
*** Сонца ў калосьсі згарэць не магло...
За работай
Чорныя скібы
I песьні і сонца
Баян
Над вазёрамі
Ой ды на зары
*** Жаць ідзе батрачка рана...
*** Прыйдзем яшчэ, вёска, твае песьняры...
*** Вецер польны ды вясеньні...
Да штурму
|
Акварэлі
*** Акварэлі разьліла...
*** Ўсюды сьнег зрывала ветрам...
На беразе
Мы ідзём
Вільня
Пад вясеньні чаромухі шум
На вясковай вуліцы
Вясной
Бор
Заіграла скрыпка
Легэнда
Сьфінкс
Ў Рыо-дэ-Жанэйро
Nord-Ost
Ціха ў порце
Ходзіць вецер
Пад шум непагоды
I ціха ноч
У падзямельлі
Жнівом
*** Падымалася зара ды а паўночы...
Баб’е лета
Провады
У маршы
Ня плач
Зазімак
Дарога
Серп сонца
У непагоду
Ціха так ціха
Калыхаліся цені ліхтароў
Люблю Цябе Краіна
Весткі
Ой, ня гніце, ветры
|
На этапах
*** Хто пачуў тваю песьню жалезную...
Не падуць расой
*** Вагон калыша. Позьні дождж...
Нямала зор апала ў Нарач
У вагоне
*** Нарач, як мора, шуміць...
Ізноў я тут
Над паласой
*** З поля полем ідучы...
Эх калыхаліся сосны
Начная цішыня
Над Прыпяцьцю
Да дня
Вянок
Першы сьнег
Сэзановец
На шляху дзікіх гусей
Санэт
Вазёры, вазёры
У завею
Пад вастрожнай сьцяной
Спатканьне
І я няраз ў мурох вастрожных
Мы не памром
*** Ліхтары...
Эстрады
Акт першы
Ясна зоры гарэлі
Ткала я, ткала палотны
*** Зара на плоце іскрамі затлела...
|
|
|
Думы мої, думы мої...
Нащо стали на папері
Сумнимі рядами?..
|
|
Т. Шаўчэнка
|
Эх вы, песьні, мае песьні
Зь ніў, з дуброў цяністых,
Ад сярпа, касы, сякеры,
Ад крыніц бруістых!
Не пісаў бы, не складаў бы
Я вас, думы-песьні,
Каб ня вецер шызакрылы,
Вецер напрадвесьні;
Каб ня вербы над магілай
I ня шум бярозкі
Над прасёлачнай дарогай,
Над маёю вёскай;
I ня кагарак пужлівых
Гоман – крык балючы,
Каб ня білася так Нарач
Аб крутыя кручы;
Каб ня тыя маладыя
Дні ў мурах астрожных
I напевы векавыя
Сосен прыдарожных,
Не знайду спакою з вамі,
Песьні гневу, болю,
З сэрца просіцеся самі
Вырвацца на волю.
1935
|
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Конік ідзе, спатыкаецца.
Думы, як хмара варон,
Ціха спусьціліся раніцай
На палавічны загон:
Трэба ўзараць ніву чорную,
Трэба зь сям'ёю пражыць,
Скібы узьнятыя горкія
Ў засуху потам паліць;
Ночы свае недаспаныя
Трэба скасіць і зьвязаць,
Зьвезьці снапы алавяныя,
Працы палову аддаць...
Цягнуцца думы барознамі,
Чорны змываючы пот,
Там, дзе за дальлю дарожнаю
Золатам зьзяе усход.
Чутна, як зь песьняй сталёваю
Распачалі там сяўбу...
Нам трэба зь сіламі новымі
Зноў падымаць барацьбу,
Каб гэта неба шырокае
Сьветлым, бясхмарным было,
Каб на зямлі тут высокае
Наша калосьсе цьвіло.
1936
|
Гэта было, помню, рана-рана,
Калі я сьцяжынаю ішоў;
Недзе зазьвінеў неспадзявана
Жаўранак у сіняве палёў.
Што ты там убачыў, госьць вясновы,
За мяжой, абвітаю смугой,
За далёкім золакам барвовым, –
Падзяліся радасьцю сваёй!
I ён сыпнуў шчодра ў маю шапку
Столькі песень, сонца, сьветлых рос,
Што я ледзь сабраў іх у ахапак
I да хаты бацькаўскай данёс.
1935
|
Плуг у руках,
Зь ім чарадзей я на чорных барознах
У шэрай сярмязе і ў лапцях лазовых...
Чорныя
скібы
кругом.
Дыхаюць грудзі
Шырай і шырай...
Сінім прасторам і дальлю.
Што ж не ляціш ты, жалезны мой вырай,
Не адклікаешся стальлю?
Чорныя
скібы
кругом.
Звоніць аб камень
Сталёвы нарог.
Конь упіраецца, скібы цяжкія...
Глянь! На усходняй старонцы –
Іскры! Барозны затлелі зарою.
Выарам хутка і сонца!
1935
|
Заблудзіўся сіні вецер між нівамі,
ткаў узорамі сінія думы,
прабягаў каласістымі грывамі,
прабягаў між калосьсямі шумам, –
шумам тым, што ў цэлі за кратамі
не даваў днём і ноччу спакою;
думы тыя, што вечна аратаму
сьняцца над паласой-баразною.
Час настаў, каб загоны шырокія
ты засеяў, а сеяць ўжо можна.
Хай глыбей плуг барозны глыбокія,
хай глыбей рэжа грудзі барознаў.
Даўно бураю хмары разьвеяла.
Зары струнаў дрыжаць валаконцы.
Выйдзі, сейбіт сусьветны, ды весела
выйдзі сеяць, таварыш, да сонца!
Заблудзіў сіні вецер між нівамі,
ткаў узорамі сінія думы,
прабягаў каласістымі грывамі,
прабягаў між калосьсямі шумам.
6.V.1934.
|
Прыйшла з батрацкіх
Ты сяліб,
З-пад саламянае
Страхі,
З-пад тапара,
Касы, сахі,
З-пад камяністых
Чорных скіб.
Таму ў табе
Такі цяжар
Зямлі, дуброў,
Азёр, крыніц,
Хмар градавых,
I навальніц,
I нашых дум,
I нашых мар.
1935
|
Загараліся шляхі зорныя –
Зоры зорныя над паласой;
Пазьбіраліся думы чорныя –
Хмары чорныя над галавой.
Зажурыліся вочы сінія
Непагодаю, быццам на дождж.
Савой – птушкаю цемнакрылаю
Прыляцела зь лясоў ціха ноч.
Дзе палотнамі саматканымі
Поле сьцелецца ў даль за ракой,
Там пайшлі сыны з партызанамі
Ў партызанскі паход грамадой.
Ці пакрыецца неба хмарамі,
Ці затлее зарою усход,
Ці глядзіць да дня ноч пажарамі
На раку, на высокі чарот, –
Ўсё старэнькая маці моліцца
За дзяцей, партызанаў сваіх...
Між паўночных зор месяц коціцца
Па дарогах паднебных глухіх.
1936
|
Выйду я ў поле з вострай касою –
сонца ня ўстала яшчэ над зямлёю –
трэба яго спатыкаць.
Кіну сталёвыя ўдаль адгалосы,
стану, пачну я касіць у пакосы, –
неба зардзелася гладзь.
Доўга зьвінеў звон касы сіратлівы,
дзесьці пачуўся, далёка над нівай,
ў цішы калосьсяў і ніў.
Быццам ў адказ на прызыў адзінокі,
звон кос пачуўся далёкі, далёкі –
песьні магучай прыліў.
Ўдарыла рэхам у межы вузкія,
і зашумелі шнуры залатыя
зь песьняй сталёвай касы.
I у пакосы з устаўшай зарою
клаліся цьвёрдай мазольнай рукою
горкі палын, каласы.
1935
|
|
Там, дзе шуміць каласістае гора
|
Маўчыць васільковая ніва,
маўчыць каласістае гора.
Адзін толькі вецер кудлаты
кульгаючы шэпча, гавора.
Гавора ён мне небыліцы:
аб шчасьці вузкой паласы,
аб долі крывавай, мазольнай,
аб песьнях сярпа і касы.
Лятуць сінядымныя думкі,
Як зь ветрам кульгавым, кудлатым,
ад вуліц к гарбатым палоскам,
ад фабрык к саломяным хатам.
Маўчыць васільковая ніва,
маўчыць каласістае гора.
Адзін толькі вецер кудлаты
кульгаючы шэпча, гавора.
XII.1933.
|
– Гісторыя гэта малая,
Ды толькі, як песьня, жывая...
– Гавары!
– Чырвоную хустачку помню
I сонца ў вачах.
На'т колер вачэй ня ўспомню ніяк.
Ітак – было гэта жнівам –
Ішоў зь сенажаці я нівай.
Серп гарэў у яе ў руках...
Што ж, ісьці мо' далей?
I стаяць неяк страх...
Эх, хаця б з каласамі ня зжала!..
А ў грудзёх маіх нешта зайграла.
Толькі часам вясна так іграе ў грудзях
Ці жаўрук, калі будзіць зару на палях.
Заглядзеўся, стаю. А дзяўчына ўсё жне.
Ніва тае, як сьнег.
Серп бліжэй да мяне...
Ні стаяць, ні ўцякаць, –
Як прывязан, аж сьмех.
Эх, хаця б з каласамі ня зжала!
У час нядобры падумаць прыйшлося.
Праўда, што не сярпом,
Але толькі і толькі вачамі
Мяне зжала між ніў з каласамі.
1935
|
Сонца ў калосьсі згарэць не магло,
Покуль ноч не арасіла аселіцы.
Месяц прыйшоў, скамарох, у сяло
З чорнай кудлатай мядзьведзіцай.
Выплылі хмары – авечак табун
Выгнаў на поле шырокае вецер
I заіграў звонам збуджаных струн
На зачараванай жалейцы.
Сьпіш неспакойна ты, вёска мая,
Вечна цябе сны бясхлебныя мучаць,
Там, дзе расстайныя сосны стаяць,
Нарачы хвалі ўскіпаюць на кручах.
Сёньня з астрогаў, з этапаў цяжкіх
Песьні змаганьня прынёс пад дзяругай.
Родная вёска, паслухай ты іх!
Чуеш свайго песьняра-валацугу?!
1936
|
– Горак батрацкі хлеб, горак!
Долю клянеш сваю часам.
Кончылі мы капаць насып,
і завярнуў я у горад.
– Ты ўжо ня раз гаварыў нам!
Бэльку спусьціў бы на вокны!
А што, тытун нам ня змокне?
Валец прыціснуў бы клінам!..
– Разам служыў з тваім братам..
Працы, брат, праца няроўна.
Сталь выліваючы з домны,
змыешся потам дзесятым.
– Што ж тут банкрату ня відна?
Ты пашукаў бы, Гаўрыла!
Кранам канат падхапіла!
Гэй, там! разгружвай вінду!..
– Помню, як сяньня, маторам
пальцы яму адарвала,
пагараваў ён нямала,
зьведаў нямала ён гора...
– Можа на вінду хто гляне!
Што там арцель ўся пабегла?
Эх, абарвалася цэгла!..
зьбіла кагось з рыштаваньня!
– Што ж, і сьпяваць не ахвота, –
ціха арцель гаварыла.
Вінда скрыпела і ныла,
Ціха кіпела работа.
1933
|
Плуг у руках,
Зь ім чарадзей я на чорных барознах
У шэрай сярмязе і ў лапцях лазовых...
Чорныя
скібы
кругом.
Дыхаюць грудзі
Шырай і шырай...
Сінім прасторам і дальлю.
Што ж не ляціш ты, жалезны мой вырай,
Не адклікаешся стальлю?
Чорныя
скібы
кругом.
Звоніць аб камень
Сталёвы нарог.
Конь упіраецца, скібы цяжкія...
Глянь! На усходняй старонцы –
Іскры! Барозны затлелі зарою.
Выарам хутка і сонца!
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Выйшаў ён на вуліцу
Ў вышытай кашулі.
Пыл з-пад лапця курыцца,
Што ж усе паснулі?
Мала яму вёскі –
Размахнуцца цесна,
Курыць папяроску,
На трохрадцы песьня:
– Над жыцьцём сабачым
Ужо годзе плакаць:
Выйдзем і паскачам,
Покуль стопчам лапаць.
Стопчам – дык атопкам
Пыл уздымем хмарай,
На ўсю вёску ёмка
Сьвісьнем ды прыўдарым!
Кожнаю вясною
Мы выходзім шырай,
З раньняю зарою
Сустракаем вырай.
Эх, яшчэ ня звоняць
Яго пералівы
Сярод нашых гоней,
На шырокіх нівах!
– Век хаджу дарогай,
Пуцявінай польнай,
Па дварах, парогах
З сваёй песьняй вольнай.
Бы ў салому стрэх я,
Так у думкі-мары
З перазвонам сьмеху
Кідаю пажары.
Знаю, што ў панурую
Ночы непагоду
Разадзьме іх бураю
З захаду да ўсходу.
Дык, браты, ідзіце
На палёў абшары,
Ўбачыўшы зарніцы
Новага пажару.
I рукой мазольнай
З новай сілай сьвежай
Распаляйце горны,
Разрывайце межы!
1935
|
Хмары, а сонца ў іх гразкім балоце
плямамі месіць дарог каляіны.
Торба, сухар абгрызены ветрам, –
торбу на плечы батрак перакінуў.
Ідуць...
Адзін – з хаты батрацкай, дзіравай;
другі – з-над вазёр неспакойных,
бурлівых...
Дарога – шырокі ручнік саматканы,
накінены сьвятам вясеньнім на нівы.
– А то мо' служыў пастухом ці
паробкам?..
Маўчыць... толькі зрок блудзіць
межамі, полем.
Вецер тармосіць падзёртай сярмягай...
Думы, як хмары, плывуць мімаволі...
– Так. Жыцьцё наша –
жыцьцё-паняверка.
Вечна мазоль на руках, а бяз хлеба...
Толькі глядзяць вочы з голаду сьмела
шырэй як панскае поле, як неба...
– Сам ты здалёку?..
з-над Нарачы, кажаш?..
Толькі дарога, і хмары, і вецер,
ды ў грудзёх сэрца – белая кагарка –
звонка гарачымі крыльлямі б'ецца...
– З-над Нарачы, Мястра, з-над сініх
вазёр.
(Вецер ў сярмязе падзёртай ублытаўся).
Што чуваць – раскажы?..
Я ня шпіцаль, а свой...
От прыйшлося да слоў – папытаўся.
Чулі і мы, брат, пра вашы вазёры, –
(цягнецца вырай крыклівым шнурам) –
чулі і ведаем, прыйдуць яшчэ,
ўдараць у бераг ня гэткія буры...
Сонца дарогай
пайшло
за ўзгоркі.
Плачуць і ныюць калёсы абозаў.
А дзень, зачапіўшыся рыжай чупрынай,
доўга вісеў,
паміраў
на бярозах.
14.XI.1936.
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Жаць ідзе батрачка рана,
Жыта жаць у панскі двор,
Вочы хусткай выцірае –
Хусткай, што купіў Рыгор.
Толькі недзе ён далёка –
За астрожнаю сьцяной;
На расстаньні ёй пакінуў
Хустку зь песьняю сваёй.
Гаварыла гэта песьня,
Што парвуцца кайданы
I над намі хутка ўстане
Сонца волі і вясны.
I як песьні не паверыць,
Што пеў некалі Рыгор,
Песьні той, што паўтараюць
Разам зь ёю нівы, бор?
1936
|
Прадсьпеў да паэмы "Нарач"
Прыйдзем яшчэ, вёска, твае песьняры,
Ня з торбамі песень жабрачных, –
Смыком серабраным на струнах зары
Табе заіграем іначай.
Прысядзем ля прызбы, на новы парог,
Зь вясёлым і ясным абліччам,
Вярнуўшыся з дальніх этапных дарог,
Хоць шмат каго з нас недалічым...
Ты зьвесіш чупрыну саломенных стрэх
Пад песьні, шум цёмнага бору,
I выплывуць зоры на сіні начлег,
На сінія хвалі азёраў,
Закінуць свой невад узорны на дно,
У ціхія Нарачы тоні,
Дзе месяца толькі сталёвы нарог,
Затоплены бураю, звоніць.
I ўбачым тады, як радзімы прастор,
I песьню, што просіцца з сэрца,
I струны жывыя пялёсткамі зор
Асыпле кастрычніцкі вецер;
I зьнікнуць туманы з дарог-каляін,
Зара чырвань-хустку накіне
На грэбень сасновых густых верхавін,
На плечы этапнай краіны.
Прыйдзем яшчэ, вёска, твае песьняры,
Ня з торбамі песень жабрачых, –
Смыком серабраным на струнах зары
Табе заіграем іначай.
1937
|
Вецер польны ды вясеньні
хай цалуе рукі, твар,
і дзень новы поўнай жменяй
звонкі высыпе загар.
Не аб тым я пець задумаў!..
От, сарваліся славы,
быццам ветру п'яным шумам
шапка з буйнай галавы.
Не парадзіш: грудзям цесна
між палосак і разор.
Накіпеўшым бунтам, песьняй
ўскалыхнуў бы так прастор,
як калыша толькі бура
сосны звонкія ў бары,
разадзьме ў пажар віхурай
іскры вугальля-зары.
Хай тэй буры адгалоскі,
хай пасыпіцца загар
і на песьні маёй вёскі,
і на стрэхі і на твар.
1936
|
Вугля кінь у горны!
I парыў сілы, бунтарны і сьвежы,
Ў нашых жылах, зь песьняй звонячы, хай б'ецца.
Агонь запалілі мы поўначчу чорнай, –
Да штурму гартуйце жалеза і сэрца!
Песень кінь у горны!
Трэба і іх напаліць дачырвона,
Каб вораг ня мог іх таптаць больш нагамі,
Каб, ударыўшы словам гартоўным,
Адказваў полымем камень.
Путаў кінь у горны!
Мы іх ударамі молата скрышым.
Толькі молатам лепшая доля куецца.
Агонь запалілі мы поўначчу чорнай, –
Да штурму гартуйце жалеза і сэрца!
1935
|
|
Акварэлі разьліла
вясна
на полі:
зелень ніў і пазалоту, бель і сінь.
Вецер, вецер, і ты фарбаў сваю долю,
цені хмараў зь перазвонамі раскінь.
Акварэлі разьліла
вясна
на полі,
спатыкаўшыся на межах мімаволі...
I на вёскі
на загоны
рана, рана,
распусьціўшы зару-косы па імгле,
зорным шляхам, у кашулі саматканай,
прынясла нямала песьняў ў падале;
спатыкнуўшыся на межах мімаволі,
іх рассыпала, расьсеяла на полі.
1935
|
Ўсюды сьнег зрывала ветрам;
ніў гарбы чарнелі шырай,
і крычала у паветры
пералётных стадаў вырай.
Мо' віталі неспакойна
шум на межах, шум балот
і зарою неўгамонна
разьзьвінеўшыся усход.
I на мокрыя барозны
між адтаяўшых гарбоў
ападаюць асьцярожна
стады чорныя сяўцоў.
Ападаюць на палоскі,
там дзе вецер на прадвесьні
залацісты шум расплёскаў
з залацістым шумам песьні.
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Сівая хмара сьцерла сонца,
Вясеньні першы дождж заплакаў.
Па чарапіцы і па гонце
Разьліўся вечар сінім лакам.
I ноч прыйшла з прадмесьця вуліц,
Палезла на званіцы, вышкі.
Сабакам чорным вецер скуліць
Пад шэрым мурам, пад Лукішскім.
Гараць агні ў вялікіх вокнах,
I крык газэтчыкаў, рэклямы,
Ды на вясеньнім бруку мокнуць
Ад ліхтароў жывыя плямы.
А на пліце цяжкой, бэтоннай
Дождж гразьзю прозьвішчы заплёскаў, –
Баладу віселіц сьцюдзёных
Гаворыць зь ветрам Каліноўскі.
Мо' расказаць табе пра нашы
Пра барыкады і удары?
Пра тых байцоў, што палі ў маршы,
Мо' расказаць табе, таварыш?
Мо' расказаць табе пра заўтра,
Пра песьні-сны, што ў нашых казках?..
Цішэй, ідзе бульварам варта,
I блудзіць дождж па бруку гразкім,
А дрэвы нешта мне гавораць...
Увесь пакрыт я мокрым сьнегам...
Ну дзе ж сягоньня, родны горад,
Мяне прытуліш без начлегу?
1936
|
|
Пад вясеньні чаромухі шум
|
Што спусьціў галаву – не іграеш?
Можа, песьня навеяла сум?
Небылое успомніў, таварыш,
пад вясеньні чаромухі шум?
Успомніў, можа, аб тым, што мінула,
аб чым вецер ў кастрычніку ныў,
паміж гразкіх бульвараў і вуліц
і ўзгараных снарадамі ніў?
Тыя дні жоўтым лісьцем пакрыла,
як сьляды на дарогах і пыл;
на старых жа акопах-магілах
ўсё жывая мінуўшая быль.
Старыкі расказалі яе нам,
падплятаючы лапці лазой,
падплятаючы быль небыліцай,
за лучынай у хаце крывой.
А мы, з прыпячку, слухалі ціха...
Толькі гулка шумеў калаўрот,
ды ўскруціўшы вясеньняе ліха
п'яны вецер пяяў ля варот...
Посьле... помніш жыцьцё на этапах
прашумела, як зь ветрам кавыль,
пад вастрожную хрыплую песьню
пра далёкую, родную быль...
Што ж, ізноў мо' цяпер заіграеш?
Пераплётныя думы і сум
новай песьняй расьсееш, таварыш,
пад вясеньні чаромухі шум?
1934
|
Шмат ім казалі... ды што маладым!
Слухаць ня хочуць вясной,
Ў час, калі ўсюды квітнеюць сады
Алаю майскай зарой.
Потым хадзілі калосьсе лічыць.
Мо' цалаваліся там.
Жыта зялёнае хоць не маўчыць,
Як зразумець яго нам?
Праўда, нявесела жыць было ў нас.
Ліха зь бядой нанясло:
За сэрвітут неяк восеньню раз
Выйшла з каламі сяло...
А цяпер што? Ні яго, ні пісьма...
Як жа ёй сьлёзы суняць?
Як цяпер будзе дзяўчына сама
Сына свайго гадаваць?
– Трэба сяўбой і жнівом памагчы, –
Раіць сяло грамадой.
Зноў расьцьвітаюць сады уначы
Алаю майскай зарой.
1936
|
Здарылася са мной дзіўнае, сьмешнае, –
не расказаў бы таварышам ў цэлі.
Ў полі і то пэўна б нівы шырэйшыя,
нівы гусьцейшыя звонка б шумелі.
Помню, як сяньня, чорнымі бровамі
сны мае ўзмахам адным абарвала,
быццам бы рэха барамі сасновымі,
песьняй бяз голасу закалыхала...
Ўсё ж ткі і я быў нязломкам, падумаю, –
(сам на'т ня ведаю, як гэта сталася) –
шмат раз хадзіў і дарогай вастрожнаю
на'т з-пад экскорты ўцякаць удавалася.
Глянула проста вачамі шалёнымі,
быццам ударыла звонам вясёлак, –
гэтак вясной над палямі, загонамі
толькі глядзіць загараючы золак.
Здарылася са мной дзіўнае, сьмешнае, –
не расказаў бы таварышам ў цэлі,
бо на'т калосьсе, ў полі найменшае,
мехам сваім каласістым шумела б.
8.IV.1936.
|
Глыбей і глыбей уразаўся тапор у карэньні сасонкі.
Сыпаўся сьнег, як алмазы, зь зялёнай чупрыны.
Рэха далёка няслося, адбітае звонка;
з шумам зялёным далей яго бор перакінуў.
I зашапталі вяковыя сосны старыя,
пэўна сасонку моцна яны шкадавалі
і ствалы, мохам пакрытыя, медна-сівыя,
сьнегам-алмазам убраныя, доўга яны калыхалі.
Думалі, радзілі доўга сівыя галовы...
I толькі вецер вясну у гушчар ім закінуў, –
маладняк весела зазелянеўся сасновы
па расьцярэбляных пасеках, па каляінах.
Ізноў, як калісьці, шумеў бор за дальным абрывам.
Схаваны ад бур у цяні маладняк падымаўся.
Ноччу і днём шаптаў зь ім стары бор шчасьліва, –
казак шмат ведаў – сьмехам зялёным сьмяяўся.
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Далёкія сны-байкі
паднялі галаву,
пад сьлёзы балалайкі
усталі наяву.
Ажыла, што заснула
ў магілах, курганох,
і струны ўскалыхнула,
забілася ў грудзёх.
I ветрам зашумелі
дні восені глухой
і бурныя мяцелі
са сьнежнаю пургой.
I тлумаў крок ударны
на бруку зазьвінеў,
і песьні іх бунтарны
ўстаў збуджаны напеў.
Так ў пералівах медных,
агністых і жывых
збудзілася легэнда
на струнах залатых.
1935
|
Як воды прадвечнага Нілу, вякі
бясьсьледна і ціха у даль праплылі.
Пляменьняў, народаў сьляды на зямлі
пустыні гарачай зацёрлі пяскі.
А сфінкс ўсё стаяў і глядзеў на Усход,
на путы, што нёс спрацаваны народ,
на гора, што вечна, як шэры туман,
зямлю аблытала, на зор караван –
глядзеў на крыштальны іх ціхі паход.
Раз чуў сфінкс з паўночы гіганта удар...
I чуў, як разьбіты ланцуг ападаў,
і бачыў, як вецер ўдалі калыхаў
у поўнач нямую сусьветны пажар...
I з радасьці сьлёзы з гранітных вачэй
цяжкія спадалі адна за аднэй,
як зораў крыштальных плылі караван,
і толькі гарачы пад дзень гураган
ацёр іх пяшчанай рукою сваей...
Спакойна заснула пустынная даль
і неба далёкага сіняя гладзь...
Адны толькі зоры дрыжаць і мігцяць
адбіўшыся ў Ніле між пены і хваль.
А сфінкс ўсё стаіць і глядзіць на Усход
і шэпча пустыні пра новы паход,
пра тых, што усталі зь вяковых кайдан,
пра тых, што і палі ў змаганьні ад ран,
у змаганьні за праўду, за Волю, Народ.
1933
|
Ў Рыо-дэ-Жанэйро
прыйшоў параход.
Ціха спала мора,
ня спаў толькі порт.
I на чорнай гладзі,
між заснуўшых хваль,
шумам ніў далёкіх
сьціснуў сэрца жаль.
Ў Рыо-дэ-Жанэйро
ад агнёў пажар.
Там з заморскіх краяў
прывязьлі тавар:
гарнякі із шахтаў,
машыністы з гут,
ад плуга, машыны
безрабочы люд.
Ў Рыо-дэ-Жанэйро,
як задарма пот.
Чуеш сьвіст сірэны –
новы параход.
Выйшаў чорны шэраг –
на падбор тавар...
Мыў прыморскі бераг
дождж, як сьлёзы хмар.
1935
|
Ўсю ноч ў фіёрдзе Nord-Ost сярдзіта
стагнаў і біўся ў гранітны бераг
аб дно фіёрду...
Ня мала лодак і шкун разьбіў ён
і трэскі мачтаў з салёным сьмехам
на бераг кінуў, абмыўшы ў чорнай
сьцюдзёнай пене...
А перад ўсходам на шэрых хвалях
улёгся ціха і калыхаўся.
А з хат рыбацкіх сіроты, ўдовы
на бераг выйшлі і ўдаль глядзелі,
там, дзе жаль толькі... дзе толькі мора...
дзе толькі неба...
Nord-Ost нямала фіёрдаў бачыў,
зямель нямала, краін далёкіх
і сьлёз сіротаў з рыбацкіх хатаў...
Ды ўсё ж бурліва і неспакойна
ізноў усьпеніў,
бы перлы мора са дна фіёрду,
на бераг кінуць хацеў ў заплату.
Ды не падняў іх і падарваўся...
Бо гора болей ў рыбацкіх хатах,
як перлаў ў моры.
I разам з сонцам Nord-Ost улёгся
салёны, мокры ў вузкім фіёрдзе
на сініх хвалях і калыхаўся.
Ў той дзень ня кідаў рыбацкіх лодак,
не разьбіваў іх аб цьвёрды бераг...
Заснула мора... толькі агнямі
далёкіх хатак і зор сьцюдзёных
спакойна, ціха глядзела ў неба...
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Быццам матыль у сырым падзямельлі,
Дымнай газоўкі мігціць аганёк.
Нехта, забраўшыся ў цёмны куток,
Сьпіць на дзіравай карэлай пасьцелі.
А на рабочым варштаце прылады:
Клешчы, жалеза, балты і ключы...
Чутна – скуголіць завея ўначы,
Б'ецца ў разьбітыя шыбіны градам.
Трэба было б адпачыць трохі, трэба,
Толькі з калыскі малы чалавек
Сонныя думкі уміг перасек –
Крыкам галодным напомніў аб хлебе.
I аж да золаку рукі ня сьмелі
Кінуць жалеза, рабочы станок.
Дымнай газоўкі мігціць аганёк,
Быццам матыль у сырым падзямельлі.
1935
|
Гарачыня ў полі, а пад сярпом
Зьвініць залацістая ніва аўсом.
– Сын мой даўно ў Цытадэлі сядзіць.
Хачу на астрожны сухар зарабіць...
– А мой – недзе сёньня батрачыць пайшоў...
– А мой – на Лукішках магілу знайшоў...
Сьлёзы зьвіняць пад гарачым сярпом.
Постацьцю панскі брыдзе аканом.
На міг жнеяў сьцішыліся галасы.
Толькі зьвіняць залатыя аўсы...
Усё пра цяжкое жыцьцё, пра астрог,
Пра каляіны этапных дарог.
1936
|
Падымалася зара ды а паўночы,
у расе сьцюдзёнай мыла свае вочы;
і пайшла яна барознамі ды боса,
праз пакосы распусьціўшы свае косы.
Падымалася зара ды у завеі.
Выйшлі ў поле нашы хлопцы, нашы жнеі.
I затлелі муры шэрыя і стрэхі
цёмнай ноччу ў бездарожжа, нібы вехі.
Падымалася зара, зьбірала росы,
абвязаўшы хусткай – макам свае косы.
16.XI.1936.
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вечар над вёскаю шэры,
Цені ў зялёным лісьці.
– Мама, пара ўжо вячэраць,
Трэба ў дарогу ісьці.
Хлеба паклала кавалак,
Грош яму з хусткі дала...
Хоць і старэнькаю стала,
Выйшла праводзіць зь сяла.
– Можа, сустрэнешся з братам,
Ён – на другой старане,
Служыць ён вольным салдатам, –
Роўныя вы у мяне.
Пэўна, яго ты спаткаеш...
Ну, ужо, сынку, бывай!
Можа, пазнаць не пазнаеш,
Помні, ў сваіх не страляй.
Вечар над вёскаю шэры,
Вечар з асеньняй імглой.
Стыне самотна вячэра
Ў хаце батрачкі старой.
1936
|
Жыць нам прыйшлося вялікімі днямі,
На пераломе
Жалеза і песьні,
Ў новых маланках, у новым громе.
Сьвет стары грудзям быў цесны.
Цесны завулкі і плошчы нашы.
Гразьзю і сьнегам
Іх пазанасіла.
Трэба, каб фронтам прайшлі шарэнгі,
Песьні, штандары і сіла.
Толькі каб нашых радоў не ламалі!
Хай з паўдарогі,
Хто слаб, адыходзіць!
Тых, што ня вераць у дні перамогі,
Трэба ня браць у паходы.
Плакаць ня будзем над паўшымі ў маршы.
Не, брат, ня варта!
Нашто ім малітвы?
З новай адвагай, сілай і гартам
Іх памянём новай бітвай.
Жыць нам прыйшлося вялікімі днямі,
На пераломе,
У бурным прадвесьні,
Ў новых маланках, у новым громе
Молатам выкутай песьні.
1935
|
Ня плач, наш дзень настане,
Хоць адступілі ўчора.
Зацісьні моцна рану!
Хай не сьмяецца вораг!
Выходзьце на дарогу,
Ў паход шчыльней радамі!
Ты ведай, перамога
Ужо не за гарамі.
I вер, што блізка мэта,
Удары грому спынім.
Ня згінулі дагэтуль –
I ў бітве мы ня згінем!
1936
|
Хмары чапляліся за саламяныя стрэхі, за вецер,
Хмары, як згублены вырай.
Сінія вочы прыжмурыўшы, вечар
Раскручваў зрэбныя трубкі імглы
Па рыжых праталінах жвіру.
Зноў я іду каляінай знаёмай,
Вырваўшыся з-за астрожных муроў.
Вечар.
Зьзяюць выбоіны па каляінах,
Неба ў вадзе, пад вадой.
Нехта шалёны згубіў ці раскінуў
Зоры вясновай дарогай маёй.
1935
|
Ізноў дарога!
Зямля умёрзшая зьвініць,
і сьнежны пыл,
падняты ветрам,
сьлед замятае.
Ўдалі сінее ціха бор,
і плюшчыць вочы
даль ад сонца.
А там чарнеюць
плямы стрэх.
I бліжэй лес...
Ізноў усьпеніў вецер сьнег,
закрыў імглой
дарогі сьлед...
А ў лесе ціш.
Мяцель заснула
на звонкіх струнах
соснаў, ёлак.
I маніць лес, каб затрымацца
на шляху...
Не спачываць жа тут
ў сасновым ціхім шуме...
так шмат ня пройдзеных
дарог і родных ніў
і шэрых вёсак!
1934
|
Пакой, як скрыня, з глухім акном.
Стол-інвалід падпёр сьцяну.
Дзень позна ўстане, ноч рана прыйдзе,
Раней заўсёды, чым на дварэ.
Ніколі сонца на'т не загляне
Ў пакой мой цесны.
Раз толькі, помню, з-за камяніцы
Сярпом гарачым цьвіло на шыбах.
I сьветлы зайчык прабег па твары,
Як госьць далёкі, неспадзяваны,
Ды хутка зьнік ён, прадвесьнік мая.
Мо' не знайшоў ён, дзе прытуліцца
У гэтай скрыні, сьляпой і душнай,
На голых нарах, зацьвілай столі.
Але я веру, што сонца ўстане
I заіграе сярпом на шыбах,
На змрочных сьценах майго падвала,
На недакончанай маёй песьні.
1935
|
Як мне дакучыў
Крык ветру і сьнег,
Дым падпаленых зорамі хмар.
Іскры!
Іскры!
Іскры!
Сьцюдзёным полымем
Дыхае ў твар.
У гэты вечар пахмурны, чорны
Шмат каго сьцюжа
Пад брамай прыгорне.
Дзе захінуцца ад сьнегу, дзе?
Сёньня шмат хто
З крыкам ветру ў сэрцы ідзе.
Вечар!
Вечар!
Вечар!
Дзень сьсінеў, як пальцы,
Вечар сінее, як твар...
А сьнег усё сыпле і сыпле –
Дым падпаленых зорамі хмар.
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
...У вясеньні вечар,
як да нас прыдзе ночы сінь,
прыносіць весткі п'яны вецер
з далёкіх гоняў і далін
аб тым, што даўна на палосках
сінеюць ўсюды васількі,
і што на межах ён расплёскаў
ў праменьнях сонца шум вясны.
Прачнуўся лес, шумяць галіны,
і небыліцы, мары-сны
ткуць казкі, дзіўныя ўспаміны
пад сьмех зялёны, сьмех вясны.
I толькі з-пад страхі дзіравай
і з хат нядоля не ўцякла,
а прытаілася пад лавай,
каля парога і стала.
I кожны дзень ў вясеньні вечар,
як да нас прыдзе ночы сінь,
прыносіць весткі п'яны вецер
з далёкіх гоняў і далін.
1933
|
Ой, ня гніце, ветры, вербаў над ракою,
Над ракою быстрай не шумі, чарот.
Думала дзяўчына раньняю зарою,
Летняю зарою ды каля варот.
На кашулі белай васількоў галоўкі,
Вышыю пралескі міламу свайму,
Або пазалотай, або сінім шоўкам
Разатку узорна паясок яму.
Не гадала верба, што лісты увосень
Позьнім лістападам зьвянуць, ападуць, –
Раньняю зарою думаць не прыйшлося,
Што яе сны гэтак рана адцьвітуць.
Толькі доля шэрай разаткала ніткай
Паясок апошні, вузкі паясок...
Над жыцьцём, укрытым арыштанцкай сьвіткай,
Расьцьвітаў зарою сіні васілёк...
Не кукуй, зязюля, хоць так ныюць грудзі,
Не губляй ты песень у глушы лясоў.
Паўшых за свабоду край наш не забудзе,
I народ адпомсьціць за сваіх сыноў.
1936
|
|
Хто пачуў тваю песьню жалезную,
Хто астрожную скаргу пачуў?
Беларусь, твае далі бязьмежныя
Ускалыхнуць сваёй песьняй хачу!
Толькі, можа, апець не прыйдзецца
Тваю радасьць, сьвітаньня зару,
I на польнай на стоптанай сьцежцы
Пад эскортам закуты памру.
Зашуміць, можа, вецер кудлаты
З прыдарожнай расстайнай сасны.
Не забудзь тады меншаму брату
Прынясьці паказаць кайданы.
Матцы скажаш, што сын яе хворы,
Але хутка дарогай старой
Прыйдзе з дальніх шляхоў на разоры
I народныя сьцежкі вясной.
Беларусь, хутка будзеш свабоднаю,
Заквітнееш красой маладой.
Так хацеў бы цябе, мая родная,
Прывітаць новай песьняй сваёй.
1936
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вагон калыша. Позьні дождж
Бесперапынна ў шыбы б'ецца.
На струнах рэек – думы, ноч,
Этап ды чорны, мокры вецер.
Зь імглы ўспамінаў устаюць
Пакінутыя лес і нівы,
Дзе хмары над рачным абрывам
Чаўнамі белымі плывуць.
Зноў бачу, як ідзе ў паход
Натоўп шматтысячны і грозны,
Сьцягоў чырвоных, і адозваў,
I песень сонечных узьлёт...
Вагон калыша. Позьні дождж
Бесперапынна ў шыбы б'ецца.
На струнах рэек – думы, ноч,
Этап ды чорны, мокры вецер.
1932
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
I лятуць насустрэчу
Палі і лясы,
I мігцяць за вакном
У начной цішыні.
Толькі сон адляцеў і ня морыць мяне.
Як палі і лясы,
Так мінулыя дні
Насустрэчу лятуць.
I глыбокія раны крывавяць, баляць,
I, як матчыны сьлёзы, спадаюць, гараць
Зоры ціха ў начной глыбіні.
Ноч павольна плыве,
Цягнік мой ляціць
Ад пакінутых мною
Палёў і крыніц,
А пры мне толькі кашаль і думы...
I да болю ў грудзях
Так ахвота дажыць
Да сьвітальнай зары...
1935
|
Нарач, як мора, шуміць
і на бераг круты наступае,
Дыміць над выгарамі і над палямі туман.
Зь ветрам узьняўшыся, кружыцца
вывадак чаек,
Спуджаных скрыпам абозаў і звонам
кайдан.
I чуваць, па-над намі
лятуць недзе гусі у вырай.
Разьвітальны іх крык патанае ў глухой
лебядзе.
Ды балюча скрыпяць і галосяць
калёсы па жвіры,
Па мядзельскім тракту
бясконцы этап наш брыдзе.
– Можа, ты пра былое жыцьцё сваё,
браце, раскажаш?
Што, яшчэ пад канвоем хадзіць
не прывык?
– Я стары палітзак... Шмат хадзіў
па этапах, таварыш... –
Недзе блізка сарваўся чыранкі
спалоханай крык.
– Можа, трапім з табою мы ў Вільню,
у Вронкі, у Гродна...
Там спаткаем нямала знаёмых сваіх...
Толькі дзе нас абвее прадвесьнямі вецер
свабодны
I калі ўбачым сонца з глухіх казематаў
сырых?..
Без адказу...
Адно толькі Нарач на бераг
круты наступае
I змывае сыры, ацяжэлы ад восені
цень,
Зь ветрам зрываецца, кружыцца
вывадак чаек,
I над намі шырэй і шырэй разгараецца
дзень.
1934
|
Ізноў я тут, сярод муроў,
Паміж астрожных сьцен праклятых.
I рвуцца думкі-сны ізноў
На волю – за драты і краты,
Туды, дзе ў зьзяньні летніх зор
Пра жніва думаюць калосьсі
I будзяць задрамаўшы бор
Далёкім бразгатам калёсы.
I дзе на прызьбе, пад вакном,
Старыя пра жыцьцё гавораць,
Як жыць нялёгка мазалём
I як ім хлеб батрацкі горак.
Заўжды там гутаркі адны:
Жылі зь няволяй, не зжыліся...
I месяц ціха з-за сасны
Глядзіць на вёску баючыся.
А я тут зноў сярод муроў,
Паміж астрожных сьцен праклятых!
I рвуцца думкі-сны ізноў
На волю – за драты і краты.
1934
|
Ціха аер над ракою
цёплым ветрам калыхала,
і над соннаю зямлёю
ноч далёкаю зарою
па-над борам дагарала.
Зоры – іскры агнявыя
сонцам гашаныя тлелі;
толькі штось шнуры вузкія,
толькі нівы залатыя
ўсхваляваныя шумелі.
Гаварылі, што араты
іх ў астрозе. Не прышлося
збор дакончыць небагаты...
аб нядолі яго хаты
расшумелася калосьсе.
I над межамі вузкімі
гора ветрам паняслося,
і зярнятамі цяжкімі,
як сьлязамі залатымі,
ціха плакала калосьсе.
1935
|
З поля полем ідучы,
Ты казала: прыйдзі да двара,
Калі звонкія ключы
У калосьсі забудзе зара.
Не прыйшоў ён, не прыйшоў...
За Дунай, пэўна, ён не адплыў,
Сярод ніў і каласоў
Гэткі сокал хіба не зблудзіў.
Вестку людзі прынясьлі
Зь невясёлых этапных дарог:
Яго, скуўшы, павялі,
Павялі яго каты ў астрог.
Ты пайшла за ім усьлед
Праз палын, палын горкі-траву.
Хустку, быццам маку цьвет,
Ты закінула на галаву.
1936
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Не! Не!
Ня можа ціха быць там,
Дзе столькі людзей,
Дзе столькі жалеза
І цэглы!..
Прыслухаюся лепш
Да начной цішыні,
Галаву прытуліўшы
Да шэрай астрожнай сьцяны...
Мо' пачую ці голас, ці шум...
Мо' хоць камень адклікнецца мне...
Не!.. Не!..
Раз... два...
Ўторыць сырая сьцяна.
Крокі чые ці мо' сэрца ўдары
Лічыць яна...
Лічыць шалёна, да болю...
Ізноў я хаджу
З кутка ў куток.
I з далёкімі крокамі
Ціхі мой крок
Ападае у прорву –
У чорны пясок
Цішыні...
Раз... два...
1935
|
Меле гром над полем хмары,
Дождж густы, сьцюдзёны сыпле
На палескія імшары
I на Прыпяць.
Ды шумяць каля дарогі
Перадрогшыя асіны.
Гразнуць змораныя ногі
Ў каляінах...
– Што, этап яшчэ далёка?.. –
Не прыстаць, не прыпыніцца.
Толькі чуецца навокал
Навальніца.
Мы ідзём у час найгоршы
Сьветлай волі на спатканьне!
Гэта ўжо этап апошні, –
Заўтра ўстанем!
А гром гулкі меле хмары,
Дождж густы, сьцюдзёны сыпле
На палескія імшары
I на Прыпяць.
1936
|
Гэта было так проста,
Што на’т не пісалі газэты, –
Толькі ў актах справы стаяла:
Родам з Палесься... год 20...
Праўда, быў пропуск, –
Ці вёска ляжала
Ў імшарах, ці ў лесе...
Рэшта вядома,
Ня варта і ўспамінаць.
Прыехаў я з дарогі.
Шэрай цэглай шэра муры глядзелі.
Ня першы раз, а непрывычна.
Краты, нумары ды цэлі...
Дазорца запытаўся прозьвішча і змоўк.
Гаркнуў спраўна – раз, другі замок.
Гэтак я спаткаўся зь ім.
Гаварыў ён мала,
Мо’ ня меў ахвоты,
А мо’ перашкаджалі краты,
Кашаль і сухоты.
Вецер неспакойны ныў між дрэў,
На мурах калючы дрот зьвінеў.
А між перарываў у цішы
Стукаў дождж нястомны па вакне.
– У нас вясна іначай паміж крат –
Пасырэюць сьцены, камень, вочы,
I мацьнейшы кашаль, брат.
А далёка недзе на Палесьсі
Сон зімовы скінулі бярозы.
Чулі, як шуміць зялёны шум?
Зацьвілі, як сьнегам, вербы, лозы
Паміж неспакойных шэрых дум.
Думы дзесь удаль пабеглі...
Цяжка іх стрымаць тут сярод цэглы...
– Што, таварыш, можа, сьпіш? –
Гэту ноч ня спалася і мне.
Цені крат застылі на сьцяне.
– Жыць ахвота, брат, ахвота!..
– Мала каму жыць ахвота. –
Заляцелі думкі зноў дадому.
Зьлез, паправіў я яму салому,
Паглядзеў у твар, высахшы і змрочны.
Мне здалося, быццам гаснуць яго вочы.
А пасьля...
Яшчэ было цёмна.
Не было сьвістка.
З нар спусьцілася белая рука.
– Што, таварыш, сьпіш?
Эх!.. к чорту гэткая работа!
Сам казаў, яшчэ жыць ахвота,
I раптам заснуў назаўсёды,
Таварыш!..
Гэты дзень спаткаў я ў цэлі сам,
Са сваімі думамі адзін.
Доўгія цягнуліся гадзіны.
Толькі крокі, крокі тут і там.
А ў той дзень далёка за вакном
Часам сьнег кладзецца так,
Нібы белым ценем, мяккім ценем,
Толькі сьнег кладзецца ціха так.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
I паслухай, хоць ты сьпіш:
Сёньня там, далёка на Палесьсі,
Зацьвілі сасонкі ціха ў лесе,
Зацьвілі і вербы, і бярозы
Пад вясновы белы ветру шум...
I паслухай, хоць ты сьпіш:
Што я напішу тваім бацькам?
Не, я не скажу, што ты загінуў!..
Можа, калі глянуць на гасьцінец:
– Сын ці не?..
У кожным падарожным
На гасьцінцы шэрым,
Паміж жоўтых, чорных, белых каляін,
Вечная надзея застанецца ім.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
1935
|
Прысьвячаю рабочым Кракава
і Львова, расстраляным паліцыяй
на дэманстрацыі ў 1936 г.
Зара ўжо затлела, а трэба ісьці
I сыпаць на труны пясок...
Так цяжка ў далонях мазольных нясьці
Штандары, схіліўшы над вамі, байцы,
I класьці апошні вянок...
I песьні змаганьня, і сны змагароў,
Расьцьвіўшыя раньняй вясною ў зару, –
З-пад Нарачы сіняй, зь Вільлі берагоў,
Найлепшыя краскі з батрацкіх шнуроў
Сабрала ў вянок Беларусь.
Устануць другія бунтарныя дні,
Сагрэтыя сонцам і майскім цяплом;
I разам з парывамі новай вясны
Пакрытыя славай штандары ў агні –
Клянёмся – мы вам прынясём.
А сёньня – бывайце! Нам трэба ісьці.
Прыміце апошні вянок...
Ды сьпіце спакойна ў магілах, байцы, –
Нам трэба штандары наперад нясьці.
Вы чуеце кадраў штурмуючых крок!
1936
|
Сьвісток разбудзіў нас. Яшчэ было цёмна.
Заляскалі дзьверы, і «апель» прайшоў.
Сіпата гудкі застагналі спрасоньня
Пад звон цыркулярак блізкіх тартакоў.
А глянуўдзень шэры за змрочныя краты,
Сям'я вераб'ёў чутна ў шыбіны б'е,
Крыламі лапоча шумліва, заўзята,
Спрачаецца, можа, за крошкі свае.
Не, сёньня ёсьць вестак у птушак нямала,
Спаць вецер ня даў ім, ганяў іх з-пад стрэх,
Памыйныя ямы, сырыя кварталы,
Бульвары і плошчы укрыў белы сьнег.
А там, на радзіме, марозам убраны
Ў сьцюдзёныя зоры стары медны бор,
Застылі сасна ля сасны, веліканы,
Глядзяць у крыштальнае люстра азёр.
I сьнегам глыбокім загоны укрыла,
Навеяла гурбы пад хатай старой...
I доўга я слухаў, пра што гаварылі
Крылатыя госьці на мове сваёй.
1933
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вецер кудлаты на нівах калосьсе гайдае,
Стужкай дарога з-пад мокрых калёс выбягае
Там, дзе бярозы плакучае зьвесілі вецьце,
Там, дзе адны толькі хмары, і месяц, і вецер.
Ноч палахлівая, летняя ноч над зямлёю,
Зорнаю сьцежкай адходзіць – чорны кот крадучыся...
Сны, што мінулі, што засталіся са мною,
Зь ценьмі бяроз падарожных спляліся.
Іду па шляху пясчаным, няроўным.
Кій і торба песень вандроўных,
I ад астрога і да астрога плятусь –
Беларусь ты мая, Беларусь!
1936
|
350
А холодная ночь так же мутно глядит.
#А. Палонскі
Заснула казка на акне маім астрожнымі:
Бялеюць грэбні неабсяжных гор,
Над імі – лесу цёмнага узор
На небасхіле змрочным і трывожным.
Зьвяры там зь лесуном пужаюць падарожных,
Там вадзянік жыве ў глыбі азёр,
Чараўніком прыкуты да скалы арол,
Галосіць вецер там між пуцявін дарожных...
Астрог сьпіць глуха. Быццам у паўсьне
Агні прадмесьця дальняга датлелі,
А казка серабрыцца на акне
Маёй сьцюдзёнай, адзінокай цэлі,
I голас сьнежнае мяцелі
Мінулае прыпамінае мне.
1933
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вязень
памёр малады,
на вастрожным шпітальным дварэ.
Плакаў дзень шэры
белымі ком'ямі сьнегу...
Плакаў і вецер
паўночны між крат
на дроце калючым.
Ліст яму з дому прыйшоў.
Пішуць – хутчэй адпішы,
Літары коса, няроўна...
Пэўна пісаны рукою працоўнай,
рукой ад плуга і касы.
Лісту таго не чыталі яму,
Плакаў дзень шэры
белымі ком'ямі сьнегу...
I на вастрожным шпітальным дварэ,
на дроце калючым,
плакаў і вецер паўночны
звонка,
балюча.
1935
|
Мокры сьнег і галалёдзіца.
Як зашклёны тратуар.
Гнуцца дрэвы перадрогшыя,
Вее сіверам у твар!
– Што, бабулька, сьлёзы выцерла?
– Вам ня плакаць маладым... –
Пэўна ў вочы яе слабыя
Залятае сьнег ці дым.
– Пад астрога сьцены лютыя
Хлеба ў торбе прынясла,
Толькі стража вось астрожная
Перадачы не ўзяла.
Сын жа быў сям'і апораю
I кармільцам быў адзін,
Працаваць хадзіў на фабрыку.
Дзе ж цяпер кармілец – сын?
Добра помню: ноччу цёмнаю
Закавалі, павялі...
Думы, думы неспакойныя,
Быццам хвалі, паплылі.
I ліліся сьлёзы горкія
Пад астрогам пад глухім.
Эх, як сёньня ў галалёдзіцу
Б'ецца ў вочы сьнег і дым!
1935
|
– Ну што ж, кажы, што ў вас чуваць? –
Пачаў стары пра сенажаць,
Успомніў жыта і авёс...
А вочы... мокрыя ад сьлёз...
А потым я загаварыў:
– Нічога, год я перажыў.
Ды не адзін – сядзіць нас шмат, –
Прывыклі трохі і да крат...
Ну, як там мама і сястра?
Пара ўжо на зіму араць.
I як там кратаецца дзед?
Ім занясі ад нас прывет!
– Нічога, мы-то жыць жывём, –
Вось ты тут сохнеш за муром...
Я ў торбе сухароў прынёс, –
А вочы мокрыя ад сьлёз...
– Ня плач! Мы вернемся вясной
I ў поле выйдзем грамадой,
Сустрэнем новы ўсход зары, –
Ня плач і не бядуй, стары!
Вясною сьветлаю з-за крат
Зь сяўнёю, поўнаю зярнят,
Нас выйдзе шмат, як цёмны бор,
На скібы чорныя разор...
Стары, я знаю, верыць мне
I сам гаворыць аб вясьне,
Здаецца, падужэў, падрос,
Хоць вочы мокрыя ад сьлёз...
1936
|
|
І я няраз ў мурох вастрожных
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Мы не памром, хоць шмат магілаў
Ля верставых слупоў дарожных.
Народ устане з новай сілай
Непераможны, горды, грозны.
I там, дзе сёньня напрадвесьні
Маланкі зіхацяць у хмарах,
Дзе сёньня звоняць нашы песьні, –
Успыхне полымя пажараў.
Мы не памром, мы апастылым
Ускалыхнём жыцьцём астрожным;
Народ устане з новай сілай
Непераможны, горды, грозны.
1936
|
Ліхтары
над вадою навісьлі.
Іх сарвала паводкай і ўдаль панясло,
Іх рыбацкае крышыць вясло.
Дрэмле чуйна Варшава і Вісла.
Часам месяц, бяздомны бадзяга,
Забярэцца на стрэхі дзіравыя хмар.
Б'ецца мяккімі крыламі
вецер у твар.
Дрэмле чуйна Макотаў і Прага.
Палітвязьні на вуліцу
выйшлі...
Не падняць разьвітаньнем
мазольнай рукі –
Тугаскутыя...
Крокі вартаўнікоў
і штыкі...
Хутка дзень загарыцца над Віслай!
1936
|
Мы перад вамі вынесем жыцьцё,
Як глыбу чорнага цяжкога антрацыту.
Глядзіце, колькі тут шрамоў на ім
Ад рук, ад кірак, дынаміту.
Раз, другі – з-пад молата агні
Прарэзалі імглу,
Успыхнулі на барыкадах...
Зарой асьвецім нашы дні, –
Варшавы, Вільні плошчы і эстрады!
Над намі вее подых новых бур,
На вуліцах зара пажараў заіграла.
Прадмесьцяў чорныя кварталы
Пайшлі на штурм...
Мы ў барацьбе не адступалі
I не вярталіся мы пройдзенай дарогай.
Злажыць у бітве можам галаву.
Спытай Парыж!
Наперадзе – чакае перамога.
Спытай Маскву!
1935
|
Досыць!
Ня штука іграць на кларнэце,
Медныя жменяй сыпаць акорды,
Блудзіць па прытонах,
Цешыць тлустыя морды.
Хай хто
Зайграе з вас шыбеніц струнамі.
Глянь!
Чорныя сёньня прадмесьці прыйшлі.
Першы свой акт будзем іграць на пятлі.
Клікніце ўсіх з прадмесьцяў парыжскіх,
Стэпаў румынскіх
I тых, што на Ціргартэнштрасе
Сталі ў завеі чырвонай.
Хай сёньня прыйдуць салдаты
Шанхая, Кантона.
Вуліцы, плошчы ўдоўж, папярок
Звоняць рытмам шалёным.
Сьцягі – пажар,
Бунт – крок.
Колькі нас?
Мільёны.
Усталі.
Узялі Карпаты і Альпы.
Доўга і шмат хто ня верыў,
Пакуль не сказалі вулканы
Кардыльераў.
I гаварыў сівы Манблан:
Гараць Гімалаі
I шуміць неспакойна спакойны калісь акіян...
Год, і дзень, і лічбы
Падасьць вам нехта другі.
А ноч прыйшла
З-за калючых дратоў,
Лягла на саломе,
На нарах астрожных...
Доўга нехта сярод шэрых муроў
Гаварыў асьцярожна.
Потым змоўк і астрог...
Мінуты расьлі ў стагодзьдзі.
Крык!..
Нехта да цемры астрожнай
Яшчэ не прывык.
Цішу парвалі сігналы-сьвісткі,
Крокі,
За кратамі сьнег, месяц...
Голас дазорцы чуваць:
– Апошняя ноч...
Заўтра яго павесяць.
Зноў з падвалаў прыйшла цішыня,
Кроў зьледзяніла ў жылах;
Вострыя, чорныя ў чэрап яна
Кіпцюры запусьціла...
Недзе далёка
Сумуе гаротная матка,
Ў цесных рабочых кварталах ня сьпіць.
Цяжка
Доўгую ноч,
Ноч бясконцую ёй перажыць...
Ведаем – сьмерць, як жыцьцё,
Адважна спаткаеш,
Толькі хоць бы адзін
Прыйшоў разьвітацца
З баёў барыкадных, з этапаў таварыш!
Кашляе нехта, чуваць за сьцяной...
Ведаем – сёньня да ўсходу
Зазвоняць крокі мільёнаў у такт
I сярод плошчаў і вуліц
Агнём рэвалюцыі
Мы распачнём другі акт.
1935
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ткала я, ткала палотны
Цэлыя ночы і дні,
Ткала я ў роднай матулі
Зь лёну свае васьмярні...
Замуж за Кліма пайшла я.
Вечная ў хаце бяда –
Ніва як палец вузкая,
Ў хлебе цьвіла лебяда.
Перш прадала я настольнік,
Помню, купілі паны
Губку апошнюю лёну,
Потым збыла дываны.
Сына ў няволю забралі...
Доўгі астрожныя дні,
Трэба паслаць яму хлеба, –
I прадаю васьмярні.
Помню, ня раз ён казаў мне:
– Прыйдуць другія часы,
Бурна ўскалышуцца морам
Нашых жытоў каласы.
Хутка, матуля, ня будзем
Гнуцца ў паноў за сярпом,
Ясную долю здабудзем,
Лепшым жыцьцём зажывём...
Сына я вырву з астрога!
Гэй жа, паненкі, паны!
Можа, апошнія купіць
Хто з вас мае васьмярні?
1936
|
Зара на плоце іскрамі затлела,
Клубіцца пыл прасёлачных дарог,
А на страсе чубатай, пачарнелай
Бусьлінае гняздо і сіні мох.
Стаю я і гляджу на маю вёску,
Прачнуліся вясеньнія сады;
Зязюля на лістах рабой бярозкі
Камусьці ліча шэрыя гады.
Скажы мне, варажбітка баравая,
Мо' чула дзе ці, можа, знаеш ты:
Калі да нас свабода завітае,
Калі з астрогаў вернуцца браты?
I звонка мне яна закукавала
У цішыні празрыстай, веснавой,
Як быццам бы яна сказаць жадала,
Што гэты час ужо не за гарой!
1936
|
|
|
