Абразок
|
На апошнім тыдні ліпеня, із сыботы на нядзелю, ізноў дакацілася да Асінаўкі далёкая гарматная калатня. Гэтым разам – з паўночна-ўсходняга боку, адтуль, дзе стыкаліся найбольшыя сілы двух бакоў. Спачатку людзі ня вельмі й бралі да галавы гэтую калатню, бо гэта-ж не першыня, што яна то набліжалася, то аддалялася і, часам, даволі надаўга. Прывыклі й абыліся. А найбольш супакойвала ўсіх тое, што Асінаўка мясьцілася ў крутой балацянай дузе на левым беразе Нёману. Ня было тут ні гасьцінца, ні людскіх язджалых дарогаў. Адны каляіністыя сьценкі, глыбака выбуксаваныя дзеравянымі восямі. А прадзедаўская грэбля, што лучыла Асінаўку з суседнім Забалацьцем, разьмясілася савецкімі танкамі яшчэ на пачатку вайны. Тыя танкі так і не дайшлі да Забалацьця: адны ўвязьлі ў балоце, уцякаючы ад нямецкіх бамбавікоў, і паабрасталі асакою, а іншыя й цяпер яшчэ чарнеюць, як тыя страшыдлы, паблізу Асінаўскіх могілак. І старая кладка-ківулька ўтапілася ў Нёмане. Толькі чорт лазаты, думалася людзям, адважыцца несьцьмі галаву ў балота. Неяк узбоч усё яно пачыналася, ішло, узбоч і пярэйдзе, і скончыцца – гэтак думалася й хацелася асінаўцам. Але ўсё ішло й рабілася ня так, як хацелася таго людзям. Калатня набліжалася й мацнела. І людзям было не да сну із сыботы на нядзелю. Адны выходзілі з хатаў, прыслухоўваліся, падавалі, кашляючы, голас суседзям, перакідаліся поціху думкамі, сыходзіліся, садзіліся на прызбы, закурвалі люлькі й думалі, ківаючы галовамі... Іншыя адчынялі вокны, высоўвалі баязьліва галовы, прыкладалі да вушэй далоні, каб лепш пачуць, як стагнала зямля й гуло паветра, гаварылі нешта жанкам, потым ізноў зачынялі вокны, тупалі, адчынялі й зачынялі дзьверы, углядаліся на абразы, хрысьціліся і, нікому нічога ня кажучы, чакалі раніцы... Чакаў раніцы ля сваёй варыўні й Лявон Гужэвіч. Чакаў так, як чакалі яе і ўсе асінаўцы: прыйдзе яна з-за Нёману, цёплая й расістая, узыдзе сонца, перасьціхне калатня, і павесялее на душы чалавека. Але-ж раніца магла быць і ня гэткай, таксама думалася Лявону. Як было там і ня было, а ён ад свайго не адступіць. Навет калі й зямля пад нагамі загарыцца, дык і тады Лявон ня вырачэцца свайго, сказанага самому сабе гужэвіцкага «не». Гэтак, гаворачы сам-насам з упірыстымі, неадчэпнымі думкамі, Гужэвіч і сам не заўважыў, як, устаючы з лавы, гэтыя думкі выказаў уголас: – Тут нарадзіліся, тутака й памрэм... Неспакойным было й Мар’яніна сэрца. Яна таксама некалькі разоў падыходзіла бяз дай прычыны да печы, перастаўляла гарнушкі, налівала й пералівала ваду зь вядра ў цёрла, тужэй завязвала пад барадою старую хустку ды ізноў бралася за лахманы на ложку. Але й ім не давала рады Мар’яна. Чула яна й на свае вочы бачыла, што людзі ідуць і едуць, уцякаючы ад таго, што насоўваецца з усходу на балацяную дугу Асінаўкі. Ейныя суседзі таксама збольшага ўсе напашэве, усе зьбіраюцца некуды, і от, калі давядзецца валачыся ў сьвет, дык на каго-ж яна пакіне сваю варыўню й ... Лукерку, Парасачку й сярэдняга сына Нічыпара... Хто-ж тады прыложыць, як родная маці, свае рукі да іхных магілак?.. І вось цяпер, пачуўшы Лявонава «памрэм», баязьліва страпянулася. – Што ты там чаўпеш? Мала табе яшчэ гэтага? – То-ж бы й то... – буркнуў Лявон ня думаючы. – То-ж бы й то...– сказала за ім Мар’яна. – Гаварыў-бы, от, нешта добрае, а ня гэтакія сабе брэдні вярзьці. – Дык я-ж і кажу, каб нікуды не валачыся, – суцяшаў жонку Лявон Гужэвіч. Бабка Агапа прахапілася й моцна завойкала. – Зірні во, як маці спацела, – ківаючы галавою, клікала Мар’яна свайго Лявона. – Можа, яно й на лепшае, калі гэтак усё пацее... – Дай-жа Божа, – адказаў Гужэвіч і падышоў да ложка, дзе ляжала ўкрытая ягоным выкуцаным кажухом маці. Выцер кужэльным ручніком матчын лоб, пацалаваў, і позіркі іхныя сустрэліся. Агапа доўга ўзіралася ў сынавы вочы, потым раз-пораз заміргала, і сын убачыў, як з-пад ейных сухіх жоўтых павекаў выкаціліся буйныя сьлёзы і разышліся ў глыбокіх зморшчках шчокаў бліскучымі танюсенькімі нітачкамі. – Піць... Лявонка... піць... – прасіла Агапа, выпростваючы худыя сіняватыя рукі з прыкурчанымі даланямі. – Піць... – Мар’яна! Мар’яна! – двойчы аклікнуў, спалохаўшыся, Лявон Гужэвіч. – Нясу... Нясу... Божачкі, дзе ж гэта тая конаўка?.. Ага, вось яна... нясу... на во... – Не, Мар’яна... Сьвянцонай, што ў пляшцы! – тупаючы, крыкнуў яшчэ мацней Лявон, прыціскаючы да грудзей выпрастаныя мацерыныя рукі, якія, здавалася, прасілі ў сына найдаражэйшага ратунку. – Сьвянцонай, Мар’яна!.. Глынуўшы сьвятое вадзіцы, Агапа сьцішылася. Лявон яшчэ цяплей яе ўкрыў, пацалаваў у правую шчаку й адышоўся, цяжка дышучы. За Нёманам яшчэ мацней загрукацела, і так, што аж дрэвы закалыхаліся ад моцнага подыху вільготнага паветра. Неўзабаве ўзьняліся там упярэмяшку з полымем слупы чорнага густога дыму. Два слупы расьлі, расплываліся й паўзьлі, пазалочаныя полымем, празь лес на самую Асінаўку. Над Нёманам яны скрыжоўваліся, і іхныя тупыя канцы паволі загіналіся, абдымаючы ўсю балацяную нёманскую дугу – Асінаўку й Забалацьце. Празь некалькі часінаў паветра йзноў скаланулася. Цяжка стагнала пад нагамі расістая зямля й пахла, ападаючы, пярхотнае, уедлівае, прынесенае ветрам гарыва пажару. Гарэлі Стаўбуновічы. – Цяпер ужо й Бог вялеў... Трэба ратавацца! – сказаў, махнуўшы рукою самому сабе Лявон Гужэвіч, пазіраючы на чорны, выгінасты ў небе крыж дыму. Людзі йшлі і ехалі. Адны – на захад, другія – на ўсход. Ішлі й ехалі ўмісуські, куды вочы глядзелі. Несьлі й везьлі вялікае гора. Скрыпеў і Лявонаў панарад. Каціў яго нехаця, вязучы краем дарогі ледзьве жывых асінаўцаў і мяшкі старызны, аднавокі, кульгавы гужэвічаў дэраш. І Лявон не паганяў каня: ат, няхай ідзе, як ідзе, думалася яму: ступою можна часьцей азірацца на Асінаўку, каб спакайней на душы было й каб мацеры ня так моцна трэсьціся на саламяным сяніку. На ўзгорку, выязджаючы на вялікую дарогу, Гужэвіч суняў дэраша й павярнуўся тварам да балацянай нёманскай дугі – да Асінаўкі. Яе, такой блізкай і роднай, якая гэтулькі вякоў карміла й паіла Гужэвічаў, ня ўбачылі Лявонавы вочы. Не таму, што асталася далёка, не: чорны крыж дыму расплыўся, асунуўся, усмактаўся баляцянай вільгацьцю паветра і, ператварыўшыся ў цьмяное воблака куродыму, ахутаў ня толькі Асінаўку, але і ўсё ейнае навакольле, і тупаваты ягоны клін плыў, як здавалася Лявону, сьледам за ім – на вялікую дарогу. Віднелася адно, палыскаючы чырвоным бляскам сьценаў у касых промнях сонца, высокая цагельня. Стаяла яна наводшыбе вёскі і ўцалела нейкім дзівам, калі нямецкія бомбы мясілі аднаго разу растрэсеную ўцёкамі калёну савецкіх танкаў паабапал грэблі й каля могілак. Але не цагельні шукалі Лявонавы вочы й нават не Асінаўкі, а двух высокіх бацькаўскіх бярозаў на ягоным двары, каб гэтак пазнаць, дзе туліцца ягоная варыўня. І як ён ні ўглядаўся, прыкладаючы да ілба выгарбленыя далоні, так і ня ўбачыў. – Мар’яна, разьвітвайся зь сялом, – глуха папрасіў Лявон, круцячы зь вялікага жалю каструбаватымі пальцамі левае вуха. – Разьвітайся... Няхай-бы й маці зірнула... За гэтым гарбом ужо ня ўбачым. Бачыш, як яго завалакло? Мар’яна маўчала, сядзела яна як укопаная, ціснучы хвартухом выплаканыя вочы. Не варушылася й Агапа, толькі часьцей войкала яна й час ад часу ўсё стагнала, відаць, тады, калі ёй вельмі займала духі. Не гаварыў болей і Лявон Гужэвіч. Зьлез з воза, памацаў, абыходзячы панарад, усе колы, патузаў іх за сьпіцы, потым выбраў з-пад хамута дэрашаву грыву, тужэй сьцягнуў супоню і, зьехаўшы з дарогі, каб людзі на яго ня гукалі, суняўся на невялікім травяністым прагалку. Хворая Агапа, усё больш і больш войкаючы, папрасіла вады. Мар’яна вынурыла з хвартуха вочы, выняла з кашаля акручаную кужэльнаю ланцінаю пляшку з вадою і асьцярожна нахінула яе да сухіх, зморшчаных вуснаў Агапы. – Забыліся-такі... – сказаў, не дагаварыўшы, Гужэвіч самому сабе. – Гэта-ж трэба было забыцца... – Чаго гэта ты там длубаешся? – азвалася Гужэвічыха, ставячы ў кашэль пляшку з вадой. – Мяшэчак у варыўні астаўся, – ня кажучы нічога на тое, пра што пыталася Мар’яна, сказаў Лявон. – На паліцы каля дзежкі з жытам. – Які такі мяшэчак? – перапыталася жонка, неспакойна пазіраючы на згорбленага каля панараду Лявона. – Мяшэчак зямлі, што каля смуродзін быў набраў. Тутака, от, трэба пашукаць чорнай, гэтая-ж дык нейкая чвыраватая, – атрасаючы, падняўшыся, рукі, адказаў Лявон. – А варыўню-ж ты хоць замкнуў, каб мяшэчка таго часам ня ўкралі? – І гэтага не зрабіў. Забыўся. Хто-ж там палезе ў тую варыўню, калі толькі адзін Ахрэм зь дзецьмі астаўся, мусіць, дома. На, от, палажы ў кашэль, зьнізу, каб ня згубілася, – загадаў Гужэвіч жонцы, падаючы ёй у рукі тры жмені чарназёму, насыпанага ў вырваную із штаніны кішаню. Памаўчаўшы, дадаў: – Бачыш, як над Асінаўкай пачарнела? Зірнулі, перахрысьціліся і ўзьехалі на дарогу. Цяпер Гужэвічы ня былі ўжо ні першымі ні апошнімі. За імі й перад імі йшлі, нясучы клункі, і ехалі, вязучы пасьпехам выхапленае з хатаў, людзі спаленых і патрушчаных вёсак, мястэчак і гарадоў. А над імі – над грымучай дарогай – падымаўся густы жоўты пыл і доўга трымаўся ў паветры.
|
|
|