 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ма-ма
Апавяданне
|
Ма – тое самае, што і няма.
| | Звычайна ў гутарцы дзяцей |
Як прысніцца сырое мяса – абавязкова захварэеш, вядома, калі з чацвярга на пятніцу. А калі не хочаш, каб сон спраўдзіўся, дык да абеду нaе расказвай ці, яшчэ лепш, раскажы вадзе. Можаш на кран гаварыць, пусціць ваду і расказаць. Я так і раблю, каб злое паплыло з вадою, хай плынь тое злое, чорнае панясе. Калі сасніш кроў – атрымаеш вестку ад крэўнага, гэта калі крыві нямнога, адна кропля; больш – чакай сваяка, пэўна ж прыйдзе ці прыедзе. Вось калі Рэня павінна была прыляцець, я ўбачыла, нібыта пабіла руку, ударыла аб востры кант і падрапала, на скуры кроў выступіла.
Не веру ва ўсе гэтыя друкаваныя соннікі, толькі ў тое, што ў нашым Койданаве казалі.
Я таксама не веру, але чытаць люблю, паэзія ёсць. Вось прыклад з сонніка, прыдбанага за рубель у падземным пераходзе: «Рэха – пісьмо здалёк». Метафара, грэгерыя на ўзроўні Рамона Гомеса дэ ла Серны. У яго: «Суфлёр – рэха яшчэ да слова». Але што тут спрачацца, зразумела: Койданава бліжэй за Мадрыд, Беларусь, а не Іспанія, маці...
А мама мяне заўсёды папярэджвае, прыходзіць у сон і папярэджвае: калі ты ці Мірак захварэеце.
Вось аднойчы: я спала, а снілася, што ляжу і чытаю. Начная лямпа на тумбачцы гарэла – паўзмрок. І ўсё цалкам рэальна: кніга, спачывальня, ложак, лямпа. Раптам адчыніліся дзверы, мама зайшла. Яна ў зялёнай кофтачцы, ты павінен помніць – яркая, зялёная. Ведаю, мамы няма, памерла. А яна зайшла і стаіць над маім ложкам. Я з пярэпалаху пачала сварыцца: «Мама, нашто вы прыйшлі?!» Памятаеш, я маму заўсёды на «вы» называла. «Мама, ідзіце адсюль, ідзіце», – рукою махаю, вось так. А яна стаіць і старэе – з маладой жанчыны ў старую кабету ператвараецца. Твар зрабіўся цёмны, земляны, пасечаны дробнымі зморшчынкамі, у жыцці такога ніколі не было. Састарэла, змеркла і растала ў паветры. Я прахапілася і паўночы не магла заснуць. Ляжала, але бацьку не будзіла. Так з кнігаю ў руках і заснула. І толькі заснула, як ізноў мама прыйшла. Прынесла ў спачывальню два вядры з вадою. Адно вядро ўпала, вада разлілася, а з другога – толькі крышку расплюхалася на падлогу. Мама сышла. Да раніцы я не змагла заснуць. А за дзень, мітусня, той сон і забыўся. А ўвечары – няшчасце, Мірак заспакаяльнага тры канвалюты прыняў. «Хуткая дапамога», бальніца. Толькі праз дзень ці нават праз два я той сон з вёдрамі згадала.
Гэтаксама і ў мяне, вада – небяспека. З дзяцінства, калі сасніў, што плыву ў моры і нясцерпна хочацца ў прыбіральню па маленькай патрэбе, а бераг далёка. Прачнуўся, а ў ложку мокра. Страх, ноч, сорам, бо ўжо ў школу хадзіў. Вось і цяпер, як ваду сасню – прахопліваюся, ад таго дзіцячага страху, напэўна.
А бываюць зусім іншыя сны. Вось цэлы год не было ў мяне добрых ботаў. Былі нейкія старыя драныя-рамантаваныя, а новыя нідзе не магла набыць. У мяне, як у мамы, пад’ём высокі. Колькі па крамах ні хадзіла – няма ботаў, ці памер не падыходзіць. Толькі пра боты думала. Бывае так, думаеш увесь час пра адно і тое ж, пра драбязу, аж сорамна робіцца, а ты ўсё не можаш адкінуць яе. Вось уключыла тэлевізар, прысела ў крэсла, а тут мама ў кватэру заходзіць і трымае ў руках новенькія боты на высокіх абцасах. «Што ж ты, Ніна, боты сабе не купіш?» – спытала, і няма. Тэлевізар ідзе. І гэта нават не сон, а так, нешта найшло. Насланнё, як кажуць. Праз дзень я ў магазіне «Чаравічкі», што каля кінатэатра «Цэнтральны» такія боты і набыла, брунатныя, з маланкаю, на высокіх абцасах.
Гэта не сны.
Як мама памерла, я ўсё плакала. Успомню – слёзы самі цякуць. Мы тады каля могілак Кальварыйскіх жылі. Бацька за сталом сядзеў, пісаў, я на ложку ляжала, вы спалі. Мама ўспомнілася, і сляза, вялікая-вялікая, па скроні пабегла. Нават цяпер адчуваю тую слязу. Тут бачу маму, яна злосна глядзіць на мяне і гаворыць: «Ніна, што вы з Бронікам крычыце ўсё і крычыце? Спакою не даяцё. Перастань крычаць!» Сказала і выйшла на гаўбец. А мне падумалася – ціха плачу і зусім не крычу. Чаму яна кажа, што з айчымам крычу? Устала з ложка і ў бацькі спытала: «Ты маю маму бачыў?» Бацька збялеў, па сардэчныя кроплі на кухню пабег. Прынёс. «Ты што, Ніна? Якая мама? Супакойся». А я: «Вось дзверы гаўбцовыя яна адчыніла». – «Скразняком дзверы адчыніла. Восьмы паверх». Мы тады на восьмым паверсе жылі. Вокны – на могілкі. Мама іх любіла. Капліцы, касцёл закінуты. Яна ж каталічка.
Як плакаў па бабе Ядзі наш дзед Бронік, я забыць не магу. Штодня, і ўвосень, і ўзімку, хадзіў на могілкі, клаўся каля Ядзінага капца і плакаў. Не мог ён без яе. Увесну інсульт. А ўлетку, якраз праз два гады, каля Ядзінага капца насыпалі Бронікаў. Зямля пухам.
Трэба ў Кальварыйскім касцёле імшу замовіць.
А самае яркае, самае рэальнае з’яўленне было ў школе. Я тады ў школьнай бібліятэцы працавала. Дзеці разышліся. Ціха. Кніжкі па палічках расставіла, сяджу за сталом. Сцямнела. Я сяджу, стамілася, устаць не магу. Спачатку крокі на калідоры, потым мама ў бібліятэцы. Падышла і так ціха-ціха ласкава шэптам: «Ніначка, сябе не глядзіш зусім. Трэба да доктара ісці, трэба сябе глядзець. Няўжо надумала дзяцей пакінуць?» Яна гаворыць. А праз яе голас – крокі на калідоры. Мама праз чытальную залю, за стэлажы, у кут, там зусім цёмна. У бібліятэку дырэктар заходзіць, святло запальвае і гучна-гучна: «Ніна Ўладзіміраўна, што з вамі?» Лямант, мітусня. Я не варушуся. Ён пабег у медпункт. Школьная доктарка яшчэ не сышла. Укол мне зрабілі, «хуткую дапамогу» выклікалі, але ў бальніцу не павезлі. Бацьку нічога не сказала, ён і так пасля адчыненых на гаўбец дзвярэй моцна перажываў.
Бываюць светлыя, радасныя з’яўленні. Вось каля крамы «Бураціна» – дзіцячае адзенне, бачу – мама насустрач ідзе. На ёй доўгая вішнёвая сукенка, а праз руку, вось так, яшчэ некалькі сукенак перакінутыя. Вецер. Валасы развяваюцца. Прыгожыя ў яе валасы былі, густыя, каштанавыя і віліся. Хустак мама не любіла. А вочы светла-блакітныя. Твар белы, чысты. Яна такая гожая, маладая, ідзе мне насустрач, смяецца і гаворыць: «Ой, Ніна, як добра, што ты мне ў дарогу вішнёвы адрэз паклала. Бачыш, якая сукенка атрымалася? Я тут самая прыгожая». Я хацела маму за руку ўзяць, а яна так мякка плячом павяла – не трэба. І пайшла. Я засталася. Схамянулася, а навокал пуста, вечар, нідзе нікога няма. А з гэтым вішнёвым адрэзам вось як было... Калі ехала на пахаванне, дык па дарозе ў краму зайшла і купіла адрэз, ведала – мама больш за ўсё вішнёвы колер любіла. Прыехала, у хату зайшла, а маму памылі ўжо і ў труну паклалі. Сукенка на ёй блакітная і труна блакітная. Дастала я з сумкі вішнёвы адрэз і кажу: «Будзем пераапранаць. Пашыем зараз вішнёвую сукню, блакітную нажніцамі разрэжам і здымем». Усе не чакалі такога і пагадзіліся. Сваячка нават адрэз на стале разаслала, каб раскраіць. Але спачатку тая ж сваячка, а потым і ўсе астатнія пачалі ўгаворваць – лета, гарачыня, не трэба... Я ў плач, у слёзы, а самой падумалася, што прывезла той адрэз маме, дык у труну ў ногі трэба пакласці. Так і зрабіла.
Вочы ў бабы Ядзі былі блакітныя. А здымак на помніку брунатны. І ў дзеда Броніка здымак брунатны. Але нават на карычневых здымках відаць, што вочы ў іх светлыя, блакітныя. А можа, гэта толькі здаецца мне.
Звычайна, як хто блізкі памірае, я ў сне бачу яго. Першы раз гэта было, калі я ў інтэрнаце жыла. Вярнулася з заняткаў, збіралася пачытаць, а ўсе дзяўчаты з нашага пакоя ў адзін голас: «Мы будзем спаць, выключай святло». Пакрыўдзілася, пайшла на калідор чытаць. Суседка-аднакурсніца да мяне: «Чаго твая маці сягоння прыязджала?» «Не сягоння, а ўчора», – кажу. А яна: «Учора гэта ўчора, а сягоння гэта сягоння. Тое і дзіўна, што два дні запар». Я ў наш пакой: «Вы спіце?» Спяць. Я грамчэй: «Вы спіце?» Тут Люда, самая старэйшая з нас, села на ложку: «Ніна, ты толькі не хвалюйся. Мы ж хацелі як лепей. У цябе баба Марыя памерла. А твая маці хацела, каб ты заўтра ўранку прыехала. Мы і маўчалі». А сон? Сон быў напярэдадні такі... Якраз у тую ноч, як баба памерла. Яна мяне ў дзяцінстве вадзіла ў касцёл. І мне снілася, што мы ўдзвюх заходзім у касцёл. Яна – высокая, прыгожая жанчына, а я – зусім маленькая дзяўчынка ў палярыне. У касцёле нікога няма, светла, урачыста. Я глянула на бабу Марыю, яна вядзе мяне да алтара і маладзее. А я наадварот – расту. Я стала такой, як была на той час у сапраўднасці. А яна – зусім маленькая дзяўчынка. І ўжо не яна мяне вядзе, а я яе. Пасярод касцёла яна раптам вырвала сваю руку з маёй, пабегла і схавалася за алтаром. Я прачнулася.
А як мама памірала, я ў дзіцячым лагеры была. Ну, правільна, мы ж разам усе былі: і ты, і Мірак. Мне ўбачылася такое: прыехала ў Койданава. Заходжу ў двор, а мама стаіць каля ганка і нешта робіць. Здаецца, бялізну мые. Так, яна бялізну мыла і пачула, як я клямкаю бразнула, азірнулася. Яна маладая, смяецца, кажа: «Ніначка, мне ўжо нічога-нічога не баліць. (А ў яе рак, жахлівыя болі.) Так добра. Я такая шчаслівая. Ніна, мне нічога не баліць». Я ўзрадавалася, іду да яе. А яна каля плота пабегла, стала маленькай, пад самай рукою маёй прабегла і – за весніцы. Клямка бразнула. Прачынаюся, а ў вушах яшчэ бразгат клямкі звініць. Устала, выйшла на вуліцу. А тут ужо наш бацька: «Я па цябе. Машыну ўзяў. Трэба ехаць. Не плач».
У тую раніцу пасля снядання я шукаў маці па ўсім лагеры. І ўбачыў яе, і пабег, а калі быў зусім блізка, схамянуўся – не мая мама, а выхавацелька. Я не спыніўся. Выхавацелька ўслед маё імя крычыць. Слёзы душаць. Я ў лес. Ляжаў, плакаў на кастрыцы і пераконваў сябе, што баба Ядзя не памерла, што гэта я сам навыдумляў немаведама чаго. А калі слёзы скончыліся і прыйшоў да выхавацелькі і яна сказала, што баба Ядзя памерла, я не плакаў.
Мама мяне заўсёды папярэджвае. Даўно нешта не прыходзіла. Што гэта я кажу? Трэба па дрэве пастукаць.
Тук-тук-тук.
І ты пастукай.
Тук-тук-тук.
А калі абутак прысніцца...
Як гэта я мог маму з выхавацелькай пераблытаць? Яны зусім не падобныя.
...усё залежыць ад таго, які абутак. Ці свой? Ці чужы? Ці новы? Ці чысты? А калі прысніцца пажар, абавязкова пасварышся. Так у Койданаве казалі: пажар – сварка.
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
