|
Начны бераг
|
З палёгкай тузануўся поезд
і стаў... Я выйшаў на пэрон.
Блішчалі рэйкі, нібы полаз
блішчыць зімоваю парой.
Самотна выбліснула зорка.
I стала зябка, стала золка
ад рэек тых, ад зоркі той,
ад цемнаты начной, густой,
ад думкі, што прыйшла цьвяроза:
«Прыехаў ты занадта позна.
Дзе будзеш начаваць, скажы?
Ці знойдзеш месца у «Сажы»?»
«Сож», чуеце, гучыць, як «нож».
I мільганула гэта назва
перад вачамі так выразна,
як – рэйка,
зорка
нож
ці Сож.
Такое вострае ўспрыняцьце
бывае толькі уначы...
«Дзе будзеш бавіць ночку, браце?» –
гадаў, у горад ідучы.
Ён іншы быў без гулу-гоману.
Я рад быў бачыць Гомель зноў,
жадаў яму прыемных сноў...
Ішоў я па начному Гомелю.
|
А вось, здаецца, і той рог,
а вось, здаецца, і гасьцініца.
Калі ты ёсьць на свеце, Бог,
то дакажы! Хай Гомель зьдзівіцца.
Ну, дакажы, ну, пакажы,
Ну, дай мне месца у «Сажы»!
Ды я, відаць, ня быў пачуты.
Бог не пакінуў свой тапчан,
ён не зьбіраўся тварыць цуды,
зьдзіўляць мяне і гамяльчан.
Ён і ня думаў прачынацца.
Ды тут я змог пераканацца,
што калі моцна дрыхне Бог –
ня значыць, што швейцар зьнямог.
Швейцар ня спаў...
Ды ці адчыніць?
Упусьціць ён мяне ці не?
Ён аказаўся малайчынай,
ён адчыніў, пусьціў мяне.
Тут вочы стомлена прыжмурвае
і кажа ціха мне дзяжурная:
«Таварыш, месца ўжо няма».
I растлумачыла яна:
«Сягоньня ў нас пачаўся пленум,
трымаем броню і спартсменам:
спаборніцтва дзьвюх абласьцей.
Словам, наехала гасьцей.
А «Сож», ён, знаеце, ня гумавы,
чатыры тыя ўсё сьцяны.
Як тут ні думай, пі прыдумывай,
як раскладушкі ні сьцялі,
усё адно ўсіх не ўладкуеш..
Я слухаю, таварыш Кулеш!»
Жанчына – ветлівасьць сама,
гасьціннасьць ёсьць, а месц няма.
Тут аглянуўся я навокал.
Сядзелі людзі у паўзмроку,
хто ля сьцяны, хто за сталом,
змагаліся хто як са сном.
Змагацца зь ім цяжэй, чым зь лёсам.
Той-сёй кляваў паціху носам.
Бліжэйшы да мяне хлапец
пачаў, заспаўшыся, храпець.
Другі ж сядзеў зусім бадзёры
над кнігаю «Тры мушкецёры».
Ёсьць чытачы і ёсьць Дзюма,
месц у гасьцініцы няма.
|
Як быць? Як лепей ноч правесьці?
Вось так кляваць, сядзець на месцы?
Калі змагацца ўжо са сном,
Дык больш актыўна –
як са злом.
А пазяханьне – не змаганьне.
Змаганьне – значыць намаганьне.
Ня сьпі, а рухайся, а кроч,
ідзі на вуліцу, у ноч!
Ідзі у парк, што над ракой,
дай волю роздуму начному!
Я выйшаў з думкаю такой:
«Ня трэба спаць камусь адному».
Так, трэба выспацца спартсменам,
іх мускулам патрэбен сон.
I тым, прыехаў хто на пленум,
таксама неабходны ён.
Табе ж, калі ты пішаш вершы,
ня хочаш верш праспаць свой лепшы,
карысна, мабыць, меней спаць,
а болей думаць, болей дбаць.
Мы дастаткова мелі іх,
радкоў, напісаных бяз роздуму,
што ні для сэрца, ні для розуму.
Ужо хапае гэткіх кніг,
дзе вольна словам, цесна думцы,
дзе мой калега ўсё яшчэ
таўчэ ваду у той жа ступцы
і тую ўсё ваду таўчэ.
Таўчэ, ці, лепш сказаць, такуе,
нібы вясновы цецярук.
Такуе і хутчэй друкуе,
такому б толькі з рук ды ў друк.
Як сказана: адкукарэкае,
а там па ім хоць не сьвітай...
Ня будзь, калега, недарэкаю!
Паэтам стань! Раней устань!
Прайдзіся вуліцаю ціхай,
азонам веснавым падыхай.
Азон і рух – наш лепшы друг,
У сьвежым целе – сьвежы дух.
«Восстань, пророк, и виждь, и внемли»,–
прыйшоў на пушкінскі я круг.
|
А вось і Сож... Вітаю, друг!
Сустрэчы нашай рад я вельмі.
(Заўсёды рады я, дарэчы,
сустрэчы з рэчкай, з ручаём.
Так адчуваю пры сустрэчы,
нібы ў адной сям’і жывём,
я брат ім, родны ці стрыечны,
і вось вярнуўся я з далечы –
адзін аднога пазнаём).
Як, Сож, жывеш? Як, Сож, плывеш?
Гляджу, трымаешся належна
таго ж кірунку, тых жа меж –
ня знаеш нашага бязьмежжа.
Гляджу, ня гонішся за модай,
а з годнасьцю раўнінных рэк
спакойна, вольна коціш воды...
I гэта ў атамны наш век.
I гэта ў час наш ліхаманкавы,
калі ўсё з хуткасьцю маланкавай
бяжыць, мяняецца, цячэ,
парой цячэ не ў тым ручве.
Ты малайчына! Твой спакой
гаворыць, што ты робіш справу
не дзеля выгады якой,
не напаказ і не на славу.
Не, проста верны ты прыродзе
сваёй рачной, сваёй зямной,
і астаешся ў згодзе зь ёй
ты пры любой пагодзе, модзе.
Шчасьлівае тут супадзеньне!
Спакой і рух супалі тут,
супалі мэта і маршрут,
супалі бытнасьць і надзея.
Зайздрошчу рэкам я заўсёды.
I часта думаю я, Сож,
што правільна жывуць усё ж
рачныя, грунтавыя воды.
Сож, навучы мяне, як быць,
каб аставацца ў сваім рэчышчы,
да свайго мора вольна плыць,
спакойна плыць да сваёй вечнасьці.
|
Яшчэ адно ў мяне пытаньне.
Даруй, што назаляю, Сож,
але ў мяне іх цэлы кош,
і пацярпі ўжо да сьвітаньня.
Скажы, ня вельмі мы стамілі,
ня вельмі змучылі цябе
плытамі, баржамі сваімі?
Ты ж, як цягло, тут у цане.
Гляджу я: пляма брудна-тлустая
пагойдваецца на вадзе.
Кранула, Сож, цябе індустрыя?
Не абышла ў сваёй хадзе?
Прызнаюся, мы, людзі, Сож,
народ ня вельмі чыстаплотны,
народ няўдзячны да таго ж,
а да таго ж і бесклапотны.
Нам рэкі – чыстую ваду,
нам рэкі – свой разьліў блакітны,
мы ім – адходы і адкіды,
мы ім – усякую брыду.
Ня скажаш, што любоў ўзаемная,
хутчэй за ўсё – наадварот.
Так, Сож, такі мы ўжо народ.
Сабе за правіла нязьменнае
аднойчы лёзунг мы ўзялі
(на шчыт мы узьнялі той лёзунг):
«Паколькі дадзены нам розум,
то мы – уладары зямлі,
то мы – гаспадары планэты,
таму для нас за ўсё вышэй
патрэбы нашы, нашы мэты,
таму для нас за ўсё бліжэй
кашуля наша і кішэнь...»
I мы рашылі, што скарым
і нэтры, і лясы, і воды,
як некалі магутны Рым
скараў і рабаваў народы.
З такой і падыходзім мераю:
У цэнтры – мы, уладары,
вакол – прырода, як імпэрыя,
ляжыць, прынёсшы нам дары.
У ваяўнічым тым запале,
на бале заваёў сваіх
(галовы кружацца на бале)
мы факт той просты занядбалі,
што самі – дзеці сіл зямных.
Мы – тое ж цеста, тая ж плоць,
залежнасьць самая сыноўняя.
Для нас прырода – маці,
хоць
і маці строгая, суровая.
Якія ж мы, калі зь мячом
ідзём, накшталт варожай раці,
скараць і рабаваць багацьці
(чые багацьці? – роднай маці!),
сук, на якім сядзім, сячом!
Тут непазьбежная адплата.
Нам не даруецца, калі
ідзём супроць маці-зямлі,
сястры-вады і дрэва-брата.
Адплата йдзе...
Чытаю ў прэсе
(ты не чытаеш, Сож, газэт?):
На самай воднейшай з планет
вады хапаць ня будзе прэснай...»
Была, плыла, цякла вякамі,
і больш ня будзе тых крыніц,
і будзе ўся зямля, як каня,
прасіць адчайна: «Піць-піць-піць!»
|
Сож маўчаў. I ноч маўчала.
Спала лодка ля прычала.
Раптам песьня загучала.
Адкуль бралася яна?
Дзе пасьпела? Дзе запелася?
Можа, пелі на тым беразе?
Ці ўсплыла яна са дна?
З дна пясчанага, рачного?
Ці, быць можа, з дна другога,
дна дрымотнага, глухога,
дна глыбіннага душы?
Сож маўчаў. I ноч маўчала.
Толькі песьня ўсё гучала
У начной цішы-глушы.
«Ой, у полі, ой, у полі
ды ня рэчка цякла.
Ой, у нолі, ой, у полі
ды ня быстра цякла.
Былі рэчкі – паўсыхалі,
харошыя – паўміралі.
Така доля мая,
горка доля мая...»
Былі рэчкі – паўсыхалі,
харошыя – паўміралі,
харошыя – паўміралі...
Лёс гарчэй за палына.
Аб якім пяецца часе?
Што тут маецца на ўвазе?
Што за песьня усплыла?
Калі клопат ёсьць любоўны,
тады сэрцы паўнакроўны,
тады рэкі поўны, поўны,
серабрыцца плёс рачны.
А ня любяць – тады губяць,
а ня любяць – і ня рупіць
захаваць, засьцерагчы.
Небясьпечней ад халеры
душ і рэчак браканьеры,
няма шкодзе іхняй меры,
няма горш на сьвеце зла,
няма волі, зьлейшай болей...
«Ой, у полі, ой, у полі
ды ня рэчка цякла...»
|
Калі чакаў я ранку
у парку над ракон,
мне трызьніліся словы
песенькі такой:
«Жылі-былі мы з Сожам,
былі-плылі.
Хацелі мы з Сожам
цеплыні.
Гулі завеі, сьцюжы,
былі ільды,
мы не спынялі з Сожам
сваёй хады.
Мы зналі: калі мала
цяпла сазьне,
то мы павінны самі
сагрэць сябе.
Плылі-былі мы з Сожам
на сонцы і ў цяні.
Хацелі мы з Сожам
чысьціні.
Думалі мы з Сожам
пра адно:
каб бруд усялякі –
на дно, на дно,
каб даплысьці ўсё ж нам
да мэты, што ўдалі...
Жылі-былі мы з Сожам,
былі-плылі».
|
Хто быў у Гомелі аднойчы –
запомніў парк...
У парку тым,
на беразе рачным, крутым,
пракаратаў я рэштку ночы.
Пад дрэвам – ясенем ці вязам –
пасаджаным калісьці князем
(пасаджаны шмат год назад
быў феадалам гэты сад),
я прымасьціўся з сакваяжам.
Стаміўся ўсё-ткі, проста скажам.
Спачатку сеў, пасьля прылёг,
працягваючы дыялог
з ракою, зь цішынёй начною,
з жанчынай слаўнаю адною.
Так і сустрэў я сонца ўсход,
які ня бачыў я сто год.
Шчакою, зьвернутай да ўсходу,
адчуў я цёплую лагоду.
Я па шчацэ правёў рукой
і зноў цяпло адчуў шчакой.
Адчуў той дотык я на скроні.
Прачнуўся, вочы я працёр...
Перада мной палалі промні,
палала сонца, як касьцёр!
I быў касьцёр той –
на паўнеба,
Быў той касьцёр –
на паўзямлі!
I я сказаў сабе: замры!
Глядзеў, захоплены, я нема.
Гуляла сонца.
Сьвежа, весела.
Гуляла молада яно.
Так разгулялася – ажно
запырскала прастор увесь яно.
Прыціхлі дрэвы,
травы,
ветры...
I з той гульні, з таго агню
шар выкаціўся ясна-сьветлы
і набіраць стаў вышыню.
I засьвяціў ужо ўсур’ёз –
гульня гульнёй,
а справа справай,–
адбіўся ў мірыядах рос,
і зашумелі ветры, травы,
у рух прыйшлі, пайшлі у рост.
Цягнуліся ўсе да сьвяціла,
яго лічылі ўсе сваім,
япо ж сваімі ўсіх лічыла,
яно сьвяціла ўсім жывым.
Такое тут было сваяцтва,
такая еднасьць тут была –
жыцьця зямного і сьвятла,
быцьця зямного і цяпла,
што я ня мог не засьмяяцца,
ня ўзрадавацца у душы!
(I сам сабе сказаў пры гэтым:
калі ты лічышся паэтам,
дык вось пра гэта напішы.)
Усе былі мы сонцу рады...
Ды вось, нахмурыўшы чало,
падумаў я, што недзе гады
павыпаўзалі з нор і рады,
што сонца і для іх ўзышло;
яго цяпло, яго сьвятло
пераўтвараюць гады ў яды.
Настрой мой крыху быў азмрочаны.
Ды тут жа адмахнуўся я
ад думкі той, ад гадаўя
зь яго балотнаю абочынай.
Яно было, і ёсьць, і будзе.
Ды справа ўсё-такі ня ў ім,
а справа ў гэтым сьветлым цудзе,
якое сонцам завуць людзі,
якое робіць вёсны зь зім,
дзень з ночы і вясёлку з хмары,
якое сьвеціць зноў для нас,
не патрабуючы ў адказ
ні ўзнагароды, ні ахвяры.
Нам сонца, думаў я далей,
дае высокі ўзор служэньня,
велікадушнага сьвячэньня...
Сьвяціла сонца ўсё сьвятлей.
Сьвяціла сонца, ярка зьзяла,
надзею новую ўсяляла.
Я паглядзеў уніз, на Сож,
і толькі вымавіў:
«Прыгож...»
Ён быў амаль непазнавальны,
паўночны субяседнік мой.
Іскрыліся на сонцы хвалі
ва ўсёй сваёй красе рачной.
Дымкі апошняга туману
сплывалі ў сінь, сплывалі ўдаль.
I не было ужо амаль
трывожнага начнога стану.
Што, Сож, жывём?
I жыць-плыць будзем?!
Цябе мы, можа, не забрудзім
і не загубім цябе ўсё ж?
Ёсьць шансы, Сож!
Ёсьць сонца, Сож!
Яго мы скінулі з рахунку,
шукаючы ўначы ратунку
ад нечыстот,
брыдот,
атрут,
а сонца, бачыш, тут як тут.
Выходзіць, каб рабіць прагнозы,
патрэбен не адзін настрой,
тым больш настрой пары начной, –
патрэбен і разьлік цьвярозы.
Патрэбен сонечны усход,
яшчэ з усходам трэба раіцца.
Заўважыў правільна народ:
мудрэйшая за вечар раніца.
|
Мой дарагі адміністратар
з гасьцініцы пад назвай «Сож»,
ноч для мяне была ня стратай,
была знаходкай гэта ноч.
Я не скажу, што я ня змораны,
што адпачыў я ля ракі,
ды ў кожнай справе –
два бакі:
той, хто ня сьпіць,
гаворыць з зорамі.
Я зь імі ноччу меў размову,
я з Сожам ноччу гаварыў,
сустрэў я раніцу вясновую
і сьветлы перажыў парыў.
Дарэчы, гэтая паэма,
яе пачатак, яе тон
падказаны мне ноччу той,
навеяны яе павевам.
Ня ноч – суцэльнае адкрыцьце,
найлепшая з узнагарод.
I я на вас зусім ня ў крыўдзе,
хутчэй за ўсё – наадварот.
Вось так, таварышы з гасьцініцы.
I калі хто з маіх калег
патрабаваць пачне начлег,
на вас з пагрозамі накінецца,
як скажаце вы у адказ,
што вольных месц няма у вас,–
вы проста вырашайце клопат:
вы укажыце на мой вопыт,
скажыце: «Быў у нас такі...
Пайшоў у парк ён, да ракі,
там ноч правёў, зрабіў тым вывад,
што у няспаньні многа выгад
і многа розных пераваг –
ня менш, чым у прыемнах снах...»
Скажыце: «Сон – такая прыхамаць,
якую трэба часам гнаць.
Паэту трэба меней дрыхнуць,
а болей думаць, болей дбаць,
каб лепшы верш свой не праспаць».
|
|
|
|
