РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Уладзімер Караткевіч
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Бацькава сэрца
Ён пахмуры, ён ціхі, ён вечна маўклівы,
Ён занадта пяшчотны з жонкай сваёй,
Хоць даўно зарасьлі варонкі на грывах
Беларускай адвечнай плакун-травой.
Зарасьлі варонкі плакун-травою,
Але сьніць ён упарта даўнія сны...
 
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
 
«Фоке-вульфы» равуць над балотнай зямлёю.
Надыходзіць другое лета вайны.
Партызапскі разгром. Адступаюць атрады.
Асьвятляюць вёскі пажарамі шлях.
Ён вядзе ў дрыгву. Мядзяныя гады
Адпаўзаюць з-пад ног у густых сітнягах.
Малады камандзір асьцярожна, старанна
Па дрыгве на выспу атрад вядзе.
У яго пад рукой дзьвесьце шэсьць партызанаў
I дзьве тысячы трыста мірных людзей.
Мох. Багун. Непрыкметныя кветкі дурніцы.
Дрыгвяная руда нацякае ў сьляды.
За сьпіною зямныя б'юць бліскавіцы
I ўздымаюць фантаны бруднай вады.
        «Елянецкая выспа, ты дай ім надзею,
        Дай спакой. Напаі крынічнай вадой.
        Хай галіны на хвоях ад куль парадзеюць.
        Ты ж зацягнеш раны жывіцай сваёй.
        Чалавечыя раны цяжэй зажываюць.
        Зьберажы людзей. Ад болю маўчы.
        Дзеля гэтых дзяцей яны адступаюць.
        Дай ім сховішча. Раны дай залячыць».
        Елянецкая выспа з уздыхам сказала:
        «Я цябе памятаю, Карповіч Ян,
        Я схаваю вас, як продкаў хавала,
        Ад палону, ад ганьбы, ад сьмерці, ад ран.
        Спачывайце спакойна. Ня пройдзе вораг.
        Разьвяду рукамі вашу бяду.
        А балот вакол – неабсяжнае мора,
        I шляхі да мяне пад тваньню вядуць».
Людзі выйшлі, урэшце, на цьвёрдую глебу.
За сьпіной замаўкае голас гармат.
Хтось жаваў скарынку чэрствага хлеба,
Хтось кашуляю абціраў аўтамат.
Заварыўшы галін маладой маліны,
Камандзір жанчыне прынёс кацялок:
        «Чай духмяны, смачны. Напіся, Сабіна.
        Абышлося ўсё. Жывыя, сынок.
        Вось нягоднік бяззубы. Сьмяецца, ты бачыш?
        Знаеш, жонка, ніяк не магу ўявіць,
        Што пайду зь ім калісьці ў лазьню гарачую,
        Навучу, як трэба вуды жывіць,
        I што будзем дурэць зь ім калісьці на сене,
        I што будзе са школы прыносіць «калы»...
        А пасьля... пасьля ён, вядома, ажэніцца.
        Ён ажэніцца... сьмешны, бяззубы, малы.
        I ня бойся. Вакол разышліся цені.
        Не над намі будуць крычаць груганы.
        Мы схаваліся, зьніклі, як голка ў сене,
        I ніколі сьлядоў ня знойдуць яны».
Памыліўся Ян. Атрад пільнавалі.
Роўна тыдзень мінуў, калі хлопцаў трох
На балотным беразе абстралялі
I звалілі мёртвымі ў рыжы мох.
I чужыя, нахабныя, сьлізкія твары
Іх укрылі дзяругай, паклалі на воз
I павезьлі па вёсках, па чорных пажарышчах
Каля чорных абвугленых мёртвых бяроз.
I сьцягнулі за ногі з воза бяз жалю,
Не трымаўшы буяную галаву,
I чубы, як бялявы кавыль, падмяталі
Перад ганкам штаба сухую траву.
У штабах машынкі, як кулямёты,
Стракаталі цэлую ноч навылёт:
«Ачапленне пасіліць вакол балота...
Накіруйце да Гейнца сапёрны ўзвод...
Дальнабойныя падцягнуць да лагчыны...
Зь лётнай часткай сувязь трэба ўзмацьніць...»
Махавік жахлівай ваеннай машыны
Закруціўся павольна, каб мяць і крышыць.
 
Гэты час быў нядобры, вельмі нядобры,
На людзей палявалі вучоныя псы,
На зямлі беларускай ад Оршы да Кобрына
Дзень і ноч, дзень і ноч палалі лясы.
У адказ аўтаматы з-за хвой стралялі,
I ад жыта дымная хмара плыла.
Дзеці ў пушчах начных спакойна гулялі
I пужліва сьціхалі на вулках сяла.
 
А на высьпе залечвалі цяжкія раны,
Гадавалі дзяцей, рыхтавалі паход
I чакалі, чакалі трох партызанаў,
Што ніколі ня прыйдуць з далёкіх балот.
I аднойчы над мрэючымі барамі,
Над абшарамі вострых балотных траў
У бясхмарным небе зьявілася «рама»,
I Янук зразумеў, што канец настаў.
Зараўла артылерыя – зь недалётам.
Сітнягамі папоўз удушлівы дым.
З громам падала сталь на кілім балота
I рабіла новыя вокны ў ім.
У новых вокнах з чорнай вады гарачай,
Што бурліла газам з апошніх сіл,
У цёмнай бронзе лускі, што сонца ня бачыла,
Выплывалі аглушаныя карасі.
У гадзюк халоднае падала сэрца,
Як імчаў над імі сьвідруючы жах.
Вадзяныя курачкі беглі ад сьмерці
На сваіх зялёных, доўгіх нагах.
Хто, чаму іх карае – не разумелі
I хавалі галовы свае пад крыло.
 
Цішыня рантоўна ўпала зьнямелая.
Не ўзялі гарматы бясконцых балот.
Перад вечарам проста над галавою,
Ў ціхім небе, дзе цьмянае сонца вісіць,
Над трывожнай, закуранай дымам дрыгвою
«Фоке-вульфы» натужліва сталі басіць.
Вымпел кінулі ў цемры з апошнім налётам,
I зямля скаланулася ў чорнай журбе.
«Заўтра мы вас зьмяшаем з брудам балота.
Вайсрутэнія, здайся.
                                Канец табе».
Ян сказаў:
                 «Нам трэба хутчэй зьбірацца.
Высьпа будзе пустою ў ранішні час.
Нас тры тысячы. Хочам мы жыць і змагацца.
Мы прарвёмся, ёсьць іншая сьцежка ў нас».
Людзі хутка зьбіраліся. Над галавою
Дуб, расколаты бомбай, тужліва рыпеў.
Восем вёрст ім трэба прайсьці дрыгвою.
Летам ноч карацей, чым гівала сьпеў.
Шлях адзін: па пояс у твані зялёнай.
Асака рэжа твар, як лязом мяча,
Па баках уздыхае дрыгва бяздонная.
Нават дзеці маўчаць. Нават дзеці маўчаць.
I дрыгва падпірае пад самыя грудзі,
Калі трапіцца нейкі дурны раўчук.
Са сьцяжынкі сарваўшыся, тонуць людзі
I маўчаць, каб вораг іх не пачуў.
«Не ўзыходзь, Венэра, над ціхімі рэкамі,
Над спакойнай цемрай балот начных.
Будзь каханьня зоркаю, як спрадвеку,
А ня зоркай сьмерці для дзетак тваіх.
Бач, ідуць яны ў золкім начным тумане
I нясуць на руках празь цемру і дым
Ўсіх дзяцей, што народжаны цёплым каханьнем
Пад адвечным, пяшчотным сьвятлом тваім.
Не ўзышла. О любая, дзякуй ад сэрца.
Вось і суша, цьвёрдая, як асфальт.
Мы дайшлі, мы пазьбеглі ганьбы і сьмерці».
        – Хальт!
Прагна слухаюць. Ціша. Глухая. Дзікая...
Вартавы адганяў баязьлівасьць і сон.
Дзякуй шчырае, што папярэдзіў крыкам,
А іначай нарваліся б на заслон.
I упалі людзі на глебу ўзрытую,
Па глыбокім яры, па хмызах густых
3ь лесавым, адвечным, зьвярыным спрытам
Папаўзьлі, як яшчаркі, праз пасты.
Над адхонамі вогнішчы зырка палаюць...
Чутна мова... Сьмех цішыню скалануў...
А яны адзін па адным прапаўзаюць,
Пасадзіўшы маўклівых дзяцей на сьпіну.
Цішыня заснула ў галінах сасонак,
Цішыня разьлілася па берагах.
I раптоўна заплакаў Янаў дзіцёнак:
        – Куга! Куга!
Ён крычаў, ён скардзіўся горка на голад,
Бо пустыя грудзі ў маці былі.
Вусны маці зводзіў пранізьлівы холад,
I яны калыханку вялі і вялі.
А дзіцёнак крычыць прарэзьліва, тонка.
I зайшлося сэрца у многіх людзей.
I Карповіч сказаў: «Дай мне сына, жонка».
I прыціснуў пад курткаю да грудзей.
Ён заціснуў рот неразумнаму сыну,
Ён далоньню гладзіў дрыжачы задок:
«Памаўчы, памаўчы, памаўчы хвіліну,
А пасьля крычы колькі хочаш, сынок».
Вартавы прытаптаў недакурак абцасам
I спытаў трывожна: «Ты чуеш плач?
Што такое, Курт, ня ведаеш часам?
А другі адказаў: «Der Uhu – пугач».
Пяць хвілін стаялі яны над адхонам.
Панавалі ў лесе маўчаньне і сон.
Дзякуй Богу, маўчыць, ён маўчыць, дзіцёнак.
Дзякуй Богу, спакойны, спакойны ён.
А калі адышліся прэч вартавыя, –
Стала чутна, як сэрца ў грудзях зьвініць.
Папаўзьлі... I ўздыхнулі нэтры лясныя.
I у тыле нямецкія згасьлі агні.
I адкрыўся бор, вясёлы, шырокі,
У карчах, ручаінах, мяккіх імхах.
Ян ішоў паперадзе цьвёрдым крокам.
Сын ціхутка ляжаў у яго на руках.
Бацька сеў з малым пад сухою бярозай
I яго з суровай пяшчотай абняў...
З дрэў спадала раса, як дзявочыя сьлёзы,
Высыхаючы зь першай усьмешкаю дня.
Калі нехта прынёс яму лусту хлеба,
Ян адсунуў хлеб і сказаў:
«Забяры.
                Адыдзі, яму нічога ня трэба...
Надта... доўгай была... хвіліна ў яры...»
I канец.
             Да бацькі вярнуліся сілы.
Два гады ён з атрадам па пушчах кружыў...
На зямлі стала болей адной магілай.
На зямлі засталіся тры тысячы жыць.
 
Калі штосьці адмовіць уладу сьмерці,
Калі штосьці радасьць зямлі ажывіць,
То, напэўна, сэрца, бацькава сэрца,
Што абвуглена ў горне вялікай любві.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.