|
|
МУЗЫКА КРЫШТАЛЬНАГА САДУ
Аднойчы цёплай восенню расцвіла ў двары Вішанька. Адкрыла свае белыя вочкі-кветкі і здзіўлена пазірае наўкол.
...А празрыста-стылае неба азываецца да Вішанькі жураў-ліным курлыканнем. Развітальна махаюць крыламі чароды птушак, адлятаючы ў вырай. Здзіўлена пазіраюць на святло белай квецені залатыя клёны. Самы маладзенькі з іх, страсянуўшы чупрынай, схапіў за рукаў Вецер.
– Слухай, дружа, зрабі ласку – перадай той бяляначцы пісьмо!
Вецер згодна хітнуў і прыціх на хвілінку, чакаючы, пакуль Клёнік на лісточку выводзіў барваю паміж радкоў-пражылкаў: «Я Вас кахаю...» Пасля Вецер ціха, як уздыхнуў, хукнуў, і кляновы лісток апынуўся ля Вішанькі.
– Прыгажунька, вам пісьмо! Спадзяюся, паненка ўмее чытаць?
– Так, бліжэйшыя да хаты галінкі адукаваныя. Яны зазіраюць у акно, а за ім стаіць пісьмовы стол. Ён вывучыўся грамаце сам і мае галінкі паціху навучыў...
Вецер асцярожна апусціў кляновы лісток, куды ўказала Вішанька, і кветкі на ёй крыху паружавелі.
– У вас закахаўся той прыгожы Клёнік!..
– Ах, які ён легкадумны, – збянтэжылася дрэўца. – Мы зусім не знаёмыя.
– Чакайце, не гневайцеся,– затрывожыўся Клёнік, якому Вецер імгненна перадаў на словах адказ Вішанькі. – Мы ж не сёння выраслі тут. Відаць, даўно глядзелі адзін на другога –але не заўважалі. Але ж мы тутэйшыя, хто заўгодна з сусе-дзяў замовіць за мяне слоўца... Якой прыгажуняй глядзіцеся вы ў белі сярод золата дрэў!
Вішанька сціпла апусціла долу вочкі, але яе хваляванне выдала квецень, бо раптам раскрыліся яшчэ некалькі пяшчотна-белых сузор’яў...
Ужо не першы год квітнела, а пасля гадавала сакавітыя ягады Вішанька. Але гэта адбывалася ў прызначаны прыродай час, вясной і летам, а штовосень дрэўца, як і ўсе, рыхтавалася да зімовага сну. Але на досвітку гэтага дня нібы хто пастукаў у сэрца дрэўца, ажылі, запульсавалі па ствале і галінках сокі, і вось – Вішанька зацвіла.
Глядзіць Вішанька на панадворак – і не пазнае яго ва ўборы вяргінь і астраў – восеньскіх кветак. Агародчык ля хаты пусты. Бульба выбрана даўно, пачышчаныя буракі прыкрыты паверх цыраты бацвіннем – ад марозу. Сад праз парадзелае лісце струменіцца яблычным ззяннем. Ападышы ляжаць пад дрэвамі ў плеценым кошыку і проста скіданыя ў гурбачкі. Ад іх так смачна пахне і прымятай травой, і патрывожаным спакоем зямлі, і стылай прахалодай восеньскай ночы, якая вымусіла яблыкі на дрэвах дрыжэць, а тых, у гурбачцы, ціснуцца адзін да другога замёрзлымі бакамі.
З дрэў амаль апала лістота. Яны ўжо не хваляцца адно перад адным кучаравымі чубамі, а плацяць зямлі спрадвечную даніну, засцілаючы яе залатымі світкамі са сваіх плячэй, – каб не застыла ўзімку. І самыя прыгожыя сярод восеньскіх дрэў – клёны. А сярод іх – той, маладзенькі, што даслаў Вішаньцы ліст.
Яна ўпотай кідае позіркі на яго, і сэрцайка яе соладка замірае.
А Клёнік за кароткі час звёўся зусім. Хваляванне хвалямі б’е па ім, вымушаючы запунсавець і золата, і нешматлікую зелень яго лісткоў.
– Я ажанюся з ёй! – задзірыста абвяшчае ён сваім старэйшым сваякам, якія растуць поплеч.
Але тыя і пярэчыць не думаюць. Хоць Вішанька і не іх роду дрэўца, але такой незямной прыгажосці!..
Сталі думаць, каго паслаць у сваты. Вецер? Ён хоць і перадаў ліст Вішаньцы, але для свата занадта наравісты, страшна, каб не наламаў дроў... Сарока, заўсёды дасведчаная не толькі ва ўсіх падзеях, але і намерах ваколіцы, прапанавала сябе за сваццю. О не, яна не толькі балбатліўка, але і пляткарка – можа ўсё сапсаваць і дакладна сапсуе... Гусі – хатнія птушкі!.. Вось яны, такія важныя і надзейныя, шпацыруюць па сцяжынцы дахаты... Але – не, для такога ўрачыстага моманту ім не стае ўзнёсласці...
Выручылі пліскі. Яны штодня прыляталі праведаць клёны і ўзяліся пасадзейнічаць
закаханаму ў сардэчнай справе. Цяжка было не ўхваліць такіх сватоў. І далікатныя, і вёрткія, і элегантныя ў сваіх бела-чорных уборах. Рабінкам, суседкам клёнаў, пліскі замовілі падарунак для Вішанькі – каралі з ягад. Клёнік дакараў сябе, што не сам дадумаўся зрабіць гэта. Але ніхто не асудзіў яго нездагадлівасць – закаханыя губляюць галовы, і гэта зразумела ўсім...
Каралі атрымаліся багатыя – рабінкі не паскупіліся, пачапілі на ніткі самыя буйныя ягады. Птушкі падхапілі падарунак і панеслі Вішаньцы.
Калі па яе галінках заструменіўся чырвоны ланцужок, ад захаплення перахапіла дыханне ва ўсіх, хто бачыў гэту прыгажосць...
Сваты загаварылі з Вішанькай здалёк, спакваля раскрываючы свае намеры. А яна, такая не азнаная ў жыцці, такая даверлівая і шчырая, ледзь дачакалася канца іх прамоў, каб кіўнуць усімі пялёсткамі:
– Я згодная!
Хоць такі таропкі адказ і не надта спадабаўся старэйшым, але выдаў Вішаньку з галавой. І ёй даравалі паспешлівасць, як Клёніку – нездагадлівасць.
Атрымаўшы згоду, пліскі прызначылі вяселле на вечар таго ж дня. Трэба было спяшацца, пакуль не ўдарылі маразы: восень – пара ненадзейная.
Закіпела падрыхтоўка да вяселля.
Тут ужо галоўным распарадчыкам і выканаўцам задуманага ў адной асобе быў абраны Вецер. Моцны, хуткі, да таго ж, па ўсім свеце лётае, бачыць многа. Адпаведна, найлепшым чынам можа арганізаваць і свята...
Перш-наперш Вецер узяўся наводзіць у наваколлі прыгажосць. Схапіў за чубы ўсе запрошаныя на вяселле клёны і так страсянуў, што яны парадзелі напалову.
– Пане, няўжо няможна было цішэй? – зашапацелі дрэвы, разгублена аглядаючы дзюркі ва ўборах. – Счакалі б хоць да заўтра!
Вецер сам пабачыў, што крыху перастараўся, але знайшоўся:
– Вашыя прарэхі якраз па апошняй модзе. А гляньце сабе пад ногі: кожны з вас нібы на залатым востраве з уласнага лісця стаіць!
Гаварыў Вецер пераканаўча, і клёны супакоіліся. А Сарока, якая хоць і мела востры язычок, але крыўд доўга не помніла, ужо адпусцілася за адмову ўзяць яе за сваццю і тэлеграфам перадавала ваколіцы навіны з падрыхтоўкі вяселля. У першы выпуск і трапілі клёны са сваімі экстравагантнымі ўборамі. Ад усіх запрошаных тут жа паляцелі заказы Ветру прарэдзіць іх. Вецер рагатаў і трос дрэвы – не прызнавацца ж, што моду прыдумаў ён і вось толькі.
Пасля Вецер гукнуў павучкоў – заўсёдных спадарожнікаў бабінага лета. На тоненькіх павуцінках прыляцелі яны на месца збору. Маленькія майстры саткалі з павуціння для Вішанькі лёгкі, амаль празрысты вэлюм.
Вераб’ям, якія без справы таўкліся па двары, Вецер загадаў узяць у дзюбы сушэйшай травы і адпаліраваць на гронках рабіны ягады.
А пад вечар, калі да вяселля заставалася зусім нямнога часу, Вецер падняўся высока-высока і самруч вымыў неба, з якога паз ірала на зямлю скупое на цяпло восеньскае сонейка.
Яно адразу заззяла ярчэй, а ўслед за ім – і прыцярушаная залатым лісцем зямля, і адпаліраваныя рабінавыя гронкі.
У хаце расчыніліся дзверы, і на двор выйшаў стары дзядуля. Ён доўга ўглядаўся вакол сябе, а пасля прамовіў:
– Сколькі жыву, не памятаю такога прыгожага восеньскага дня!
Пасля, абапіраючыся на кіёк, ён пайшоў у сад і ўбачыў Вішаньку ў квецені.
– Першы раз на маёй памяці цвіце восенню вішня. Ці на дабро гэта? – запытаў ён сам у сябе.
– На дабро, на дабро! – зашамацеў голлем сад. Але дзядуля не разумеў яго гаворкі. Ён задумліва аглядаў дрэўца і ўбачыў рабінавыя каралі. Падумаў, што каралі забылася тут унучка. Успомнілася, як быў маладым і цішком, каб не засмяялі ні сябры, ні хатнія, рабіў каралі для сваёй каханай, якая на ўсё доўгае жыццё стала яму жонкай... Усе ўспаміны чуў сад, бо дзядок разважаў услых, як часта робяць гэта старыя людзі.
Але доўга стаяць пад дрэўцам, успамінаючы даўнейшае, дзядулю не давялося. Вецер спяшаўся зладзіць вяселле і не хацеў бачыць старонніх святу асоб у садзе. Ён надзьмуўся і дыхнуў на старога з-пад вугла такім холадам, што той азалеў уміг.
– Праўду кажуць, што восень на шэрым кані едзе, – прамармытаў дзядуля. – Толькі было цёпла, як на табе – зімой патыхнула, – гаварыў ён, тупаючы ў хату.
Пад вечар, калі сонейка адным бокам ужо акунулася ў сцю-дзёнае возера па-за садам, падрыхтаванні былі завершаны і вяселле можна было пачынаць.
Паколькі дрэвы моцна прывязаныя да зямлі карэннем і не могуць хадзіць, і малады, і маладая падчас вяселля застаюцца там, дзе і выраслі. Вэлюмам, сплеценым павучкамі, звязваюць галінкі заручаных. Перад усімі запрошанымі яны даюць слова красаваць, буяць, расці на ўцеху ваколіцы і дарыць ёй радасць, як і належыць закаханым. Пасля вецер разрывае тонкі вэлюм, але з гэтага імгнення назаўжды лічыцца, што маладыя звязаны паміж сабой тонкімі, нябачнымі, але трывалымі ніцямі.
Шануючы традыцыю, Вецер дапамог сватам-пліскам накінуць вэлюм на Клёнік і Вішаньку і хуценька разарваў яго.
Той-сёй з дрэў праслязіўся, той-сёй запляскаў ад замілавання ў ладкі – і ў каторы раз лістота залатым дажджом асыпалася на зямлю.
Лісце трапіла і на важных гусакоў, што стаялі сярод гасцей-сведак пад дрэвамі. Яны спачатку не знайшліся, што і сказаць. А раптам для рэпутацыі шкодна быць па калена засыпанымі лісцем?
Але адна маладзейшая гуска дзюбай узяла некалькі лісткоў, прыстроіла іх на хвосцік – атрымалася міла. Так зрабілі і астатнія гусакі – і прысутныя назвалі іх арыгіналамі.
Загучала музыка. Вецер цяпер быў і дырыжорам аркестра і музыкам. Струнамі служылі галінкі дрэў. З тоненькіх выціналіся высокія гукі, з тоўстых – нізкія. Час ад часу ў гэту музыку ўпляталіся тоненькія галаскі плісак і, як адабрэнне рэпертуару, гусінае «га-га!».
Неба ўкрылася цёмна-сінім аксамітам ночы, але маладыя – Клёнік і Вішанька – свяціліся і ззялі нават у цемнаце. Яна – сваёй не ў пару выпушчанай на свет квеценню. Ён – золатам і барвай лістоты, якую Вецер не атрос, уважыўшы яго як жаніха. Яны ўрачыста і сцішана свяціліся ў цішы восеньскай ночы і нібы плылі па-над зямлёй, па-над гоманам гасцей, яднаючыся з зорным ззяннем...
Вецер граў, а дрэвы гойдаліся ў такт музыкі, нібы танцавалі. Танец іх спачатку быў павольны. Але Вецер захапіўся ігрой і нават забыў, што знаходзіцца на вяселлі. Ён мацнеў і мацнеў, усё гучнела яго музыка, змяняючыся са спакойнага пошуму на пагрозлівае завыванне – пакуль пакрысе не перарасла ў буру.
Яна ліхаманкава пачала трэсці дрэвы, нават сукі на іх выварочвала, дашчэнту абдзірала рэшткі лістоты. І вясельных убораў Клёніка і Вішанькі не пашкадавала.
На гэты раз паслуга Ветру як паштальёна была выпадковай. Ён падымаў з зямлі апалую лістоту і круціў яе ў паветры.
– Да вясны, любая! – прыпаў апошнім лістком да Вішанькі Клёнік.
– Да сустрэчы, каханы! – асыпалася лёгкім снегам на яго голле сарваная вішнёвая квецень.
І, шчаслівыя, яны заснулі на ўсю зіму. Крыху забягаючы наперад, скажам, што ім сніліся сны пра вёсны і цёплыя леты, якія будуць прыходзіць да іх, закаханых, толькі для іх дваіх.
А Вецер закруціўся-завярцеўся ў скоках з бурай, спачатку нагнаў дажджу, а пасля дзьмухнуў з поўначы. Ціскануў мароз. Наваколле, залітае дажджом, заледзянела ўміг і ператварылася ў крыштальнае...
Стаміўся пад раніцу лётаць па небе Вецер. Апусціўся на зямлю, прыхінуўся плячыма да Вішанькі – і толькі тады ўспомніў, што музыку сваю пачынаў іграць у гонар маладых. Што шчыраваў, рыхтуючы вяселле, – і вось, сам сваю работу змарнаваў. За адну ноч ад залатой восені і напамінку не засталося. Хіба вось толькі свецяцца чырванню рабінавыя каралі на вішнёвых галінках.
Уздыхнуў Вецер, забурчэў сам на сябе – і, абуджаны, зашамацеў голлем сад, зазвінеў сярэбранымі званочкамі. Гэта азваліся яблынькі. Голыя, без лісця, яны ўтрымалі падчас буры на сваіх галінках крапчэйшыя яблыкі. Калі пасля дажджу раптоўна ціснуў мароз, кожны яблычак аказаўся закутым у ледзяную корку, нібы ў крышталь. Кранутыя подыхам Ветру, Яны датыкаліся да заледзянелых галінак – і звінелі.
Вось гэта была музыка! Зачараваны ёй, Вецер калыхаў і калыхаў галінкі – нібы перапрашаў наваколле за свае шалы.
– Вось, – здавалася, вымаўляў ён, – накуралесіў я, пагарачыўся, але гляньце, што атрымалася! Наўмысна нізашто не дадумаўся б даць марозу яблыкі ў лёд закаваць!
Ніхто не гневаўся на Вецер за яго гарачы нораў, бо паднятая ім бура ператварылася ў чароўную музыку крыштальнага саду. І, развітваючыся пад яе срэбраны звон з цёплымі днямі бабінага лета, наваколле думала пра тое, што Вішаньцы варта было зацвісці ўвосень, калі гэтай парой яна сустрэла сваё каханне. І што, дзякуючы вяселлю, залатая восень закончылася такім прыгожым днём – будзе што ўспомніць падчас зімовага спакою...
Над зямлёй плыла крыштальная музыка.
|
|
