|
|
Між берагамі
|
Пад сінім небам 1920 – 1927
Пад сінім небам
*** Сонца вясьнянае ў золаце косаў...
Летуценьні
Крыніца
Калі людзі пакрыўдзяць цябе
Восень
Калі ноч запануе
Ночы й думкі
Вясна
Пралескі
Май
Восень
Восень у Вільні
*** Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю...
Лес шумеў
Ціха плыў месяц
*** Ночкай сягоньня мне ў самыя вочы...
Люблю я сонца залатое
Красавік
Сыплюцца з клёнаў лісты
Толькі ўчора
У лесе
Увечары
Перад ночай
*** У небе палаюць чырвоныя хмары...
Шэпты ночы
На матыў хаўтурнага маршу
Недасяжнае
Няўжо
Мэта жыцьця
Жыцьцё
Шчасьце
Калыханка
Сьнег падаў
Разьвітаньне
Родны край
Вячорны абразок
Вячорнаю парою
Пытаньне
Уначы
На сенажаці
Улетку
Увечары
Васількі
Ноч
Зачараваны кут
Лясун
Вясельле
Песьні
Балотніца
Жаўрук
Дзяўчына. Паэма
Лебядзінае возера. Паэма
|
Жоўтая восень 1927 – 1937
Жоўтая восень
Каб крылы...
Ішла вясна
Узноў вясна
На парозе
Яшчэ адна вясна
Сьмяялася ў вочы вясна
Першы сьнег
Туга
Часта ўвечары
Тае вечар
Калі
Вячорная містэрыя
Завея
Новая зіма
Ціша
Вечар
Вячорная часіна
Ноч
Прывіды
Вясёлка
У задушкі
Восень
Незгаданае
Увосені
Места
Зімовая ноч
Зімою
Месячнай ночай
Зоры
З восенскіх настрояў
Асеньні вечар
Восень у гаі
Часіны творчасьці
Асеньняя элегія
Прызабытае
Фэстываль
Калі скончыцца дзень
Вячорны абразок
Ночныя гадзіны
Хворая восень
Вугорскія скрыпкі
Асеньняю цішай
Лебядзіная песьня
Месяц
Напрадвесьні
Ноч
Ахрысьціў мяне нехта ў зялёнай дуброве
Паэт
Заміж мяне
Маладым паэтам
|
Сягоньня 1941 – 1943
Сягоньня
Пясьняр
Палеглым (*** Дзень гас цьмяным агнём прыкручанай газьніцы...)
Там на полі
У сонечны дзень
Хоць усюды руіны
Асеньняя дарога
Толькі ўвесну (*** Толькі ўвесну бывае неба такое сіняе...)
Ня хочацца
Стары Сымон
Не заплачу болей
Спарышы
Маці (*** Годзе-ж плакаць, ну, дось...)
Краіне
Калі (*** Ой, калі-ж высахне кроў...)
Вечар (*** Змрок папэцкаў куты і парог...)
Ярылаў конь
Зоры Сітца
Пасьля буры
Хто ён, паэт?
З выраю
Восеньскія чары
Кроплі золата восень губляе
Вось толькі выпішуся трохі
Песьня каліноўцаў
У навагодні вечар
Успаміны
Ткальля
Перад бурай
Маладзік (*** Ноч надыйшла баразьніць неба прастору пустую...)
Сталёвы зьвяз
Пустацьветы (*** Летась... Сёлета... Налета...)
Вы хочаце (*** Вы хочаце вершаў бадзёрых...)
А ўсё ж будзем жыць
Жыве Беларусь!
Хай грыміць (*** Прагрымела над краем навальніца...)
У дажынкі
Наважнасьць (*** Бось, вось, здаецца жвавы травень...)
Жыві
Малітва
Пакуль жыцьця
Досыць
Слоў ня трэба шукаць
Музыка (*** На Палесьсі, дзе ўвосені просяцца...)
Годзе!
Хараство
Сутункі
Салаўі
З камарынай песьняй
Нашым паэтам (*** У кажнага з нас, песьняроў, свае мроі...)
Куды? (*** Сыны зямлі, сыны сусьвету...)
У сакавіку (*** Ледзьве з паднеб’я угледзеўшы золак...)
Усёроўна (*** Круціць вецер сінякрылы...)
Memento mori
У дажынкі
Ня варта зьвешаваць чупрынаў
Туман
Салаўём у лазе
Крыгі
Ня ўмею тужыць (*** Як ня круці – жыцьцё свой собскі мае шлях...)
Хай сабе і шэра (*** Парудзелым стогам у сівых імшарах...)
Лятуць лісты
Абсьпяванае
Проста ў вочы жыцьцю
Вецер (*** Вецер крыльлем у лозах лапоча...)
На досьвітку
Мяцеліца
Туга
Моўчкі ночы сузор’ямі капаюць
Чаго тужыць
Прысяга (*** Беларусь! Наша Маці-краіна!..)
Элегія
На парозе восені
Велікодным раньнем
На прадвесьні
Мы – моладзь
Перажытае (*** Заўсёды знаю я, куды ісьці манюся...)
З новым годам
Песьня
Варта жыць
На сьмерць змагара (*** Яшчэ адзін змагар жыцьцёвы скончыў шлях...)
Асеньні холад (*** Так неяк абрыдла мне ўсё...)
Студзень
О, Родны Край (*** Мне вечар разгарнуў пурпурныя балёны...)
Салавей (*** З выраем звонкім, што зь ветрам плыве...)
Сьмела, наперад (*** Лес мне казаў сяньня быць амазонкай...)
Няхай жыве упартая рука (*** Бяз сонца жыць ня ўмее каласьсё...)
Вясновае (*** Мне вясна ў галаве закруціла...)
Дзядоўскі запавет (*** Жылі калісь дзяды...)
|
Не астыць нам 1944 – 1949
Не астыць нам
Не
Усьмешка
Ня плачце
Яшчэ крыху
Зьвініць мядзянымі званамі
Бязь песьні жураўлінай
Уночы
Сустрэча
Бацькаўшчыне
Прыйдзе час
Уцекачы
Сівой вярбой
Здагонім сонца
Сьнежань на чужыне
Жыцьцё
Рабіна
Я суцяшаю ня іншых – сябе
Забудземся
Там...
Пачакай
Ноч
Буду сяньня
Лявоніха
Першы сьнег
Я – пішу (*** Моўчкі адыходзіць небам дзень...)
Дождж (*** Срэбрам тоўчаным асыпаў дождж...)
Калюмб
Слава
У ліпені
Скрозь золата
Беларусі
Маці
Восеньскае
Ён дайшоў
І сьніцца мне
Сьнежань
У гасподзе падуанскай
Моладзі
Зьняважаным сьцягом
Вер!
На парозе новага года
Зьнічы. Паэма
|
На ростанях
На моры
А бераг далёка
Зоры
Тут гэтага няма (*** Кахаем мы жыцьцё застала і зашмат...)
Каб сэрцы вікінгаў мы мелі
Знаю
Першая восень
Тут гэткае завуць – зіма
У мурох
Вясна
Мэлёдыя
Ізноў восень
Сьпякота
Каб мой гнеў
Вусьціш
Асеньнія лісты
Куды тугу мы дзенем?
Хоць мы лісты
25-ты Сакавік
Я чалавек (*** Я чалавек... Усе людзкое, благое, добрае ўва мне...)
Гары, заход!
Мой скарб
Няма калі
Залатое
Над морам
Меставы вечар
Гадзіньнік
Праўда
Дзіўлюся я сама
Майму жыцьцю
Прадмова да ненапісанае паэмы (*** Злавеснай хмарай апавіў...)
Алярм (*** Зноў загулі сырэны ўголас...)
Дваццаць (*** Тут рынула сьцяна...)
Плач
На элегійны лад
Месяц (*** Разьліў крыху сівога срэбра...)
Малачай
Імкні, цягнік (*** Ізноў паймкнуў цягнік...)
Ліст
На сьцежцы (*** Вакол усе зялёнае...)
Так проста (*** Дымяць руіны, дым грызе павекі...)
"Акцыя" (*** Гарэлі ў тыя дні ня толькі што кляны...)
Імкні, паэт!
Каб паэты маглі
Хоць вясна (*** Паддалася, не бяз бою...)
Зарана
Ня так лёгка
Лепш піць да дна
Паэтам
Хоць даводзіцца сяньня плакаць...
О, шыпшына мая, Беларусь!
Жылі мы й будзем жыць
Калі...
Замала
Такі наш Кон
Ускрэсьні!
Дай, добры Кон
Верце!
Сыны й маці
Лістапад
Мы йшлі...
Усіх памятаем мы (*** Як адыходзіць хто ад нас...)
Над паўстанцкай магілаю
Вы пайшлі паміраць
Ты не адна
Вясна на бруку (*** Яе прынёс сюды нараніцы агары...)
На пажарышчы (*** Хтось жыў тут учора ў чаканьні...)
Вязьніца (*** Над учадзелымі вуліцамі...)
Радасьць
Ліпкі (*** На пляцы, на дне каменнай клеткі...)
Лозы (*** Набрынялі мястовыя лозы...)
Магнолія
Цьвіці, вясна (*** Заблытала вясна ў засеках антэн...)
Вера (*** Калі месяц вясьняны зазвоніць...)
Вясна
Лета
Восень
Зіма
Брамы
З цыклю «Прывіды»
Жаўцее ліст
Восені
Гэтак будзеш ты мной
Ільвы
Ня першыя
Адвітаньне
Ахвяры
Мне рупіць
Гэта ж восень
Зорка
Госьця
Час – ня час
Выраі
Гмах імпэрыі
На ўзьмежку (*** Дзень сяньня ў скок мінае дзень...)
Сон
Іншыя тры (*** У месьце скупа на вясьняны чар...)
Першыя краскі
Дабранач!
Радасьць
Балён (*** Вясновы вецер знойдзе дарогу ўсюды...)
Чалавек чалавеку брат
Ён граць ня сьціхне
Радасьць
Каласы
І была там вясна...
Тваё імя
У гушчарах
Каб ня маці...
Косы. Паэма
|
Зь перакладаў
Зь Гётэ:
Морская ціша
Зь Гётэ:
Лясун
Зь Гётэ:
Ночная песьня вандроўніка
З А. Міцкевіча:
Літва, Айчына. Уступ да «Пана Тадэвуша»
З А. Міцкевіча:
Акерманскія стэпы
З А. Міцкевіча:
Дзяды. Урывак з часткі другой «Дзядоў»
Зь Ю. Лабадоўскага:
Эротык
3 М. Драй-Хмары:
Шэхэразада
3 М. Драй-Хмары:
Лебядзі
|
|
|
Няцямным немаўлём я пяты памачыла упершыню ў кіпень ракі майго жыцьця. I вось – другі ўжо бераг шэры неўпрыцям расьце перад вачмі... Ён – прыме на спачынак. А я б – яшчэ плыла, няхай між берагамі каменьне і віры, і дна глыбінны жвір... Ці раз параненая імі да крыві, не паддалася ўсе ж, ня пала я ў змаганьні. Рака, рака жыцьця! У градаў гнеўнай пене, у зернятах пяску на плёсах залатых, бурлі ж павек між берагамі ты і ў грудзі – ўжо ня мне – а зьмене бі па зьмене!
1971, Рочэстэр.
|
|
|
ПАД СІНІМ НЕБАМ 1920 – 1927
|
|
|
Ад злых, няветлых песьняў гора, ад змораў шэрае зямлі у неба сіню, ў неба мора ты зрок прысталы падымі. У сінім небе няма распачы глухой, што гасіць паволі ўсё, пад сінім небам усё іначай – здаецца сьветлым, як сны, жыцьцё, Такім нязнаным, дзіўным, узьлётным, жыцьцём-натхненьнем бязь сьлёз, турбот. У сінях неба несьмяротных бясконцым сьветам сплыве год. Дык гэй у неба, у край бязь сьценяў, Ад зла, нязбыўнага ў жыцьці, на белых крылах летуценьня, Пясьняр, па слова-чар ляці!
1920
|
Сонца вясьнянае ў золаце косаў, срэбныя вербы на плёсах бялёсых, восені зырка-чырвонай пажары, ночныя зводы і ночныя чары, сэрца развагі і сэрца парывы, песьні, што ўлетку сплываюць на нівы, плач лесуна, сінь вазёр лебядзіных, жахі глухое паўночнай гадзіны, долі пакора і з доляй змаганьне, роднай старонкі ціхое каханьне, – ўсё, што у думках нясьцішных пяе, – вершы мае.
1925
|
Дзе ў чужыне будзе сад так гадаваны, Дзе такі там хорам важна збудаваны, Што мне замянілі б хату і бярозкі, Хату і бярозкі беларускай вёскі? #Я. Купала
Часам, як толькі заплюшчу я вочы, бачу я край той, дзе мора плюскоча, бачу я фарбы паўдня. Бачу я мора духмянае кветак, белыя дрэвы, прыгожа ўсё гэтак ў ласках гарачага дня. Бачу нябёсныя сінія далі, ўзоры, што зорныя ночы саткалі з кроз, успамінаў, надзей... Гэта – краіна маіх нарадзінаў, тая, што сьніцца мне ночнай часінай, праўда, радзей а радзей. Толькі чаму ж маё сэрца ня йрвецца ў тую краіну, чаму яно б’ецца ціха, спакойна зусім? Мусіць, чужыя паўдзённыя чары – новы абраз – гэны, колішні, стары, выціснуў ў сэрцы маім. Нашага кволага сіняга неба, нашых палосак нясьпелага хлеба сяньня адных я хачу. Сум нашых срэбрам раззораных ночаў, рэчкі, што ў лозах зялёных плюскочуць, – толькі яны уваччу. Ці ж мне заменіць блакітнае мора, ці ж мне заменяць няўсяжныя горы, зораў паўдня каласьсё – нашае цьмянае сонца ціхое, любае думкам і сэрцу ўвясною, любае мне над усё? Не, бо ля сьветлага сіняга мора вечна аб радасьці хвалі гавораць, там ад яе не ўцячы, бо там бяз працы, а родзяць зярняты, бо там чужое нам вечнае сьвята, тамака сэрца маўчыць. Тут жа ж, у нас, па гайкох, пералесках посьля зімы зацьвітаюць пралескі, сьцюжу зьмяняе вясна. Тут пасьля гора жыцьця шлях сьвятлее, тут пасьля сьлёз расьцьвітаюць надзеі тут і у сэрцы вясна!
1920
|
За ніўямі, балатамі, за хваёвымі барамі ёсьць празрыстая крыніца. Ўсе атруты, ўсе пакуты з сэрца людскага, бы путы, зьніме дзіўная вадзіца. Лечыць цела, што збалела, і душу, калі змарнела, веру, моц ліе у грудзі. Вось гадамі з калітамі да яе й брыдуць лагамі горам гнобленыя людзі. Толькі ж горкая дарога да яе... Людскім нябогам гэтым – сьмеласьці ды сілы не дастала... З паўдарогі іншых пушчы і разлогі завярнулі... Тых вунь зьбілі з ног ці гора, ці турботы, ці мо сьлёзы адзіноты. Зноў жа гэтыя згубілі веру ў долю, ў свае сілы, ў сілу дзіўнае крыніцы. А бязь веры – стой дзень цэлы, не, ня дасьць здароўя целу жыцьцядайная вадзіца. Ды нялёгка і далёка нават зь вераю глыбокай дашукацца той паляны, дзе зялёнаю лагчынай мкне удалеч ручаіна, гоіць сэрца, гоіць раны над вадою над жывою, дзе ківаюць галавою сіняватыя вярбіны, дзе на словы людскай мовы сьвежы, сонечны, бы новы, грае бор на ўсе галіны! Тут у цішы ўбогі, хворы, пазабыўшы крыўды й гора, неўзабаве схамянецца. Сілы – дасьць яму крыніца, веру – сонца, што іскрыцца, сьмеласьць – неба, што сьмяецца. Дзень сьпяе пра шчасьце з воляй, ноч спаўе ціхой патоляй, замірыць з жыцьцём нямілым... Гляне ў неба – й зноў паўстане на няроўнае змаганьне верны сын зямелькі шчырай!
1921
|
Калі людзі пакрыўдзяць цябе
|
Калі людзі пакрыўдзяць цябе, калі хочацца плакаць, маліцца, – ты ідзі вузкай сьцежкай у лес, там так лёгка на крыўды забыцца! Быццам прыйдзеш ты ў хорам дзіўны, дзе няма ані сьлёз, ні маны, дзе пачуеш у шэптах лісьця: «Ты даруй неразумным, як я...» I адыдзе туга, шугане ў вышыню, бы ўстрывожаны рой. Зразумееш, што ўсё праміне у жыцьці, нават гора зь бядой...
6.XII.1920.
|
Хай жаўцее, сьціхае сад з кажнай гадзінай, сонца косы гарачыя ўсюды ня сее, хай гарыць, як агонь, ліст чырвонай асіны, хай апошнія кветкі у садзе жаўцеюць, – будзем чакаць вясны! Хай паўзуць над зямлёю калматыя хмары, хай цямнее рака, хай жыцьцё замірае, не агорнуць нас восені горкія мары, кажны з нас яшчэ сьветлае шчасьце пазнае, – будзем чакаць вясны! Хай у душах надзея на долю канае, зло мінецца, бы летнім дзяньком навальніца, прыйдзе час – сонца ў сініх нябёсах зазьзяе, закрасуе вясновай красою зямліца, – будзем чакаць вясны!
1920, Вільня.
|
Любяць людзі прыгожыя песьні, любяць сумныя гукі жалейкі, як пагодныя дні напрадвесьні, як раздольле, як сьпеў салавейкі. Любяць казкі аб дзеях мінулых, аб жыцьці сваіх продкаў свабодных, аб гушчарных бароў шумах-гулах, аб прадоннасьці рэк мнагаводных. Любяць песьні аб славе, аб долі, аб асілках вялікіх, магутных, аб братох, што каналі ў няволі, аб часінах старонкі пакутных. Не было запраўды мо нічога, мо і песьні і казкі мінучы, – чуе сэрца ў іх гукі былога, а душа уздыхае балюча. Тыя ўздыхі мо ветрык падхопіць, панясе і разьвее у полі... А калі ён сканае паволі, калі ў хмарах бліск сонца утопіць і туман папаўзе над лясамі, над асінаў сям'ёй палахлівай, над зялёнай нясьпелаю нівай дарагімі, маўляў, паясамі, калі ноч запануе усюды, калі выпаўзуць ночныя чары, духі-сьцені агорнуць абшары, сны сплятуцца, сны-мары і цуды, калі смутныя ночныя гукі паліюцца з-за хваляў туману на глухую лясную паляну і замрэ ўсё ад дзіўнае мукі, як жыцьцё прыабернецца казкай, калі з казкаю сэрца зьліецца, – мо старое ў душы страпянецца і прывабіць нязьведанай ласкай? Явай стануцца гожыя песьні, явай стануцца гукі жалейкі, сьветлай явай, як дні напрадвесьні, як раздольле, як сьпеў салавейкі.
1921
|
Ёсьць ночы белыя, ёсьць цёмныя, глухія. Ёсьць гаманлівыя – і ёсьць зусім ціхія. Іх – больш за ўсё люблю зь лядзяным зьзяньнем зор, што на шаўкох нябёс празрысты ткуць узор. Люблю за супакой, хоць сонны, а чароўны, люблю за сіні змрок, за смутак невыслоўны, што на душы ляжыць, калі сяджу адна і ў шыбіню гляджу нябёсную бяз дна... Ёсьць думкі сьветлыя, ёсьць чорныя, благія, ёсьць думкі, як і ноч, зусім-зусім ціхія. Іх – больш за ўсё люблю, з манлівасьцяй надзей, з усім, што лекам тут зямной душы людзей. Люблю за цішыню дзіўную ў сэрцы, тую, зь якою я нідзе й ніколі не сумую, за тое, што гарыць ізь імі дух, расьце і кажа жыць ня так, як тут жывуць усе!
1921, Вільня.
|
З кажнай хмаркі ў небе празрыстым, з кажнай лужынкі сьветлай і чыстай усьміхаецца ясна вясна! Надзяць сіняй нябёсныя далі, ручаі звон і грукат узьнялі, запраўды, надыходзіць вясна! Сьнег ляжыць яшчэ коўдрай ваўнянай пад узгоркам, а вецер вясьняны ўжо прымчаўся ні згэтуль, ні стуль, абсыхаюць у садзе сьцяжыны, і набраклыя яблын галіны прагна йрвуцца да сонца касуль. Сэрца б’ецца трывожна, няроўна, мне і сумна, й вясёла-чароўна, вусны ціха шапочуць: «Вясна...» Недзе радасьці дзіўнай падзецца, ўсё сягоньня зрабіла б, здаецца, бо папраўдзе на сьвеце вясна!
1921, Вільня.
|
Мілыя, мілыя сінія кветкі, сьветлай вясны улюбёныя дзеткі! Кветак ёсьць шмат, што за вас прыгажэй, толькі, пралескі, вы сэрцу бліжэй... Гляну я ў вашыя сінія вочкі – і быццам бачу гайкі і лясочкі, дзе з-пад сьнягоў пазіраеце вы, мілыя дзеці вясны! Толькі зірну я на вашыя краскі, ўспомню вясновыя шчырыя ласкі, ласкі і сонца й нябёс, песьні, што ветрык прынёс зь ясных палёў, дзе зямля абсыхае, сонца дзе з раньня да ночкі гуляе. Вашыя вочкі ў сабе адбіваюць сіняе неба і хмаркі, што таюць, будзіце ціхі, родны мне сум, нібы у лесе вясьняны той шум, будзіце сілы, што ўзімку драмалі, будзіце думкі, што скутыя спалі, будзіце шэпты надзей, што мне за ўсё саладзей... Поўныя рожавай мглы пералескі вас гадавалі, красуні-пралескі, неба вас песьціць, вам сонейка шле золата кос, пацалункі нясе ветрык вам весьні... вас любіць вясна, вас па лясох рассыпае яна. Вы усьцілаеце сьцежку вясьне, вы яе сымбаль, адзнака яе... Мо вы таму мне за ўсё й саладзей, дзеці вясьняных надзей?
1921
|
Абляцелі вішні... Пагусьцелі клёны, зашумеў, бы ўлетку, сьвежы, новы гай, праляцеў нячутна красавік зялёны, на зямлі пануе сьветла-пышны май. Пасінела й неба... Ласкай залатою залівае сонца поле і мяне. Пасмаю сівою проста прада мною таюць плямы-горы недзе ў тумане. Сонца шчыра грэе. Хораша у полі, зацьвітаюць краскі між травы густой. Чую ўсёй душою, што я зноў на волі, што узноў у сэрцы – веснавы настрой! Сьцень наклаўся сіні ад бярозаў тонкіх на дыван, заліты залатым сьвятлом. У красе калінаў, у лісткох рамонкаў сьвецяцца расінкі, з маладым лісьцём ветрычак жартуе, а ўгары, ў нябёсах белыя хмарыны заплятаюць сець. Пад гарой палоскі маладых калосьсяў зырка зелянеюць... Хочацца глядзець, заглядаць бясконца у блакіт празрысты, аб нічым ня думаць, толькі сьніць а сьніць, сьніць аб сінім небе, гэткім чыстым-чыстым, і аб сонцы й шчасьці, што мне значаць дні.
1921, Вільня.
|
Як не любіць мне восень залатую, калі праз вопратку асін густую тон прабіваецца чырвоны, слаўны тон, і ў золаце стаіць маўклівы пышны клён? Як не любіць мне восень залатую, калі на ніву зжатую, пустую ліецца уначы, як малако, туман і павучыньне скрозь на хмызьняку палян. Як не любіць мне восень залатую, як не любіць мне частку года тую, калі я веру ўсім, калі душа гарыць і хочацца так век, хоць сумаваць, а жыць...
1921, Вільня.
|
Клёны апалі, і золата й фарбы крыюць зямлю дарагім дываном. Поўныя жмені лістоў тых узяў бы, восеньскім сплёў бы іх пышным вянком. Таюць аблокі у небе высокім, хвалі туману над Вільняй стаяць. Места мярэсьціцца ўнізе, далёка, вежы касьцёлаў у неба глядзяць, цэркваў блішчаць залатыя галовы, цёмнымі плямамі дрэвы ляглі, сіняй палоскаю бор нат хваёвы ледзьве відаць за істужкай Вяльлі... Чуюцца, чуюцца восені чары ў фарбах, у тонах лісьця і нябёс, лёгкім дрыжэньні кляноў у пагары, сьвежасьці йльдзістай, што вецер прынёс...
1921
|
Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю... Ліпаў лісьцейка фарбай гарыць залатою, сад пажоўклы цямнее, маўчыць. Каля яблынак сьцені кладуцца густыя, пацямнелі ігрушы й кляны маладыя, зараз ясны заход дагарыць. Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Я хачу на часінку забыцца аб горы і глядзець, як у рожавым захаду моры сонца косы бярэцца тапіць. Я памерці хачу вось такою парою, хваляй сонца залітая ўся залатою, больш каб слова ня чуць: «Пацярпі!» Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Я хачу ў гэты момант пазнаць сваю долю, я хачу зьведаць шчасьце, хачу я на волю, ў далі родных, шырокіх палёў! Я хачу, я хачу... Ды няма ў мяне сілы, каб ня думаць аб тым непрыхільным, нямілым, сумным часе апошніх гадоў! Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Сад маўчыць... Не пяе, як раней, як вясною, аб тым шчасьці, жыло што калісьці са мною, сад маўклівы і цёмны стаіць. Каля яблынак сьцені кладуцца густыя, пацямнелі ігрушы й кляны маладыя, зараз ясны заход дагарыць. Засынаюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.
1920
|
Лес шумеў... Ледзьве чутнымі гукамі гоман соснаў высокіх сплываў. Вецер дзіўна-прыгожымі згукамі новы шэпт, новы сьпеў выклікаў. Між камлямі хваінаў чырвонымі зьзяў крывавы асеньні заход. Далячынямі неба прадоннымі выплываў белых зор карагод. А між імі, з усьмешкай халоднаю, ўсходзіў месяц, прыбраны ў імглу. Гэны вечар малюнкамі роднымі выклікаў нейкі смутак, тугу. Смутак рос, калыхлівымі хвалямі плыў а плыў у душу ён маю... Так туман, неабсяжнымі далямі, залівае увосень зямлю.
Вільня, 1922.
|
Ціха плыў месяц між хмараў празрыстых, зоры гублялі халодныя сьлёзы, вецер зрываўся між клёнаў бязьлістых, вецьце калышачы голых бярозаў. Таялі плямы туманныя сьценяў, срэбра сьнягоў залівалі зімовых. Сьветла было мне ад белых праменьняў, шчасна было мне ад думак тых новых. Нейкая дзіўная сіла ўставала ў сэрцы, да сяньня пакорліва-хворым, месяц, здаецца, рукою б дастала, зоры б зрывала з паднебнай прасторы. Долі пайшла б паляваць далёка я для зямліцы, што сьпіць без прасьвету, і разьліла б, як сягнуць можа вока, шчасьце над белым, асьнежаным сьветам.
1921, Вільня.
|
Ночкай сягоньня мне ў самыя вочы месяц зімовы глядзеў і сьмяяўся: – Сумна табе? – ён як быццам пытаўся, – праўда, ня сьпіцца у сьветлыя ночы? Ўстань і зірні на вакно, што адзета тонкаю сеткаю з рож серабрыстых, пэўна, як глянеш, прыпомніш ты лета, яркія красак у садзе маністы. Пэўна, прыпомніш ліпнёвыя ночкі, зорак узор, прыгажэйшы за сонца, сонна прыціхлыя ліпкі, дубочкі, цёмнае неба бяз краю, бясконца. Ўспомніш, як ціха бывала ў пакоі, ўсе ужо спалі, а ў вокны глядзела мляўкая цемра, паўночча глухое. Ўспомніш, аб чым ты тады летуцела, ўспомніш, як бралася плакаць парою, ўспомніш, як сэрца чагосьці шукала, ўспомніш, аб чым гэткай ночкай з сабою, толькі з сабою адной гаварыла. Ўспомніш, як глянеш на срэбныя краскі, ўсе свае думкі, надзеі дзіўныя, сумныя, быццам зімовыя казкі, ясныя, быццам вясьнянкі лясныя. Ўспомніш пра ўсё, што тады ты хацела, ўсё, што ў жыцьці ты яшчэ не пазнала, твары няясныя тых, што нясьмела толькі у снох, у лятунках кахала... Ў снох... а ня сьпіцца у сьветлыя ночы, сон мой сягоньня так рана парваўся, бо цераз вокны мне ў самыя вочы месяц прыгожы глядзеў і сьмяяўся.
1921
|
Люблю я сонца залатое, люблю прыгожаю вясной, калі ўсё новае, сьвятое сьмяецца радасна са мной. Люблю нябёс вясьняных ласкі, цалункі цёплых ясных кос, што песьцяць дрэвы без падказкі, што грэюць лісьцейка бяроз. Аджыў наш сад. Да сонца дрэвы галінкі цягнуць, бы ў паўсьне. Направа сіні сьцень, налева – усё ўсьміхаецца вясьне! Цьвіце чарэмха і чарэшня, паненкай яблынька стаіць, зь ёй ветрык песьціцца, і песьня сьвятлу, вясьне ўвушшу зьвініць! Вясна, вясна, дачка лятункаў, нясі ж сьвятло, нясі жыцьцё, нясі атруту пацалункаў, красуй, вясна, кахай усё! Любі, тулі, сагрэй каханьнем, жыцьцё зямлі, жыцьцё людзей! Табе адкажа сад пяяньнем, Дый сэрцу будзе весялей. Цалуй лясы, ідзі гуляці ў палі, ў лясы пагодным днём. Кахай, кахай зямліцу-маці, палі яе, палі агнём!
1921
|
Максіму Гарэцкаму
Неба сіняе, сіняе, сіняе... Ані межаў у ім, ані дна. На зямлі ж прыгажуняй-княгіняю пазірае мне ў вочы вясна. Лазьнякі срэбным пухам акрыліся, вецер пыл па-над імі мяце, тут – пралескі ў раўку затаіліся, сірацінай фіялка цьвіце, там – жаўцеюць вяночкі вясновыя красак нейкіх нязнаных яшчэ, там – ізноў – залатыя, ліловыя... Зь іх вясна дываны свае тчэ. Як тут ціха, ні гулу, ні гоману, пачынае нат сум засынаць, ды душою жывою, нястомнаю чую ўсё ж я, што ўсюды вясна. I нічога мне ўжо не жадаецца, ні каханьня, ні сьветлых мінут, у душы маёй штосьці зрываецца, што няўзнак адцьвітае, а тут – тут фіялкі цьвітуць цёмна-сінія, сеюць водар салодкі вясны, што брыдзе прыгажуняй-княгіняю, рассыпае вясновыя сны.
22.IV.1921.
|
Сыплюцца з клёнаў лісты, сыплюцца ціха, маўкліва, крыюць зямлю і кусты пражаю жоўтай, шасьцівай. Сыплецца саду краса, кроплі дажджу, як раса, зьзяюць сьцюдзёнай палівай. Восень... дык дождж і ня дзіва. Сыплюцца з клёнаў лісты, сыплюцца ціха, маўкліва, крыюць зямлю і кусты пражаю жоўтай, шасьцівай. Сэрца і б’ецца й баліць, Плача па небе й зямлі, Тоне у сумах, сумлівах. Восень... дык сум і ня дзіва...
8.IX.1922.
|
Толькі ўчора, здаецца, плылі ручаі і вясьнянае сонца зямлю цалавала, а сягоньня ўжо жутла жаўцеюць лісты, а сягоньня ўжо восень бязмала. Толькі ўчора, здаецца, пралескі цьвілі і ў шаўкі прыбіраліся цішкам бярозы, а сягоньня ўжо яблыкі з дрэваў зьнялі і па шкле плывуць восені сьлёзы. Толькі ўчора, здаецца, над змрочнай ракой салавей заліваўся, мы ж – дыхаць ня сьмелі, а сягоньня ўжо поўніцца сэрца тугой, быццам шчасьця й тады мы ня мелі...
1922, Вільня.
|
500 Ф. К.
Лес вітаў нас нячутнымі словамі, нам сьмяялася неба празрыстае, а над намі, ўгары над дуброваю, хмаркі таялі, лёгкія, чыстыя. Па узгорках, па травах уквечаных косы сонца нізкога туляліся, у аўсох запыняліся нечага, адплывалі, ізь ценем зьліваліся... Штось шасьцеў лес... Дубровай зялёнаю слаў ізь ветрам нам шэлехі зводныя, і здавалася дзіўна знаёмаю мова іх, і чужая, і родная...
1921, Вільня.
|
Смутак няясны зышоў на душу... Кленчыць, маліцца? Чаго я хачу? Лёгкія хмары плывуць спакваля, мглою чырвоны ўбіраючы шлях... Гукі і гоман нясуцца здалёк, быццам хто гора задзержаць ня ўзмог і закрычэў, застагнаў на ўвесь сьвет... Не, гэта места шуміць так... і сьлед гукі глухія кладуць на душу. Сонца заходзіць... Чаго я хачу? Хочацца любасьці нечай да мукі, хочацца сьціснуць халодныя рукі, хочацца кінуць усё і пайсьці, думкі разьвеяць мне хочацца... ці ўзяць і заплакаць, каб сьцішыць душу. Цемра надходзіць... Чаго ж я хачу? Можа, хачу я таго, што ўжо маю, можа, хачу недасяжнага раю? Не, не зямных я хацела б уцех, радасьцяў дробных празь сьлёзы і сьмех... Я... я б раззорыць хацела душу. Цемра надходзіць... Чаго я хачу?
1922
|
Цямнее заход над палоскаю бору далёка... далёка... Над самаю ж скроняй шапочуць галіны расьцьвілае ліпы, што цьвет залаты долу сыпле і сыпле. Успыхнулі першыя зоры ў прадоньні над цёмнай, далёкай палоскаю бору. I ноч агарнула сьвет сіняй тугою, і сьціхлі ў той сіні апошнія гукі... Ды думкам, хаценьням – няма супакою, плывуць яны, думкі, як хвалі ракою, аж хочацца выцягнуць, выкінуць рукі у ноч, што накрыла сьвет сіняй тугою...
1922, Вільня.
|
У небе палаюць чырвоныя хмары. Як горкія мары, на нівы, папары кладуцца вячорныя сьцені. Ад пахаў гарачых рака, бач, самлела, нячутна, нясьмела сьвятло адляцела, сплёў месяц прывідныя сеці. Ноч сонныя дрэвы прывабіла ласкай, таёмнай, нянаскай, нячутаю казкай апошнія сьцішыла гукі. Закінуў у далечы вецер жалейку, што хмару-зладзейку будзіла зьняцейку, адкінуў і ў вецьці схаваўся. Адна ноч над цёмнай зямлёй варажыла, сны-чары насіла, гальлё варушыла, і горка а дзіўна маўчала. Ды хто ж разгадаў яе сумы-трывогі – гушчары, разлогі ці месяц двурогі? Не – кволае сэрца людское!
1922
|
Што сумна шэпчуць мне тыя ночы, калі на краскі кладуцца росы, губляе месяц між цемры косы, як быццам срэбрам праліцца хоча... Калі з душою душа гавора аб вечных болях, аб вечных муках і пад цяжарам бязьмерным гора губляе голас у ночных гуках, калі здаецца, вось-вось уцяміш, пазнаеш тайны жыцьця і Бога і пойдзеш новаю дарогай; калі ўжо золак далечы пляміць, а сэрца плача і сьмерць прароча... Што сумна шэпчуць мне тыя ночы?
1922
|
На матыў хаўтурнага маршу
|
Гукі ўрачыстага маршу хаўтурнага ціха ў паветры імглістым плывуць. Сэрцы ад сьвету няветлага, хмурнага ў сьвет неспазнаны, таёмны вядуць. Гукі трымцяць, наплываюць, зьліваюцца, плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца. Зь імі – і сэрца дрыжыць: досі ўжо, досі ўжо жыць! Што нам з жыцьця недарэчнага, сумнага, зь лішняга дня, што, як рэшта, ня згас? Ляж адпачні, дзіцянё неразумнае, з доляй змагацца ня моц і ня час. Гукі хаўтурнага маршу зь ёй, доляю, добрай, благою – ня хочуць гуляць. Чуеш? Ціхой заліваюць патоляю сэрца, і восень, і жальбы гальля... Досі ўсьцяж шчасьця шукаць па аселіцах, шчасьце ж людское, як казкі, – мана. Ледзьве, бадзяжнае, недзе аселіцца, – нехта парупіцца ўраз адагнаць... Досі ж... А гукі трымцяць, разьліваюцца, плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца... Зь імі і восень дрыжыць: досі ўжо, досі ўжо жыць... Што ў той нязнанай краіне за хмарамі можа сыноў чалавечых зьлякаць? Мала іх пошасьці, войны з пажарамі білі, аж сьлёзы плылі, як рака? Там жа – ні сьлёзаў няма, ні гарачага болю, калі – няма як памагчы. Там, як калісьці гадамі дзіцячымі, возьмуцца сны нашы душы лячыць. Чуеш... як пошчакі маршу хаўтурнага ціха ў паветры імглістым плывуць? Сэрцы ад сьвету няветлага, хмурнага недзе ў нязнаную далеч вядуць? Гукі трымцяць, наплываюць, зьліваюцца, плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца... Зь імі і сэрца дрыжыць: досі ўжо, досі ўжо жыць!
1921
|
Мая душа ад скраю і да дна наліта сьветлай нейкай сілай. Мне ўсё здаецца ясным, мілым: і неба сіняе, і хвалі тумана, і ніў далечыня, і залатыя клёны, і хвояў баравых убор чорна-зялёны. Здаецца, шчасьце дзесь каля мяне, так блізка, здаецца, я магу узяць яго рукой. Ды не сягну... Вось так, як над ракой схінаюцца гальлём вярбіны нізка, нізка, а ўсё ня здолеюць напіцца тэй вады, што надзіць іх і дні, і тыдні, і гады.
1921
|
Недаверліва ноч надыходзіць, нешта слухае... Дых пераводзіць... Цішыня... цішыня... цішыня... Ў сінім сьцені схаваліся вулкі, гоман места, далёкі а гулкі, зьнік з апошнімі косамі дня. Ў небе зоры сьмяюцца празь сьлёзы, і хоць ліпы дрыжаць ад марозу, а сьмяюцца чагось і яны. Дык няўжо ж нас жыцьцё так стаміла, што ня знойдзем хаценьня ці сілы усьміхнуцца празь сьлёзы і мы?
1922, Вільня.
|
Мэта жыцьця, кажуць людзі бязь сілы, мэта жыцьця – дачакацца магілы. Як пражывеш ты, сумленна ці не, ці ня ўсё роўна, – бо сьмерць не міне. Мэта жыцьця, кажуць поўныя сілы, з доляй змагацца да самай магілы, веры ня траціць і страху ня мець, сьмела байцамі памерці, згарэць. Мэта жыцьця, яшчэ кажуць, ня йрвацца ў неба, а толькі зямлі прыглядацца. Зьведаць грахі ўсе, ўсяго спрабаваць, каб ня так горка было паміраць. Мэта жыцьця, ўрэшце кажуць, хавацца з сэрцам ад смутку, зь сьлязіма ня знацца. Думкі аб праўдзе? Дурное – і ўсё! Мэта жыцьця – захаваць жыцьцё!
1922, Слонім.
|
Клічуць вечарам зоры ў сусьвету прасторы... Поўны нейкае зморы ці прыгноблены, хворы – не ідзе чалавек... Ночкай месяц варожа так прынадна, прыгожа... Гэй, паслухаеш, можа, кінеш жыцьце, нябожа? Не, ня йдзе чалавек... Не, ня йдзе, хоць паволі сэрцам рвецца да волі, штодня нудзіцца болей – і жыве мімаволі, несьвядома амаль, Хоць да самага раньня лёс ягоны – змаганьне, сумаваньне па шчасьці ці па долю сяганьне, неакрэсьлены жаль...
1923
|
Шчасьце – як сонца: маленькая хмарка пройдзе па небе ціхім сярод дня, – сонца ўжо сьвеціць так жутла, няярка, момант – і сонца няма. Шчасьце – як вішняў вясьняныя краскі: вецер павее, заплача вясна, – сыплюцца сьнегам на дол яны гразкі, момант – і красак няма. Шчасьце – як сьветлыя, ясныя мары: рэзкае слова, заўвага адна, – і дагараюць яны у пажары, момант – і мараў няма.
1923, Слонім.
|
Ноч рассыпала зораў агні, ў сінім небе яны патанулі. Вее сон над прасторам зямлі. Люлі, люлі, сыночак мой, люлі. З гэтых зорных чырвоных агнёў я спляту прамяністы вяночак. Над галоўкай павешу тваёй, люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак. Будуць зоры маленькаму зьзяць, будуць сьветлыя сны пасылаць. Ціша ўсюды і сонны спакой... Вербы гнуткае вецьце схінулі над сьцюдзёнаю, зьмерзлай ракой. Люлі, люлі, сыночак мой, люлі. Я падслухаю шэпты вярбін, я падслухаю шэляхі ночкі і ў напеў пазьбіраю адзін. Люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак. Будуць вербы шасьцець, шапатаць, будуць снамі цябе асыпаць. Як бы плачучы, ў кропельках сьлёз прыгажуні бярозы паснулі. Гэта ў перлы прыбраў іх мароз. Люлі, люлі, сыночак мой, люлі. Тыя перлы-сьлязінкі зьбяру, наніжу зь іх пацёркаў шнурочак і на шыйку завешу тваю. Люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак. Будзе зь імі малы засынаць, ручкай пацеркі-сьлёзы кранаць. Ноч рассыпала зораў агні, ў сінім небе яны патанулі... Сьпіць усё, й ты, маленькі, засьні. Люлі, люлі, сыночак мой, люлі.
1924, Слонім.
|
Сьнег падаў зь неба іскрынкамі зор... Ён крыў зямлю карункаў дыванамі. Ледзь вецер шапацеў між голымі клянамі і зноў ляцеў туды, дзе сьніў прастор, ды пасам зубчастым сінеўся бор над анямелымі даўно палямі, што скутыя ляжалі маразамі, адпачываючы ад летніх змор. Адпачывала ўсё – і лес, і поле, і неба глыбіня... Ды не людская доля. Людская доля бо – усьцяж цярпець, шукаць чагось зь няўтомнаю тугою, глядзець на крыўды, зло... і летуцець аб соладзі нязнанай супакою.
1924, Слонім.
|
Тонкай мглой абвязаліся сінія далі, сінія-сінія далі на ўзьмежжы нябёс. Па жытох расплыліся вятраныя хвалі, ветру плаўныя хвалі, што вечар прынёс... I паволі, паволі чырвоным пажарам занялося чырвоным пажарам усё: і жыты, і кляноў верхавіны, і хмары, й нат будзённае, шэрае ў шэрым, жыцьцё. Дзень канаў зь недаверлівай, кволай усьмешкай, з прыкрай, горкай усьмешкаю хворых людзёў, і зьвінелі яму разьвітаньне узьмежкам зелянкавыя конікі – дзеці палёў. Разьвітаньне з жыцьцём, разьвітаньне навекі, разьвітаньне навекі з жыцьцёвай маной, калі чорная ноч моцна сьцісьне павекі, моцна сьцісьне павекі над сьцерплай зямлёй...
1924, Хэлмна.
|
Сонца заходзіць... На вежах кляшторных скрозь загараюцца тысячы зорных зырка-чырвоных агнёў... Хораша... Сэрца ж міжвольна імкнецца ў край, што яшчэ харашэйшым здаецца, родны, найлепшы з краёў. Там... Там усё быццам так, а іначай хваляй у сэрца ліецца гарачай, там... Там усё мне мілей: сіняе, сіняе неба бясконца, шчыра вясёлае, яснае сонца, далеч бязьмежных палей. Там, там у гожыя, цёплыя ранкі песьняю срэбнай вітаюць жаўранкі першыя пробліскі дня, песьняю будзяць ціхія лагчыны, дзе яшчэ пасмам густым, цёмна-сінім сонна калышацца ймгла. Сонца расу там усьмешкаю сушыць, вецер там краскі калыша, варушыць, хваляй плыве па лугох, хвоек зялёных шумяць верхавіны, ў жаху адвечным трапечуць асіны ў змрочных, гушчарных барох. Вёсны там... Пешчы нясьмелыя сонца будзяць жыцьцё пакрысе у старонцы, робіцца неба сіней, вецер крыніцай пад небам плюскоча, нешта зямлі веснавое шапоча, звоніць, пяе ў лагчыне. Леты там... Хвалі па жыце лунаюць, колер зялёны на срэбны мяняюць, срэбны на сіні, сівы... Сьцежкай вузкой у жытох заблудзіцца – золатам можна накрыцца, заліцца: жыта – вышэй галавы. Восень там... Постаці жоўтых бярозаў, ліст, парудзелы ад першых марозаў, скрозь пад нагамі шуміць, плавае зь лёгкаю хваляю ветру, срэбрам блішчыць у празрыстым паветры ніць, павучыная ніць... Зімы там... Песьні дзікія завеі, ночы глухія, у небе лілеі – краскі сьцюдзёныя зор, бор, што прыбраны у сьнежныя шаты, высіцца пышны, магутны, багаты, топчачы сьценяў узор... Вёскі там... Мох, саламяныя стрэхі, чырвань рабін у садку для пацехі, студня з даўгім жураўлём, куст недацьвілай, апалай паўрожы, крыж учарнелы ў канцы раздарожжы, дах ад дажджу над крыжом. Вечарам травеньскім тут, на растані, людзі пяюць, адмаўляюць літаньні, кленчаць на цёплай зямлі... Кленчаць, а сонца за вёскай зьнікае, ніткай густой, залатой падтыкае крыж, і людзей, і палі... Верай магутнаю, сьветлаю сілаю вее над гэтай грамадкай пахілаю, надзіць прыгожасьцяй май... Нават адзін абразок гэткі ў полі – й сэрца цябе не забудзе ніколі, родны мой край!
1924, Хэлмна.
|
Зьмярканьне... Зь яснага блакіту зьнікаюць фарбы, бліскі дня, і чыстым золатам заліта ціхіх палёў далечыня. Істужкай сьцежка ўецца ў жыце, зьбягае ўніз, паўзе вышэй, праз ручаёў сталёвых ніці бяжыць кудысь далей, далей... На ўзгорку млын-вятрак ляніва крыламі часам узмахне, і статак галубоў пужліва з-пад даху ў неба-выш памкне... Лятуць, купаюцца ў паветры, зьнікаюць, круцяцца узноў лісты, што ўвосень носяць ветры, а захад іх фарбуе ў кроў.
1924
|
Вечар неба фарбуе ў гарачыя тоны, чыстым золатам густа залоціць рабіны, і здаецца паветра густым і зялёным, бы вада у вазёрах, зялёных ад ціны. Гаснуць косы на вежах гатыцкіх касьцёлаў, запаляючы шыбы дзіўнымі агнямі. Зоры – вочы малых засмучоных анёлаў – мігацяць у хмурынах, парваных над намі. Час таёмны – ня ноч, ані дзень, калі сьцені, сьцені ночы зьліваюцца з косамі сонца, калі хочацца раптам устаць на калені і стаяць так, бяз руху, маўкліва, бясконца... Ў гэты час аджывае у думках старое, ўспамінаюцца даўныя сэрца хваробы... I так лёгка душою – вячорнай парою – зразумець сьвету сумы, сумлевы й жалобы!
1924, Хэлмна.
|
Даль, нябёсаў туманная даль тае, гасьне над ліпаў калёнамі, што усталі суценьмі зялёнымі паміж доляй ды много, на жаль, і зьвіняць пад дажджом, як крышталь. Цішыня... цішыня над старонкаю. Ў срэбнай золкасьці травы дрыжаць. Нат жаўронак ізь песьняю звонкаю ў гэткі дзень не ўзьляціць – сенажаць срэбрам гукаў зь нябёс бласлаўляць, ані з зоркай рамонкавай тонкаю летні вецер ня прыйдзе гуляць... Божа! Дні мае, хіба што шчасныя, ціха сходзяць, сплываюць удаль, па сабе пакідаючы жаль, па мінулым – тугу перадчасную, што зьвініць, быццам кропляў крышталь. I пытаюся з болем міжвольным я: што ж ты робіш з душою, з сабой, як праходзіш жыцьця пуціной, што ты робіш із воляю вольнаю, бо мінуць – і ня вернеш, на жаль.
1924, Хэлмна.
|
Ноч спакоем чаравала, сьцені ціхія сплятала у бярозах, апавітых срэбнай, сьнежнаю імглой. Зьнекуль думак, сноў забытых, іх, штодзёньнем скутых, зьбітых, нечаканы выплыў рой... Аджылі ўспаміны, здані дзён калішніх, сны, жаданьні, неба весьняга павець... Захацелася уночы ў змрок зімовы не глядзець, а, спусьціўшы твар і вочы, не любіць і не цярпець.
1924
|
Косы зьвіняць... Сьпеўна ўзносяцца зыкі, поўняць жыцьцём жаўтацьвет-сенажаць майстры дзіўныя зь нязнаных музыкаў, косы зьвіняць... Кмена пах цягне па мокрых пракосах, водарыць сенам у пухкіх капах! Дыхае поле у сонцавых косах, кмену йдзе пах... Песьню жанкі запяялі нясьмела, і – звоніць уся сенажаць, з гукамі – ўдалеч, здаецца б, ляцела... Косы зьвіняць...
1925, Доры.
|
Жамчужнай мглою хмаркі абвязалі Нябёсы, сонца пуць. Па залатых жытох сярэбраныя хвалі Плывуць, плывуць, плывуць... Які прастор кругом! Бязь берагу, бяз краю Калышуцца жыта! Ў ружовым полымі вятраны дзень згарае, – Як цёпла, любата... Шматфарбным дываном, красой-вясной сатканым Лажыцца сенажаць. I ў дзень, і на зары, і ўвечары, і зрана Там жаўранкі зьвіняць. I звонкі іх прызыў, і лёгкія ўздыханьні Красуючых палей, – Нясуцца да нябёс малітвай дзякаваньня Вышэй, вышэй, вышэй...
1925.
|
Не ўцячы ад тугі. (Залацістыя сеці ясны вечар накінуў на нівы й лугі.) Затрымаліся, ў вышу ня хочуць ляцеці мае думкі крылатыя, дзеці тугі. Жаль чагосьці, чаго? (Сіняватыя сьцені праз дарогу ляглі, і сьцямнела ў лагох.) Абудзіліся казкі душы – летуценьні, штось шапочуць, і надзяць, і плачуць, чаго? Нешта ў сэрцы расьце... (Па-над срэбрам абпокаў моўчкі ўзьняў маладзік свой заплаканы твар.) Яшчэ момант... і рыне паводкай шырокай мая песьня – натхненьне, жыцьця майго чар!
1925, Хэлмна.
|
У жытох расьцьвілі, расьцьвілі васількі... На прасторах шырокіх, ня нашых палёў, між маўклівых, зялёных яшчэ каласоў, на чужацкай зямлі расьцьвілі. Расьцьвілі, па узгорках пясчаных бягуць... А ўнізе, пад гарой, зелянеюць кляны, асыпаюцца яблыны – сьлёзы вясны, і цьвітуць васількі і ў лагу. Краскі любыя, памяткі іншых палос, белых дзічак на межах, сьцяжынак-шляхоў, краскі – памяткі песьні званкіх жаўрукоў пад паветкаю сініх нябёс... Там, у родных палёх, вы ня гэтак цьвілі, гэткі сум не імгліўся у вашых вачох, гэтак хутка ваш стан не хінуўся, ня сох, краскі роднай, далёкай зямлі!
24.XII.1924.
|
Загасьлі апошнія косы кароткай маёвай зары. I чыстыя зоры, як росы, як сьлёзы, зазьзялі ўгары. Растаялі лёгкія хмары, і сталася неба – бяз дна. Спавіўшы імглою абшары, там ноч панавала адна. Акрыўшыся хусткай туманаў, ступіла яна на зямлю, над сьветам, паснулым да рана, раскінула ўладу сваю: спляла сіняватыя сьцені між цёмных кляновых камлёў, і месяца косы-праменьні сыпнула у цемру палёў. Збудзіла зноў ночныя змовы, шэпт-шэлех густое травы, ўзьняла з жабім хорам размовы, заплакала ў плачы савы. Да сэрца людскога паволі вужакай сьлізкой падпаўзла, старыя, забытыя болі з прадоньня узноў узьняла. Збудзіла ў адных, не іначай, як важкай крануўшы рукой, найгоршае пекла распачы, а ў іншых – дзіўны супакой.
1925, Хэлмна.
|
Ой вы, казкі, казкі-чары! Із надзённаьсцяй зударыць вас – і трэскі палятуць! Каб ня вы, ці мала ўбогіх, нехлямяг, у паўдарогі пазрывалі б каліту, завярнулі, не дапялі, патапіліся б у жалі, зьвягай сьцятыя, зьляглі? А пад вашаю атрутай хоць навомірг скінеш путы, ўбачыш казку й на зямлі! Дрэмле багна... На балота ўжо кладзецца пазалота, зырка чыркае ваду – месяц гэта ўзьняў павекі, на бары зірнуў, на рэкі, на дуброваў чараду. Там, дзе згрудзіліся ў змроку вербалоз, трысьцё, асокі, качкі б’юцца на начлег, млын ляжыць, як воз паловы, і вачмі сьляпымі ловіць тую зорку, што сьпялей. Млын – ня млын... Страхі – нізваньня, ветругі зьмялі, ня сяньня учарнеў, прыгнуўся зруб, і даўно здубела кола, ўжо ня сноўдае наўкола, каб надраць на кашу круп. Ды ня сьпяць у сенцах сьцені: ўночы ў поўню хтосьці пеніць пену ў заставе сухім, нехта іскры ў цемры крэсіць і рагоча ў цёмным лесе, насыпаючы мяхі... Ды ня годзе, на заходзе ўлетку, ў лётным карагодзе ймкнуць туды русалкі – піць, а напіўшыся удосыць, чэшуць хмель зялёны косаў, аж, як шоўк той, зарыпіць... Ноч насоўваецца з бору, жабы рыпу ўтораць хорам, гостра тхне багіньне, тхля... I тады вось тамка зводы, здані, страхі з-пад калодаў выпаўзаюць спакваля! Кажаны тапыраць вушы: ці ня рой шуміць дзе мушы, крылаў стрымліваюць гон, совы вухкаюць панура зь вершалінаў дрэваў бурых на загубу, на праклён... Там, апоўначы бяззорнай вадзянік вылазіць чорны, бруха мокрае скрабе і рукой сьлізкой, зялёнай вее жвір на хлеб надзённы вадзянісе і сабе. Там... сам сьлівень, у кароне залатой на сьлізкай скроні з багны, скрут у скрут, паўзе, спорнік зьмеем прамяністым зносіць грошы ды маністы, знае сховы, балазе. Там лясун ідзе у скокі зь лесавіцай крутабокай, векавечны маладзён! Маладзік там ведзьмы сочаць, зельле йрвуць па роснай ночы, чорны, злы, атрутны плен... Ды, калі пявун гарласты прапяе у вёсцы, – шастаць у бары сьціхае ўсё. Ціха зноў... I толькі зоры гладзь балотную сузораць ды калышыцца трысьцё.
1921
|
Гулка грымелі ў бары тапары, гул не сьціхаў ад зары да зары. Падалі зь енкам пакутным сасонкі, стан выгінаючы тонкі і гонкі. Дзесьці ў гушчары на днішчы лагчыны ў жаху няўсьцішным дрыжэлі асіны, сьмягнуў маліньнік на лядах, і сох шэры, карчамі развораны мох... Плакаў чарот, па бары, над балотам, грагаў крумкач-гарладзёр пералётам, шэрыя совы начы не чакалі, вухкалі скрозь, што ім бор высякалі. А у гушчары, прысеўшы на пнішча, плакаў сутоньнямі дзед-лесунішча. Плакаў стары, абціраючы вочы, сьлёзы буйныя сплывалі равочкам з твару ў кары й лішаёх сіваватых, зьзялі расою на вусах калматых. Плакаў лясун, што лясы высякалі, роў, ажно рэха гуло па-над галяй бору, віхурай валосьсі сівыя ўзьняўшы, за хвоі чапляў баравыя, блытаў-ірваў у вяршалінаў гольлі, зоры зьмятаючы зь небнае столі. У доўгай кашулі, русалкамі тканай з лыкаў лазовых і сьцёблаў трысьцяных, падперазаны паўзкой дзеразою, хвояй тхнучы ды грыбамі з вузою, тупаў лясун, уздыхаючы глуха, раз – занямелы, слабы ад сукрухі, раз – равучы, як той тур крутарогі, топча урочышчы ў злосьці й разлогі. Гуд ідзе борам... Пужлівыя совы ў дуплах сьляпыя хаваюць галовы, моўчкі зайцы касавурацца ў страху, хмарай зрываюцца чорнаю птахі... Людзі, пачуўшы зьнячэўку грымоты зь яснага неба, жагнаюцца ўпотай, пацеры шэпчуць, а сіверкі вечар першае жоўтае лісьце камечыць, круціць віры зь яго, кружыць, калыша ў жухлай, нямой, насьцярожанай цішы, чуйна двары углядаюцца ў змрок, спаць і ня слухаць складаюць зарок...
1921
|
Ці ня вецер над грэбляй галосіць? Не вярбіны йрвуць з плачам валосьсе? Не, спраўляе вясельле ля млыну вадзянік, бярэ з рэчкі дзяўчыну. Ледзь брыла маладая, схудзелым белым тварам у цемру глядзела, вусны сінія шчытна сьціскала, пальцы ломячы, нешта шукала... Пышны йшоў малады, пасьміхаўся, да свае маладой пахінаўся, сам вялікі, няскладны, цыбаты, з барадою зялёнай, калматай... Не сваты маладых запівалі, як спрадвеку дзяды наказалі, – заручылі бяда іх і гора, не запуснай нядзеляй, а ўчора. Не баяркі сяброўку ўбіралі, распляталі касу русу кралі – распляталі касу рыбкі-плоткі, павымаўшы шаўковыя ўплёткі. Не браты тыя ўплёты хавалі – акунькі іх па дне расьцягалі. Не радня маладую дарыла – хвалі ў вочы сыпнулі ёй жвірам. Не ў царкве маладых павянчалі – на дне віру вянцы ім трымалі не баяры у жычках ды ў ботах, а гнілыя карчы над балотам. Не маліліся поп ды зь дзякамі – здані-вербы шасьцелі сукамі, на налоі ня сьвечкі гарэлі, а трухля балацяная з прэляй. Не гулі ім дуда, ні цымбалы – ветругі голым вецьцем шургалі, ня йшлі ў скокі з хлапцамі дзяўчаты – вадзянік адзін тупаў калматы. Ой жа ж тупаў, дзікі, рагатлівы, абымаўся з сваёй чарнабрывай! А яна... А яна галасіла, каравай свой сьлязіма расіла: – Зашумі, лес, зялёна дуброва, уздымецеся, ветры буйныя, залятайце да роднага таткі, залятайце да роднай матулі. Уставай, уставай, татка родны, ды вынось абраз, родная маці, бласлаўляйце дачушкі вясельле, ой, дзіўное вясельле гуляці! Не шуміць лес, зялёна дуброўка, не ўздымаюцца буйныя ветры, не ўстаюць, не, ня йдуць татка з мамкай бласлаўляці дачку на вясельле. Ой, сасонка мая баравая, ой, галоўка мая палавая! Была маткай мне ночка глухая, родным таткам быў сплаканы ветах, выпраўлялі мяне браты-ветры, галасілі па мне сёстры-зоры. Ой, і моцна ж званы там нам гралі, ой, і зырка ж нам сьвечкі міргалі, ой, прыгожа ж папы нам сьпявалі, калі хвалі мяне спавівалі, толькі ж я, ой, матуля, матуля, ні званоў тых ня чула, ні гуляў... Ці ня вецер над грэбляй галосіць? Не лаза йрве із плачам валосьсе? Не, спраўляе вясельле ля млыну вадзянік, бярэ з рэчкі дзяўчыну. Вераб’іная ж ноч над вадою аер тузае, ледзьве устоіць, разьлівае счарнелае срэбра хваль па кола струхлелага рэбрах, ды яно у пясчаных сувоях супачыла, даўно нежывое...
1923
|
Як бяз сонца не пражыць нам, без начы для дня ня ўскрэснуць, так ня ўкорміць хлеб нас жытні, да яго ня даўшы песьні. Зь песьняй жыць лягчэй на сьвеце нат галоднаму зь бязрадным, і ў хаўтурнай – сонца сьвеціць, і ў прыгоннай – плешча радасьць... Кажуць людзі, што сівою даўніной сьпяваць ня ўмелі. Скрозь бязь песьні лог травою, а палі – брынялі сьпеляй, і, лён сьцелячы ўвосень, ці жнучы жытцо сьпякотай, ці расчэсваючы косы, не сьпявалі, нат употай. Не было ў сяле дзяўчыны, каб ды слала ў неба голас, ды было яно ня сінім, як ня срэбным быў і колас. Штось ня спорылася сошцы, штось ня спорылася й кроснам. Былі леты – сьпёка, мошка... Былі зімы – сівер посны... Ды сьпявалі птушкі ў лесе, як сягоньня: берасьцянкі, і шчыглы, і дрозд пярэсты й салаўі, на зьмерку й ранкам... Дзесь тады, на аднасельлі, нарадзіла сына маці. Сёмы... Выкупала ў зельлі, узялася спавіваці, а дзіця ня сьпіць, а просіць: «Ты мне лапці дай, ня полкі. Як пачопкі загалосяць, коле жаль мяне, бы голкі, дый сысолкі мне ня трэба, ці ж яе насьсешся ўволю? Дай мне лепш акрайчык хлеба, да яго драбочак солі». Падзівіліся у хаце, бабка тройчы крыж паклала, а што зробіш? Лат на лаце, ды надзелі неяк малеч. Лапці ўзяўшы за аборы, падкасаўшы подал, босы, сысунок пабег да бору, сінявокі і бялёсы... А ў бары сукрысты чырвень сыпаў скрозь цяплінь і сонца. Зелянеў на сьцежцы пырнік, зелянела ймхоў суконца, і з галінных перасмыкаў, з круглых дупляў, з-пад карэньня, баравое – у сто зыкаў – залівалася стварэньне. Стаў малеча... Аж жахнуўся: ўсё гудзе, зьвініць, сьпявае... А тады – і сам, як гусьлі, зазьвінеў... Наўзьдзіў параіў! Паплылі ў гушчары гукі, паляцела ў сіню песьня... Задрыжэў, узьняўшы рукі, бор, каб чар тэй песьні стрэсьці. Ўраз загралі сьпеўна хвоі, ўзьняў бярэзьнік пералівы, дубу бас пакрыў, падвоіў гэты сьпеў... Няўзнак, жальліва, зьнеткуль з багны ўліўся мокрай альт асін... Хвошч шаснуў долам, – ды часьцей, званчэй устокраць матчын сын выводзіў голас! Не падолеў бор, паддаўся, кінуў весьці, толькі ўторыў... Гэтак дзіў найбольшы стаўся – нарадзіўся лек на гора. I пайшоў адсюль па сьвеце, звык – шукаць у песьнях рады, скрозь бо зь песьняй – сонца сьвеціць, скрозь бо зь ёй – іскрыцца радасьць. Бо бязь песьні ўжо ня жыць нам. не лавіць нам вецер весьні, не пад’есьці лустай жытняй. да яе ня даўшы песьні.
|
Хто там так плача, хто там галосіць, помачы ў поўначы чорнай ня ўпросіць? Сыплюць тужлівае рэха лагчынай сіні сасоньнік, рудая ляшчына, рэжучы ў сэрцы барозны зыркія. Пошчаку ўтроп – вусьціш цягнецца з кіем. Стане за кустам, прыложыць да вуха з кіпцямі пальцы... Пашэпча штось глуха й зноўку брыдзе... А той, нехта, галосіць, нешта нясьцішна у поўначы просіць... Высака плавае месяц халодны. Поўня... ў балоце за полем бясплодным сіта чаротаў ледзь цэдзіць густое срэбра вады. Там, у цёмным настоі, мые лазьняк каўтуністыя косы, сьцелюць туманы палотны ускосам, рукі выцягваюць з хвалі, аж чорнай, зморы – карчы, плесьню шэрую горнуць... Вусьцішна, глуха ўначы над балотам: шоргаюць целаў тычыньнем чароты, шастаюць суха трысьціны над тоняй, сочачы зьнічкі у небных сутонях. Часам, апоўначы як засынае ўсё, і нат зоры ў багне патанаюць, з твані балотніца ціха выходзіць... Выйдзе, устане й на чорнай калодзе кідае, сее пялёсткі лілеі, сее й варожыць, варожыць і сее... Вочы балотніцы сьвецяцца трухляй жутла-зялёнай, засьвецяцца – й зжухнуць, косы – вагню зелянкавага хваля, цішкам даткнешся – і пальцы апаляць, ноч ані сівер іх зьзянь не астудзіць, белае цела, сьцюдзёныя грудзі. Кіне іх ветру на пешчы, на гулі, жабія ногі ў багіньні затуліць, – плача балотніца, плача-галосіць, помачы ў змрочнае поўначы просіць. Толькі ж няможна ёй дацца, даць веры: знадзіць, урокшы, на ўлоньне – у нерат, косамі спутае, шыю ахопіць, гледзячы ў вочы, задушыць, утопіць. Будзе тапіць пакрысе, цаль па цалі – ўзьніме, занурыць, узьніме – і ў хвалі! Будзе тапіць і сьмяяцца ці плакаць, можа, з уцехі, а мо, зь пералякаў: «Ой, бяда мая, бяда горкая ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае. На нядолю маю, на няшчасьцейка загубілі мяне вочы, ластаўку, загубілі, зь бядою сасваталі бровы цёмныя ды крылатыя. Зь імі соладзі не найрвала я, загубіла адно душу шчырую. Дзе ж спачну цяпер, нестрывалая, ой, нямашака мне нідзе выраю! Мела любага... Зь ім хадзілі мы ў сутань сьцежкамі неастылымі. Ой, любіла яго я, ой, песьціла, а ён... зьнік, не сказаўшыся, дзесьцейка... Кон дзявоцкі мой, бяда горкая ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае! Не магла я жыць, не адна ж была, хай адна, адна насупроць сяла: не дзяды, нат малеча ўсьміхалася, як я вулкай ішла, калыхалася, як у сьпёку пад сьвіткай ваўнянаю я хавала ад іх несхаванае... Аж дадзела мне доля бяз сонейка, ночкай рынула я у прадоньнейка. Цяжка, важка мне на жвірастым дне, не суцішыў скон сэрца горкага, тужыць, сьніць усьцяж неба з зоркамі. Падыдзі ж сюды, я сама ў багне, прытулі, сагрэй, абдымі мяне! Цалаваць цябе буду, сокала, ажно дзень закрасуе навокала!» Плача балотніца, плача, галосіць, гора таму, каго грэшная ўпросіць: п’яўкам ды чорным раком для спажывы згіне навечна ў чаротах шасьцівых... Хтось мо паплача, прыстоіць ля весьніц, гляне удалеч, ухопіцца песьні... Можа, нат прыйдзе удзень пад балота, мо перагорне чаротаў уплёты, стане, загляне сюдою, тудою, нізка прыгнецца над цёмнай вадою... Ды, дзень па дні, – і забудзецца згубы. Што ж, як адзін дзесь і згубіцца любы?
1921
|
Ці ты любіш вецер? Дык паслухай мовы ветру ў мокрым гольлі хвояў маладых і зь мядзяным роем зыкаў – казку зловіш, не спыніўшы навет мернае хады. Казку пра нядолю, дзеўку вадзяную, пра ваду жывую, ведзьму ды ваўка... Зь іх – мацьней у жмені затуліў адну я: пра драбок маленькі, шэры – жаўрука. Дзесь, калісь – плёў вецер – жыў хлапец пры маці. Моцны, шэравокі, валасы ў струкох, не гультай ні ў полі, ні ў бары, ні ў хаце, што сьпяваць надзіва гожа, звонка мог. Ледзь разьмесіць сонца цемру й дзень павесіць, – ён ідзе ўжо з сошкай, рэжа глей, пяе. Рэжа, й як зьмярканьне выплыве над лесам, і яшчэ тэй песьні ўсё не дапяе. Нат калі прыгоніць ён парою коні на зялёны поплаў, сядзе над вадой, – і тады сьпявае, толькі, каб сутоні соннай не трывожыць, ціха, сам з сабой. Часта зь сіні чорнай, мо каб дзень паскорыць, абрываў хтось зоры, кідаў далавы, і ляцеў за зьнічкай кажнай сьлед разорай, і згараў, крануўшы мокрае травы. Як аўсы зжыналі і даўжэлі ночы, зьнічак тых бывала часам, як пяску. Дык ня спаў хлапчына, думаў – сьлед прасочыць, аж, дзіўному, золак падаваў руку. Пачалі зьбірацца бацяны ў лагчынах, верасы красою ўзьлесьсі залілі... Давялося хлопцу змрочнаю часінай аднаму вяртацца ў вёску праз палі. Йшоў... Сьпяваў... Ня сьніцца ж! Зорка-зараніца ўспыхнула, шугнула і зьляцела ўніз, адно зьзянь у вочы цісьнецца сьляпіцай ды ў нябёсах ніткай срэбнай сьлед павіс. Стаў пяюн абцерці сьлёзы, ажно вечар пасьвятлеў, як быццам золак беліць сьвет, штось гарыць узьмежкам, грэе ў твар і ў плечы, не гарыць... а чэзьне... гасьне у траве – і ўстае дзяўчына перад ім, з зыркою залатой усьмешкай, залатой касой, залатыя вочы радасьці ня ўтояць, залатыя пальцы торгаюць крысо... «Хто ты?» – «А дзяўчына зь пералётаў сініх. Вось пачула песьню, на яе й зышла. Засьпявай якую, звонкую (я ў стынях угары прастыла) прыпеўку зь сяла...» А сама гамоніць, а кладзе далоні на плячо, гуляе з жычкай, люба так, ціха сьмехам звоніць, дыхае ля скроні, аж бліжэй, здаецца, не прыльгне ніяк. А тады – зьнячэўку пальцы рук расшчэпіць і адрыне целам залатым уся, ён – за ёю! Ловіць, горне... і у шэпце тоне песьні пошчак, мкне кудысь прасьцяг... Ды узноў, здалёку, зьнекуль, выплывае сьвет урэшце... зь песьняй... Песьня зноў гарыць, і хлапец ня бачыць, што лаза сівая ўжо плыве пад ногі, што яны – ўгары, што ў густой сутоні ледзь відаць аржоньне, выспай чорнай выплыў і нырца даў бор, а над ім, над дзеўкай залатой – сягоньня, дзе ўзыходзіць сонца і ў вагні прастор... Нат ня бачыць хлопча, што трымцяць, трапечуць за плячыма крылцы, шэрыя, як ён, што ня зь ім дзяўчына, стаяла, як сьвечка, што яна – заранка, ён – не маладзён... Бо ня тое ловяць дробныя зярняты чорных вачанятаў, звоніць не таму шэранькае горла... Ён зьвініць, праняты, славу дню, што зьзяе жаўруку – яму!
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
|
Нэрвы ўвосені страшаць нас совамі, ша... шасьцяць кажановымі крыламі... Непрыветнай вітаемся моваю мы з асеньнімі казкамі-былямі. А ці ж восень папраўдзе панурая? Груганнём над ніўямі расьселася? Рызманамі зрудзелымі, бурымі на асінах павісла, на верасе? Жоўта скрозь... Над палямі шырокімі сьпяць дубы, як мядзяныя волаты, ўкруг бярозы стаяць белабокія, сыплюць з косаў расплеценых золата, сьпіць лог жоўты, туманамі змочаны, пахне мохам, лістамі, як ладанам... I сьціскаецца сэрца, ня хочачы, смуткам любым, дзіўным, неразгаданым. Дзе ж тут жах, кажановыя шэляхі, плач савіны, вятругі нэрвовыя? Восень жоўтая смуткам кудзеліцца, сном кладзецца на вецьце дубовае. Для мяне яна – блізкая, знаная, новай песьняй у сэрца ўціскаецца і натхненьнямі, здаўна чаканымі, нада мной, як лісьцём, асыпаецца...
|
Злавілася сонца у сеці, у сеці, сатканыя з хмар... Каб крылы саколія мець мне ды дзесь па-над хмары ўзьляцець мне у сонца нясьцерпны пажар! Хай вочы мае занявідзяць, хай змоўкне навекі мой сьпеў, хай людзі мяне зьненавідзяць, – а дух мой да сонца ўзьляцеў!
1922, Хэлмна.
|
I пярловыя хмаркі вяночкі плялі над паўсоннай імглістай прасторай зямлі, і цалункі гарачыя сонцавых кос зь сініх-сініх празрыстых сплывалі нябёс, і пралескі ўсьміхаліся ў сьцені лагчын, і ў мутной, але сіняй вадзе каляін запаляліся сонцам мільёны агнёў, – бо вясна йшла у руні палёў. I дрыжэлі знаёмыя струны ў душы, пазрываныя ў часе зімовай цішы, і хацелася некуды йрвацца, ляцець, і хацелася крылы птушыныя мець, і хацелася сьвет абымаць, цалаваць, і пяяць, і пяяць, і пяяць, і пяяць, – бо йшчэ раз за маіх пералётных гадоў ішла вясна ў зеляніне садоў!
1928, Хэлмна.
|
Тонкім прадзівам сонечных, ясных праменьняў сад асыпаны, ў белым стаіць захапленьні, пышнай цешыцца, весьняй красой. Зноў вясна... Яшчэ раз у жыцьці пералётным бачу чары вясны маладой, несьмяротнай, вечна новай і вечна жывой. Быццам морскія хвалі ўзьбярэжжам – мкне па выраі вырай бязьмежжам. Зноў вясна... Яшчэ раз... Колькі ж іх прамінула, колькі ж іх пражыла, ды ці шмат іх адчула я няўважнай, нясталай душой? Ці ж падумала я, што жыцьцё уцякае, што чагось ад мяне спадзяецца, чакае, і нічога ня зроблена мной... «Кінь стаяць на жыцьця узьбярэжжы», – кліча вырай у сінім бязьмежжы. Добра, птахі! Растаеце ў небе-прадоньні, я ж пайду напярэймы жыцьцю хоць сягоньня разам з сонцам, зямлёю, вясной, разам з садам, што ў прадзіве ясных праменьняў сам у ясным, у белым стаіць захапленьні, пышнай цешыцца, весьняй красой. А над ім, быццам хвалі ўзьбярэжжам, мкне па выраі вырай бязьмежжам.
1927, Хэлмна.
|
На парозе ночы затрымаўся дзень, дзень ціхі, зімовы, спавіты ў ліловы далікатны сьцень... I хоць вабіць неба фарбай залатою, і хоць зьзяюць хмары рожавым агнём, – цяжка разьвітацца з сонечным сьвятлом, цяжка спавівацца ночы туманом... Бо здаецца сонца дарагім бясконца, бо жыцьцё здаецца проста без цаны, і жудой халоднай у чужой старонцы выдаюцца чорнай ночы туманы... Гэтак перад сьмерцяй сэрца замірае пры адзінай думцы, што ідзе... туды, хоць само ірвецца ў край, што сном завецца, хоць смуціцца, б’ецца, каб як адляцецца ад нягод, пакутаў, ад важкой нуды, адляцець... туды.
1928, Хэлмна.
|
Мінулі халады, і сьнег дадзелы тае... У лужынах вады, у белых аблакох, у сіні загустой, што неба залівае, вітаю я вясну на полі, між дарог... Узноў ідзе вясна, йдзе новая адвечна, як сотні год таму – праменны, дзіўны чар... Ды сэрца не гарыць, а тужыць недарэчна, бо ў ім, ў гаркім, штогод – слабейшы весьні жар. Калі б расло яно, ірвалася у вышу, зракалася ўвясну усіх, што ёсьць, клапот, а сяньня – хай вясна, шукае сэрца цішы, ня сьніць, не летуціць, закутае у лёд. I навет слоў няма, каб прывітаць гарача каханую вясну так, як калісь, даўней. А ўсё-ткі ў думках нешта цешыцца ці плача, і сонца сьвеціць мне штораз ясьней, ясьней!
Хэлмна, 1928
|
Сьмяялася ў вочы вясна адно колькi радасных дзён, вятром загадаўшы лунаць над люстрамi талай вады... Ды кiнула злосны праклён, адыходзячы ў далеч, зiма: узноў халады... Узноў загулi вятругi у сетцы рухомай галiн i сiвер бяз права й пары суворую песьню завёў, сьцяў лёдам ваду каляiн, i бела узноў... Ды вернецца, прыйдзе ў палi ў зялёнай кароне бяроз вясна, прыгажуня-вясна, тулiцца пачне да зямлi, i рогат вятроў i мароз, што сьнегу ў душы намялi, адгонiць яна...
Хэлмна, 1928
|
Сяньня раніца й сонца ўставалі у вянку з каляровых агнёў і карункамі йльдзянымі зьзялі залатыя галіны кляноў. Нетутэйшыя, дзіўныя краскі загараліся ў шыбах вакон... Было раньне – старонкаю з казкі, было раньне, як казачны сон. А пасьля... неба згасла... сьцямнела... вецер гольлем сухім зашасьцеў, з шэрай вышы, і чысты і белы, сьнег густы папяцеў, паляцеў. Ён паблытаў дзіўныя узоры у гальлі разварушаных дрэў, ён маркотныя ніваў разоры сьнежна-белай пялёнкай адзеў, сыпкіх гурбаў намёў, перайначыў сьвет, хаду нашых чынаў і дзён. Згасіў зоры й агні, каб зазначыць, што ўсё ж доля – ня казка й ня сон.
1928, Хэлмна.
|
Лёгка-замглёныя восені далі ў ясна-зялёным блакіце стаялі. Гаснучы, сыпаўся дзень пазалотай зь неба на тонкіх бяроз пераплёты. Чырваняй кволай старой акварэлі клёны й асіны у лесе гарэлі. Дзень дапаліўся, і цемра нядбала ў шэрасьці фарбы жывыя схавала. Лес у густым, мутнаватым тумане ў змрок адышоўся, як шэрае зданьне... Цёмна... Бярозы нябачна у полі сыплюць асеньнія сьлёзы паволі. Ўслухайся ў плач іх, жальлівы бязь меры. Ці разумееш у плачы тым шэрым, што яшчэ нехта у вечар туманны тужыць усупал з табой па нязнаным?
1930, Хэлмна.
|
Часта ўвечары, так, напрадвесьні, калі гасьне заход, перад ночай, гэтак хочацца выліцца песьняй, а так мучыць пачуцьце нямочы! Усе словы здаюцца малымі, ўсе – ня тымі, што выцьвісьці хочуць, бо ніяк не параджу я зь імі, што здалёк і сьмяюцца й сакочуць. Словы – ветры на крылах птушыных, словы – зоры са шляху сусьветаў, словы – перлы зь нязнаных глыбіняў, словы – будзьце слухмяны паэту! Слова – музыка першых грымотаў, слова – павадка яблынь вясновых, слова – думкі нястрымнай узьлёты, слова – будзь жа паэту слухмяным! Зь цябе вытку паяс шматкалёрны, каб агнём у ім ніткі гарэлі, упляту ў яго зьзяньні ды зоры, раззваню скрозь жаўронкавай трэляй, аджыўлю ў табе зыркасьць зарніцаў і шум-шэлях расістага жыта, ўспомню ўсё, што забытым маніцца, ўспомню ўсё, што даўно перажыта. Не ўцякай жа нябёснай пуцінай, не хавайся ў далёчах нязнаных... Слова – вецер на крылах птушыных, слова, будзь жа мне, будзь паслухмяным!
1930, Хэлмна.
|
Тае вечар, пачаты на росных лугох. Ціша... ціша... З даляў выліўся вецер, пайшоў па кустох, ледзь калыша... Смакам сьвежым паветра густое абмыў пахам бору, закруціўся і ў цёмную далеч адплыў, недзе ў зоры. Зорам цесна у небе, як нам на зямлі, ймглой трымцівай ноч абсыпалі, сьнегам ляглі на гальлі йгруш над нівай... Белы пыл, як туман сэрабраны, залёг нізам, вышай... Стаяў вечар, пачаты на росных лугох, ціша... ціша...
1932, Хэлмна.
|
Калі згасьне апошняе зьзяньне там, высока, паміж балачынаў, і выходзiць з лагчынаў зьмярканьне, абхінуўшыся хусткаю сіняй, калі сьняць вербалозы над рэчкай аб вясьняным, аб сонечным сьвяце, калі белаю воўнай авечкаў устаюць туманы зь сенажаці, калі ў небе зялёным, бяззорным маладзік залаты выплывае, калі складным, залівістым хорам жабі род у лагу запявае, – о, тады забываецца неяк сьвет і ўсё на зямлі, навакола, расьцьвітае душа, паланее і ўзьлятае высока, вясёла, сьветлым зданьнем – вясёлкай шугае у нябёснае сіняе поле, дзе сьмяецца яна і вітае ўсё, што ёсьць... а ня будзе ніколі.
Хэлмна, 1932
|
Сплёў вечар вянок прамяністы з шыпшыны і макаў чырвоных, у небе павесіў прачыстым, на ясных нябёсных загонах... А сонцу вянок спадабаўся, у чырвані сонцу да твару... Так – захад у фарбы прыбраўся, так вечар заняўся пажарам. Усё, што такім было знаным, адразу зрабілася дзівам: настольнікам, золатам тканым, паслаліся жытнія нівы, агнём загарэліся стрэхі, сады і вяршаліны бору, і густа праз хмараў узрэхі сыпнулі, як зерняты, зоры. Бярозаў зялёныя рукі застыглі, бы ў часе малітвы, прачнуліся ночныя гукі, нячутыя ў дзень працавіты, Затросься лазьняк зь пераляку, пачуўшы крок чорнае ночы... I росамі вецер заплакаў, у змроку хаваючы вочы...
1932, Хэлмна.
|
У нясьмелай, замлелай цішы ўстаў туманны, няветлы ранак, ціха вецер гальлё калыша, недзе плачуць званочкі санак, нізка, нізка сівыя хмары над зямлёю ціхой клубяцца... Ціша... раптам – віхор ударыў, стаў заводзіць, гусьці, сьмяяцца. А зь віхурай прыйшла завея, ўсё зьмяшала, зьмяла, парвала, разгайдала гальлё ў алеях, паблытала... «Месца, месца, волі, волі!» Мкне у месьце, мкне у полі, беліць вочы белай беляй гнеўна-сьпеўная завея, б’ецца, ўецца, скача, плача, сыпкім сьнегам сее, вее, не лякаецца няўдачаў гнеўна-сьпеўная завея!
1933, Хэлмна.
|
У абыймах дзіўнога спакою сьпіць палёў неабсяжны прастор... Зноў на шыбах мастацкай рукою тчэ зіма далікатны узор. Зноў сінее зімовая далеч, зноў зяленяцца змрокі, як лёд, і гарыць пурпуровай эмаляй нежывы і халодны заход... А нядаўна, здаецца, учора, на блакітных палотнах нябёс ткалі шоўкам зялёным узоры маладыя галіны бяроз, пахла мёднай ліпой у паветры, дыхаў пешчай гарачаю змрок, і зьмяталі вячорныя ветры пыл з распаленых сонцам дарог... Так нядаўна, учора, здаецца, хоць мяцеліца сяньня мяце і на сэрца жывое кладзецца пыл лядзяны гусьцей а гусьцей.
1933, Хэлмна.
|
Ціха... Між клёнаў бязьлістых туліцца змрок надвячорны. Месяц сьцюдзёны і чысты выплыў у небе прасторным. Сьцішаны сьпевам мяцеліц, дзень дапаліўся вятраны, сінімі робяцца белі даляў чужых і нязнаных. Сумна... дадзела праменнасьць зыркіх зімовых заходаў. Хочацца нейкай адмены, неперажытых прыгодаў. Хочацца летніх палудняў, палкасьці й золата ніваў, звону чмялёў – перагудаў, сьмелых, гарачых парываў... Дзе ж там! Між клёнаў бязьлістых дзень дапаліўся зімовы. Месяц сьцюдзёны і чысты выплыў у небе ліловым...
1933, Хэлмна.
|
Вецер вячорны на клёнах шпарка праймкнуўся... і згінуў, кінуўшы ўсьлед палатніну пахаў зялёных. Дзесь па кутох між дамамі сьцень сіняваты гусьцее... Гасіць калёраў завею вечар над намі... Ў цемры жывой і гарачай зьзяюць дзе-недзе ліхтарні. Сонна ў далёкай кавярні музыка плача... Ломяцца ў змроку вясьняным дзіўна-маркотныя гукі. Выцягнуў шэрыя рукі вечар над намі...
1933
|
Дрыжаць над вадою вячорныя сьцені дзіўною, няўхопнай, бадай, чарадой, і моўчкі хінуцца старыя вярбіны ў бясслоўнай малітве вячорнай часіны, часіны натхненьня – над соннай вадой. А захад згарае у зьменных адценьнях прадзіўнае фарбы шыпшынна-жывой, і пылам ружовым здаюцца аблокі, што таюць бязьмежнай, бязьмернай, далёкай – як цяг пакаленьняў – нябёс пуціной. Так ціха... Не, штосьці дрыжыць і сьпявае, сьпявае наўкола, ўгары, над зямлёй... Мо рэчныя хвалі шасьцяць у вярбінах, мо конікаў песьня зьвініць несупынна, мо вецер гуляе зь вярбінкай малой? I рэчныя хвалі пяюць малітвенна, і конікі звоняць нямоўкна мяжой, і вецер шасьціць у галінах вярбінаў, – ці ж дзіва, што чар перадночнай часіны расьцьвіў палыменна ўва мне й нада мной?
1933, Хэлмна.
|
Згас у хмарах заход прамяністы, і ўзьняла ноч паволі павекі, варажыць узялася ўрачыста, уваходзячы ў бору засекі: «Ад бяссонных пакутаў распачы, і ад вусьцішы чорнай паўночнай, ад сьпякоты гарачага плачу, ад паглядаў нядобрых, урочных, ад сноў-мараў, што могуць прысьніцца, ад злых думак, гаркіх а зрадлівых, – я краплю бор халоднай расіцай. Адгані сум, лес-бор шапятлівы, не ківайце, калматыя хвоі, чорнай пражаю тонкіх галінаў: белы месяц усходзіць вышою, заглядае у змрочнасьць лагчынаў, і туман ручніком белатканым ужо сьцелецца нізка і роўна... Не шасьцеце ж аб страхах нязнаных, незгаданых, як доля, бясслоўных». Шэпча ноч і кідае расою, навакола кідае ўрачыста... Там, высока, за хмар паласою, згас, датлеўшы, заход прамяністы.
1933, Хэлмна.
|
Апусьцілі бярозы зялёныя рукі ў распачы, больш ня хочуць расьці, зелянець, ані гутарак вёсьці, шэры змрок над зямлёю паўзе, ноч і цемру сьцюдзёную весьціць, ледзь калматы лазьняк варушыцца ў лагчыне ды дзесьці здань-сава глуха плача... А ноч чорнае кола сьціскае наўкола, сьціскае, ўсё бліжэй і шчытней, аж зацісьне, задушыць, здаецца. Цішыня уздыхае цішком, а мо кпліва сьмяецца. Сэрца б’ецца трывожнай бяскрылаю птушкай у клетцы, ў чорнай ночы ратунку шукае... Не, парвецеся струны гудлівыя – ночныя гукі, расступіся, калматая ноч, і пусьці маё сэрца на волю, да жыцьця, да сьвятла, да натхненьня, да шчасьця бяз болю! Срэбнай стужкай туман-пустацьвет зьнік, растаяў у полі і ўгару узьнімаюць бярозы зялёныя рукі...
1933, Хэлмна.
|
Лягла вясёлка мастом трымцівым, мастом, сатканым з калёраў кволых, ад мокрых сьцежак, ад росных ніваў у бор сасонны, сівы й вясёлы. Красою чыстай ты цешыш вочы, красой нясталаю, як доля... Чаго ж прыйшла ты, чаго ты хочаш, чаго ўзрунела, вяселка, ў полі? Пацешыць хочаш нязвычнай казкай, узьняць зь нізінаў у вышу вока? Гарыць вясёлка нянаскай краскай, мастом трымцівым лягла высока. Мастом тым здані да нас зыходзяць з паднебнай вышы, зь нязнаных даляў, вясьняным чарам нас надзяць, зводзяць, калышуць сьпеўным напевам хваляў... З краіны дзіўнай маны й надзеі і сны сплываюць па ім, няйначай. Шчасьлівы ж той, хто сьніць умее, шчасьлівы той, хто іх пабачыць!
1933, Хэлмна.
|
У вогкім ад дажджоў паветры, паміж крыжоў – туманных зданьняў – міргаюць сьвечкі жоўтым зьзяньнем на хваравіта-ўпартым ветры. Няма ўжо вас... Вы там, няўрокам, дзе сьвецяць зоры сэрабрана, дзе чарнатканыя туманы хаваюць дзень... Вы дзесь далёка... Нядаўна й тут вясна нясьмела цьвіла, дымела срэбрам далеч, і над крыжамі красавалі каліны пышна, пахка, бела... Нядаўна й тут зьвінела лета ў гарачы поўдзень гудам пчолаў, і пахла мёдным пахам зёлаў з магілаў, косамі прыгрэтых... А сяньня вось, з упартым ветрам, стаіць асеньні змрок над вамі, і плача вецер над крыжамі у вогкім ад дажджу паветры. Няма і вас... Дзе вы? Ў нязнаным... Ці лепей вам, ці там мо горай, вы нам ня скажаце, й з пакорай прымаем вашае маўчаньне. Гады ці дні – й над намі ласка жывых, трымцець тут будуць сьвечы, ды вецер на крыжох нявечыць зноў будзе, нашыя ўжо, краскі.
1934, Хэлмна.
|
Восень выходзіць у поле ў белым вянку з павучыньня, восень на ўзьмежку, паволі зь цяжкай пасажнае скрыні цягне сувоі туманаў, тканых на дне балацяных, голых, бязьлістых лагчынаў. Гінуць у шэрасьці далі, гаснуць у шэрасьці гукі... Йгрушы на межах расьпялі цёмна-пальчастыя рукі... Цяжка над ржавым іржышчам стогне, заводзіць і сьвішча вецер, адданы на мукі.
1935, Хэлмна.
|
Дзень стуліў залатыя расьніцы, супачыў недзе ў попеле хмар. Квола зорная рунь каласіцца, квола месяца зьзяе пажар. Невымоўна глыбокая ціша тчэ трывожны, дзіўны супакой. Ноч і надзіць і кліча й калыша, ноч гуляе з душою людской. Незгаданаю ўсьмешкаю Будды усьміхаецца бездань нябёс... А зямля спачывае нязбудна у паводцы нявылітых сьлёз. I хоць гасьне у сэрцы надзея пад цяжарам падзей ды ахвяр – ў небе зорная рунь зелянее, ў небе месяца зьзяе пажар.
Хэлмна, 1934
|
Я не магу пісаць, бо хмарамі густымі спавіта неба сінь, бо сонца не відаць, бо кроплямі дажджу, бліскучымі, малымі, бясконца, дзень увесь, заліта шыбаў гладзь. I сумна, сумна мне, і сумна невымоўна, і хочацца ісьці, знайсьці нязнаны шлях туды, дзе ўжо вясна, дзе пышна і чароўна красуе белы сад, салодкі сее пах. Дзе матылі мігцяць, яскравыя, бы краскі, калышуцца й шумяць зялёныя жыта, дзе шчодра, самахоць сплывае сонца ласка, дзе цешыцца жыцьцём – і чар і любата!
Хэлмна, 1934
|
Над местам у полымі белым жалезнае рэха стаіць і цягне бясконца, дадзела цягуча-пявучую ніць... Мы топчам рытмічна і гулка асфальты, нас гоніць пасьпех, пад намі каменьне завулкаў зігзагамі значыць свой бег. Над намі – бэтонаў штодзённасьць і шэрасьць панурая сьцен, над намі нябёсаў зялёнасьць парэзалі сеткі антэн, мы слухаем воўчыя песьні сірэнаў і гоманы крам, дзе скрозь запаляецца й чэзьне зьдзічэлая чырвань рэклям, мы дыхаем горкай бэнзінай, муроў абмінаем рады ды ймкнём наўздагон і гадзінам і дням, невядома куды бяжым... і у смазе пякучай, што гоніць цікаўных нас жыць, ня бачым, што ніткай бліскучай вясна у паветры дрыжыць, ня бачым, што гнуткія лозы ўжо срэбны размотваюць пух, што дзесь, па-за нашаю прозай, – праўдзівая радасьць і рух!
1935
|
Загарэліся зоры агнямі на палотнах нябеленых хмар. Дзесь высока, высока над намі поўнач б’е невядомы званар. Змрок зімовы калышацца нізка па лагчынах, сівых хвайнікох, – ткаць нам дзіўную казку ўзяліся ноч і ціша, і месяц – утрох. Туманамі, што таюць, ірвуцца, усплываюць над здані хваін, мост з праменьняў плятуць, каб даткнуцца ў небе вытканых зорных тканін. А каб сум па нябёсных прасторах кажны й тут супакоіць бы мог, – запаляюць мільённыя зоры у прадонных зімовых сьнягох...
1932
|
Пастрасалі, разьнесьлі ўначы ветругі нежывое, пажоўклае лісьце бярэзін. Шкляным пылам іскрыцца мароз на гальлі, беліць далі густыя і мутныя сьнежань. Па іржавых паўтонах асеньніх гадзін – навакола паўсонная белая пустка ды над гойстрымі вежамі цёмных хваін шэра-сініх нябёсаў зімовая хустка. Што зіма – пазнаю не па белі гальля, а па тым, што ў душы маёй мова маўчаньня: першы сьнег, раньні змрок дакучаюць, баляць, кажны крок паўз жыцьцё – запыняюць і ганяць. Не люблю я, ня ўмею падкаджваць зіме, красавацца на шыбах зімовай шыпшынай, покуль холад зімовы дарэшты задзьме мае думкі й парывы апошнія спыніць. I жыву я ўзіму толькі тым, што было: йду між пальцамі золата восені сыпаць ды ў дадзелым маўчаньні гальля бязь лістоў слухаць шуму пажоўклых кастрычніцкіх ліпаў.
1935
|
Ноч срэбным пальцам ціха водзіць па стромкіх пнёх гатыцкіх вежаў, і топіць фрэскі ў белым лёдзе, і вокны бляскам белым рэжа... Стаю ў туманным срэбры ночы... За мною горад празаічны, няспынны горад плюшчыць вочы – кругі ліхтарняў электрычных, цяжарам кол зялезных крышыць сьлізкі асфальт, дзікія брукі, і сьніць аб месяцы і цішы пад хрыплы хор мястовых гукаў... Галосіць радыё ў кавярні, нястройна енчаць кляксафоны, клубіцца змрок густы і парны, мігціць рэклямаў пыл чырвоны, у нежывым нэонным блеску плывуць сыльвэткі самаходаў, у змрочных вулак пералесках шукаюць дробнае прыгоды... А ноч... Ноч срэбным пальцам водзіць па стромкіх пнёх гатыцкіх вежаў, ноч топіць фрэскі ў белым лёдзе, вітражы бляскам белым рэжа. Ноч цягне месячныя зьзяньні, сплятае ў мост хісткі, узьлётны, каб ім завесьці ў неба сяньня натхненна выцягнены готык...
Вільня, 1935
|
У лагох, налітых туманамі, белым статкам пасуцца таполі. Зь цёмна-сініх глыбіняў над намі ноч зыходзіць спакойна, паволі. Зьзяюць зоры, міргаюць вачыма, узьнімаюць густыя расьніцы, быццам сочаць і пільна й няспынна, што за сон нам сягоньня прысьніцца... Калі ўгледзецца ў зорныя сьветы простым, людскім прыгашаным зрокам, мала быць расьсьпяваным паэтам, нават мала – натхнёным прарокам. Хто ж бо ўцісьне у словы пустыя чар нябёсаў, адвечны і сталы? I мэтафар на сьвеце замала, і ўсе рыфмы здаюцца ня тыя, і ня праўдзяць ні формы, ні меры, рытм найлепшы – здаецца ніякім, – можна толькі ў захопленьні верыць ясным зорам з глыбінь задыяка.
1935, Хэлмна.
|
Дзень асеньні ўстае па-над нівамі, праціраючы вочы сьлязьлівыя, йржавай рызай лісьця ды анучамі брудна-шэрых туманаў абкручаны... Ўстаў, зірнуў, пазяхнуў... Зварухнулася груганоў грамада між асінамі, чорнай сажай крыльля разгарнулася, зашумела, ўсплыла над галінамі, і паймкнула ў палі з крыкам вусьцішным, сотняй горлаў хрыплівых згарушчаным. А дзень, збуджаны ім, па-над нівамі скрозь заплёхаў дажджамі краплівымі, мокрым ветрам разьенчыўся нечага, растапіўся у смутках да вечара...
Хэлмна, 1935
|
Чырвоны бляск асеньні захад праз рэдкі кужаль хмараў цэдзіць, густы сасоньнік крые бляхай з рудава-жоўтай чыстай медзі. Чырвона й сіне ў соснах гонных, на ймхі кладуцца пасмай сьцені, і пах гаркі, лясны, сасонны ўстае зь зямлі, як сон асеньні. Яшчэ часіна – і з гушчараў маўчком, нячутна выйдзе цемра, ўнізе, паміж камлёў няздарных, клубком разблытаецца шэрым, павісьне зрэб’ем нечасаным над лесам сьцішаным, над намі... О, ноч, жывога дня нірвана, Прыйдзі й суціш, суціш нас снамі!
1936, Равіч.
|
Ціха восень да ймшы пахавальнай жаўтатканы дыван расьсьцілае на дне ціхай, вільготнай лагчыны. Ціха восень да ймшы пахавальнай паліць жоўтыя сьвечкі у гаі – ўсё бярозкі малыя, асіны... Сіняй хваляй клубяцца туманы і правідным, пахучым кадзілам спавіваюць пажоўклыя дрэвы... Сумнай песьняй, няўхопнай а знанай, песьняй-жальбай забытых магілаў лес заводзіць, пануры, зжаўцелы... А у тон яму вецер высока штось шапоча ў бязьлістых каронах, мо літаньні да яснага сонца, мо малітвы да сіняў глыбокіх, да вясьняных жывых перазвонаў ў неабсяжнай нябёснай старонцы...
1936, Равіч.
|
Растуць у лесе вершы ўвечары... Разьлёгся лес імхамі, плесьняю. Іду сьцяжынкай непрыкмечанай і цешу сэрца новай песьняю. Нялёгка йсьці праз нэтры слоўныя, якія йлгуць, тварыць нязнанае і рытмы узьдзіраць дзірванныя, шукаць мэтафары разьменнае у думках – жоўтых пыльных хронікаў і ў словы выліваць штодзённыя глухія гутаркі сасоньнікаў... А ўсё ж люблю тварыць я ўвечары! Цямнее лес сьцяною точанай... Іду сьцяжынкай непрыкмечанай па ймхох, расой вячорнай змочаных. Туман кладзецца між хваінамі, трасуць асіны пазалотаю, і цягне вільгацяй лагчыннаю, вадой стаячай і чаротамі... Ўнізе, смалой наліты чорнаю, ляжыць ставок, затканы плесьняю. Іду, ў ваду гляджу узорную і цешу сэрца новай песьняю!
1935, Равіч.
|
Дзень устаў яснай цішай над сьцішаным полем асеньнім, усьміхнуўся пажоўклым асінам празь сіні настылы туман, растапіў асьцярожна ў барознах залеглыя сьцені, а тады... зашумеў у лазе, балазе загулялы цыган. Закруцілася слупам рыжавым іржавае лісьце ігрушаў, загула разнаструнна над руняй іглістай імгла, ўсё ён, дзень, у палёх пагартаў, расьцягаў, разварушыў, пахам восеньскім, моцным, урочным упіўся, відаць. На пажоўклыя дрэвы з напевам хрыплівым зваліўся, пакрышыў, пераблытаў пабітыя пальцы сукоў, а пасьля... уздыхнуў і уміг перасьціх, занямеў, засмуціўся, лёг на ўзьмежку нязручна ў анучах зрудзелых лістоў... Так і ў нас перасьціхнуць калісьці, як лісьце, парывы, змаганьні, прамінуць усе праўды, папраўдзе парвуцца, як ніць, азірнёмся назад на бязладныя сьцені, хаценьні, жаданьні, ляжам з восеняй сьлёзнай ў барознах сьлізкіх супачыць...
1936, Равіч.
|
Ад палёў паўзе холад восені. Над рудым жніўём, над пракосамі ймгла зьвіваецца. Ў сон зямлі сырой, цяжкі, змораны, сыпле дробны дождж зярнё спорнае, увіхаецца... Час праз пальцы йдзе ніткай шэраю, ніткай шэраю яго й мераю, йрву ды блытаю. А здалёк, з павучыньня няпамяці, устае, каб ізноў мяне раніць, – прызабытае...
1936, Равіч.
|
Слата... Асеньняе зьмярканьне глядзіць вачмі сьляпымі ў змрок, дзе парудзелым мокрым зданьнем плывуць бярозы празь пясок. Плывуць і белымі рукамі ірвуць густы, густы туман, а над слатой, над туманамі нябёс палатаны рызман... Бязьлюднай пушчай выдаюцца нябёсы, сінія даўней, у сьценях восеньскіх, у пустцы штораз пусьцей, штораз цямней. I толькі рад бярозаў нема з вачэй сьляпых страсае жаль... Спраўляюць восень, ноч і цемра глухі, распачны фэстываль.
1936, Равіч.
|
Толькі ўночы жыву я душою узьлётнай, аб якой гэтак часта ня помню зусім, і зайздросьціць магла б тады качкам дзікім, што ўзьнімаюцца з крыкам над сонным балотам рухам вольным і дзіўна мяккім. Я ляцела б за імі над пасмай зялёнай шэрым крыльлем касіць парудзелы чарот, я пазбыцца хацела б клапотаў, нягод, як той дзень, што ў прадонныя, зорныя тоні адплывае над плесьняй балот. Але тое, што збуджана, сьцішыць няможна супраць волі, а сэрца начамі гарыць супраць волі, ўсё лёгкім здаецца згары, хай у цесным жыцьці, як за кратай астрожнай, так няўдзячна, так цяжка тварыць!
1936, Равіч.
|
Вятраны змрок... Старыя вербы над рэчкай пранікамі пяраць па шэрай воднай палатніне. Ўгары, праз хмараў рэдкіх шчэрбы, зіркае месяц круглатвары, зялёна-сіні. Зіркае ў цемру, што лагчынай паўзе і вільгацяю сьвежай дубцы лазы надрэчнай мочыць. А вецер трэпле балачыны ўгары раскіданай адзежы і ў ноч валочыць...
1936, Равіч.
|
Ліжа страх нежывое аржоньне і хінецца да межаў рызманых. Сенажаць балацяная тоне ў фасфарычна-зялёным тумане. Ледзь кульгаюць самотнай дарогай здані бурыя – вольхі старыя. Пуста, вусьцішна й глуха... Нічога, зараз цемра ўсё чыста пакрые. Ноч расьцягне паўцені на межах, пачарніць фасфарычныя хмары, вецер песьняй глухою, начлежнай разварушыць альшэўнік няздарны, пойдуць вольхі самотнай дарогай, а над шляхам іх цёмным, нізінным белы месяц бліскучым нарогам ноч парэжа на скібы-гадзіны... Паплывуць яны, ночы гадзіны, недзе ў цемру бязмэтнай штафетай. Не стрымаеш, ня вернеш, ня спыніш іх – нязнаныя дзеці сусьветаў...
1936, Равіч.
|
Дождж імжыць ужо некалькі дзён, і на сьвеце так нудна і шэра. На асеньні дурны забабон, як на грыпа, зямля захварэла. Хрыпла плача з-за мокрых вуглоў і трасецца асінавай трасцай, жоўтай пенай асьлізлых лістоў у далечы плюе, дзе удасца. Будзе гэтак туляцца, стагнаць, пакуль лёд не сатне яе сіні, пакуль сьнежань ня прыйдзе ёй даць сьнежна-белы драбок асьпірыны.
Равiч, 1936
|
Да шыбаў ноч ільгне вільготнай жоўтай мглою, ў жмутох лісьця чагось шукае шамятліва і, не знайшоўшы, дзьме ў каштаны песьняй злою, плюе на плямы шыб дажджом – сьліною шклівай... Пад столяй радыё гудзе, як рой, музыкай, дрыжыць на шкле вакон, як звонку дождж і восень, вугорскіх скрыпак плач, зыркі, гарачы, дзікі. Так пуштай залатой імкнецца навальніца, так рэжуць шэрасьць хмар ліпнёвыя грымоты й зялёны шумны дождж прадзе ў паветры ніці, а скрыпкі – ўсё пяюць гарачай, шчырай нотай... Высокі, сьветлы тон пярэчыць дню пустому, вядзе мяне з жыцьця па залатым праменьні, і плача, хай празь сьмех, і мкнецца строма, строма, зьмяніўшы ноч і дождж у сонца зігаценьне!
1938
|
Над мутнай вадой каляінаў, над бураю гонтаю дахаў у страху калматыя елкі зь імглістага футра галінаў выцягваюць сінія пальцы у цёмнае неба... Ў кацелкі там зоры гуляюць, як мальцы: блісьне, загарыцца, сарвецца, пакоціцца зорка – і згіне. Здаецца, на мокрай галіне завісьне, згарыць, расплывецца. I ўзноў супакой, і сіне і зорна у небе прасторным, як можа быць толькі у вышы асеньняю цішай.
1936, Равіч.
|
Дзень пусты і крыклівы прылёг цішынёю на межах. Трэскі смольныя вечар у хмарах сівых запаліў. I над жоўтым натоўпам асін у рызманнай асеньняй адзежы горкі дым смалякоў туманамі паплыў і паплыў. Гэтак ціха й чароўна-прыгожа ўсё ў белых абыймах туманаў... Дзіўным, казачным морам пад ногі плыве сенажаць... Скуль бяруць вечары гэткі змрок, і густы й сэрабраны, і ці можна у словах іх чар невыслоўны аддаць? Але прыйдзе мой дзень, і знайду я патрэбныя словы, тыя словы, якія цяпер не пачую ніколі й нідзе, буду ўмець і чмялямі гусьці ў раззалочаным цьвеце ліповым і шаўковай шасьцець асакой на зялёнай, зацьвілай вадзе. Усё па праўдзе скажу я тады, для сябе не пакіну нічога, ўсе памылкі, ўсе ўзьлёты зьлічу і расою рассыплю ў лагох. Доўг жыцьцю заплачу, рэшту з добрага, рэшту з благога, паспрабую аддаць яму, хай не зьлічу ці ня ўспомню ўсяго. Раскажу аб мяцеліцах ночных, няспаных да раньня гадзінах, супакоі асеньніх зьмярканьняў у яснасьці сплаканых зор... А ўсе словы у песьню злучу я прыпевам нязнаным, адзіным, а ўсе песьні – ў адзін, шчэ ня чуты, магутны акорд! Зашумяць, запяюць у акордзе мядзяныя хвалі калосься, пахінуцца зялёнай сьцяной, загалосяць вяршаліны дрэў, туманамі заплача над жоўтымі пожнямі восень. Лебядзінаю песьняю людзі ахрысьцяць мой сьпеў!
1936, Равіч.
|
Месяц мокры і срэбны вылазіць з балота... Расхінаючы гушчу пасохлых чаротаў, па-над чорнай вадою, бліскучы й харошы, лічыць золата жоўтае, золата грошай, і кідае мядзяную рэшту нядбала у сьлізкую ваду, дзе ўжо скарбаў ці мала. За балотам, за шляхам, пад цёмнай сярмяжкай горад дыхае хрыпла, задышліва, важка... Ў вечным грукаце, скрыгаце й стогне каменным лічыць грошы ці грошы шукае нязьменна, а бліскучую рэшту, зусім бестурботна, гэтаксама шпурляе ў сьлізкое балота...
1935
|
Шэры дзень пазірае ў вакно шэры дзень, як той пух на вярбіне. Пуста, сіне й туманна ў палёх навакол. Ручаінамі звоняць равы пад лазою, налітаю сокам. Гэт, высока ў даль сівую плывуць журавы. I хоць сьнег яшчэ ў лесе ляжыць, хоць з-за хмар льецца жаўранка песьня, ўжо прадвесьне, і так хочацца цешыцца й жыць!
1936
|
Ад зораў – аж бела. З паднебнай ральлі ноч пільна, ноч сьмела глядзіць у палі. Лілова й зялёна дыміць сенажаць, дзе мокрым пласконьнем туманы ляжаць. Разбуджаны месяц павіс на гальлі, і пальцы, ўсе дзесяць, камлі абнялі так моцна, так шчыльна, што сьцішаны ўздых скаціўся у шыльнік з хваін маладых, парваў, расьцярушыў бель месячных кос і, ўзноў непарушны, прыльгнуў да палос... Боль, горычы, наўды зьляцелі дзесь проч. Ілгуць усе праўды, – адна праўда – ноч!
1936, Равіч.
|
Ахрысьціў мяне нехта ў зялёнай дуброве
|
Не ў царкоўцы малітвай, сьвятою вадой – ахрысьціў мяне нехта ў зялёнай дуброве. Як паганін, я пушчы пяю залатой, разумею палёў васільковых размовы. Да мяне не зь імглой, не з мутой ручаін надыходзіць вясна і ня сьнегам счарнелым, – мне сьмяецца яна жоўтым пухам вярбін, срэбным звонам жаўронка ў палёх зарунелых. Не сьпякотаю й лета мне дыхае ў твар, не вятрамі красу абівае з чарэсьняў, – каласістая ніва – адвечны пясьняр – залатыя, гарачыя сьпеліць мне песьні. Восень зноў не залой, не сьцюдзёным дажджом, не тугою цягучай душу маю раніць, – мне яна павучыньне пляце над мяжой, сном ціхім на сівое кладзецца аўсяньне. I зіма – не марозамі страшыць мяне, не сьляпою мяцеліцай засьціць мне вочы, – над сьнягамі, на сінім нябёс палатне, распаляе яна сэрабраныя ночы... I заўсёды, заўсёды паганскай жудой маё сэрца сьціскаецца ночай зімовай. Не ў царкоўцы малітвай, сьвятою вадой – ахрысьціў мяне нехта ў зялёнай дуброве.
1936, Равіч.
|
Сьвет гарыць... Патайком і адкрыта б’юцца людзі... Ня зьлічыш нязгод... А над сьветам, маною спавітым, восень жоўта цьвіце, як штогод. Ты, паэт, хоць і бачыш пажары дзесь здалёк, хоць і ты барацьбіт, але, ўпіўшыся восені чарам, лічыш вершаў разбуджаны рытм. Сочыш сьцень балачын над аўсяньнем, сінім змрокам малюеш палі... Для цябе сяньня гнеў ці змаганьне – па-за межы жыцьця адплылі.
1936, Равіч.
|
Я – не жыву вясной... Рунеюць сенажаці, курэе сіні дым над кратамі палёў, і за мяне цьвіце над шэрай пасмай гаці празрысты, белы пух вярбін і тапалёў. Я – й летам не жыву, бо за мяне сінеюць у полі васількі й хінуцца каласы, і жаляцца-пяюць на жоўтых пожнях жнеі, маёй зыркой тугой дрыжаць іх галасы. А ўвосені узноў – заміж мяне асіны чырвоны гасяць жар у рэдкім тумане, і плача дробны дождж так нудна, несупынна па сонцы і вясьне, але... заміж мяне.
1936, Равіч.
|
Вам дадзелі пакора, цярплівасьць і Бог, як старцы, вы па шчасьце не цягнеце жмені. Вершы вашыя пугамі б’юць па людзёх, агнявымі маланкамі паляць сумленьні. Я б хацела гарэць і змагацца, як вы, разам з вамі каваць так чаканае раньне, але дні мае іншыя маюць правы: сыпкім золатам ліпаў маняць і цыганяць. Мае дні над аржоньнем цьвітуць туманом і плывуць сэрабраным удаль павучыньнем, і зьвіняць алавяным асеньнім дажджом, і ў лясох верасамі мядзянымі стынуць. Нібы жоўтая восень, стаю над жыцьцём і гляджу на яго, хоць навокал – змаганьне. Мае вершы – над сонным балотам трысьцё, ймгла сівая асеньняга раньня...
1936, Равіч.
|
|
Мне кажуць, што пісаць заўсёды, ўсюды можна. Папера, алавік, натхненьне... верш гатоў. Паэт, абы прысеў, а верш змайструе, зложыць з радкоў, як зь сена, ўмірг патрапіць скідаць стог. Але пра што пісаць? Прарокам быць па часе, нізаць каралі рос, вянок асеньні віць? Пажарышчаў дзікіх мой верш і так ня згасіць, ня змые з душ людскіх пурпуравай крыві. Дапраўды, што пісаць і заўтра і сягоньня? Трупоў не ўваскрасіш санэтам аб вясьне... Сягоньня кожны верш хаўтурным звонам звоніць, найлепшай рыфмай рот галодны не заткнеш... Пісаць аб салаўёх, аб сьнежнай белі вішняў? Замоўклі салаўі пад медны рык гармат, а белы вішняў сьнег таксама сьмешна лішні – сталёвы, гойстры штых напіша вершаў шмат... Няхай жа сьвет гарыць, хай плавіцца у горне грымотных новых дзён, куецца, як нарог. Нарэшце мо й паэт харэі, ямбы згорне і зноў пачне пісаць, гусьлярыць... Быў бы Бог!
1941, Менск.
|
Трэба быць песьняром і цяпер, калі дзень наш – ізь сьмерцяй братаньне, калі ночы, як ранены зьвер, дзесь па норах залізваюць раны. Не, паэт не матыль – у вагні па-матыльлю апальваць крылы, на пажарышчах плесьнець і гніць ён ня будзе... Паэт жа – асілак! Ці ж ня ён з трапятаньня асін укладае асеньнія песьні, ўмее словам бліскучым скасіць рунь увесну, чар казачны зьдзейсьніць? З чаду, з шэрага дыму руін, зь віску куляў, гарматных грымотаў ён, падумаўшы, выплавіць гімн гэткі ж жудасны, гэткі ж сьмяротны. Загрыміць новы гімн, шугане аж у неба крывавай пагоняй, сэрцы чорнай дугою сагне... Трэба ж быць песьняром і сягоньня.
1941, Менск.
|
Палеглым (*** Дзень гас цьмяным агнём прыкручанай газьніцы...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
На куроснах селі на заходзе хмары, ходзіць жоўты вецер, ходзіць па імшары, зьнізвае на нітку кроплі журавін... Пахадзіў бы, вецер, ты валей па полі, назьбіраў бы ягад сакавітых болей – поўныя далоні людскае крыві... Ой, кіпіць там праца, аж даешся дзіву! Ўздоўж і ўшыр снарады барануюць ніву, танкі прыбіваюць, баразьняць – штыхі. Ў пыл зямлі нясытай спраўна, спрытна, ўмела сеюць, сеюць зерне – маладыя целы, спадзяюцца плёну – каласоў важкіх. Дробны дождж асеньні ўсмак зямлю напоіць... Прарастуць зярняты чорнаю тугою на шырокім полі, у людской душы. Не накормяць жытняй лустаю сіротаў, не загояць ранаў лекамі, пяшчотай, не патрапяць вочы матак асушыць... На куроснах селі на заходзе хмары... Распачаць, жахацца, наракаць, пляткарыць – не паэтаў справа, не пясьнярскі тон. Хай і рунь узыдзе, хай і плён дасьпее, – будзем вершам латаць проразі падзеяў, спатыкаць спакойна кажны новы скон.
1941, Менск.
|
Я зачэрпнула сягоньня жменю сонечных праменьняў і гуляла зь імі доўга: перасейвала ў далонях, рассыпала на каленях, зноў зьбірала, каб ня стылі, яны ж пахлі хмельна, сонна, сяньня выбраным пласконьнем, і было так люба, міла расьсяваць іх жоўтым пылам. Сьвет здаваўся сіні-сіні і бязьвінны, як калісьці. Летуцелася, што з сэрцам я магла б, нібы асіньнік, стрэсьці жах штодзённай сьмерці, скінуць жаль пажоўклым лісьцем, што магла б разблытаць шэрасьць нашых дзён, пачаць ад старту. I яшчэ хоць раз даць веры, што жыцьцё чагосьці варта!
1941, Менск.
|
Падыду незнарок да вакна, гляну – ўсюды руіны, руіны... Дзень асеньні з хмурын церушыць дакучлівай сівою кастрой... Што рабіць, каб забыцца вайны на малую, малую хвіліну, змусіць сьветлыя казкі пісаць паслухмянае ўчора пяро? Хіба досыць і жаху й тугі, досыць слацца пад ногі каберцам, замятаць валасамі зямлю, сыпаць сьлёзы – рабінавы цьвет. У грудзёх маеш толькі адно неспакойнае, людскае сэрца, за ўвесь сьвет, за ўсіх чыста, за ўсё – не наплачацца нават паэт! Пачакай... перакоціцца гром, праплыве навальніца ракою, праліецца краплістым дажджом, змые з чорнай, крывавай зямлі, з чалавечай душы спаласьне ўсё малое, благое, дзікое, закалыша, утуліць, спаўе ўсё, што смуціць, трывожыць, баліць... П’яна сонцам уп’юцца сады, замяцеляцца сьнегам ружовым, урачыста, ўладарна, як гром, загрымяць і заграюць бары. Сьвяткаваць будзем новыя дні звонкай песьняй і радасным словам, на шырокіх, шырокіх палёх будзем новае шчасьце спарыць. Набліжаюцца ясныя дні з кажнай шэрай, цяжкою гадзінай, з кажным рэхам грымотных гармат, з кажным крокам крывавых падзей. Кіну ж, рыну на вецер тугу, хоць усюды руіны, руіны і кастрою сівой церушыць абыякавы восеньскі дзень...
1941, Менск.
|
Золата, мосяж і медзь сонца дакоўвае раньнем, не раскуе толькі ймглы, што спавіла сенажаць... Зноў напілася зямля соннага зельля туманаў і у рудое рызьзё лісту зарылася спаць. Крокам, нага за нагу, цішу разблытваюць коні. Зорная шрэнь апляла шыю, і грыву, й клубы. Вецер у шкляным гальлі мерзлых шыпшыньнікаў звоніць. Не адгукаецца даль, сытая жоўтай сяўбы... Ціша асеньняга дня, йржавая пустка наўкола... Цяжка даць веры, што сьвет душыць за горла вайна, цяжка даць веры, што ён аж захлынаецца болем, чорнай гарачай крывёй, мусіць цярпець і канаць! Так, разбадзялася сьмерць, люба ёй зрэзваць калосьсе, ляскаць клыччом, вылупляць ямы вачэй без павек. Ды не скасіць ёй жыцьця, нат чалавека ня скосіць, – ён – несьмяротны, як сьвет. Сьвет ёсьць, дык ёсьць чалавек! А пакуль ёсьць чалавек – можна з крыві і руінаў веліч ідэяў снаваць, найпрыгажэйшых за ўсё, можна натхнёна гарэць за чалавецтва... і гінуць, каб на руінах жыцьця зноў красавала жыцьцё!
1941, Менск.
|
Толькі ўвесну (*** Толькі ўвесну бывае неба такое сіняе...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Доўга на вуліцах ліпы жоўтае лісьце лічылі, а палічыўшы, сыпнулі ў ледзьве прымерзлую гразь... Неяк ня хочацца словам зноўку разьвязваць крыльле, рыфмы ў далонях туліць, сэрца тугою араць. Так, бо пісаць і тужыць – сяньня адно, сінанімы. Кажнае слова баліць, колець іржавым цьвіком, з кажным зьнізаным радком зноў устаюць успаміны ночных пажараў, трупоў, ледзьве прыкрытых пяском. Хочацца бегчы, шукаць нейкія новыя словы, словы, якія з жыцьця ветрам гарачым зьмялі б жоўтыя рукі крыжоў, шэрыя твары палонных, целы, што гойдае ноч на шыбяніцах галін. Дзе іх шукаць? Ці ў душы, ці – у заплаканых хатах, ці мо ў лісьці, што лягло ў ледзьве прымерзлую гразь? Слоў гэткіх сяньня няма... Вось і ня хочацца кратаць рыфмамі чорныя дні, сэрца тугою араць...
1941, Менск.
|
Замялі бярозы жоўты шлях за сонцам і сустрзлі шэра-сэрабраны змрок. Блеючы, авечкі праплылі ў прагонцы, маладзік над лесам паляваць залёг. У палёх, у вёсцы скончылі работу: празванілі звонка вёдры пра удой, прарыпелі нешта пра сяўбу вароты, папаўзьлі кутамі ціша й супакой. Зь ліхтаром і з кіем, зь неразлучнай люлькай на пярэклець моўчкі сеў стары Сымон. Уздыхнуў... пачухаў грудзі пад кашуляй, закурыў, каб лепей адагнаць той сон... – Вось і маем зьмену... Ці ж бы хто даў веры, што на столькі дзіваў прыйдзецца глядзець? Зьдзекамі, галечай дні і тыдні мераў кажны ў іхнай вёсцы, век плаціў бядзе. Вось і ён, Сымонка, – роўна сем дзесяткаў калупаў сахою посную ральлю. Паарала гора твар, калісьці гладкі, Сотнямі барознаў, сотнямі калюг... Зжыў свой век дзядуля, як усім жылося, – за цара, за веру біўся-ваяваў, сьпіну гнуў, як гнуцца жытнія калосьсі, перажыў Кастрычнік, голад і развал... Прычакаў калгасаў... Большы сын у горад ад калгаснай долі на завод уцёк. Меншы – хоць нічога не зрабіў благога, у тайзе сьсякае з хвоямі жыцьцё... Сын сярэдні й тутка перажыў даволі, учарнеў, зьнядужаў, высах без пары: невясёла пырнік-лебяду на полі, на калгаснай ніве гадаваць-спарыць. Ссох і дзед памалу і адно ўжо думаў: легчы на магільнік, у сыры пясок, адпачыць ад крыўдаў, ад цяжараў, глуму, ўнукам свой галодны адступіць кусок. Ды іначай выйшла... Загулі, запелі цёплым сінім раньнем галасы гармат, галашэньнем-плачам бабы да аселіц выправілі ўзятых на вайну салдат. Паплылі у вырай плоймы самалётаў, ноч крывёй чырвонай хмары заліла, папаўзло «начальства» па кустох, чаротах, і ўздыхнула важка родная зямля... Аджыла надзея... Яшчэ раз... Ці ўцэліць? «Каб зь які гадочак, – б’ецца ў галаве, – паглядзець бы дзеду, ці з будзён дадзелых хай крыху-ткі лепшы, а надыдзе век». Ды дасі ж ты веры, каб штыхом ці куляй хтось прынесьці шчасьце або й волю мог? Дось крыві старому, і зямля-матуля не штыхоў чакае... Ёй карціць нарог. Б’ецца ўсё-ткі сэрца... Хочацца й старому за грудзі узяцца зь лёсам злосным, жыць... Вось каб толькі хлопцы ўсе прыйшлі дадому ды пад сінім небам не расьлі крыжы. Ўстаў Сымон... У неба ўзьняў старыя вочы. Воз з жамчужным дышлем коціць паміж зор, Млечны Шлях бруіцца, ручаём балбоча, сыпле пырскі-блескі на прыціхлы двор. Аб халяву вытрас дзед паволі люльку, пасмактаў, падумаў: ну і год жа, год! I старэчых думак раскруціўшы шпульку, пакульгаў паволі ў ночны свой абход. Хай спрабуе ўночы падцікацца злодзей, хай захоча вораг дзеда спадманіць, – хоць дзесятак восьмы за сабой ён водзіць, хай жыцьцём наложыць – будзе бараніць! Голас мае гучны. Ўраз уздыме гоман, адгукнуцца рэхам сонныя палі... Не, не падвядзе ён, як яму, старому, долю роднай вёскі вартаваць далі. Сьпіць яна глыбока ў сэрабраным сьцені, канапляным п’яна ўпіўшыся віном. Можа, толькі недзе маці на каленях плача й ловіць рэха крокаў за вакном... Ціхама падаўся дзед пад хлеў, да коней, прашаптаў: «Што, косі, мо й жывы сынок? Мо дахаты прыйдзе заўтра ці й сягоньня?» I рукой дрыжачай спрабаваў замок... Падышоў пад сьвіран... абышоў навокал... Шэры сьцень кашэчы спудзіў на страсе... Ціха ў сьвеце, ціха... Ледзь чуваць здалёку брэх сабачы й грукат колаў на шасе... Пабялелі зоры... Воз жамчужны дышаль павярнуў да ўсходу... Высах Млечны Шлях... Вецер зь ніў па вольхах праляцеў і цішу раскалоў надвое гутаркай гальля.
1941, Менск.
|
Выпраўляў із гольлем жоўты вецер гулі, шамятліва поўзаў па страсе няўтульнай, увайсьці у сэрца ўсё-ткі не наважыў, хоць за поўнач думкі, чорныя, як сажа, я віла на шпулю разам з пражай. Навівала, прала пачась і кудзелю, адляцела цемра з шыбаў запацелых, перасьціхлі мышы грызьці ночы лішак, залатою ніткай золак неба вышыў, – прасьці не дадзела мне у цішы... Як насыпле сонца на вакно пшаніцы, – калаўрот адстаўлю, выйду да крыніцы, набяру ў дайніцу сэрабра густога, уздыхну у неба шчыра, каб ня торгаў сэрцам жаль па любым ані ў хаце ніцай, ні дарогай. Праўда, цемнавокі мой Габрусь далёка, эх, адсюль ня згледзяць ні каршун, ні сокал, праўда, рукі віснуць у тузе павесмам, – але прычакаю зноў хлапца увесну, як нальлюцца лозы залацістым сокам, сэрцу стане цесна. Ён увойдзе ў хату, вымытую бела сонцам і вясною, чубам замяцеліць, крыкне: «Гэй, дзяўчына, годзе стыньма стынуць, глянь, ужо ж благое за высокім тынам, ужо кроў ня пляміць ні душы, ні цела, можна адпачынуць! Чуеш? Сьпяць гарматы, сьмерць ня ладзіць сьвятаў, і ня йдзе па ночы роспач сэрцы кратаць, шчасьце – ява, праўда, не адно – надзея, васільковай цішай Беларусь сінее, пойдзем шчэрбы латаць, долю сеяць!» Сэрцу не параю, хоча верыць, знаю, што мінецца ліха дзесь зялёным маем, хай штоноч спраўляе сяньня восень гулі із асеньнім ветрам на страсе няўтульнай і кастрывай ніткай смутак навівае мне на шпулю. Не заплачу болей, хай журбота коле, як іголкай, сэрца, хай туга скуголіць пад вакном сабакам... Што за радасьць плакаць? Перажыць патрапім мы й пяць бедаў з гакам, але ўспыхне, ўспыхне ўрэшце й наша доля ў полі макам!
1941
|
Выйшла я сэрпам зубчатым срэбра калосься крышыць. Пахла дакучліва мятай, я ў жыце знайшла спарышы. Сьмехам сыпнулі сяброўкі: «Ой, сьцеражыся глядзі!» Сноп я вязала, аж змоўклі, моцна ж вязала, наўзьдзіў... Што ж, каб Васіль тут на полі зносіў за мною снапы, – я не ўтуліла б ніколі вачэй, не баялася кпін. Гэтак хацеў ён жаніцца, так супакойваў мяне... Усё панясла навальніца, я ўсё адступіла вайне. Зьмёў, наляцеўшы на вёску, хлопцаў вясковых віхор, чырвань пажараў расплёскаў усюды – зь зямлі аж да зор... Жудасна, доўга дымілі гэнымі днямі бары... Сэрца трывогаю стыла... Няхай яно лепей згарыць! Хай спапяляцца на попел сэрца і ўсё у жыцьці! Як прычакаць цябе, сокал, сынка як табе нарадзіць? Дзе успаміны закінуць? Як тут прысыпаць пяском ночы струмень цёмна-сіні, сузор’і – луску акунькоў, росную мяккасьць пракосаў, здушаны шургат гальля, дзяцельнік ссохлы у косах, распалены шэпт Васіля? Эх, Васілёк, мой хлапчына, з кім ты начуеш і дзе? У пыле сыпкім каляінаў, ў цьвілым багавіньні ў вадзе? Выпіў ты ўжо ці ня выпіў чарку да дна? Не сьпяшы... Пахнуць дакучліва ліпы. Я ў жыце знайшла спарышы.
1941, Менск.
|
Маці (*** Годзе-ж плакаць, ну, дось...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
350 Прысьвячаецца ўсім зьняволеным
Днём, што ціснуўся ў зморы да крат, і да скону гатоваю ночай вашы крокі гадамі дзяўблі, узьдзіралі халодны бетон... Заціскаўся ў бясьсільлі кулак, прагна ў краты ўзіраліся вочы, разам зь вершам зрываўся, канаў над астрожнаю юрцай праклён. Вёсны кідалі вам на вакно, на жалезныя йржавыя краты зырка-сіняга шоўку малы, недарэчна малы шкумяток, лета ліпла кашуляй да цел, сьпёкай горла сьцінала зацята, восень – сыпала ў шыбы, ў душу алавяны атручаны шрот. Белым пылам чарэмхаў, ігруш на вас вечар вясновы ня веяў, цёплы вецер ня песьціў рукой па гарачым твары, валасох... Некаторых – сібірскай пульгой замяла назаўсёды завея, іншых зноў, як сабак, без крыжа, жвіраваты прысыпаў пясок... Нат і тым, што пяялі ўсяго пра асеньнія жоўтыя раньні, ткалі сінія вершы аб тым, як расой асыпаецца ймгла, – у бяскрайных палынных стэпох успамінам краіны каханай сотні дзён, сотні дзікіх начэй давялося душу калыхаць! Хто вярнуўся, хто не... А тады – у паветра ўзьляцела штодзённасьць, пралілася над краем крывёй навальніца сусьветных падзей, і каго не зьмяла яна ў роў, не засыпала жвірам сьцюдзёным, – па шляхох, перарытых вайной, ўсе зышліся, мой край, да цябе. Дні за рукі ўзяліся, ідуць шэрым, жудкім, глухім карагодам, абіваючы з душаў, з галін цьвет вішнёвы ці прагу жыцьця, ўтроп цікаецца голад, на нас вышчарае клыччо мімаходам, – ды жывём мы і зь ім, бо дзе Ты, там і наш сяньня высіцца сьцяг. Калі ж хто адышоў і ў гушчар цішком воўкам запоўз і чакае ці праменьвае важкія дні на спакой ці на сыты абед, – ён ня наш. Без такіх мы прыжджом бела-бела усьпененых маяў, залатога пяску каласоў... Возьмем шчасьце сабе і Табе!
1941–1942
|
Калі (*** Ой, калі-ж высахне кроў...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вечар (*** Змрок папэцкаў куты і парог...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Прывыкла сэрца ўжо даўно да гарадское каламуты. Бадай што кпінай ці маной здаецца ў полі ветраў тупат... Ня помніш неяк між руін, у чорных пастках пажарышчаў, што дзесь вясна ў палёх бруіць, вясна – якой нішто ня зьнішчыць! Так, забываесься: жыта ўжо дзесь туман зялёны веюць, плывуць, і гнуцца, і шасьцяць, і хлебам пахне мякіш тлею... Ня йдзеш сачыць, як сіні квас жыцьця з лагоў плыве расьцьвілых, як у ярыну на папас імчыцца белы конь Ярылы! Ня чуеш, не, як ён храпе і б’е падковай сэрабранай, як быццам брагі не пасьпеў напіцца сонечнай ад рана... А ўсё ж, хай так... Зямля! Зямля! Пахучы вецер зь межаў сьвежых! Жаўронкам сэрца я узьняць хацела б з вамі у бязьмежжы! А там у сонечны пясок занурыць крыльле і забыцца, што на палёх баёвых лёг, лёг перад сьмерцяй сьвет наш – ніцма. Чакай! Ярылаў белы конь праменьмі, ўплеценымі ў грыву, прапаліць сьмерць, і сьпеў падкоў абвесьціць сьвету дзень шчасьлівы. Ці сяньня будзе гэта, ці тады, калі ўжо зложым крылы, – ня нам гадаць, але зьляціць калісь бяду скасіць Ярыла! На край зьнямоглы, на людзей сыпне ён сонечныя стрэлы. І расьцьвіце, і загудзе жыцьцём пустэча пагарэлішч!
1942
|
Ці ж гэта так, скажы мне, сьвет сьляпы й зайздросны? Скажы, ці хто душу паэта раскусіў? Што й як рабіць, што піць, як есьці й плесьці косы, каб сьвет сказаў: «Але, о, ён паэт наўзьдзіў!» Што ж трэ рабіць? Забыцца й вусны сьціснуць, як пальцы, у бядзе, згасіць вачэй агні? Бяз сонца, ў цемры дзесь сьпяліць тых вершаў вішні, фальшыўствам гандляваць, а шчырасьці – ані? – Паэт – надчалавек, і піць ваду далоньмі, як кажнаму, зусім няхораша яму, – пачуеш тут і там, – абраньнік зорных тоняў ці ж можа ўсмак смактаць жыцьця зямнога муць? – Зямная муць, – скажу ў адказ я, – гэта шчасьце адзінае, што мы тут маем на зямлі. У ёй і пекла, й чар, праклён і сонца – снасьці, зь якімі слоў званы паэты могуць ліць. I каб паэтам быць, – дык трэба ўсіх крыніц напіцца, а не хавацца ў змрок і не ўцякаць ад іх... Таму я і гляджу ўначы у зоры Сітца, напіцца ўсмак хачу ўсіх радасьцяў зямных!
1942, Менск.
|
Загрымела, відаць, на «бывайце», у полі... Уздыхаючы хрыпла, між зблытаных зёл адпаўзае ў бязьмежнае хмара, паволі падымаючы цяжкі, намоклы прыпол. Над чупрынай хваінаў чырвоным алоўкам нехта цёмнае неба чыркнуў яшчэ раз. Вецер срэбныя кроплі пасьцягваў з чаромхаў і павёў у вячорную даль – на папас. Я злавіла адну зь іх... Заціснула ў жмені, ды сплыла паміж пальцаў яна неўпрыцям. Не злавіць, не ўтрымаць, белым хмелем ня ўсьпеніць і няўлоўнае шчасьце людскога жыцьця!
1942, Менск.
|
Хто ён, паэт? Біблейны мытар, прарок натхнёны, сьвету лекар ці чалавек з душой, ускрытай лязом хістаньняў, скрозь нясыты жыцьця і сьмерці, славы, зьдзеку? Мячом ягоным шэпт ці крыкі? Пра што і як пісаць ён мае? Лавіць нябёс вясновых зыкі ягоны кон ці сьвету сыкаць у твар за зло, за злыдні лаяць? I трэба ж слоў баяцца сяньня? Той кажа: – Час спаліць, падзерці стары канон вершаскладаньня, бо не краса, ня мроя паняй у век крыві, агню і сьмерці. Не замалюеш долі сьвету цяпер вішнёвай пеннай беляй, жыцьцё – зусім не акварэля, і ў час вайны не да санэтаў, не да мадоннаў Рафаэля... Той зноў – з кута шасьціць другое, узьвёўшы вочы дзесь у хмары: – Пясьняр – мастак паўтонаў, мрояў, ён гнойных ран людскіх ня гоіць, на бруд ня квапіцца, ён – марыць. Яго стыхіяй – неба тоні ці чар мядзяных лістападаў, ён на ўспалох, як звон, ня звоніць, ён не грыміць... а як сасоньнік шасьціць ціхой і мудрай радай... Вось суд людскі... Каго ж зь іх слухаць, куды ляцець, зь якою плоймай? Ці ні на што ня весьці вухам, ці йсьці, плысьці з усіхным рухам, шалее сьвет – шалець падвойва? Што, што пачаць, каб быць заўсёды на грабяні чароднай хвалі, каб чуць сябе – душой народа заўжды ў зару і у нягоду, што б сьвет ні гуў, што б ні казалі... I ці калісь хтось слова кіне, што песьняра як сьлед асьвеціць, якіх даць вершаў, ветраў, плыняў, каб сіне ўрэшце, сіне, сіне было і ў сэрцах і на сьвеце!
1942, Менск.
|
Як засмаглы за песьнямі шчыгел, прыляцела із выраю й я... Зноў ступаю няўмытай Нямігай, зноў сугуччамі думкі пыляць. Так іх шмат, што ня зловіш рукамі, у адмераны рытм не ўвагнеш. Белай брагаю пырскае, пляміць твар мой першы, йшчэ восеньскі сьнег! Сэрцу цесна у сетцы адзежын, столькі сіл назьбірала я ў ім! Сяньня – ўсе я пазносіла б межы, сяньня – ў пекла пайшла б, як у дым! Гнуць сьпіну прад бядой – перажытак, шчэ дурней – шчэцяй руннай дрыжэць... Не баяцца давайма, а жыта нашай долі высьпельваць барзджэй! А як кон напару і ударыць кулаком алавяным з пляча па вятрамі распаленым твары – шкода сілаў і сьлёз – распачаць! Лепей жылы сухія напружыць, сьціснуць пальцаў пругкіх пецярні – міма сьцежак чужых і калюжын выйсьці шчасьце сваё бараніць!
1942, Менск.
|
Сярэднявечны маг-алхімік у асіньнік зашыўся... Падаслаў пад ногі шэры порт – зь іртуці й мглы, зь іржы зьмярканьняў нясупынна скарб плавіць залаты, што жоўтым лісьцем стыне на дне лагчын – сівых, запыленых рэторт. I столькі ўсюды іх, тых залатых крупінак, на гладкіх шыях ліп, на пальцах тапалёў, у валасох асін і увушшу калінаў, – што куляй залатой пакоціцца і згіне, здаецца, нават дзень, што на узьлесьсі лёг! Ды надыходзіць ноч... I чарадзейскі тыгель губляе неяк моц і кідае бурлець, і пеніцца, й кіпець, а сэрца мага – шчыглам ня скача, быццам кроў із жыл маніцца выгнаць, але, як сьвет увесь, сьцішаецца ў імгле... I калі ўраньні я выходжу – кажурынай сівой акрыты сьвет, трапеча сьнежны пыл і туліцца да губ, што на марозе стынуць, як быццам расьцьвісьці камусь маглі б шыпшынай яны у гэткі дзень, пануры і сьляпы!
1942, Менск.
|
Кроплі золата восень губляе
|
Кроплі золата восень губляе зь перапоўненай чары жыцьця... Што да чараў, дык пэўна – я ляік, а жыцьцём я іду – напрасьцяк. Мо таму хіба й смагі ня маю, хоць асеньняе пахне віно ні то верасьнем мне, ні то маем, кружыць голаў зьнямогай ляной. Жоўты сьвет ім упіўся дап’яна, я ж цьвярозая ўдалеч іду. Досыць маю асінавых панік, сьнегападаў кляновых і дум. Але сэрца па-свойму і шчасьцем, і тугою няўлоўнай баліць... Мо таму, што з сабой яго нашча я ў рудыя забрала палі, мо таму, што ў асеньняй трывозе ёсьць атрута, нязнаная нам, і цыкутаю жоўтаю восень труціць нашыя сэрцы няўзнак? Не! Ў паэтаў яна не пацэліць, не патрапіць іх долу прыгнуць. Скажуць: «Вішні вясной запылелі», – й кажны ў сэрцы пачуе вясну!
1942, Менск.
|
Вось толькі выпішуся трохі
|
Сьціскаць няварта думы, словы ў цясноце сэрца... На паперы ім павальней – мільгаюць, ловяць адны адных – якраз умеру. Калі ж зашмат іх набярэцца – як там ні сьні, усіх ня высьніць, асьвіным джалам джгаюць сэрца, ля пясьцяў рук павесмам віснуць... I мімаволі мроі мроіш, і ломіш рытм жыцьця ў жаданьнях, уцелаўляешся ў гэрояў паэм, якіх няма ўжо сяньня... Як бы ня хочучы, стаўляеш сябе адну – у цэнтр сусьвету і па сабе згінаеш баі старых і новых запаветаў. А дзе ні глянь – мільёны жыцьцяў ірвуцца ніткай перапрэлай, мільёны зноў – шукаюць сыці, руін разблытваючы шэрасьць. Як тут ні йсьці за імі сьледам і як на леры ім ня бразгаць, каб пылам слоў прысыпаць беды, прыцяць зубоў галодных лязгат? Вось толькі выпішуся трохі аб жоўтых восеньскіх узьлесьсях, – зноў бестурботным скамарохам пайду руіны песьняй песьціць, узноў пачну смуціцца штодня чужой тугой, душу шыпшыніць чужой вясёласьцю й паходняй гарэць на ветры за краіну!
1942, Менск.
|
Палыном і быльлём парасьлі нашы нівы, як ні б’ёмся, ні гнёмся над імі у крук, плён адвеку чужынцы зьбіраюць, ня дзіва, што канае народ твой і ты, Беларусь! Але годзе! Мы ўстанем! Ціхім раньнем, на ўсходзе, ссыплем, згорнем у шапкі залатую зару і ў сталёвым ад кос і ад песьняў паходзе возьмем волю сабе і табе, Беларусь! Каліноўскі нас кліча і агніста й зацята на змаганьне за сьвята для мазолістых рук, за зямлю для аратых і за сонца у хатах, за увесь твой народ, за цябе, Беларусь! Дык ударма, як гром, дык лінем навальніцай, дык праб’емся ж крыніцай з-пад зямлі угару, каб мядзянай пшаніцай мог зігцець-каласіцца наш загон і бязьмежжы твае – Беларусь! Гэй, сьмялей, гэй, далей, не лякаймася сьмерці! Нашы целы і славу сыны падбяруць. Хоць і зложым на пожнях гарачыя сэрцы, але ты будзеш жыць і расьці, Беларусь!
1942, Менск.
|
Рвецца, рвецца, парвалася, зьнікла ў хмарах неба вячорная ніць: новым вершам я, новым іх цыклам, пачынаю зімовыя дні. Зоры сьнегу скідаю з расьніцаў (цалаваць – хай цалуюць у твар). Кружа ў думках, мігціць, мітусіцца нейкіх словаў нязьдзейсьненых чар. Хай мігцяць... Усё роўна зьбяру я іх у верш ці паэму пасьля, а цяпер... разьмяту па-над руняй сьнегавой... Сяньня я – не гусьляр, не паэт... Па-вясеньняму сіне уваччу, сэрабром пад дугой заліваецца сэрца, бо гіне год стары й новы родзіцца год! Можа, будзе да нас ён ласкавы, а ня гэткі – зь сьлязьмі і крывёй, з кажным днём, можа, з кажнаю справай праўдзівей, праўдзівей зажывём... Пералічым крыжы і павернем забываць, будаваць і тварыць, новай праўды прарошчваць зерне на папелішчы праўдаў старых!
1942–1943
|
Дзедка, чаго ты? Ну, ведама, дзеці, вось і сьмяюцца. Сьмех іхны йшчэ танны. Лепш адпачні тут у сонцы... На сьвеце сяньня ж такое блакітнае раньне! Вецер вясновы спаўе цябе, змые з вуснаў і горыч, і... слова благое... Досі ж у гневе размахваць кіем, гора, дзядуля, і так ты ня ўтоіш. Кажаш – згадала я? Кажаш, забралі сына на бойню у першае ж раньне, йшчэ калі сонца між хмарных прагалін жутла-чырвонай крывавіла ранай, глуха вароты рыпелі на вёсцы, плач маладзіцаў ірвучы на пасмы, недзе ж за лесам у ладкі хтось плёскаў гулка, грымотна і страшна? Кажаш, за ім із акрайцам апошнім, высахлым, бегла, ня зьбеглася, баба, кажаш, адгэгуль вось нейкая пошасьць кіпцямі сэрца спанатрыла скрабаць? Жвавасьць згубілі няўтомныя рукі, прысачкам шэрым засыпала вочы, селі на карак бяссоннай дакукай полымем зьлітыя ночы? Кажаш, быў хлопец адзінай удачай, хіба, тваёй у жыцьці... ну й загінуў... Дзедка, паслухай – хто ж сяньня ня плача ці па бацькох, ці па сыне? Хто не згубіў у вірлівым разгоне дзеяў ці ўсьмешкі, ці сэрца, ці шчасьця? Эх, каму, ціснучы рукі, сягоньня гора ня крышыць і пальцаў, і пясьцяў? Толькі – што з гэтага? Глянь у засьценкі шэрых руінаў, прадоньні пажарышч: сонечным мёдам, салодкім і пенным, зноўку залоцяцца іхныя чары, зноў васількамі красуе паднеб’е, зноў аж заходзяцца сьмехам зялёным лозы, і мякка, пяшчотна цярэбіць вецер вясновы чупрыніны клёнаў... Дзедка, так будзе штогод... I астыне, хочаш ці не, – найдзічэйшая роспач, і адцьвітуць пакрысе успаміны, як пустацьвет, неўсьцярэжна і проста... Ну, дык чаго ж ты? Кінь, ведама, дзеці, вось і сьмяюцца... сьмех іхны йшчэ танны. Лепш адпачні тут у сонцы... На сьвеце сяньня ж такое блакітнае раньне!
1943, Менск.
|
Наснавала дваццаць губак на пасаг, на ручнікі. Як зара чырвоным чубам махане над бору зрубам, паўкідаю ў бёрда іх. Нат ня буду задумляцца, ці пашле той кон сватоў, – запяю і буду ткаці, як вучыла дзеўку маці, у дванаццаць у нітоў! Жоўтым вокам пазірае скрыва, скоса ў шыбы дзень... Я пры кроснах не гуляю, прыбіваю, датыкаю мо ўжо губку, мо ўжо дзьве... Зігаціць асновы кужаль бы цымбальных струнаў гладзь. Эх, заграю! Мушу здужаць! Чаўнакі расстаўлю гужам, скіну хустку, буду ткаць! Калі ж вечар змочыць бровы мне зарой і на сьцяну кіне полымем, – я словы песьні зблытаю ў палове і уток пакіну снуць, бо ў яры, ў зялёным гудзе, у чаромхавых дымох хтось чакаць на ткальлю будзе, каб хоць сяньня не змарудзіць, шчасьце сплесьці удваёх... Што з таго, што ўсьцяж гарматы выюць дзесь на маладзік, што галосіць сьмерць па хатах, па барох? Ня бойся, сватай, а на рэшту – не глядзі!
1942, Менск.
|
Неба пеніцца сіваю шумаю хмараў. Прыціскаючы крыльле да сэрца, у сіні, як п’яныя, куляюцца ластаўкі... Парыць... Сонна пчолаў сузор’і зігцяць у шыпшынах... Ся... Грыміць... Так, здалёк, з-над балотаў і плёсаў глуха коцяць грымоты, згінаючы лозы, быццам нехта сьпяшаецца з поля ў калёсах па няроўнай, дзікой, камяністай дарозе. Далеч пахне налітымі мёдам вульлямі, ажно чуецца дзіўная соладзь на вуснах, і здаецца жыцьцё залатым караваем, а ня місаю брыдка накрышаных лустаў. Нат вайна – ўжо ня боль, толькі стрэмка-дакука, хоць часамі так зблізка загляне у вочы, што асмаліць мне вейкі, апырскае рукі журавінавым сокам... Сэрца жахам падточыць. Так, хоць часам, часамі і сьціснуцца грудзі, хоць заломяцца пальцы у гойстрай журбоце, – сонца жвірам мядзяным сьпяшаецца-студзіць успаміны... Усьмешкай за смуткі мне плоціць. Бо й навошта тужыць, калі хваляй калосься ўжо за год ураджай усплыве на магілах і заплачуць на даўных баёвішчах восі, каб снапоўе на сініх аржоньнях ня стыла.
1942, Менск.
|
Маладзік (*** Ноч надыйшла баразьніць неба прастору пустую...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ня дось крычаць аб Беларусі і захлынацца ўласнай сьлінай, ня досыць верш слабы згарусьціць і прысьвяціць яго краіне. Ня той, хто трубіць аб пачуцьцях па цемнакуцьцях, – патрыёта. Бяз чыну – слова не скалмуціць нат твані лужыны балотнай. А што казаць, яшчэ вось сяньня, аб акіяне людскіх душаў? Іх, хоць кругіч сабе да раньня, сьпяваньнем жабім не ўзварушыш. Ня словаў трэба, а хаценьняў, і сіл асілкавых, і згоды, і гарту ўпартага, каб сьцені на шлях ня палі перашкодай. Нат больш... Каб справы не скалечыць, каб не праспаць узноў сьвітаньня, высілкаў трэ нечалавечых і процьмы цёплага каханьня. Тады... тады мы зьвяз сталёвы з блакітнай Бацькаўшчыны зьвяжам, і раз нарэшце моцным словам ня нам, а мы штось сьвету скажам!
1942, Менск.
|
Пустацьветы (*** Летась... Сёлета... Налета...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вы хочаце (*** Вы хочаце вершаў бадзёрых...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Сьцюдзёныя хмары паўзуць у руіны, настыглую цэглу ліловяць і сіняць... I ходзіць па месьце зьмярканьне у зрэб’і, сьсінелымі пальцамі сэрцы цярэбіць. Ня ўцяміш – ці змрок нам туманіць галовы, ці пыл успамінаў, ці водгульле словаў, пачутых калісьці, – і даўна й нядаўна, а можа, й ніколі нікім не складаных. А тут – перад намі йшчэ студзень і люты, тут – вогкага ветру прастуджаны хлюпат, і неба – прадонны ў нязнанае вылам, і пустка руін, што нарэшце астыла... А ўсё ж будзем жыць! I ня так, «бабы з возу», інакш – каб у сэрцах пылеліся лозы, і кроў бурбалела бярозавым сокам, і можна было б і на долю зацмокаць! Жыць так, каб далося нам выпіць із смагай і поўнаю чарай жыцьцёвую брагу, а выпіўшы – чаркаю вобземлю кінуць, каб рэха на сьвеце зьвінела з гадзіну на зайздрасьць і злосьць усялякім суседзям, што й сяньня йшчэ – нас тут ня ўмеюць угледзець!
1942, Менск.
|
Радасьць жаўранкам звоніць над хмарамі, хай ня згледжу яе, не зьбяру... дні насталі важкія, змагарныя, зноў спрабуе расьці Беларусь. Зноў спрабуе, із думкамі нашымі, зь дзіўнай, кволаю музыкай слоў... Слоў, што кпілі зь іх ворагі, страшылі, што ледзь ветрам іх не замяло. Наша ж мова – цудоўная, сьпеўная, ўмее сьпелым калосьсем шумець, галасіць навальніцай улеўнаю, верасьнёваю медзяй зьвінець. Мова наша – выкутая з золата – не йржавее, блішчыць, зігаціць. Гэта мова паэтаў і волатаў, скарб, які нас трымаў пры жыцьці. Каб ня мова, даўно б мы растаялі, расплыліся б імглой між чужых, зьбеглі ў вырай гусінаю стаяю... Але з мовай – і мы будзем жыць. Будзем жыць! Днямі яснымі, новымі пойдзем, пойдзем з табой у гару, наша жытная і васільковая, несьмяротная Беларусь!
1942, Менск
|
Хай грыміць (*** Прагрымела над краем навальніца...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Над шэрай краінаю тае апырсканы золатам дзень. Пялешчацца жвавая стая сьцягоў у нябёсаў вадзе. І йдуць, і плывуць, і мінаюць, і граюць, шасьцяць, шалясьцяць вянкі ды калосьсе... Ой, раю! Мы сьвята спраўляем жыцьця, дажынкі спраўляем сягоньня на зжатых вайною палёх, а ў сэрцах сумлевамі звоняць надзея і восень – удзьвёх. Надзея на заўтра бяз плачу, на хлеб залаты на стале, на тое, што будуць іначай вясёласьцяй сэрцы пылець, што доля маністы ізь сьмеху парве, і пакоціцца ён па краі сарэбраным рэхам пад песьняў дажынкавых тон. Хай кон сяньня ў вочы нам хлусіць, хай сьцёбае, нішчыць угрунь, – а будзем з крыніц Беларусі мы жменяю чэрпаць зару!
1942, Менск.
|
Наважнасьць (*** Бось, вось, здаецца жвавы травень...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Над раскіданым логавам мест дагараюць пабітыя ліпы... Вечар, новы спраўляючы хрэст, іх расою чырвонай асыпаў... Так, шчасьлівы, хто йдзе праз жыцьцё ў дні вялікіх, як сьвет, пераменаў, раскідае старое шмацьцё, разьбівае зацесныя сьцены, не схіляе нідзе галавы, на глухіх раздарожжах ня стыне, не баіцца у мора крыві перажытыя праўды укінуць! Нашым векам сталёвым – гасьцём быць у кузьні грымотнай ня варта: толькі той, хто дае зь сябе ўсё, мае права на лепшае заўтра. Дык жыві! Хай над логавам мест дагараюць пабітыя ліпы... Вечар, новы спраўляючы хрэст, іх расою чырвонай асыпаў.
1942
|
Магутны Божа! Ўладар сусьветаў, вялізных сонцаў і сэрц малых, над Беларусяй ціхой і ветлай рассып праменьне Свае хвалы. Дай спор у працы будзённай, шэрай на хлеб штодзённы, на родны край. Павагу, сілу і веліч веры у нашу праўду, у прышласьць – дай! Дай урадлівасьць жытнёвым нівам, учынкам нашым пашлі ўмалот. Зрабі свабоднай, зрабі шчасьлівай краіну нашу і наш народ!
1943
|
Хтось заместа зор у вышу кінуў жменю сэрабранага аўса. Ды зярнё дарэмна ў небе стыне: ні сініц, ні соек у шыпшынах, не лятуць пад зорамі гайсаць... Пэўна ўжо мяцеліцы дасыта напіліся ў згорбленым суччы. Ну й дала ж яна, дала нам сяньня пытлю! Мо пахучай вікаю аблытаць прыйдзе сон і нас і далячынь? Мо прысьніцца нам, што доля поіць нас усмак ня палкім палыном, а духмяным накіпам ліповым, што гаркія сіраты і ўдовы ў зыркім шчасьці грэюцца даўно? Але штось і ў сьне – ня выпіць думаў, у крыві – агнішчаў не згасіць. Ні то з радасьцяй дзіўной, ні то із сумам мы і ў сьне брыдзём шукаць па гумнах неабітых доляй каласін... Бо пакуль жыцьця – відаць, нязьменна трэба ўжо у бразгу жалязьзя нам люляць і песьціць летуценьні, растрасаць упарта сьцірты сьценяў, каб нарэшце сонца ў рукі ўзяць!
1942, Менск.
|
Досыць, як зерні пацёркаў, перасыпаць у далонях жаль заплясьнелы і горкі, смутак салоны. Досыць – даволі па горла думак галодных аб страве, слоў аб крыжох, аб памёрлых, згаслых бяз славы. Кіньма хістацца, заводзіць сьледам сьлязьлівай завеі, ў новым з карэньнямі годзе знойдзема, зловім надзею, моцна зацісьнем у жмені, болей ня пусьцім у вырай, хай з сэрцаў выдзеўбе сьцені. I – дні расступяцца шырай, кроў варам думкі абварыць, рукі узьнімуцца й грудзі... Кпіць будзем з крыўдаў, удараў, хай далей будзе, што будзе!
1942
|
Слоў ня трэба шукаць... Словы – самі зьлятуць, што за сэнс – штучна ў сэрцы распальваць золак? Прыйдзе час – і праб’юцца яны праз чмуту, і уколюць душу срэбрам зорных іголак. Дзесь адыдзець усё, што балела удзень, шалупіньнем з душы адпадуць успаміны, пойдзе жыламі кроў, як кругі па вадзе, – будзеш сам сабе й Духам тады ты і Сынам! Як цудоўна Сусьветам, як дзіўна ўладаць, рухам пальцаў затрымліваць гронку сузор’яў, недзе ў Вегу нацэльвацца з лука Стральца ці сьпіральных імгліцаў падпальваць порах! Так, паэт – чараўнік! Ці ж у моры на дне, разагнаўшы медуз, ён пясчынак ня зьлічыць, ці ж на струнах зары ён вясельля ня ўтне, не запаліць ірдзеньнем Сусьвету аблічча? Ці ў натхнёным палёце ён знае мяжу? Ці ж ня фікцыяй – час для яго і прастора? Нават сьмерць яму – пыл, бо цялесны кажух ён скідае часом, як стаптаны апорак! Так, паэт – валадар! Ён – патрапіць усё, толькі долі ды шчасьця для сьвету ня знойдзе. Ў сэрцах прагных, завідных яго каласьсё неяк зь ветрам зялёным ня ўнадзіцца гойдаць. Сьвет гарыць незагаслым, крывавым агнём, ці маўчаць, ці сьпяваюць, як шчыглы, паэты. Нат сумлеўна, ці ў радасьць яшчэ мы спаўём лёс наш – жутлы, маркотны і стомлены ветах. Ды ня сьціхнуць паэты сьпяваць, хай і так... Яшчэ мёду нап’ецца і людскае шчасьце! Словы – самі зьлятуць, слоў – ня трэба шукаць, толькі ціха, ціхутка, пяшчотна прылашчыць...
1942, Менск.
|
Музыка (*** На Палесьсі, дзе ўвосені просяцца...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ціха клёны лісьцё наземяць, перажыўшы сваё на сьвеце... Ці ж, як мы тут, журбой асеньняй будуць песьціцца й нашы дзеці? Дзіўна ж сум нам уеўся ў косьці, неяк самі хінуцца сьпіны, хай бадзёрымся часам: «Досыць!» Петушымся: «Нас не запыняць!» А паціху – і той закіне, ну, і гэты ў радкі уцісьне: «Край наш ніцы, дзяды, дзяды мы, не дае лёс нам шчасьця высьніць! Век нам муляе карак зрэб’е, мы ў лапцёх пагнаілі ногі, на застольлях у нас – бясхлеб’е, пазьбівала бяда парогі...» Годзе! Годзе нарэшце, годзе чарвякамі зьвівацца, поўзаць! Хоць нас доля й дагэтуль зводзіць, хоць ісьці нам парой і коўзка, – насьмяёмся яшчэ і зь ліха! Досыць падаць прад кажным ніцма! Лепш на момант агнём успыхнуць, чымся літасьцяй век давіцца! Што далі нам калі чужыя? Ці калі хто – наш плач усьцішыў? Дось! Напружым пастронкі жылаў, самі злыбеды нашы скрышым! Ціха клёны лісьцё наземяць, перажыўшы сваё на сьвеце. Не, ня будуць журбой асеньняй так, як мы тут, смуціцца дзеці!
1942
|
Лакам рожавым апырскаў неба вечар... Я – іду удаль з паніклай галавой. Трэба воўчае, дапраўды, мець жа сэрца, каб бясклопатна піць сяньня хараство... Столькі едкае бязглузьдзіцы наўкола, столькі тайніцаў пякучых і гаркіх, што нат сорамна вышэй узьняць нам голаў, крок жвавей сыпнуць на шэрыя шляхі... Хараство... Антычны сьвет... Санэт Пятраркі... Ну а кроў, трупоў грымасы – гэта што? Як сьпяваць, калі ахвота злосна гаркнуць або сэрцам бразнуць з роспачай аб ток? Што з таго, калі й цьвітуць зарою вейкі, водбліск вечару трапеча уваччу? Душыць, душыць нас смугой сьлізкой і клейкай задаўнёны жаль, а лепшага – ня чуць! Ці адзін тут з нас Крывіччыне пад ногі ўчора скінуў з плеч апошні свой рызман? Дзіў, што гне цяпер, захлыствае трывогай нас падзей і слоў бурлівы ураган... Ды ня даць яму ўсё ж рады із народам, не, ня зьнішчыць нас – нікому у жыцьці. Дык чаго ж чакаць нягодаў, зь пекла родам? Лакам рожавым – нам вечар зігаціць!
1943
|
Як сумаваць – дык так, каб аж канала сэрца, а цешыцца – агнём на ветры палымнець. Паўфарбамі цьвітуць адно зьмярканьні й верас, а іх ужо даўно, даўно засыпаў сьнег. Не, не да верасоў ліловых ці сутункаў сягоньня нам... Ня іх наш край на пальцах рук рахуе, раз-параз мыляючы рахункі, – яму баляць крыжы, што цягнуцца ўгару... Іх – шмат... Іх – штораз больш... Загуслая жывіца залоціцца на іх, маўляў, рудая кроў, і думкаю ля іх з нас кажны сутуніцца, хоць ці на момант мо і не прыпыніць крок. Спыняцца – нельга нам... Хто спыніцца – ня зойдзе туды, куды імкне п’яны крывёю сьвет, дый шмат лягчэй пад рытм жывой хады разгойдваць у сэрцах помсты злы, гарачы сухавей. Ён загудзіць яшчэ! Ужо дрыжыць, трапеча і родзіцца агонь на дне настылых душ, хоць і цьвіце яшчэ нам верасамі вечар, хоць сутуніцца й той, і гэты на хаду... Ужо й цяпер, калі пра гэта роіць станеш сутункам залатым, – па жылах мкне агонь, як быццам той, па кім сумуеш, нечакана на сэрца палажыў гарачую далонь!
1942, Менск.
|
У сырадой пахучы ночы я нырца дам з галавой. Запяю і заахвочу ў жоўтых лозах салаўёў. Зазьвіняць яны... пасыплюць трэляў шкляную капель. Пад чаромхай роснай вып’ю я па кроплі іхны сьпеў. Буду піць, каб чар ня зьнішчыць, аж да раньня, аж да дня, пакуль сінія вагнішчы у лагох не задымяць, пакуль сонца бель ігрушаў жоўтым шоўкам не затчэ, пакуль дзень не запарушыць пыльным золатам вачэй. А тады... ніхто ня ўловіць, ці пяю я сонцу гімн, ці ў налітых сырадоем лозах звоняць салаўі. Не уцяміць, ці то трэляў мкне кіпенны сьнегапад, ці п’яную радасьць меле поўны пчол і сонца сад?
1942
|
Ледзь астыг над руняй маладою залаты, гарачы жвір зары, – пацягнулі зь песьняй камары у лагі, ўпівацца сырадоем... І чамусь – надумалася й мне скінуць з плеч штодзённасьці пастронкі й з камарынаю гурбою звонкай патануць у цёплым тумане... Бо дадзела ўсьцяж па нечым плакаць, у далонях крыць настылы твар, кажны страх, і крыўду, кажны ўдар перажоўваць сто разоў, як жваку. Збрыдла жар надзей з-пад друзаў выграбаць, і назад пужліва аглядацца, і цярпець, каб хіжым рыжым пацам грызла сэрцы нам зьмярканьнямі журба... Не, дарма! Нас выстругаў калісьці не зь мяккой, струхлелае асіны кон, але з дубу моцнага, пад звон рэзвых ветраў і буйнога лісьця. I таму – ня ў дол, а дагары мы глядзім, зрадніўшыся з жудою, хай плывуць над руняй маладою зь недапетай песьняй камары...
1943, Менск.
|
Нашым паэтам (*** У кажнага з нас, песьняроў, свае мроі...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Куды? (*** Сыны зямлі, сыны сусьвету...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
У сакавіку (*** Ледзьве з паднеб’я угледзеўшы золак...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Усёроўна (*** Круціць вецер сінякрылы...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Я знаю – час плыве, па кроплі кропля, ў змрок. У кволай чары рук яго не утрымаеш. Налета – у цішы разбураных муроў – ён расьцьвіце мо зноў, але ўжо іншым маем. Ды так сплялося, што – ці хочацца, ці не, ісьці кудысь туды нам з часам па дарозе. Вось мы й брыдзём сабе, а ў плаўкім тумане абапал – то цьвітуць, то адцьвітаюць лозы. Парыпвае, хрумсьціць падмоклы, гойстры жвір, сабакам верным сьцень туляецца пры боку. I добра... Толькі менш тых зораў у крыві і зораў уваччу із кожным новым крокам... «Memento mori», – гуў калісь, загнаны ў кут жудою нябыцьця, наш сьвет па цёмных норах. Яшчэ й цяпер, парой на зблытаным утку бярэ ён зноў снаваць сваё «Memento mori»! Ды іншыя мы ўжо... У вецер і зару імкнуся я зь вясной зялёнаю у згодзе, бо ведаю, што хоць калісьці – і памру, «Жыцьцё – нішто, як сьмерць, а сьмерць – жыцьцё!» і годзе!
Менск, 1943
|
А ў нас сяньня дажыначкі... #Народная песьня
Цалуе сонца шэры камень туманных вуліц... Восень зноў. Яшчэ раз рупнымі рукамі мы дажынковы вяжам сноп. Яшчэ раз хмелем родных песьняў мы наліваем чары сэрц. Хай сьвет вакол, як лета чэзьне, а жыць мы будзем пакрысе! Мы будзем жыць, дарма, што восень узноў на карак села нам: ужо мы літасьці ня просім і забываемся стагнаць. Вядзі-ж, вядзі нас у камору, наш выкрутасты лёсе-сват, перасяваць на сіце зоры на дажынковы каравай. Вядзі! Мы-ж – хмелем родных песьняў нальлём да шчэрці чары сэрц. Хай сьвет вакол, як лета, чэзьне, а жыць мы будзем пакрысе!
Менск, кастрычнік, 1943
|
Ня варта зьвешаваць чупрынаў
|
На кажановых мяккіх крылах нячутна хмары ймкнуць кудысь... Не, мы ня з тых, што будуць стынуць на пабаёвішчах гады. Дымы... Пажары... Посьвіст куляў, – дай Бог, мінулася усё. Заўем залом-жа над мінулым і прывітаем зноў жыцьцё. Запросім вось у госьці зоры, пасадзім маладзік на кут, прап'ем да іх, – і ўтопім зморы ў п'яным бярозавым саку! Ня варта зьвешаваць чупрынаў, хоць нас усьцяж і страшыць лёс: шчэ шмат для нас хавае ў скрынях жыцьцё зайздроснае дзівос. I ці адзін над намі вечар спакойна пойдзе йшчэ на дно... Ніхто-ж, ніхто ня зьмерыў вечнасьць не палічыў яе гадоў!
1943
|
Вечар... Па бурым аржоньні нябёс бродзіць сузор’яў разгублены статак... Месяца плёнчык з-пад хмараў прарос – і задрыжэў, заківаўся, заплакаў ў лужынах срэбным рассыпаным макам... Недзе згукаюцца восі калёс крыкам, вырваным дзіўным пералякам. Вецер іх крык падхапіў і панёс проста ў каноплі, сівыя ад рос. Выпаўз, прываблены рэхам тужлівым, зь цемры рызманны туман – на спажыву. Выпіў ён скаргу сялянскіх калёс, высмактаў вецер вячорны, скуглівы, вылізаў зоры і шэрасьць нябёс, сыты – разьлёгся да раньня на нівах... А у душы, як на злосьць цішыні, ўспыхнулі думкі агнішчам начлежным. Крыўдна ім даць дагарэць у вагні, і не насыціць душы як належыць словам ды рыфмай – пясьнярскаю ежай. Буду ж пяяць... толькі ціха, бо сьніць шчасьце мо сьвет пад дзяружнай адзежай. Шкода будзіць, блытаць ясную ніць, можа, адзіную ніць, што спыніць шэрым людзям не дае падарожжа шляхам жыцьцёвым, цяжкім і варожым... Нат шкадаваць я ня буду ані, калі мяне не пачуе, быць можа, сяньня ніхто... У мутной цішыні сьвету шлі сны толькі сьветлыя, Божа!
1943
|
Дзіўна любіць жыцьцё нам сьмяяцца ў твар, Ашукаўшы йшчэ раз... мо’ ў дзесяты, мо’ ў соты? Аж запраўды паверыш, што зла не сарваць, Аж сьцюдзёным, сьцюдзёным укрыешся потам. Не ўцячы ад яго... Уцякай – не ўцякай, А жылястай рукой за крысо цябе схопіць, Зноў прымусіць і сэрца й душу паласкаць Успамінам магілаў, ахвяр, далакопаў.... Дзе ні пойдзеш, – адно палымнее ў душы І захлёствае пенай салонаю вочы: Нашы вёскі, а ў іх – маладыя крыжы, Шчэ ня ўкрытыя сеткай крывых чырвааточын. Гэтак горка, што й вецер, здаецца імкне Сяньня ў далеч ня бельлю, а чорнаю сажай... Ці хто ў гэткія дні аб зары, аб вясьне Салаўямі сьпяваць – захлынацца наважыць? Ды няўжо-ж замаўчаць, ды няўжо-ж дагарэць Над народнай бядой дробнай вязкаю словаў? Не! Паэты – няхай абнаглелая сьмерць Ім у вочы плюе – не апусьцяць галоваў! Што ім сьмерць! Хай прысыпле ім бровы зямля, Хай ім рукі скуе крапіва і маліньнік, – Усё-ж ткі будуць іх вершы як некалі зьзяць Залатою смалою на пальцах хваінаў, Будуць тут, на радзіме, у сівых ячмянёх Перапёлкамі ціха зьвінець на сьвітаньні, Сінявокім у вочы глядзець дзіцянём І няпраўду вагністымі словамі ганіць! Дык хоць сяньня й здаецца – завея імкне У сьвет ня бельлю сузор’яў, а чорнаю сажай, – Ля крыжоў не адзін з песьняроў аб вясьне Салаўём у лазе захлынацца наважыць!
|
Ноч у чорную грыву ўпляла бомы дробных сярэбраных зор. I здаецца – даткнецца віхор – заімгляцца яны, запыляць шкляным пылам па місах лагчын, па нявымытых дугах дарог, чыста выбеляць ветаха клін, срэбрам выкладуць бору парог... Ноч запахне цяплом, балазе уздыхне й нашатырыцца рунь, сэрцы крыгаў заб'юць у лазе, запульсуюць, паймнуць у гару, а як спыніць іх імпат лазьняк – знаравяцца і стануць дыбца, доўга будуць малоць, засыпаць у паставы сярэбраны ляк... Раньне спыніць іх роспач і злосьць, паплывуць яны ціха канаць... Што-ж пэчнеш, як вясня кажа: «Досьць»! Што захоча, з нас робіць яна!
1942
|
Ня ўмею тужыць (*** Як ня круці – жыцьцё свой собскі мае шлях...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Хай сабе і шэра (*** Парудзелым стогам у сівых імшарах...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Лятуць лісты пуцінай жураўлінай у вырай сонечны даўно. Мо крылы й нам, і нам узяць раскінуць і ў сіню рынуць, аж на дно... Мо мераць дні, як залатыя вёрсты, і выглядаць гранічных вех, аж не прысыплюць сьнежныя пялёсткі і сьлёзы нашыя, і сьмех... Лятуць лісты пуцінай жураўлінай і вабяць нас удалячынь. Ды з жоўтых пожняў роднае краіны дай, кон, у сьвет нам не ўцячы. Мы неаглядна сэрцы застрамілі каханьнем палкім і дзіўным. Няхай лятуць лісты сівыя мераць мілі – там, безь Цябе, што ж варты мы?
1943
|
Напісаў, хоць на жарты, адзін – абсьпяванае ўсё ў жыцьці, ад звычайнае рэдзькі – да выраю, і няма ужо слова, для вуха нязнанага, і няма ужо думкі, па шчырасьці шчырае. Што ж, здаецца, і праўда... Разоў, можа, з тысячу навіталіся ў вершах мы вёснаў і восеняў, анапэсты, і ямбы, й гэкзамэтры крышачы, зачыналі нанова зажынкі, закосіны. Перад намі – ўсё чыста на сіта прасеялі, спрабавалі пяяць на мажор, па-мінорнаму, нашы продкі йшчэ сьледам паўзьлі за падзеямі, гаму колераў, гукаў разьбілі, разгорнулі... I таму мо цяпер, хоць унукам і ўспыхвае сэрца з кажнаю новай вясною па-новаму, хоць і пішам аб вёснах, што сінія, ціхія, – ажно палімся іншымі выпець іх словамі. Мо такімі, якія да плыні вясёлкавай дадалі б яшчэ зь дзесяць нязнаных нам колераў, накурылі б у душах купальскімі зёламі, запарушылі б вочы вішнёвымі зорамі... Толькі ж дзе іх знайсьці? У якім яны выраі шчасьце шчыплюць багуннае, хмельнае, п’янае? Так... усё у жыцьці – і найбольш нават шчырае – захапанае пальцамі рук... Абсьпявамае...
1942, Менск.
|
Так, жыцьцю дагадзіць немагчыма... Лёс – пражэрлівы, прагны стары... Ён ня сьцішыцца, покуль ня выме духу зь цела бяз права й пары... У спагадай сагрэтыя рукі ён чужое душы не бярэ, не сьпяшаецца кволых адхукаць, не імкнецца вандроўных сагрэць. Можаш, молячы, моргаць вачыма, можаш слацца пад ногі, як дым, ён табе яшчэ пальцы ушчыміць, яшчэ ўсмак насьмяецца зь бяды! А наважыш ізь ім прававацца, свае праўды даходзіць – канец! Ён ня раз і ня дзесяць, ня дваццаць цябе з роду у род пракляне! Хай жа лепш і кусае і раніць сэрца болю калючы асьцюк, – трэба, зубы заціснуўшы, глянуць проста ў злосныя вочы жыцьцю. І яно іх апусьціць нязручна і усьмешкаю выкрывіць рот... Хто прад лёсам віхляе анучай, той і звацца ня варты «народ»!
1943
|
Вецер (*** Вецер крыльлем у лозах лапоча...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ночы срэбны паўмісак на золку зматавеў, пачарнеў... Ці урок хто, ці ў ім не запраўднае, толькі «накладное» блыо сэрабро? Ня ўсё роўна? Цёр ветах заспаны яго, праўда, рызманьнем зь імглы, упацеў нат ружовым туманам, злы, у сеці чаратаў заплыў, – ды ня сьцерліся шчэрбы і рысы, як ні мыў ён сьцюдзёную гладзь... Хіба ўстаць і кашулю расхрыстаць, губы раньняму ветру падаць? Увайсьці ў пыл туманны па шыю, бестурботна ўсьміхнуцца камусь? Эх, ці ёсьць дзе йшчэ золкі такія як у нас із табой, Беларусь!
1942
|
Прамінула мая улюбёная жаўтаклённая шкляная восень. Ужо з тыдзень гугнавай мяцеліцай па аселіцах нема галосіць. Наглыталіся белага соладу, ажно робіцца горка у роце, ды да гэтуль зімовую моладасьць, хоць і Коляды ўжо, – не змалоцім. Быльнягом хіба легчы пад межамі безьбярэжнымі, аж да прадвесьня, вочы шчытна заціснуць павекамі, пад засекамі сьнегу заплесьнець і чакаць, аж кальчастымі стрэламі сонца проста у сэрцы пацэліць, ажно соладзяй млявай, аернаю наліюцца настылыя целы, аж усё, што увосені згублена на пусткоўях зрудзелых урочышч, зноў аднойдзецца зеленаруннаю і багуннай вясноваю ночай! Бо што знойдзецца дзесь між галінамі – што ж тут дзіўнага? Толькі б імкненьне, й зноў асмужым вятранымі плынямі, сінімі-сінімі, нашу штодзённасьць! Тае сілы, што ў нас заварожана, не прысьпіць, бо і не перакрынічыць нат мяцеліца, колькі б над пожнямі незагаслым ні ўспыхвала зьнічам!
20.XII.1942.
|
У небе зор агні зьбягаюцца на веча, трывожна ў звон гудзе мядзяны маладзік... Узноў, як шмат разоў, чырвоным ветрам вечар мне у душу тугой дзіўною накадзіў... Іду, ірву, як шоўк, штодзённых справаў сеці, трымаю палатно кашулі на грудзях, але гуляе зь ім усё ж крывавы вецер, знайшла усё ж туга кружлівы ў сэрца шлях. I загуло яно віхурай пурпуровай у ветразях сівых і бура-шэрых хмар: «Усё мара – і жаль, і ўспышкі вершаў новых, і жах, якім жыве ўвесь сьвет, – усё мара... Ты думаеш, што ты штось робіш, штосьці варты і дум тваіх узьлёт, і белых словаў сьнег? Сто, тысячу разоў вартней мо той, хто жартам зрывае каласы жыцьця, а сум жане. Паэты – гэта міт камічна-недарэчны у наш нахабны, злы, кусьліва-злосны час, што добрае калісь – сягоньня гне й камечыць, а ўбачым, ці спляце штось лепшае для нас...» Я адказаць хачу, крычу «спляце», ды гасіць зьмярканьне й веча зор, і ў ноч ціхую ўступ. Так, для тугі няма адлежнасьцяў, ні часу: усюды і заўжды яна із намі, тут!
1942
|
Моўчкі ночы сузор’ямі капаюць
|
Моўчкі ночы сузор’ямі капаюць на стаптаны, скамечаны сьнег. Над хваінай сівой, сівалапаю месяц дугі ад вечара гне... А у думках – гады перажытыя, безьліч белых да прыкрасьці зім, ніткі тропаў, што гурбы аблыталі, нудны сьпеў, што вядуць палазы, белых стрэхаў снапы, абабітыя злой, кусьлівай Ягой – ветругой, мроі, што пад асьнежаным выкратнем закілзаць не даюццай тугой! Ды чаму б і ня ўпесьціцца мроямі, аж пачне над радзімаю днець! Моўчкі капаюць ночы сузор’ямі на стаптаны, скамечаны сьнег...
1943, Менск.
|
370 Не заірдзіцца у кустох ружова раньне, І толькі ў чужыне прысьніцца мне. #Л. Геніюш
Я не тужу сягоньня па краіне. Сягоньня – Бацькаўшчына й мы – адно. У кажным сэрцы тут яе аскепак сіні мігціць, запаўшы глыбака на дно. Балюча ёй – і мы віёмся з болю, а крыўдна – й мы сьціскаем кулакі. Яе туга – і нас шыпшыннай дзідай коле, бяда – ўбівае й нам у сэрцы клін. Жывём айчынай мы... Айчына – намі... I мы тугой яе ня важымся карміць. Што сьлёзы прадзяўбсьці патрапяць нават камень, ну, гэта і стары, й зусім няўдалы міт... Нам не да міту ж тут... Па воўчых тропах ловім мы змрочнай ночай крок паўночных валацуг, мы вучымся ніжэй не пахіляць галоваў, як толькі да зямлі, хадзіць нага ў нагу... Здараецца, што той і гэты з нас прыстане, у шэры пыл падзе, сьмяротным сьцяты сном, – апусьцім вочы – й дальш! Хто ж долю купіць танна? Нам сьмерць – ня страх, ня дзіў, калісь – усе ж памром. Чаго ж тужыць па Бацькаўшчыне сяньня? Ня ворагам, а нам туга – у сэрцы нож! Мы паміраем тут, каб зь песьняю сялянкі маглі і заўтра йсьці «дарогай басанож»! Каб зноў было ў палёх ад белай грэчкі бела, каб з матчыных вачэй навечна сплыў адчай, каб слова роднае ніколі не датлела, «упаўшы дзесь у польны малачай».
1943
|
Прысяга (*** Беларусь! Наша Маці-краіна!..)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ветах поўна ў гліняны гладышык нацадзіў залатое зары... Душны вецер шалее у вішнях, туліць вусны да гладкай кары, песьціць вечна нясытыя вочы лёгкай грацыяй гнуткіх галін... Ледзь віднее, ды з ложка саскочыў сон мой раньні і зьбег у палі. Пазяхаючы лена, вітаю я народзіны новага дня. Неяк цяжка дрымоце параіць вочы сонцу насустрач падняць. Так дадзела – навонкі спакойна – мераць шэрыя лёсу шляхі... Ўсьцяж шасьцяць перасохлай лускою ў сэрцы жах задаўнёны, глухі. I ня скінуць яго, не абтрэсьці, не пазбыцца – на сьвеце вайна, і тут, блізка, і тамака дзесьці сьмерць наш сьвет абкрадае няўзнак... Душны вецер шалее у вішнях, прагна песьціць рудое лісьцё, жоўты ветах расплёскаў гладышык залатое зары – і уцёк. Эх, паэт не скупы, хай жа кіне зь ветрам жалі, што ўчора сабраў. Заўтра ж зноў, як асеньні асіньнік, загарыцца у сэрцы зара!
1942
|
Прарыпелі гарачыя дні залатымі важкімі вазамі. Тыдзень, два – ўзноў іржою запляміць восень пожні скачаныя ніў, перадчаснай сівізнай сьсівеюць пад парканам крывым быльнягі... Толькі ж нам зь імі разам ня гніць, нам ня суджаны сон і бязьдзейнасьць. Давялося нам жыць і тварыць у грымотныя дні навальніцаў. Мы – народ не ціхі ўжо, ня ніцы, мы – ці хочам, ці не – змагары! Мы закулі у панцыры сэрцы, ні трупы нас ня кволяць, ні кроў, ды за роднага краю дабро мы гатовыя штодня памерці. I хай раз за разом нас той кон туга скручанай сьцёбае пугай, – праз мутой налітыя калюгі мы ідзём, пакуль сілаў і дзён. Не спыніць нас... «Пад камень ляжачы, – кажуць людзі, – й вада не цячэ». Нашы ж сэрцы – ня камень яшчэ, нам карціць не адно яшчэ ўбачыць. Дык няхай у прадоньне плывуць дні й здарэньні нястрымнай улевай, хай нат сэрцы ушчэнт зайржавеюць, – Не угнём прад жыцьцём галаву!
1943
|
Налілася далеч радасьцяй зялёнай... Нават думкі тыя – рой пчаліны зор – аб вясьне і сонцы й сінім ветры звоняць, пахнуць залацістым мёдам і вузой! Расчынілі сэрцы мы вясьне наросьцеж, – хай нуду сівую вымеце як сьлед, хай апаліць вечнай пеннай маладосьцяй нашыя хаценьні дый ляціць далей! Дзень яшчэ ці дзесяць – і пялёсткаў сьнежных май насыпле ў сеці яблынных садоў, выйдзе сьвет заворваць быльнік на узьмежжах, выглядаць на руні сонцавых сьлядоў! Праўда, не адно нам давялося зьнесьці, праўда – й наша сяньня шчасьцем не тутніць, ды яшчэ так хутка не астынуць песьні, не прыстануць сэрцы, не датлеюць дні! Эх, чаму ж вясьняным велікодным раньнем не сягнуць крыламі ў сонца, як Ікар, не сысьці нарэшце зь вечнага расстаньня, з крыжавых дарогаў нам з табой, наш край? I чаму на гнуткіх і пявучых струнах новых пуцявінаў, сьцежак і дарог не пайсьці вось гэткім раньнем цёмнарунным рэзаць маршы жвавым, рэзвым смыкам ног!
1943
|
Паўшываў у хусьцё палявін вечар прошвы ружова-сінія, далеч хмелем сівым завіў, пачыркаў соткай мяккіх лініяў. Пад нагамі галосіць сьнег палазянай, рыплівай нотаю, але штось аб блізкой вясьне сэрца мроіць зь ляной ахвотаю. Хоць і знаеш яе, вясну, за найбольшую ў сьвеце зводніцу, – дзіўна соладка піць ману, зь ёй і думкі й хаценьні годзяцца. I хоць гэтулькі іх ужо было вёснаў бела-зялёна-усьпененых, – яшчэ раз да яе ў палон пойдзе сьвет, каб цьвісьці й зяленіцца!
1943
|
Мы – праўда, мы – сіла, мы – радасьць, мы – рух! Выцягваем крылы мы ў сонца, ў зару! Мы ймкнём на узвышшы, нам – межаў няма, здаецца нам прышласьць праменнай, як май! Мы – шчырасьць! Сваволя! Мы – песьня! Мы – сьмех! Вітае нас доля мільёнам уцех. Бядзе, ураганам сьмяёмся мы ў твар, вясёла, шматзьзянна нам зоры гараць! Ніхто нас ня спыніць у лёце да зор! Мы – імпат няспынны, мы – моц! Мы – віхор! Мы выйшлі з народа, з крывіцкай сям’і, і ў кожнай пагодзе зь ім побач стаім. Мы з краем каханым расьцём угару. Мы – сьвежасьць! Мы – раньне! Мы – радасьць! Мы – рух!
1943
|
Перажытае (*** Заўсёды знаю я, куды ісьці манюся...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
М. Забэйду-Суміцкаму
Не тады, ведай, родзіцца песьня, калі просяць паэта: «Пішы», – а тады, калі пенай чарэсьняў яна ўсьпеніцца недзе ў душы, калі сэрца зярняты пачуцьцяў ператрэ, перамеле на мак, калі ўдасца закелзаць і спутаць моцнай рыфмаю слоў маладняк. Так было тут і з нашай сустрэчай ды із музыкай песьняў тваіх. Іх паслухаць мы йшлі, як на веча, хай нам звон вечавы не званіў. У той вечар – твой голас быў звонам, ён – званіў з нашым сэрцам у лад, ён – у душы нам сыпаў «лявоніх» залацісты, агністы апад, ён у вочы пылеў нам, ня песьняй – нашай шэрай, нішчымнай вясной, ён – іскрыпкаю сьпеўнай ля весьніц сустракаў каласістую ноч, цьмяным смуткам пад ногі нам слаўся, зыркім вогнішчам кроў распаляў, і сьмяяўся задзірыста, й плакаў, змазваў з душаў штодзённасьці лак... Ён – зь няшчырасьці нас абяззбройваў, а што нам над усё даражэй – ён, твой голас, – гарачай тугою па краіне таптанай дрыжэў... О, пясьняр! Ты так дзіўна упесьціў нас, што з душаў пяшчоты ня змыць! Хай жыве ж беларуская песьня, несьмяротная – так, як і мы!
1942, Менск.
|
Пазьмятала даўно кволай жоўтай далоняй восень пену лістоўя з пажоўклых сьцяжын. Адцьвілі верасы, ад’ірдзеліся клёны, але ж трэба і сяньня змагацца і жыць! Кажны з нас яшчэ ж верыць у нешта сьвятое: хто ў Хрыста, хто у Край, а хто – проста ў сябе, і пад вейкамі смагі жыцьцёвай ня ўтоім мы, як нізка ні гнула б нам гора хрыбет. Варта жыць! Варта вечна чагось спадзявацца, чуцца часткай айчыны, малой а жывой, песьціць сьцерплыя пальцы адвечнаю працай, разьвіваць слоў і чынаў бясконцы сувой і тварыць... Заўтра ж зь неба зарою крамянай не зьляціць і ня выцьвіце з нэтраў зямлі. Наша заўтра народзіцца з нашага сяньня, з усяго, што нас цешыць і што нам баліць. Калі ж мо й давядзецца няўсьцішныя сэрцы йшчэ ці раз нам снапоўем злажыць на таку, – не бяда! Ўжо нікому наш сьлед не зацерці на гасьцінцах зямных, нашай сілы – ня скуць! Хай цьвітуць верасы, хай мядзяняцца клёны, хай мяцеляцца зімы над беляй сьцяжын. Нашу долю мы ймклівей за ветры здагонім, а для гэтага варта змагацца і жыць!
1943
|
На сьмерць змагара (*** Яшчэ адзін змагар жыцьцёвы скончыў шлях...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Асеньні холад (*** Так неяк абрыдла мне ўсё...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Студзень сьнегу назьмятаў са сьвету, зраўнаваў бель стрэхаў і аселіц. Матылём ля гурб віецца вецер, сонцу соннаму пасьцелю сьцеле. Вечар сьцені ў засенях усьпеніў, накідаў калод упоперак дарогі. На маіх вячорных летуценьнях хіба чорт і той паломіць ногі. Ну й аб чым нам можа сяньня сьніцца? Нат няведама, з чаго й пачаць такое. Шчасьця не прымчыць з далеч сініца, слава мне ня ўсмак з часоў старое Троі. Трэба жыць, і ўсё. Аб чым тут мроіць? Мроі сьвету не вядуць наперад. Сяньня імі ранаў не загоіш і ня ўкінеш нашай дзіўнай долі ў берда. Сьмешна сяньня ў трубадура ўцелавіцца, аб Раландах сьпеў цягнуць пад тынам: кажны з нас тут сам Раланд і рыцар, Рансевальскаю далінаю – Краіна. Не да «ніцых» нам сягоньня летуценьняў, рытмы маршаў адбіваюць ногі, хай зьмярканьне пасмы сініх сьценяў і кідае ўпоперак дарогі. Хай зьмятае студзень сьнег са сьвету, бель раўнуе стрэхаў і аселіц, хай ля гурб віецца зь песьняй вецер, сонцу соннаму пасьцелю сьцеле.
1944, Менск.
|
О, Родны Край (*** Мне вечар разгарнуў пурпурныя балёны...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Салавей (*** З выраем звонкім, што зь ветрам плыве...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Сьмела, наперад (*** Лес мне казаў сяньня быць амазонкай...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Няхай жыве упартая рука (*** Бяз сонца жыць ня ўмее каласьсё...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вясновае (*** Мне вясна ў галаве закруціла...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Дзядоўскі запавет (*** Жылі калісь дзяды...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
|
|
|
|
Залатою мяцеліцай кружаць лісты, дываны залатыя па вуліцах сьцеляць. Нам, сябры, й на чужыне, відаць, не астыць, не пачуцца старымі ні сэрцам, ні целам. На зьмярканьні, калі аб брусы каміноў месяц сэрп свой стары і зазублены гойстрыць, калі цягне усё да лятункаў, да сноў, – лічым мы і далей адно крокі ды вёрсты. Навіліся ўжо туга на шпулю шляхі крывічоў – нашых продкаў, бацькоў, ну, і нашы, але ўсьцяж прад вачыма адно небасхіл, зоры й далечы ўсьцяж нас і надзяць, і страшаць. Мы ўсьцяж верым, што нашыя сьцежкі ў тупік не вядуць, так упарта чакаем сьвітаньня, – і яно расьцьвіце, Край яго не засьпіць, ці ж дарма столькі год уздыхалася: станься! Хай сабе сівер трэпле шматкамі лісьця, й трэплюць нашымі сэрцамі тут успаміны. Як лісьцё: мы іх кінем у ймглісты прасьцяг, не яны сяньня твораць важкое, а чыны. Найясьнейшы ўспамін – гэта толькі ўспамін, хай сабе дарагі, хай упойны... Нам, воям, што па ім, калі лёс наш мудрэйшы за сны, калі кажная жылка ў нас б’ецца крывёю, калі нам і ў чужыне ніяк не астыць, не пачуцца старымі ні сэрцам, ні целам, хоць і восень ужо, й залатыя лісты дываны залатыя па вуліцах сьцеляць.
1944, Бэрлін.
|
Узмахнула зыркім крыльлем над руінамі зара, і расьцьвіў ружовай цьвіляй пажарышчаў смутных рад. Зноў узорыліся дзесьці прорвы чорныя вакон... Мітусьлівы гоман места сьцяў нарэшце чуйны сон. I адно па рэйках звоніць капытмі Пэгас – трамвай. Сьню... і ў снох маіх сасоньнік, ціша, росы і трава... Эх, каб нам, маё натхненьне, выйсьці сяньня у палі у вагнішчах палыменных грэчак сум стары паліць і цьвісьці разом чаромхай, і шыпшынай, і ліпой, а ня кручай дзікай, стромкай недзе ў змрок брысьці ступой. Дык хадзі ж, пакінем брукаў паблытаныя шнуры. Сьлёз чужых набраўшы ў рукі, цяжка, ведаеш, тварыць. А тут сяньня кажны камень зьліты нечыяй сьлязой... Не? Ну што ж, хай месяц раніць сэрца й нам крывым лязом.
1944, Бэрлін.
|
Як малое дзіця, ён шукае рукі – апякункі, бы ў шэрую цемру ня рынуць. Кіем ловіць прастор... Маладзенькі такі... А навокал – руіны, руіны, руіны... Ранкам жнівеньскім сонца бадзяжыць у іх, ночай – плачуць над іхнай пачварнасьцяй зоры... Свае зоры – блакітныя вочы – ў баі ён за сонца для іншых аддаў із пакорай. Як штодня, места ймкне, мітусіцца, бяжыць, аж ня ляжа на ходзішчы попельны вечар. Ён стаіць... Больш ні мэты ў яго, ні мяжы... Для сьляпых жа ні сьцежак няма, ні далечаў. А для нас, лёс? Для краю, што ў неба гарыць? Для абкрадзеных матак? Чым гэтых суцешыць? Чым ім жыць, адкажы! І вось тут... на твары без вачэй расьцьвіла, задрыжэла усьмешка. Быццам сілай наліў нехта чару нябёс... Зноў пасыпалі ліпы залочаны прысак... Не, падступны, кусьлівы, насьмешлівы лёс, нат ахвяраў сваіх ты ня змусіш скарыцца!
1944, Бэрлін.
|
Ня плачце... Не таму, што сьлёз шкада. Ці шкадаваў іх хто калі дзеля краіны? Але таму, што лёс яе нам зноў аддасьць, тут, на чужыне, нас ня кіне. Мы вернемся дамоў! З адкрытай галавой, із сонцам у душы і песьняю на вуснах мы пройдзем па шляхох, парослых злой травой, апырсканых крывёй, – і ў пыл затопчам вусьціш. Як зоры, на вачох у кажнага сінець каралі будуць сьлёз, хоць выплакана столькі. Ды вецер з родных ніў журботу аджане і павымае з душ тугі дзікое голкі. Прысеўшы на пяску пад ніцаю вярбой, падставім мы вятром паніклыя чупрыны і скажам: – Родны Край, даў Бог, мы зноў з Табой. Дазволь служыць Табе, мы ўсё з пакорай прымем. I усьміхнуцца нам, аж сэрца забаліць, і усьміхнуцца зноў, аж у грудзёх заколе, Крывіччыны мае блакітныя палі, каханыя ў чужой краіне, як ніколі. Ня плачце ж, не таму, што сьлёз шкада. Ці шкадаваў іх хто калі дзеля краіны? Але таму, што лёс яе нам зноў аддасьць, тут, на чужыне, вас ня кіне!
1944, Бэрлін.
|
Заміж сноў сакаўных, зялёных, мроі жоўтыя сьніць зямля... У ачко із жыцьцём і сконам мне дадзела ўжо гуляць. Ды гуляй – не гуляй, а з касою ўсьцяж вакол пахаджае сьмерць, чорным макам нас пільна поіць, лютай сьцюжай у вочы дзьме. Сьсябраваліся мы, як зь сябрам, і з чужой бядой, і з сваёй. Сяньня ж сьвет увесь – дзікі табар, дзе адзіны пан – пугаўё. Але нашыя сьпіны цьвярдыя, іх ня зломіш, баржджэй – батог. Ці ж дарма нас ніўя пустыя гадавалі і пыл дарог? Ці смакуе ня роўна востра нам і радасьць цяпер і жаль? Ці жывём мы ня ўсьцяж па-свойску, хоць далёка свая мяжа? Шчэ крыху – і параім сьмерці, і загонім у кут бяду, хай сабе нас цягаюць чэрці паўз агонь, жалязьзё й ваду!
1944, Бэрлін.
|
Зьвініць мядзянымі званамі
|
Зьвініць мядзянымі званамі над галавой метал лісьця... А мы пытаемся ў жыцьця – варажбіта, што ж будзе з намі? Куды цяпер нас павядзеш ты, наш стары крывіцкі Коне, ці наша змрочнае сягоньня йшчэ зьменіш ты на ясны дзень? Ці мы у сіняе сьвітаньне яшчэ узьнімем зь верай зрок? Ці з пылу крыжавых дарог калі на ногі моцна ўстанем? Усё далей, далей, далей, дзесь у сівыя далячыні, сплывае шчасьце... Смазе чыну ў грудзёх, аднак, не спапялець. Яна ня згіне нават з намі, бо ўсьлед нашчадкі возьмуць сьцяг. Звані ж, звані, метал лісьця, ўгары мядзянымі званамі!
1944, Бэрлін.
|
Сказалі ўсё, што мелі, адшасьцелі аб залатой вясьне асіны ды кляны і скінулі лісьцё... Канец навэле... Пачатак новае, так іншай ад вясны. Ці шкадаваць старой, ці захапляцца новай, якую нам ужо тчэ восеньская ноч? Ня знаю... Ды дрыжаць узноў на вуснах словы, і сэрца ўзноў снуе ў грудзёх, маўляў, чаўнок. Гудуць гудкі, грымяць па бруках колы... У думках – сьмерць... жыцьцё... жыцьцё і сьмерць. Каго хвалюе тут, што восень поліць лісьцё прысад, каму па іх тугу займець? У месьце, між руін, пад гуд машынаў нячутна ж, як зьвіняць у небе журавы, у вырай летучы... Тут, на чужыне, як ні глядзі, іх вокам не злавіць. А што ж за восень без журботы жураўлінай, без павучыньня і бязь сініх туманоў? Таму – хоць не цьвілі, на вуснах вянуць словы, і сэрца – не снуе, ледзь-ледзь трымціць – чаўнок.
1944, Бэрлін.
|
Калматыя чорныя бровы суровая хмарыць ноч. Лірычныя мроі ды словы адкінула я даўно. Ісьці праз жыцьцё з санэтам – сягоньня, дапраўды, сьмех: нат з вострым штыхом да сьветных ты сяньня ня дойдзеш вех. Ня слова сягоньня, а куля парадак вядзе у нас. Паэт лепшы той, хто туліць гранату ў руках... Вайна... Інакшых і рыфмы і рытму жадае людскі натоўп. Іх зь вёснаў ці сноў ня вытчаш, спрабуй хоць бы пораў сто. А ўсё ж, як ніхто ня бачыць, ледзь ноч начапляе зор на неба, – лірычным плачам зноў плача маё пяро. I сьняцца мне нашыя нівы і роднага неба дыван... Аб іх успамінаў ня змыеш із сэрца, як ні змывай!
1944, Бэрлін.
|
На станцыі сьвісткі, хаос, перапалох. Снуе натоўп, патраціўшы галовы. Над клумкамі пярэстымі удзьвёх стаяць дзяўчаты з «Остам» на грудзёх, і сьвет здаецца ім страшным і новым. Яны нядаўна з Случчыны... Яшчэ нат не даелі чорнага акрайца, што маці ім паклала ў торбу, бо пячэ ён штось у горле сяньня... Шмат начэй ня спалі... А куды цяпер? «Парайце!» Паказваеш ім, дзе, куды й нашто. Пайшлі... Забарбанілі колы нудны марш па рэйках. Іду і я... I пахнуць мне палі і сасьнікі мае айчыны, як калісь, і сум пякучы паліць вейкі... Ну, а яны, дзяўчаты, пэўна, сьпяць ужо ў куточку дзе і сьняць, што сьвежым асеньнім ранкам на сяле рыпяць вароты, што курыць імглой лісьцё куп’я і што вакол – спакой бязьмежны...
1944, Бэрлін.
|
Восеньскае волава капае з гальля. За крыніцай з жоравам мокры дрэмле шлях. Па шляху, па лужынах, босыя, ў лапцёх, моўчкі сьцені сунуцца, кленучы жыцьцё. Як ваўкоў, вартуюць іх колкія штыхі. Сэрцы ж не ўтаймуюцца, мкнуць на небасхіл, дзе тырчаць з папелішча ў неба каміны, дзе й свае між целамі засталіся гніць... Мой, расьпяты ворагам, шматпакутны край, не тужы, йшчэ ў сполахах расьцьвіце зара. Ўсе з далёкіх выраяў мы дамоў зьляцім. Накш, скажы па шчырасьці, што нам па жыцьці?
1944, Бэрлін.
|
У чаромхавай у мяцеліцы, у бярозавых туманох, па загуменьні, па аселіцы слала дзеўчына палатно. I піло яно росы цёплыя, плынны, сонечны, жоўты мёд. Мела дзеўчына працы з коптарам, ды й турбот ня менш – ля гумён. Ці кідаць усё чорту лысаму, прад навалаю уцякаць, ці застацца мо і пад прысакам куль і зьдзекаў жыцьцё сукаць? Шкода скрыні цяжкой, пасажнае з дыванамі у шмат нітоў, мірты буйнай... А як адважыцца кінуць край свой, сваіх братоў? Ды смугою далечы хмарацца, глуха шыбы ўначы бразджаць, з крыкам кружаць над хатай галіцы, рэжуць сэрцайка без нажа... I... зьвіліся палотны трубамі – хай нябеленыя ляжаць. Запрагай каня, бацька, й лубінам, нацянькі, на шлях выязджай! Чым зь нядоляй пазнацца жорсткаю, лепш, як прыйдзецца, – і пагалець, мо упоперак горла косткаю і ня ўстане чужацкі хлеб? Прыйдзе ж час, прыйдзе час – па аселіцы, у бярозавых туманох, у чаромхавай у мяцеліцы будзем зноў мы слаць палатно!
1944, Бэрлін.
|
Віюцца, як кужаль блакітны, на шпулю калёсаў шляхі... На возе – малыя, мяхі... Навокал – ніўя ды ракіты, імшары, сасоньнікі, сітнік, сівы небасхіл... Сьмяюцца малыя й скуголяць, сысолячы чорны сухар. Бацькі ж... Быццам плёхае вар на сэрца ім нехта няўмольны, калі расьцьвітае над полем уночы пажар. Ён топча ім здаўна па пятах, лапочачы крыльлем рудым. Грызецца у вочы, бы дым: ці гэта ня родная хата? I рвецца да нівы нязжатай душа... каб туды... Віюцца нячэсаным зрэб’ем дарогі на шпулі калёс. Жаўцее на ўзьлесьсі гальлё, зьвіняць журавы у паднеб’і, сумуюць палі: дзе наш сейбіт, куды ўжо занёс яго лёс? А ён – у чужыне, ён чэзьне па краі, бы ўвосень быльнёг. I сьняцца яму, абы лёг па працы, – дзядоўскі бярэзьнік, і сонца, і вецер гарэзны, і звон аваднёў.
1944, Бэрлін.
|
Слата і змрок... Душа пустуе, ў смузе маркотнай далячынь... Сівой вярбой хіба пайду я над плёсам цішу сьцерагчы. Ўрасту карэньнем моцна ў гліну, карой адзенуся рудой, шырока рукі разгаліню над шэрай соннаю вадой. I буду жыць, як жыў спрадвеку увесь вакольны, вольны сьвет: піць туманоў надрэчных лекі, пух белы сеяць на траве. I браць, раскінуушы галіны, із прагай сонца і цяплынь, у гуд услухвацца пчаліны і ціха зерняты сьпяліць. Ці раз вярбіну ўпесьціць лета, ці раз да сну утуліць сьнег, – і я забуду ўсё, што ў сьвеце мяне змушала паланець. I пад карой маёй, на ветры, ня будзе біцца ўжо й званіць нямоўчны звон – людское сэрца, крыніца праўды і маны.
1944, Бэрлін.
|
Малоціць дождж снапоўе стрэхаў, аж шэры пыл вакол курыць... Хто ж рассыпкім прысыпле сьмехам сягоньня смутак наш стары? Ўжо ж не здагнаць цяпла і сонца на крылах навет журавом. Ды трэба жыць, каб шлях свой скончыць як мае быць, і мы жывём... Ірвёмся, ймкнём, сварымся, просім, а шчасьця ў рукі ўсё ня ўзяць. Ці не няпрошаныя госьці мы на балі тваім, зямля? Як так – ня думай, што пазбыцца ты нас патрапіш абы-чым. I мы у твар заўмеем выцяць каго патрэба, хоць маўчым. Малоціць дождж па стрэхах пясьцяй, аж золкім дымам дзень дыміць... Здагонім сонца ўсё ж і шчасьце, калі не журавы, – дык мы!
1944, Бэрлін.
|
Сьнежань... Не такі, як там, у нас, расшываны прошвамі бярэзін і хваін, пабелены да дна сэрабранаю завеяй... Чысты... Сьвежы... Тут – яшчэ ўсё восень, золь, дажджы і шнуры асьлізлага асфальту. Тут, калі й прыжджэш, рады ў гады, як мяцеліцы – дапраўды, жалю варта! Тае ўмомант жменька сакаўных яблынных пялёсткаў пад нагамі, не пасьпееш нават і сасьніць аб далёкім, родным, аб каханым... Аб парошах, гурбах, што нагроб каля весьніц вецер, азяродах, дзе тырчыць яшчэ забыты сноп канюшыны, зьбіты непагодай... Каб туды як сяньня, распыліць сум, упіўшыся дап’яна белым сокам, хай трашчаць, з рабінаў срэбны пыл абтрасаючы, сварлівыя сарокі!
1944, Бэрлін.
|
Жыцьцё – як бярозавы сок, жыцьцё – як салодкая брага: п’еш, п’еш – і, маўляў, хто урок, яшчэ горшая чуецца смага. Ледзь верасень, спрытны каваль, у медзь закуе далячыні, – нам хочацца ўжо, каб трава узноў зелянела ў лагчынах. Ледзь цёплаю сіняй пляхне вясна па марцовым рызманьні, ледзь ветры пазьлізваюць сьнег, – зноў сьняцца нам восень, туманы... Адразу жадаем абняць мы ўсё (не пакінуць нічога): прасьцяг каласься і сасьняк, і продані неба сівога. З кульгавай, гугнявай нудой сустрэцца цяпер цяжкавата. Ня зьвіць ёй між намі гняздо, калі ўсьцяж – ні ўцехі, ні сьвята, калі не ўтаймуеш бяды, хай сэрца жывое ёй вымі, а кон – мо узноў на гады – сыноў разлучыў із радзімай. Ня дзіва, што п’ецца, як сок, сягоньня штодзённасьць, як брага, дык быццам знарок хто урок, яшчэ горшая чуецца смага.
1944
|
Асыпала попелам сыпкім зьмярканьне вакно і паперу, пяро і мяне... Пад небам зімовым над шэрым парканам рабіна галіны шкляныя хіне. I столькі спакойнае, простай пакоры прад лёсам зь вятрамі ды сьцюжай у ёй, што гасьне імкненьне падзеі паскорыць і цішаю поўніцца сэрца й маё. I хочацца шрэняй ахутацца срэбнай, таксама хістацца на ветры й чакаць ізь верай глыбокай – аж зь сіняга неба хлыне на зямлю залатая рака, аж сокі густыя закружаць у жылах, аж сэрца заб’е ў залатыя званы і сном недасьнёным растае ў расьцьвілых далечах туга прад абліччам вясны!
1945, Бэрлін.
|
Я суцяшаю ня іншых – сябе
|
Я суцяшаю ня іншых – сябе, і найчасьцей, як суцеха – ў аблоках, хоць, як на злосьць, як галоднаму хлеб, мрояцца словы спагады глыбокай. Толькі сабе я ўпарта цьвярджу: «Сьмела, наперад, хай смутна, хай шэра...» Можа, бяздумна накручаны жмут рыфмаў – папраўдзе параіць няверы? Мо дапамогуць камусьці і з вас вершы мае над сабой не заплакаць, і не рассыплю я ўсё ж надарма сэрца вішнёвую, пенную наквець? Тое, што крышыць сягоньня ваш гарт, вочы й мае злой маркотаю засьціць. Хоць і сьмяюся я колькі мага, сэрца чамусь не сьмяецца, і часта мне тут даводзіцца ў смутку гібець, толькі мо плачу я трошкі іначай... Я суцяшаю ня іншых – сябе, а найчасьцей як суцехі ня бачу.
1944, Бэрлін.
|
У ночвах завулкаў вечар марознай імглы намясіў... Цалуе у твар мяне вецер, згарнуўшы набок валасы. Прыемны мне сьмелы дотык ягоных сьцюдзёных губ. Хай будзе, што будзе, потым, – дап’ём наш п’яны багун! Забудземся хоць на ймгненьне, што сочыць, як той ганчак, сьмерць нашы сьляды і сьцені, што шмат хто – ужо зачах, што трэба ісьці наперад, хоць сяньня і гэным – ноч, празь сілу, бяз смаку й меры, крывавае піць віно... У ночвах завулкаў вечар марознай імглы намясіў... Да рук маіх туліцца вецер, згартае набок валасы. Абвій жа мне шыю, варта даткнуць маіх цёплых губ. Хай будзе, што будзе, заўтра, – дап’ём наш п’яны багун!
1945, Бэрлін.
|
Студзеньскі попельны змрок. Твар ад марозу гарыць. Рвуць сэрабраны уток тонкіх галінаў вятры. Думкі, як пыл сьнегавы, мкнуць то уніз, то ўгару. Не прытрымаць, не злавіць іх, матылёў, упару. Ды і нашто? Хай плывуць ізь ветругой прад сабой. Я ж пахілю галаву, стану пад белай вярбой і апынуся... далёк, там, дзе ня гэткі мароз туга паскручваў гальлё сплаканых горка бяроз, дзе натаптана у сьнег столькі сягоньня бяды, дзе ў папялішчах, на дне, чорны качаецца дым... Гэта – радзіма мая, дзён маіх мклівых зажын, край, дзе так дзіка рыпяць сяньня праклёны чужых... Зыркай паходняй гарыць сэрца маё за яе. З плачам зьмятаюць вятры сыпкі, як попел той, сьнег...
1945, Бэрлін.
|
Мы прыйшлі сюды з вузкіх загонаў, раззалочаных мятліцай і званцом, з-пад нябёсаў сініх і прадонных, ад народам складзеных канцон. Дзе ж у сьвеце ройным і шумлівым, між вянкамі іскрыстымі зор, ёсьць такія йшчэ, як нашы, нівы, ёсьць такая ціша і прастор? Дзе яшчэ зьнічом чырвоным паланее гэтак гольле восеньскае ліп? Дзе такія сінія завеі мкнуць навыперадкі ўвесну паўз палі? Дзе прад абразом нябёсаў сьветлым ночы паляць столькі зорных сьвеч, дзе, дзе ж гэткі вось шчасьлівы й ветлы, як у нас, быць можа чалавек? Толькі ўспомніш гэта ўсё – і паліць, цісьне сэрца нешта, не сагнаць. I блакітным ладанам удалеч найшчырэйшая плыве туга... Ды няхай сівы палын на межах сяньня звоніць па табе, мой край, зноў чаромхавым пахучым сьнегам кон цябе асыпле, пачакай! Зноўку ўспыхнуць напярэймы ветрам, над палеткамі тваімі песьні жней, і далёка, за сівыя нетры, ты свой смутак церпкі пражанеш!
1945, Бэрлін.
|
Трасецца сьвет ад гуду танкаў, бадзяжыць сьмерць, зьбірае плён. А ноч – ноч месяца баханкай спакойна ломіцца зь зямлёй. Як Вечны жыд, яна ці тое ў сваёй вандроўцы па шляхох ужо тут бачыла... Пустою гульнёй і боль ёй, і спалох. Міне вайна... Чырвонай парай з палёў баёвых кроў сплыве... Зноў вёсны мёдных зёл напараць, сінь разьліюць... ды чалавек – ці здрадзіць ён баёвым ранкам, крыжом, крыві, атруце сьлёз? Што, ноч? Ды месяца баханкай ноч моўчкі ломіцца зь зямлёй...
1945, Амбэрг.
|
Сыпле раніца ў аканіцы раззалочаны сонца жвір. Выйду ў сіню вятрамі ўмыцца, косы росамі перавіць. Накіпаюць вясной далечы, дым зялёны паўзе з лагчын... Дзе ж устоіць тут смутак нечы, дзе ж увесну яго зьберагчы? Не патраплю я й так у распачы праклінаць і людзей і жыцьцё. Ўсёй бяды, як ні плач – не аплачаш, хай нат веры сьлязам дасьцё. Вось і буду – вясьне уторыць, ізь вятрамі ў платох сьпяваць, аж расою сівой, вячорнай наліецца ў лагох трава, ажно белыя плечы йгрушаў туманамі накрые ноч, ажно вочы мне зацярушаць іскры – месяца сэрабро!
1945, Амбэрг.
|
Іржавым пяром на балонах лісьцін кладзе лістапад свой раскідзісты росчырк. Праймаюць і смутак і золь да касьці, няма ім упынку ні ранінем, ні змрокам. Гэй, вятры, вятружыны – завірухі, засыпайце лужыны белым пухам, пад глухія тэрцыны цёмных хвояў, леце, леце ў сэрцы нам белы солад. Паслухалі ветры... «Лявоніху» йдуць па шэрым памосьце іржышчаў ды лянішч, распырскваюць зь песьняй балота, ваду, як быццам пад’елі дзе ўсмак дурнап’яну: «Ой, Лявон Лявоніху маладую, сваю ўцеху-сонейка не шкадуе, як прыцісьне пруткую, пойдзе ў скокі, вірам хата круціцца сінявокай!» Імклівей, імклівей, шпарчэй і шпарчэй, рагочачы, скача над гурбамі вецер. Гадзіна, другая – і скрозь разатчэ ён срэбрам ды беляй і нівы і вецьце. А тады усьцешыцца: «Й я ня зломак», усьміхнецца месяцу залатому, усьміхнецца хвойнікам і дубровам, як Лявон Лявонісе чарнабровай.
1945, Рэгенсбург.
|
Упілілася ў сэрца радасьць, а спытаўся б хай хто – чаго? Мо таму, што над беляй лядаў белы, сьнежны імкне вагонь? Мо таму, што марозны вецер пыл сузорны у твар мяце, што ўшываецца ліпаў вецьце срэбнай шчэцяй усё гусьцей? Сьнежань, сьнежань, чаго ашукваць нас тут сьвежасьцяй, чысьцінёй, непарушную бель рассукваць на пачуцьцях, на сьвежых пнёх, пасьцінаных блізу да кораня існаваньняў людскіх? Душа й так у кажнага перагорана, пераранена... Ціха, ша... Упілілася ў сэрца радасьць, хоць і знаю – усё мана. Мкне завея над беляй лядаў у няўхопнае... Не суняць... Задзірасты, марозны вецер пыл сузорны у твар мяце, і ўшываецца ліпаў вецьце срэбнай шчэцяй усё гусьцей.
1945, Рэгенсбург.
|
Я – пішу (*** Моўчкі адыходзіць небам дзень...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Дождж (*** Срэбрам тоўчаным асыпаў дождж...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Знаёмы краявід: барак, падгнілы плот, дзьве-тры бязьлістыя маркотныя таполі, калода з кіненай пры ёй старой пілой, кашуля ў латах на шнурку... Што ж болей? Ах, лужына яшчэ, ледзь-ледзь не акіян, мутная, рыжая, бяз конца і бяз краю, ды вечар сіні, зыркі... Колькі я такіх чужых – праводжу й сустракаю! Ля лужыны – дзятвы! У хустках, каптанох, із лапкамі сьсінелымі й насамі. Сьмяюцца, плёхаюцца, б’юцца, хоць даўно час у цяплейшы кут – да печкі і да мамы. Штораз цямней... Чырвонае крыло заходу сасьлізнулася з баракаў. Павеяла важкой вільготнай мглой... Праз плот пайшлі малыя... Ціха, як пасеяў макам. Ды хто ж гэта сапе над лужынай? Адзін маленькі карапуз стаўляе цэглы рубам і скача праз ваду далей, далей. Глядзі, ці ж ён ня чуецца цяпер Калюмбам? Чароўны сьвет нязнаных далячынь! Прадонныя, усьпененыя тоні! Што ж там? У далечы ж! Пачын яшчэ ня ўсё: канцы – ўсяму карона! I б’ецца сэрца дробнае тугой па чымсь ня знойдзеным яшчэ, хоць прадчуваным. Далей! Хай хлюпае у боціках. Яго ня спыніш. Ён – здабыўца сяньня! Ды пахіснулася зьнянацку цагліна, і – боўць у лужыну здабыўца нецярплівы. Прарэзьлівы дзіцячы плач узьняў з таполяў стаю галіцаў крыклівых. Нярадасны канец імкненьняў, мрой... Але... ці ж не праняў бы й нас ён холадам і сумам? I ціха й я іду дахаты ўсьлед за ім, нядошлым, сплаканым Калюмбам!
1946
|
Добра жыць на зялёнай зямлі з сэрцам простым, малым, чалавечым. Расьцьвісьці і зярнят насьпяліць, і у вечнасьць сплысьці, як лісьцё. Не ўзірацца ў блакітны туман недасяжных, далёкіх сузор’яў і уцехі і крыўды прымаць із пакорай, як гнецца трысьцё. Але гора таму, у каго не на меру прыкроена сэрца, ў кім адвечны шугае агонь, хто й памерці ня ўмее і жыць, хто ня стоміцца за грудзі браць наймацьнейшых, каб лёс наш палынны ўрэшце вывесьці – хіба ж пара! – на гасьцінцы з вузенькіх сьцяжын. Гора тым, хто сьніць сінь, далячынь непазнаных усьпененых мораў, хто імкнецца зь зямлі уцячы у міжзор’і, хай трапіць на дно. Сто раз гора таму, хто сваіх любіць больш, чымся собскае цела, каго пенным віном не ўпаіць на вясельлях чужых шаптуном. Адно дзіўна, а славяць здаўна не пакорных, што гнуцца да стомы, не таго, хто насьпеліць зярнят і лісьцём душу скіне сваю. Казак, песьняў аб гэткіх няма. Ні цымбалы аб іх не зазвоняць, ні дзяўчаты, зару пераймаць ідучы на загон, не сьпяюць. Не, плятуць у нас славу чамусь тым якраз, каму мрояцца ўзвышшы, хто ня гразьне ў жыцьцёвую муць, дзід ня крышыць за скарбы зямлі. Пяюць песьні у нас аб сьвятых змагарох, палыменных, шалёных пераможцах, паэтах – аб іх, аб натхнёных, мы славу сплялі... Хай жывецца ж на жытнай зямлі добра з сэрцам малым, чалавечым, хай, хто ўмее зярняты сьпяліць, і у вечнасьць сплывае лісьцём. Мы глядзелі і будзем глядзець у туманы няўхопных сузор’яў і ня будзем з пакорай цярпець зло й дакоры, гнучыся трысьцём.
1948
|
Залатыя жыты і сьпякотнае сонца, пахі мёдныя мяты, чабору і ліп! Дзень ліпнёвы, здаецца, нават душы залоціць, непакоі, клапоты – й тыя дзесь адплылі. Неахвота ні думаць, ні рабіць... Звоняць пчолы у званы залатыя над маёй галавой. Каб у гэткім вось сонцы, гэтак звонка, вясёла, й нам судзіў лёс зьбіраць залатое жніво. Ды ня знаем мы радасьці працы – няўмела, із-пад кія гаруем... Бо, і праўда ж, прасьцей, да узьмежку прыпаўшы распаленым целам, у ліпнёвай сьпякоце, як жыты, залацець!
1947, Міхельсдорф.
|
Скрозь золата... У небе, на зямлі. Мільёны лужынак зіяюць, як чырвонцы, аж і ўваччу чырвона, аж баліць глядзець на сьвет, на залатое сонца. Усімі вокнамі угледзеўся барак, наш апрыкрэлы «дом», у залатую далеч. Мо і яго, як нас, пякуча так туга па выраі, па крылах паліць? Ах, каб пачуць, пачуць іх важкасьць за плячмі, ўзмахнуць і ўзьняцца ў залатую вышу, далей ад лягера, баракаў, зьвяг, дзе мы сябе на дробныя драбочкі крышым. Ня людзі ж, чуем, мы, а друз і парахно, хай гэтак хочацца зноў чуцца чалавекам! Скрозь золата... Ды не, мы галавы ня ўгнём, у сонца радасна ўзьнімаюцца павекі!
1947, Міхельсдорф.
|
Ёсьць людзі, што ў Цябе і вераць і ня вераць, якім Ты «сіняю вачэй яшчэ не расьцьвіла». Іх лёс няласкавы, іх шлях імглісты й шэры. Ці нам каменьне ў сэрцы іх шпурляць? Ды ёсьць і іншыя, якіх Ты вылюляла найшчыршай песьняй матчынай, якіх карміла лустай жытняю бязмала да ўчора і што сяньня кажуць: «Кінь! Якія мы твае, а Ты якая наша? Цябе няма, Цябе хтось выдумаў на сьмех!» І вышчараюцца й клянуць Цябе, а часам клыччом за горла... Зрадзе ж не сацьмець! Даруй ім, Краю наш, калі патрапіш, хай нат прабачаньня для іх няма. Няхай наш боль, усё змаганьне наша для іх – пад ногі кінены лахман. Дзень прыйдзе – Ты сама іх, Маці, пакараеш, прапаліш роспачай і целы, й сэрц кару. Для нас, выгнаных сяньня з Краю, – была Ты, ёсьць і будзеш, Беларусь!
1947–1948, Міхельсдорф.
|
Маці! За кужэльную нітку даўжэйшы твой смутак па нас, за кужэльную шэрую нітку з твайго калаўрота. Хай вішнёвай паводкаю плешча у вокны вясна – да Цябе яна прыйдзе адно разам з нашым зваротам. Маці! I мы прагнем, як сьветлага Прыйсьця, тых дзён, калі радасьцяй зыркай ізноў загараць Твае вочы. I хоць нашыя сэрцы ўкавала на камень жыцьцё, вызнаём: да Цябе мы, як дзецьмі калісь, прытуліцца так горача хочам!
1946
|
Як тварыць? З чаго, калі часы такія, – ўсё вакол адно імкнецца спаць. Сінім шклом шкліць раніцы глухія, тут і там бярэцца лістапад. Зь цел аголеных зрываюць у прысадах ліст апошні жоўты тапалі. I маркота восеньская скрадам, нейк няўзнак, імкненьні папяліць. Не нальеш з пустога, а у кожным сэрцы і ў далечах пусьціня. Із кійком і торбай падарожнай не памкнеш гасьцінцам пераняць долю, песьні... Ў вырай з жураўлямі адляцела ўсё ці мо палегла спаць. Шкліць шляхі ламлівым сінім шклівам тут і там канчае лістапад.
1946, Міхельсдорф.
|
Горкі хлеб чужацкі, хай і белы, хай аж просіцца – пад’есьці ўсмак. Лепшы там, у хаце – заімшэлы, з асьцюкамі вострымі праснак. Зашчымела сэрца у хлапчыны, штораз горай... Не перадыхнуць, аж і ён із выраем гусіным у вясновых сінях патануў... Доўга йшоў вандроўнік ці каротка, – хто сачыў? Зьвінелі журавы, зелянелі ў затанях чароты, лапухом успыхвалі равы. Дні рабіліся цяплейшыя, аж вішні срэбнай пенай пырснулі на сьвет. На балі вясновым, пышным лішні ён ішоў па росах, па жарсьцьве. Ногі ранамі крывавымі зайрдзелі. вецер стрэчны вочы прыгасіў. Аж адною ночай, белай, белай, ён дайшоў... Шчасьлівы, хоць бязь сіл. Мёдам капалі густым, салодкім ліпы, пыл мяккі пад ногі слаўся, піў сьляды, хтосьці росамі у вочы госьцю сыпаў, абтрасаючы вішнёвыя сады. Стая... дзьве... I ў засені парканаў хата вырасьце пад шапкаю страхі. Каб хутчэй адно дабегчы... глянуць... Грудзі сьціснула... ўваччу кругі... кругі... Вось нарэшце й вербы... Ніткі срэбра мігацяць між імі... Сьвіслач... Што? Чорны комін... Чорнай хаты рэбры... Пажарышча ўжо парос асот. На бакі рассунуў хмары ветах: хто там лёг, ды крыжам, у вуглёх? Ну, і трэба ж была бегчы столькі сьвету, каб сатлелы абдымаць парог? I чаго шукае ён, чужынец, там, дзе поўзае вужом у друзах жудзь? Можа, ў мораку яму шыпшынай кроплі згуслае крыві цьвітуць? Мо у чорных сьценах папялішчаў, каля коміна, што ўсіх ператрываў, ён знайшоў усё ж сваіх, каханых, блізкіх, і прыпаў ім ногі цалаваць? Пасма белае дзень выткаў на усходзе, ніткі пацерак рассыпаў Млечны Шлях, да вады прыльгнула шчыльна ймгла на бродзе, сына раз яшчэ праводзіла зямля. Ён ішоў, нікому не патрэбны, із тугой, якой ужо нічым ня змыць. А ўздагон яму глядзелі вербы невідучымі, старэчымі вачмі.
1946, Рэгенсбург.
|
Люблю я летуцець, калі рука чыясьці стаўляе прасьніцы з кудзеляю сівой і пачынае ніткі дажджавыя прасьці над галавой. Няма канца дажджу, ні гуду верацёнаў. Віецца зь песьняй ніць на шпулю, на душу, і сьніцца мне, што звоніць наш сасоньнік у сэрцы і ўвушшу... Што ў засенях сасон сузорыць сон ліловы, жывіцай плачуць з радасьці камлі, і новых песьняў строй у гольлі вецер ловіць, страсаючы з крыльля зялёны пыл далін. Кахалі й вы, як я, старыя нашы пушчы, віхрамі ўсьпенены, шумлівы акіян. Ці горкі сум па іх тут вашых душ ня сушыць? Баліць мая... Блакітная, далёкая Радзіма, калісь – штодзённы хлеб, а сяньня – толькі сон, мы вернемся, чакай, хай хворымі, старымі, А вернемся! Так дай нам, Кон!
1945, Рэгенсбург.
|
Сьвежым сьнегам асыпаў сьнежань вастраверхія дахі вежаў, камяніны, каменьне брукаў, бровы жвавых наўзьдзіў людзей. Пад асьнежаны сэрца стукат выплятаю я сетку сьцежак на бязьмежным прасьцягу сьнежным, дзе ружовы разьліўся дзень. Места сьпіць... Ды ужо званіцы клічуць пышных і клічуць ніцых выйсьці, вочы узьняўшы ў вышу, хай сабе не маліцца – спачыць. Белы вецер нясе, калыша гэты кліч... I далечам сьніцца: нехта белы, найбельшы кліча іх, блакітных, ад злога ўцячы. А куды уцячы нам, нясытым ні усьмешак, ні сьлёз, не блакітным, не асьнежаным белым сьнежнем – толькі шэрым і думкай, і ўсім. Хай заходзіцца з плачу ў вежах звон па звоне, ніхто ж карытаў, поўных клунь, у зямное ўшыты, не пакіне, дарма прасіць! Сьвежым сьнегам асыпаў сьнежань вастраверхія дахі вежаў, камяніцы, каменьне брукаў, бровы жвавых наўзьдзіў людзей. Пад асьнежаны сэрца стукат дапляла я мярэжу сьцежак на бязьмежным прасьцягу сьнежным, дзе ружовы разьліўся дзень.
1945, Рэгенсбург.
|
Гудзе гаспода. Ў Падуі старой такі ўжо звычай: жыць, пакуль жывецца і цешыцца... Ды тут – ледзь чутны песьняў строй. Гуляе па стале, заставе рэзвы рой праменьняў... У вакно чырвоны б’ецца вечар. Кранецца чары ён – і з чары залатой італьскае віно пагарай праліецца. Адно не да віна Франьцішку Скарыне. Упіўся сяньня ён, ды не віном, а славай! Ён – доктар лекарскіх навук! Гадней за іншых мо аб роднай старане засьведчыў, аб сабе. Ён – «Падую уславіў», сказаў Мусаты. Бач, із торбай на гарбе ненадарма гады гібеў на чужыне, пяскі чужых дарог таптаў і... трызны правіў. Але чамусьці ў сэрцы бы асьцюк сядзіць аўсяны, колкі... Не – і ўколе... Засланы бела стол нагадвае Куцьцю у Полацку, у хаце, Палату імклівую, а за мурамі поле, дзе гэтаю парой сьнягамі ўжо цьвітуць так бела межы й дзічак гольле! Хацелася б ісьці, ляцець, імкнуць туды, бадзёра друкаваць сьляды на чыстых, на харошых балонках першае парошы, піць густы марозны вецер, срэбныя ляды, бары мінаючы у шпаркіх палукошах, і так сьпяваць, каб віўся сьнежны дым над пожнямі ды плыў зь сівых далечаў пошчак! Што ж, чараў тут няма: і зьвер у гушчары свой логаў знае, птах – гняздо у гаі мае, у рэках рыбы чуюць родныя віры, руплівая пчала, што ў грэчках ад зары гудзе, вульля свайго бароніць із адчаем. Таксама й чалавек: малеча ці стары – да роднага кутка дзіўною ласкай тае. I ласкі гэтай смыль патрапяць прысушыць адно хіба вятры зялёнага Наддзьвіньня... Пара туды, пара! Хай золата кашы братом і не прыдбаў ён тутка, на чужыне, – ад цела недужаў і недужаў душы ён лек дзіўны знайшоў, што гора й боль суніме. Маўчыць гаспода ў Падуі старой, і толькі ў Скарыны мігціць агеньчык ніцы. Там, разгарнуўшы кніжыцу ў рудой цісьнёнай скуры, зноў лацінскіх словаў рой ён сочыць пільна. А праз аканіцы ў камору ноч глядзіць, і ў чары залатой італьскае віно сузор’ямі іскрыцца.
1946, Рэгенсбург.
|
Прысьвячаецца другому выпуску матурыстаў Беларускае Гімназіі імя Я. Купалы.
Усе мы знаем: лёс наш несумольны, урэшце кажнага затруць гады. Як малыя йгрушкі-дзічкі ў полі, быць няможна вечна маладым. На палёх памерлага «калісьці» не ўзрунее спорная трава. Раз апаўшы, лістам залацістым – хоць вясна – ізноў не красаваць! Моладзь, любая, пакрыўджаная моладзь! Хай і так – ня здраджвай маладосьць. Пі удосыць год юнацкіх церпкі солад, паланей, пакуль сама ня скажаш «досьць»! Паланей за нас, за Край, за сьвет далёкі, за усё, што варта ходаньня ў жыцьці. I ня мер, ня ліч ні сіл, ні міль, ні крокаў, не сумуй, што давядзецца й адцьвісьці. Адцьвітаць ня страшна... Страшна вёсны затаптаць у гразь, братоў сваіх між сабой сварыць... З уцехай злоснай верадзіць іх раны, не гаіць. Бо няма на сьвеце злыдні больш нягоднай, чыну, вартага й праклёну і суда, чымся юдам стацца для свайго народа, чым братоў ці здрадзіць, ці прадаць. Плямы гэткай нат гады ня змыюць ані з душ сацьмелых, ані з рук... Помні, моладзь: хто згінаць прывыкне шыю – ўжо вачэй ня ўзьніме угару. А там – сонца... Дык імкні ж! Хай сьвежасьць і тваю затруць калісь гады, – захацеўшы, зь дзічкамі на межах можна быць і вечна маладым!
1946–1947
|
Калі у туманы нязьведаных прастораў магутная армада слала караблі, – раскінуўшы крыльлё над імі і над морам, па славу й родныя сьцягі плылі. I кажны карабель нёс горда і пышліва свой сьцяг на мачце найвышэйшай празь вятры. Радзімай быў ён ім, у сінім морскім шкліве загубленым здабыўцам, юнгам ці старым. I нас няветлы лёс ад Бацькаўшчыны мілай разьмёў па сьвеце сяньня, як лісьцё. Тут, на чужацкіх кручах і пахілах, нам бел-чырвона-белы сьцяг – усё. Хай не на гордай мачце ён, і не ў блакіце, і не па славу тут із намі, – ён для ўсіх нас – Бацькаўшчына, Нёман, апавіты пясьлівай песьняю... аб родных сёлах сон... Усё, што ў нас было, што ёсьць, усё, што будзе, у бел-чырвона-белае ўваткана палатно. І вось яно стаптанае у пыле й брудзе, з узвышшаў ворагам нізрынена на дно... Ды ці патрапіць хто арлам падрэзаць крылы, прымусіць поўзаць тых, што створаны лунаць? Шугайце ж гэн, у сінь, сьцягі Радзімы мілай, дарма, што топчуць вас, на славу вам і нам!
1948, Міхельсдорф.
|
3-му выпуску нашых матурыстаў
Дзень па дні адцьвітае дажджом, ветраў песьнямі, сонцам асеньнім, працай, снамі... (іх гэтулькі ўжо мы насьнілі, як зор у начы), а із намі – ізноўку пачын, туманы, мігатлівыя сьцені, і няма ні пагнацца за чым, ні куды запраўды уцячы. Ў нашых жутлых, зьлінялых часох ты адна, моладзь, – чыстае зерне. Для цябе для аднэй варта мо падстаўляць пад удары плячо. Хай з вас гэты ці гэны зьнічом і ня ўспыхне, угнецца, заверне, – шмат хто здолее ўсё ж расьсініць васількамі прасьцяг каласін. I таму, хоць і хочацца нам кінуць, рынуць парою ў прадоньне дні, парослыя ў крыўды, у зман, у каменьне, што вечна ля ног, – мы трываем і нат на парог не пушчаем тугі, бо Пагоняй, вер нам, моладзь, імкне наўздагон наш праменны, наш сонечны кон! Вер у гэта! Як мы, выглядай срэбнай збруі ў сатлелых далечах. Вер, благое сплыве, як вада, нат ня згледзіш, куды і калі. Вер і выкінь усё, што баліць, увесь сум на расьсінены вецер. Вер – хай будзе, што будзе, – а вер, што Край Родны ізноў аджыве!
1948, Міхельсдорф.
|
Мінае год стары... Падходзіць моўчкі новы. Ці спадзявацца нам чагосьці ад яго? Ня кажны ж у сіло ці спор ці долю зловіць, хоць скочыў бы па іх, здаецца, у агонь. Мінае год стары... Прыгрэтыя чужынай, ды мерзнучы усё ж, мы зь ім зьлісталі дні. I шмат каму ён з рук апошні козыр выняў, і шмат, ой, шмат каго – і зьвёў і спадманіў. Нам страшна запраўды ізноў у нешта верыць, ізноў аб нечым сьніць, ізноў з тугі гібець. О, Бацькаўшчына, любая бязь меры, ці злучыць новы год выгнаных – і Цябе? Мінае год стары... Надходзіць новы, лепшы, зьнявераныя, ўсё ж мы верым прагна ўсьцяж. Хай гэты новы год хоць трохі нас пацешыць – багаслаўлёны й ён, і вечны чар жыцьця.
1947
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
|
Вакол зяленіцца вада, бягуць зялёныя узгоркі. Здаецца, толькі зажадаць, – і чабары запахнуць горка, рамонкаў бель замігаціць на грабянёх, прыбраных пенай, і ўрэшце, раз яшчэ ў жыцьці, нам стане мора па калена! Ўсё сон... Салоны подых твар ня песьціць, толькі шчыпле, нэтра гудзе пагрозліва, і вар зялёны ходаецца зь ветрам. Вада вакол... вада... нідзе нічога больш між намі й сьветам. I хутка йшчэ і гэты дзень патоне ў мора непрыкметна.
1950–1952
|
Зноў вецер і хвалі, зноў мора і мора... Зноў кагарак плоймы крыламі гудуць, зноў сыплюцца, сеюцца белыя пёры і сонца ў сівую, густую ваду. Каторы ўжо дзень? Ці мо час тут зьнядужаў, ці часу, як кажуць, няма наагул? Паўзе дзесь за намі усьпененым вужам усё-ткі наш сьлед, і далечы бягуць. Бягуць запаволі... Баюся, каб песьням між небам і морам навек не застыць. У сініх прасторах ім сумна, ім цесна, ня цешыць ні вецер, ні дзень залаты. Раіцца у хвалях адвечная вусьціш, няма ў іх уцехі, яна – на зямлі. Зямля – мае думкі і песьні, дык, мусіць, ім бераг зялёны вазьмуся суліць. Далёка наш бераг, далёка... Між намі над хвалямі кагаркі ўсьпенілі сінь. Ці хтосьці там сяньня, купальскімі днямі, уцеху сьпяліць у густым каласьсі? А мы, ці дзе згледзім уцеху, ці межы бадзяньню дзе знойдзем? Каму ж адгадаць... Навокал ні межаў, ні сьледу, ні сьцежак, сінеюць адно далягляд і вада.
1950–1952
|
Мне спаць ня хочацца... Даўно ужо згасіла зьмярканьне на вадзе пагары зыркай плямы, і зоры расьцьвітаюць сінім пылам адны ўгары, другія – пад нагамі. Пакорнае лягло ў прадоньне мора, у цемры дыхаюць ледзь чутна хвалі. Вятры іх песьнямі паілі ўдзень, дык морыць іх важкі сон цяпер, і не цікавіць далеч... Я ж, я ж усьцяж гляджу на цяг бязьмежжаў цьмяных, стараюся пазнаць, што пахавана ў цішы... Дарма... скрозь цемра й змрок, хай угары над намі блакітны Млечны Шлях у зоры неба вышыў.
1950–1952
|
Тут гэтага няма (*** Кахаем мы жыцьцё застала і зашмат...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Каб сэрцы вікінгаў мы мелі
|
Сягоньня мора колеру, якога бывае лёд зялёны недзе ля Грамніц. Урэзаўся ў яго, шукаючы дарогі, наш параплаў, а ён – зьвініць, зьвініць, зьвініць... Аб чым? Што весьціць нам ягоны звон зялёны? Чаго мы слухаем яго, куды плывем? Што загубілі мы й чаго шукаем сёньня, за сонцам імкнучы? Нязнаны, новы сьвет? Калісь, напяўшы цягліцы і кужаль галодных ветразяў, імкнулі, як і мы, удалеч вікінгі... А зь імі ймкнулі мужнасьць, і прага тайніцаў, і зьменнай славы дым. Каб сэрцы вікінгаў і ў нас званамі білі, мы б завярнулі ветразі тут, зараз, на усход. Туды, дзе у крыві, у роспачы зацьвілай і сьлёзы і душу ўжо выплакаў народ. Ды мы ня вікінгі... О, Новы Край, як гулі спыніўшы, хваля нас да порта прыжане, будзь нам прытулкам цёплым і утульным, але ня Бацькаўшчынай, не!
1950–1952
|
Шэры дым – дробны дождж – над вадою курыць. Кроплі сыплюцца густа на рукі, на твар. Як іх прагна пілі б і лісты і трава! Ды навокал адно, і ўнізе, і ўгары хваляў шэрых дрыгва, хваль сівых гушчары, і на сэрцы дрыгва... Як параіць сабе, каб яшчэ раз паверыць чужыне... і жыць? Парваліся із роднай зямлёю гужы, ды сумую па ёй я ня менш, не слабей, хоць бяжыць безь сьцяжын да другой карабель. Дробны дождж над вадой тчэ сівыя радкі, кроплі таюць на вейках салонай расой, але знаю ўжо я, што смалою сасон – захачу – і запахне мне вецер марскі, што мы скрозь панясём сон аб родным краі!
1950–1952
|
Асеньні дзень паўзь места йдзе. Хай дзе-нідзе рудзее медзь лісьця, ўжо ясна, што па ўсім. Дзень знае: зьзяе далячынь, але вясны не надтачыць, дык змоўк і сьціх. Прыціхла й я, руды лісток, што ймкне, куды – ці знае хто, адно далей, далей, далей над пасмай ходзішчаў, дзе скрозь, як і у нас, лісьцё бяроз і сьціплых ліп лягло... сатлець. Так проста... Ці у нас, ці тут, лісты рудзеюць і лятуць па месьце ў восеньскі прасьцяг. Адно ці й тут бярэ ў палон вясна муры й сівы бэтон – ня знаю я. Такой бяды! Яшчэ трымціць часамі й сонца у лісьці, і мне ня ў думцы засынаць, дык будзем жыць як набяжыць – аж зноў зазвоняць капяжы: – Вясна, вясна, вясна!
1950–1952
|
Тут гэткае завуць – зіма! У нас такой зіме й назову не прыдумаць. Да сьнегу непадобную, густую каламазь дзяўчаты басаножкамі распырсківаюць сумна, скуголяць тармазы задыханых машын, нязграбна сьлізгаючыся на павароце... Кляне ўсё места слоць удосыць, ад душы, а сьнег ідзе, канаючы у лёце. Ды ў парку, дзе цяпер няма чаго шукаць, ні ценю, ані модаў на уборы, ён мокрага гальля чапляецца, штукар, малюючы яго у дзіўныя узоры. I на часіну сад, пакуль не абтрасе з галінаў лётны пыл, здаецца белай казкай, такою чыстаю, дзявочай у красе, што ажно хочацца ў захопленьні запляскаць! Ніхто ня пляскае, бо й хто тут мае час зірнуць на Божы сьвет адкрытымі вачыма? Імкне натоўп, і енчаць і вішчаць машыны ў гоне, міма, міма, міма...
1950–1952
|
Зяленіцца гальлё... Мне лёгка, хай ад працы шчымяць і ныюць пальцы... Доля ўжо такая, ды радасьці маёй няма дзе разгуляцца, муры, муры, муры зусюль яе сьціскаюць. Няма як прывітаць вясну, душу наросьцеж ёй адчыніць, напіцца сонца, сіні. Яна тут, як і мы, вандроўніца і госьця, ўцякае, ледзь лістом акрыюцца галіны. Мо хочацца і ёй па-гаспадарску, жменяй ячмень буйны зь сяўні расьсеяць па бэтоне, мяккую глебу збаразьніць, ды й сьценю зямлі няма нідзе, адно каменьне звоніць. Няхай сабе, яна, вясна, у сэрцы, ў песьнях, вясна ўва мне, яе ніхто ў мяне ня возьме. I ці зьбярэцца плён, ці сон удасца зьдзейсьніць – зяленіцца гальлё, і вецер твар барозьніць!
1950–1952
|
Я думала: якая тут вясна у шэрай пушчы неабсяжных вежаў, дзе за каменьнямі сьцюдзёнымі ня знаць нат пядзі тэй зямлі, што ў нас нарогі рэжуць? Ажно і тут яна ускрэсла і цьвіце і ў сіні зыркай над ярамі вуліц, і ў плямах сонечных на цёмнай цэгле сьцен, і ў красках, што да губ дзяўчаты туляць. Усюды, дзе ні глянь, адно людзям няўцям, яна, зялёная, свае сукае ніці, мільёнам парасткаў імкнецца да жыцьця із кажнай шчэрбіны у вулічным граніце. Сьмяецца ў галасох гарэзьнікаў малых, хвалюецца ў гудкох прарэзьлівых машынаў... I зноў бярэшся радасна сьпяліць сны, што сплылі былі із выраем птушыным. Хто ведае, мо ўлевай веснавой напоеныя, ўзыдуць, зарунеюць, пад ногі лягуць залатым жнівом і ціха зашасьцяць: «Вяжэце, жнеі!» Я думала: якая тут вясна? яе вылузацца ёй з каменнага палону. Ажно гляджу... і з кажнага гранітнага зьвяна сьмяецца ў твар яна вяснова і зялёна!
1950-1952
|
Нат места ноч прыцішыла... Так гулка мой крок зьвініць у ночнай цішыні. Набраклі песьнямі за дзень пляцы й завулкі ці мо душа мая? Ліловы змрок зьвініць. Адно я не злаўлю мэлёдыю мяккую, што апляла мяне і пахне, як трава, і сьвечкі каштаноў, і сіні бэз... Такую вясновую у месьце не сарваць, ня стрэсьці з галіны мястовых пыльных клёнаў, з каменных ходзішчаў пад імі не падняць. Мо з паплавоў сюды прыйшла яна зялёных, адтуль, адкуль і я, і гэтая вясна? Зьвініць мэлёдыя... Калышуць цішу тоны, пяе ўсё аб вясьне ліловы змрок. I гукі места ў ёй, непераможнай, тонуць. Чуваць адно яе і мой упарты крок.
1950–1952
|
Так, пэўна ж, праміне усё: нябёсаў сінь, і вецер, любы мне, й кругі на воднай роўні, і колас поўны, і сьцябло гірсы, патрэбнае, ці не, усё міне ўсё роўна... Як выйдзеш дзе далей, за места – зігацяць яшчэ ў траве асот і чыстацела зоркі, ды кінулі пылець уцехаю жыцьця і сэрцы, й шэрых вуліц столкі. Зноў восень... Зноў гарыць над кудрай каміноў увечары вагонь пагары крывяністай, і людзі і муры ў сьцень туляцца ізноў, і жутлыя, і сонныя ўсе чыста. Я ім не памагу ні сонца распаліць, ні стрэсьці зь вейкаў сон. Іду я раньнем цьмяным разблытваць той ланцуг, што выкаваў калісь нам на пакуту кон, да сяньня не пазнаны.
1950–1952
|
Сягоньня, быццам збан, выпальваецца ў печы наш горад... Сьпеката – аж бела уваччу. Маўляў кісель, трымціць паветра, брукі, плечы замлелых камяніц... а я так піць хачу. Няварта, запраўды: ледзь, ледзь пасьпееш выпіць, а смага зноў шчыпае і пячэ. Чуваць вакол адно – ўсе сварацца на ліпень, у сонца аніхто ня ўскідвае вачэй. А ў нас цяпер жыты хінуць калосьсе, дзічкі на ўзьмежках церпкі плод залоцяць, у быльлі палуднічкі гудуць, а вецер твар казыча, і сонца п’юць усе, і людзі і палі. Спрабую ж піць яго і тут, гарачым сокам нальюся ўся, каб цешыцца і зь ліп, і з крыку кагарак над сіняю затокай, скуль адплываюць у далечы караблі.
1950–1952
|
Зьліў крывёю злавесны асеньні заход вочы ўрослых карэньмі у зрок небасягаў. Гнеўны вецер гарой гоніць хмары на сход, долам – горне лісьцё у рудыя засягі. Каб мой гнеў быў, як гэты віхор, што гудзе ў арфах гнуткіх антэнаў, зрываючы струны, прыкрай золяй асеньні апырсквае дзень, у раз’ятраных хвалях рагоча пярунна, каб мой гнеў быў агнішчам, што паліць на пыл і крамнёвыя скалы, й сумленьні злачынцаў, што маланкай запальвае вочы сьляпых, што палае бяз часу, канца і пачыну, каб мой гнеў не баяўся руін, ні крыві, абяртаючы сёлы у попел і жужаль, я б зрабіла канцы ізь бядою, завіць не ўдалося б ёй новы, засморганы вузел. I сутоньнем і ўдзень пад вакном у мяне мо ўжо з тыдзень трапеча лісток на галіне... Раззлуюся, спрабую, мо гнеў ператне век ягоны бязмэтны, зрудзелы і згіне, мо пакорліва ляжа ў сьцюдзёную гразь, можа... Чую, як кроў мне захліствае вочы, як агнём наліваюцца жылы, гараць і аблічча і думкі, як сэрца грукоча. Але ціха калышыцца жоўты лісток на гальлі, зьзелянелым ад песьні асеньняй. Ужо ў восеньскай цемры, густой і ліпкой, ён здаецца ня рэчай, ня явай, а сьценем. I мне робіцца сорам і горка стаяць пад вакном, твар у твар із сутоньнем і клёнам, бо я так бы хацела, каб роспач мая пакарала таго, хто Радзіму палоніць!
1950–1952
|
Сівым сутункам ішла я... жыць. Лісты шасьцелі, я йшла усьцяж. Ад іх жаўцелі гужы сьцяжын, ад іх ратунку ужо нямаш. Здаецца, жоўцяй наліўся дзень, рудая вусьціш паўзе зусюль, у кажным кусьце... Душу нідзе ад сьмерці жоўтай я не ўтулю. Ды, зьмяўшы шорах, віхор узьняў дождж жоўтых зораў з маіх сьцяжын. Сатлелі дзесьці яны да дня, я ж, я паўзь места паймкнула... жыць.
1950–1952
|
Як плойма вераб’ёў, што шуганула ў сінь ды хмараю рудой ізноў зямлю ускрыла, – яны ўзьнімаюцца у свой асеньні вырай, каб ссыпацца й сканаць на леташнім лісьці. Але пакуль яны імкнулі ў вышу, у сьвет як палыменных слоў разгойданая нізка, пазбыўшыся зямное цягі й ціску, яны жылі, як з нас ніводзін не жыве. Бо мы глядзім адно пад ногі, як брыдзем размытаю дажджом жыцьцёваю дарогай. Ня сьніцца нам сысьці зь яе на ногаць, хай знаем – завядзе у продань ці нідзе. Мінае дзень па дні... Штогод – цяжэй ісьці, ужо не паляцім, каб нават мелі крылы... I вось, маўляў лісьцё, што зноў зямлю ускрыла, сканаем недзе й мы, не шугануўшы ў сінь!
1949–1952
|
Бязь веры, без імкненьняў сэрца – пусьціня, адцьвілая, зрудзелая, сухая, дзе ўздыхае адно бясплодны сухавей, дзе цішыня і то, здаецца, не такая. Нічым ты гэтай пусьціні не наліеш, ні радасьцяй пустою, ні уцехай, ня ўсьпеніш рэха па імклівых песьнях, што былі калісь мае, а сяньня – непатрэбны, сьцерты вехаць. Мне сумна, што ізноў на сьвеце лістапад, што лічаць ліпы зноў свае чырвонцы, што сонца так мала, што хаценьняў – не дапяць, што давядзецца ўсё калісьці скончыць. Не, буду зноў пяяць, і верыць, як даўней, і спадзявацца Сьвята Ўваскрасеньня, інакш, дзе сьцені асеньнія, й чужога места сьнедзь, і ўсю тугу мы дзенем?
1949–1952
|
Хоць мы лісты, што восеньскі віхор, разгойдаўшы, мяце па далячынях сініх, – карэньні нашыя ўліліся у падзол радзімай глебы, і таму – ня гінем. Не выкарчаваць нас сякерай ці агнём, сталёвай сеткаю ўкавалі мы суглінак. Калі вярнуць – вярнеце нас зь зямлёй і з спадчынай дзядоў, інакш яе ня кінем. Адно, ці стане ёй, Радзіме, на гады жывой вады й пажывы для згалелых? I ў восеньскім лісьці хтось, вецер мо, шасьціць: Трывайце... З вамі я... Адзіны лёс мы дзелім.
1950–1952
|
Ён прыйдзе, гэты дзень! Ён не прыйсьці ня можа! Ён прыйдзе – й загудзе вясновы буралом, пакрышыць, разьмяце, раскідае, зьніштожыць усё, што нам шляхі да хаты замяло! Ці чуеце? Аб ім шасьціць быльнёг аселіц, пяюць вятры ў лазе і звоніць крыгаў лёд. Ахвяраю крыві а Слова стане Целам, і ўжо ніколі больш ня ўстане Чорны Год. Няхай бярэмя він прыгнула нас, і крылы апалі, й хлеб чужы нясмачны і важкі, няхай нас апавіў тугой агорклы вырай, – трывайма! Ён ідзе – Вялікі Сакавік! Ідзе... й пад ногі рунь яму кладзецца, таюць сьнягі, на паплавох зяленіцца трава... Радзіма! Беларусь! Каханая, сьвятая! Багаславі нас жыць і веру захаваць!
1950
|
Я чалавек (*** Я чалавек... Усе людзкое, благое, добрае ўва мне...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Няма нічога, што цьвіло й жыло б аднойчы. Няма такога, што гарэла б толькі тут. Каханьне ці вясна, зь якімі сяньня скончым, – ізноў, калі ня ў нас, – у іншых зацьвітуць. Усё, што мелі мы, пасьпеюць зноў загудзіць нашчадкі, дні жыцьця жнучы заместа нас. Нічога новага няма і ўжо ж ня будзе, хай сьвет перашукаць ад берага да дна. Але ці ж варта ў сьцень затым сысьці з дарогі, што столькі ўжо дзядоў таптала цёплы пыл? Было ўсё так ці не – ня ведаю нічога, чужою праўдай мне вачэй не засьляпіць. Гары ж, гары заход, як мо гарэў спрадвеку. Я хараство тваё вітаю ўпершыню і ў чорны змрок раней не узьніму павекаў, пакуль сама ўсе сны, ўвесь чар не перасьню!
1949–1952
|
Мне лёс даў, можа, болей, як каму. Жыцьцё мне дорыць сны блізу на кажным кроку. Што для адных нуда і каламуць – мяне пранізвае балюча і глыбока. Ды я, маўляў скупы, над скрыняй не дрыжу і золата сваё пад ключам не трымаю. Мой скарб і ў шуме веснавым дажджу, і ў голасе гальля, умаенага маем, і ў колерах, якімі дагарае дзень, і ў сініх сьценях на зімовых сьцежках... У дробных радасьцях, будзённасьці, бядзе – угледжу я усюды нешта. Вось і сягоньня... Слоць... Нанізваюць вянкі бліскучых пацерак драты паміж слупамі, рукамі мокрымі у шыбы б’юць сукі сацьмелых ліп, і цешыцца – ня ў памяць. А я стаю ужо гадзіну ля вакна, заклясьці ў словы ймкнуся і мігценьне празрыстых кропляў, і мутны туман, і ссутунелыя на бруку сьцені. Мне хочацца навечна, назаўжды няўхопны чар слаты расплесьці з тайніц сяньня. Як той Тамаш Няверны, зьверадзіць сусьвету незагоеныя раны.
1949–1952
|
Сьнег стаяў кагадзе, ды ўсьцяж блішчаць галіны адценьнем жутлага, старога сэрабра. Ўсе ходзішчы ў вадзе, і гэтак сіне, сіне, ўгары, дзе растае клубок ваўняны хмар. Такую чысьціню і глыбіню нябёсаў ці можа высьпяваць найлепшы нават верш? Я так люблю зямлю, яе вясну і восень, што ува мне яна й бяз слоў жыве. Ня ўцісьнеш у радкі нязграбных літар песьні, лістом ненапісаным хай ляжыць. Нябёсам сінь пакінь, а песьням – нівы песьціць, сам – праз жыцьцё шукай сьцяжын. Ня бойся, не мінеш: шырокія, вузкія, парэзалі яны на крыж, на сто прасьцяг. Калісь – раней, пазьней, як торбы з плечаў скінен, мо запляцём у верш красу жыцьця. А сяньня нашы дні ў сіло злавіла праца. гадзіны ймкнуць, імкнуць, за імі ймкне рука... I сіні, чысьціні у грукаце й гарачцы счарнелай фабрыкі няма калі шукаць.
1950–1952
|
Шалее вецер... Плешчуць у далоні і скачуць «Крыжачка» й «Лявоніху» лісты. Рудыя... Залатыя... У палоне асеньніх песьняў, пэўна ж, залатых. I нешта і мяне ўзьнімае закруціцца, заплёўшы рукі – гнуткае гальлё – мяцеліцай асеньняю над ніцай імглою залатой пустых, рудых палёў. Але зашмат, відаць, я збаразьніла сьцежак жыцьцёвых, не рудых і ўжо ж не залатых, а шэрых ад штодзённасьці і... рэшты. Мне ў залатую высь ня ўзьняцца, як лісты.
1950–1952
|
Ня ўсё ж адно рабіць... Хай пальцы адпачынуць, а вочы ўзьнімуцца вышэй хісткіх антэн у чырвань, золата і сіню, сіню ці неба, ці вады, дзе сьцені ўсё гусьцей. Шалёны акіян, пан тайніцаў прадонных, з глыбінямі – магіламі культур памерлых, аб якіх ня баяць баек, сёньня загаслы і дзіўны лёг супачыць пад мур нябёсаў, дзе гараць ужо і гаснуць зоры – камусьці кіненая жменя медзякоў. Суладна і ў мяне на сэрцы... морак вячорны і яго працяў наскрозь. Я слухаю ізноў із прагай... цішу, як сьпеў сірэн лавіў калісьці Адысэй. I кажны іншы тон чужы мне сяньня, лішні, хіба... каб перапёлкі голас па расе... Каб косаў звон хіба, калі размахам цесна, а целу радасна крывёю паланець... Ці жніўная туга, заклятая у песьнях, і жадная вада ў гладышыку на дне. Дарма... Пяе прастор аб нудных даляглядах, аб тых, чыю яны загойдвалі тугу, аб лябірынтах скал, Калхідах, лядах абтокаў казачных, аб харастве лагун. Нат ночы не згасіць аркестры стройнай мора. Прыслухайся – гудзе смыком віяланчэль, а скрыпак галасы зьвіняць высока, ўзгорна, як над чыёй труной, аж уваччу пячэ. Што ж, хай сабе плыве сымфонія ў сутоньне. На сяньня і жыцьцю і музыцы – бывай. А ўраньні кажны гук патоне ў жудкім гоне трансьмісіяў і кол... Пайду я – працаваць.
1950–1952
|
Саромечыся, нейк няздатна шугнула сонца за муры. Яшчэ адна малая залатая латка, – і цемрай места закурыць. I пабягуць шнуры меставых дрэваў хавацца ад агнёў рэклямаў, фар, ад пахаў з брамаў, ад гугнявых сьпеваў, ад сьмеху ў брук урослых пар. А мне захочацца такое цішы, якое тут няма, а толькі ў нас. У зоры вышытых узвышшаў і сноў бязь вёслаў і стырна.
1950–1952
|
Гадзіньнік тахкае... Мо сэрца нашай хаты заклятае у ім? І хаты, і мае? Няёмка дыхаць зь ім ня ў тахт, ніякавата суцішыцца, маўчаць, калі нясьцішны ён. Ды мне ня хочацца сьпяшацца жыць сягоньня. Да шыбаў туліць твар згалелы лістапад, і тчэцца верш, такі ж, як сьцені чорных клёнаў на запацелым шкле... Што поўнач – неўздагад. Гадзіньнік тахкае... Мо хто душу сусьвету ўсяго закляў у ім? Няхай, мая – жыве. Пакуль павесіць ноч на чорным небе ветах, я кужалем сівым няўзнак датку мой верш.
1950–1952
|
Што, каб душу адчыніць шчыра, дарэшты, наросьцеж, хай словы спалошчуць зь яе намулелыя дні, ночаў сатлелыя зьвеньні, сьцені сноў, што ні збыць іх, ні сьніць. Хай бы імкнула яна, праўда, па вогкіх завулках, па ходзішчах мулкіх, дзе ходзіць, зблукаўшы, вясна, кратала стрэчныя сэрцы, што верыць мо і умелі б, калі б не мана. Толькі людская сям’я сыдзе з дарогі ёй... Неяк нават ня ўзьнімуцца вейкі з праўдаю погляды сьцяць. Ці не таму мо паэты сьвету праўды ня кажуць, як я?
1950–1952
|
Праробленае ўсё... Я маю крыху часу. Хоць гэта й дзіўна – часу для сябе. Пакуль сутоньне сіню дню пагасіць, суцішуся й сягну ў душу як найглыбей. А мо пайсьці глядзець, як сонца сеці топіць над шэрым плёсам хмар, плысьці зь людзьмі ў туман? Навошта? Гоман, рух, і вуліцы, й натоўпы, – усё ўва мне. Іх жаль ці радасьць – я сама. Я ведаю усё, што не заўсёды й сьніцца, што ўсьцяж жане людзей аднекуль ці кудысь. Дзіўлюся я сама, ці ёсьць яшчэ крыніца, зь якое б я ня чэрпала вады? I часам, як цяпер, кажу я проста: досыць, што можа мне жыцьцё пад ногі йшчэ паслаць? Ды дзень міне, і зноў імкну я ў золь і восень шукаць крыніц, зь якіх вады я не піла.
1950–1952
|
Жыцьцё, цябе я пакахала яшчэ тады, калі ня ўмела цябе назваць, а дзіўным палам тваім сагрэць малое цела. Хадой хісткою із жадою я ў сьвет імкнула па дазнаньні, хоць «жыжа» плачам і бядою мяне вітала, як і сяньня... Хоць сінякі мне давялося зьбіраць блізу на кажным кроку – маўляў зялёнае калосьсе, няўзнак я налілася сокам. I зацьвіла так, як умела, як ты надумала із мною. Мая нядошлая дасьпеласьць была мне тайніцай упойнай. Міналі дні... Гады у вырай зьляталі клінам жураўліным. На твой загад глыбока, шчыра ўрасла я ў бацькаўскі суглінак. Ён падарыў мяне пахучай жытнёвай лустаю і песьняў мяне наўчыў, якіх ня вучыць ніхто нідзе у местах цесных. I так я стала... чалавекам. Благім і добрым, так, як трэба, каб із пакораю павекі ўзьнімаць у сонечнае неба. Заўмела плакаць і сьмяяцца і над сабою, і над сьветам, пазнала й пот сьпякотны працы, і ўсе захопленьні паэты. Магла, калі хачу, астынуць ці разгарэцца зырка, ўзьлётна, вылучваць веліч з лушпавіньня, а з чынаў велічных – балота. I дні лістала (што таіцца), сьпіны ня хілячы прад конам, піла із кажнае крыніцы удосыць чыстай і прадоннай, бывала ўцехай і... журбою, і нічыёй была, і нечай, – заўсёды, ўсюды, ўсьцяж табою зачараваная навечна. Жыцьцё, ня шмат ужо дарогі, штораз пусьцей, цямней наўкола. Дык дай мне роднага парога даткнуць, пакуль замкнецца кола!
1950–1952
|
Прадмова да ненапісанае паэмы (*** Злавеснай хмарай апавіў...)
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
| |