РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Гарэцкі
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Багатая пчэльня
1
        Мой сад калодамі абведзен мёдных пчол,
        Што гаманяць, як неўгамонныя музыкі...
Янка Купала
        
        А то вось яшчэ: жыў у часе паншчыны адзін заможны зямец.
        Адцзяліўшыся ад бацькі, меў ён толькі хатку, хлявок ды пуньку. Тады развёў садок, дастаў ад свайго цесця ў пасаг за жонкай дзве калоды пчол, паставіў у садку і год за годам аграбаў раёў.
        За гады тры бьіло ў яго калод дзесяць. А забівала дарагоўля на вуллі. Добрая калода каштавала на той час сярэбраны рубель – дужа вялікія грошы. А плеценых з саломы зямец гэты не любіў: бо ў іх пчолы не вядуцца і мёд гарчэйшы. Дык ён набываў вуллі ў пана ў абмен на мёд, а ў іншых зямцоў – на адработ.
        За гадоў колькі ля яго двара гуд гудзеў: вуллі стаялі і ў садку, і пад стрэшкаю, ля пуні, і на ўзмежках на гародзе, і за плотам. Пчолы яго заміналі суседзям працаваць, кусалі коні, калі трэба араць гарод, дзяцей кусалі, а часам і вялікіх людзей, асабліва баб. Наогул зрабілася тут з імі цесна. Дык зямец мусіў вынасіцца ў лес, на расцярэбы. Узяў у пана права на лапічак у лесе ў расцярэбах, за дзесяць пуд мядовай дані ў год, і развёў там пчэльню.
        Умеў жа ён хадзіць ля пчол!
        Не бывала гэткіх выпадкаў, каб у яго пчолы паміралі ўзімку ці каб гнілец калі ўчапіўся. Не рабіў ён прагавітае падлазкі, не пакідаў пчалу на голад, умеў абараніць яе ад ворага. Сам жа не займаўся ніякімі валхебамі і не хадзіў у сцюжу прасвердліваць вуллі суседу.
        Ведама, другім зямцам, злоснікам, завідасць спакою не давала. Яны і паспрабавалі ваяваць...
        Унадзіўся адзін, гэткі-то, хадзіць к яму як бы па дружбе. Хадзіў-хадзіў, дружыў-дружыў дый зрабіў ліха. У самую пільную пчаліную пару ўлетку залез украдня ўночы на яго пчэльню, абмазаў на вуллях усе ходцы, лазы, лётку і тваркі смярдзючым салам і атручаным, дурманным мёдам, а сваіх пчол перад тым пачаставаў гарэлкаю ды імбіром, каб лютасці набраліся. Прыйшоў дзянёк... Як паглядзеў зямец, што дзеецца, за галаву хапіўся! Поўзаюць яго пчолы, як сонныя мухі ўвосень, а нечыя чужыя так і сякуць іх, так і сякуць і мёд з вулляў цягаюць. Доўга не чакаючы, пайшоў ён следам за чужымі пчоламі і – прост к суседу-ліхадзею.
        – Што ж ты гэта, браце, нарабіў?!
        Хацеў спачатку той адперціся, што і пчолы не яго, што і ведаць нічога не ведае. Але трудна яму адпірацца, калі ўсё відаць. Ну і кажа:
        – Памірымся, – кажа, – толькі пану не пажалься.
        – Каб ты мяне самога адурманіў ці пабіў, нікому жаліцца не стаў бы, – адказаў ён ліхадзею, – але за пчолак, безабаронных, нявінных жывёлінак, ці ж можна дараваць?
        – Што ж ты мне ўчыніш? – пытаецца той.
        – Калі адробіш зараз сваю нягодную работу, дык нічога не ўчыню, забудуся на ўсё.
        Убачыў ліхадзей, што злое не ўдалося, схапіў бярэма гунек, посцілак, мяхоў, абвязаў свае калоды, каб яго п’яныя пчолы не мелі выйсця, потым кінуўся з мятнаю вадою да атручанае пчэльні, пазмыў, пазмыў што там напэцкаў, і кажа:
        – Даруй, братка! Дзесятаму закажу... Толькі пан няхай нічога не ведае!..
        Нікому не пажаліўся зямец, тым справа і скончылася.
        Таксама ніколі не бывала, каб у таго зямца раі ўцякалі. Другі зямец бяжыць за роем з мокраю саломаю і кропіць, каб рой спусціўся, сеў бы. А рой ляціць сабе, ані гу-гу. Ляціць у лес або ў чужы навужнік, падымаецца, як птушка, – і толькі яго бачылі. У яго ж гэтак ні разу не было. Заўсёды роя дапільнуе, ціхенька на сваім месцы аграбе, і свае хатнія часам не ведаюць, што сёння быў раёк ці колькі іх. З тых, што робяць з роем гармідару, ён толькі пасміхаецца. «Што гэта, – кажа, – за такі зямец, што гоніцца за сваім роем аблаваю?» А траплялася ж, бывала, даўным часам, што няўдалыя зямцы і стрэльбаю стралялі, дагнаўшы роя верхам на кані, каб ён спусціўея. I шкода, і смех, як рой ляціць, а людцы турацца за ім – з сярпамі, сечкамі, нажамі, бляхамі, і-і звоняць, балабоняць, крычаць: «Каб сеў! Каб сеў! Сеў-паў! Сеў-паў!» Як быццам рой іх словы разумее. Галасу, можа, часам і спалохаецца, а прыказкаю рады не дасі.
        Развёўшыся на пасеку ў панскіх расцярэбах, зямец плаваў у мяду. Быў жа тараваты: даць мёду не жалеў нікому. Даваў бедным людзям мёду на лекі, вузы прыкладваць на пухліну... Падлазіўшы, бывала, не шкадаваў ані сваім, ані чужым. Толькі не любіў, калі хто лез к яму ў рабоце. Дый самі пчолкі, як ведама, не любяць старонніх воч. Пчэльню ён абгарадзіў такім парканам, што ў шчыліну нічога не відно, што там зямец робіць. Дзверцы былі заўсёды зачынены.
        I хораша ж было ў яго на пчэльні! Навакола з трох бакоў працярэбленая лесасека, з чацвёртага боку – ляда з грэчкаю, палі, лугі ды сенажаці. Самае пчалінае жыццё. Улетку звініць пчэльня, як адзін рой, дрыжыць, як музыка, – нават трудна і сказаць, якое салодкае там хараство. Стаялі там на пасецы старыя раскідзістыя дрэвы, было шмат кустоў ляшчынніку, абросшых высокаю пахучаю травою. Ліпы там цвілі, многа дзятліны пасела на самых галах, медуніцаю заўсёды пахла, і ўсякіх дрэў і красак было даволі. Па ўсёй пчэльні або стаялі вуллі-стаякі, прывязаныя к дрэву ці к таўстому каляку, або на козлах аблягліся вялікія лежакі, і ўсе калоды былі добра дагледжаны, пакрыты бяростаю ці яловаю карою. З краю пчэльні, пры самых дзверцах, стаяла пунька з пустымі вуллямі і з рознымі пчалярскімі прыладамі, у якой заўсёды надта прыемна пахла добрым зеллем, мятаю, медуніцаю, мядком. Побач з пуняю стаяла невялічкая хацінка, дзе начаваў зямец улетку, а ўзімку жылі слабыя пчолы ў пастаўленых стоцьма і шчытна адна ля аднае калодках.
        Сумны канец мела гэтая слаўная пчэльня, як і многае тады, у тым мінулым часе...
        Дзед зямец мог бы адкупіцца ад паноў на вольніцу, ды, на жаль, не адкупіўся. Ці ён баяўся, што пан злупіць з яго вялікія грошы і згоніць далоў з пчэльні, ці ён прост не мог сабе асвоіць думкі, што можа быць і з цэлым родам вольны, незалежны ад паноў.
        Прыйшла яго старасць, і перад смерцю хацеў зямец адказаць усю пчэльню аднаму старэйшаму сыну, а двум другім – усё іншае дабро. Але пан загадаў, каб падзяліў ён пчэльню між усіх траіх, – мусіць, разлічваў з траіх зямцоў больш дані браць, чым з аднаго.
        Не хацеў зямец дзяліць пчэльні, дужа не хацеў.
        – Калі я, – кажа, – пчолак падзялю, загіне ўся мая пчэльня, бо тыя два сыны зусім нязручныя ля пчол хадзіць.
        I як толькі ні даводзіў ён дурному пану, што дзяліць не варта, але як і жонка яшчэ навалілася, каб дзяліў так, як пан кажа, каб не крыўдзіў меншых сыноў, – прысілены быў падзяліць.
        Аж як ён прарочыў, так і сталася. Занядбалі сваіх пчолак маладзейшыя сыны, – ведама, іх сэрца да гэтай справы не хілілася. Сталі ў іх пчолы паміраць, то з голаду, то з недагляду, ад мышэй, ад звяроў, а пад канец усунуўся гнілец. Як ні стараўся той старэйшы брат, не мог даць рады. Перакінуўся гнілец і на яго часціну. Гадоў за дзесяць пагінула ўся пчэльня. Адабраў пан пасеку, і за гадоў дваццаць пяць парос на ёй густы ельнік ды бярэзнік.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.