 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У ноч на Пакровы
Новыя вершы
|
Ясным,
чыстым ранкам велікодным,
у жытло маё, мой церам з кніг,
Завіталі
з добрым словам родным
трое маладых.
Трое, акрылёных сьветлай верай
у Хрыстовы дні.
Трое, не прыгнечаных хімерай
д’яблавай хлусьні.
Што іх прывяло?
Яшчэ з парога
з трох сказаў адзін:
«Ведайце, мы гонару народа
сплюндрыць не дадзім!..»
Хростам сэрца і душы няўгледным
я на гэта бласлаўляю іх –
яснавокіх, гордых, непадлеглых
трое маладых.
2004–2007
|
Ізноў загучала над плошчай сурма –
Трывожна, бунтоўна, зазыўна.
Так, гэта Валодзька. Ён тут нездарма,
Славуты маэстра Пузыня.
Музыка ад Бога, ад роду крывіч,
Ён духам на крыўдах узрослы.
Пачуйце ж, пачуйце яго гэты кліч!
Збудзіцеся, брацьці і сёстры!
Пачуйце й ідзіце – усёй грамадой,
Усім уваскрэслым народам –
Змагацца з усебеларускай бядой,
З пагібельным нашым разбродам!
2005-2006
|
Дрэмле рай пялёсткавы.
Пчол гудуць раі.
Рэчка грае ўсплёскамі.
Пара йдзе з ральлі.
Чуеш промняў дотыкі?
За любоў прымі.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
Колькі ў краі зёлкавым
Ласкі, дабрыні!
Неба п’е вясёлкамі
Чысьціню крыніц.
Лепш любой экзотыкі –
Родны краявід.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
Цеш душу над соткамі.
Галубоў кармі.
Выязджай прасёлкамі
На «свае кругі».
Думамі высокімі
Між жывых жыві.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
2005-2006
|
|
Баляда пра рогат пераможцы на бойным полі пад Шэгешварам
|
|
31 ліпеня 1849 года
|
Сьцягою між ніў дасьпелых,
Дзе сонечны пыл дрыжыць,
Расхрыстаны, голагаловы,
Угорскі маёр бяжыць.
Ён уцякае ад сьмерці.
Яна – наўздагон ускач.
Яна – гэта збройны вершнік,
Двухжыльны казак-вусач.
Вышэй і вышэй дарожка.
Ячмень і авёс наўзьмеж.
Да лесу яшчэ далёка,
А сілы ўсё менш і менш.
Не дабяжыць, нябога.
Выдыхся, змогся ўшчэнт.
Вось-вось разарвецца сэрца.
I ўсё ж ён бяжыць яшчэ.
Ды ўжо зусім за плячыма –
Разьюшаны конскі храп.
I ён павярнуўся тварам
Да сьмерці. Ня ў сьпіну каб...
Тады, тузануўшы повад,
Вусач асадзіў каня.
I выбухнуў страшны рогат
На сонечным схіле дня.
Так рагатаў раскатна,
З выдыхамі, казак –
Заходзіўся аж! – і доўга
Спыніцца ня мог ніяк.
Нарэшце спытаў са зьдзекам:
«Ну што? Хацеў ацалець?
Уцекчы ад сьмерці? Дудкі!
Прыйдзецца акалець!
Бяжы! Ну бяжы, мадзьярчык!
Стаячага – я ня б’ю.
Мне трэба, як птушку ў лёце,
Душу ўпаляваць тваю».
I раптам такое ўбачыў
У цёмных, як ноч, вачах,
Што скалануўся ў жаху
I – пікай пырнуў з пляча.
I ўпаў афіцэр. I жменяй
Кашулю пад сэрцам згрэб...
Гэта быў Шандар Пецёфі –
Вялікі вугорскі паэт.
2005-2006
|
Сам я хто? Мізюрка!
Дробная казюрка!
Павучок. Жучок.
Мошка. Чарвячок.
Ні сабе й нікому –
Я не гаспадар.
Для парадку ў дому
Мне патрэбен цар.
Ён усё мне скажа –
Як і што рабіць,
І куды пакажа,
Бацькаўшчыну збыць.
2006
|
I ўдзень і ўначы
марадзёры арудуюць скрозь,
марадзёры!
I сярод белага дня,
на вачах у людзей,
і ў цямрэчы, таемна.
Марадзеры –
адвеку вядомае гнюснае племя,
зводу якому няма.
Марадзёры рабуюць мёртвых –
зьдзіраюць адзеньне, абутак і іншыя рэчы.
Звычайна, з палеглых на бойным полі
і яшчэ не зарытых у дол
ваяроў.
Але ў гэтых,
у сёньняшніх нашых,
разьлік адмысловы:
гэтыя зь мёртвых
сыноў і дачок Беларусі
зрываюць нацельныя крыжыкі –
амулеты багаславеньня, –
іх веру, іх гонар, іх памяць.
Сарванае – прадаюць:
золата ўсё ж такі!
Ці серабро.
Ну а хоць бы і медзь...
Гэтым патрэбна пасьпець
душы абрабаваць.
2006
|
Расхмарыцца,
сыдзе-сплыве за далёкі,
сьляпы і глухі небасхіл
чорная навісь,
і выблісьне сонца,
пасьля – і зусім распагодзіцца,
і будуць
пазумкваць вясёлыя пчолкі
і лянотна-паважна пагудваць
у тон ім чмялі, –
на нашай,
усё яшчэ ў красках і зёлках,
зямлі.
2006
|
|
Аб рыфме «свабоду – народу»
|
Я адплаціў народу,
Чым моц мая магла:
Зваў з путаў на свабоду,
Зваў зь цемры да сьвятла.
Янка Купала
Вы памыляецеся, пане наватар,
Калі, на пацеху якому звыроду,
Сьмяецеся з рыфмы «свабоду – народу»
Як з прымітыўнай, нічога ня вартай.
Можа, у нашай мове ёсьць
Лепшая да слова «народу» сугучнасьць?
Лепшая зьместам і духам спалучнасьць?
Дык засьведчыце: вось яна, вось –
Болей сэнсоўная,
Больш адпаведная,
Болей зьмястоўная,
Больш запаветная...
У нашай паэзіі, пане,
«Свабоду – народу» –
Ня проста сугучча.
Гэта – лёс,
Гэта – кон,
Гэта – клятва:
Ніводным радком не сагнуцца.
У нашай паэзіі
Самая моцная рыфма –
Тая, што з сэрца,
Якое ад болю ахрыпла.
Як у Купалы ў трынаццатым,
У дваццатым і дваццаць шостым...
У нашай паэзіі
Самая страшная доля –
Застацца «малым-недарослым».
Калі будзеце шчыра маліцца
Беларускаму богу Сварогу,
Вы прыйдзеце –
Веру і не хачу памыліцца –
Да сугучча «Народу – Свабоду».
Да яго ідуць праз пакуты,
Праз боль ідуць люты, пякучы,
Да сябе ня знаючы літасьці,
Душу вызваляючы з сытасьці...
Зрэшты, кожнаму рупіць сваё,
Можна й гуляць
У вершыкі-хахачкі,
Хіхачкі, хохмачкі...
Іх безьліч на сьвеце –
Аматараў пазабаўляць,
Сугуччы няведамыя знаходзячы.
Дык гэта на сьвеце!
А ў Беларусі да слова «народа»
Сёньня адзінае трэба сугучча:
С В А Б О Д А!
Ліпень, 2006 г.
|
Між калег, крутых і порсткіх,
Я – апошні на паяўцы,
Хто насіў са зрэб’я порткі,
Фарбаваныя ў рудаўцы.
Так, іх шылі мне са зрэб’я.
А каб выгляд мелі файны –
Фарбаваць было іх трэба
У рудой балотнай твані.
Вось іх мама й фарбавала
У імшарным іржавіньні.
Як я ў іх фарсіў, бывала, –
Зразумець вы ўсё ж павінны.
Як ішоў я па дзядзінцы –
Мне ўвесь сьвет тады зайздросьціў.
Больш, чым вам у новых джынсах
У зялёным тым жа ўзросьце.
Пэўна, больш. I больш я імі
Даражыў. Хаця б за тое,
Што другіх ня меў. Аднымі
Быў шчасьлівы пагатове.
Памяць, сьвенчаная ў горы, –
Штука, знаеце, такая,
Што каторых-некаторых
Аж па сьмерць не адпускае.
I дыктуе ўсё ім: густы,
Меркі, прынцыпы, пагляды.
Бо – датуль і беларус ты,
Покуль помніш лёс пракляты.
Ну, а іншых цешыць, жывіць
Дух зусім-зусім інакшы.
Памяць фарбамі чужымі
Перакрэсьлілі крыж-накрыж.
I шыкуюць, духу продкаў
Пасьпяхова рады даўшы...
Я – ня зь іх. Я – родам з порткаў,
Фарбаваных у рудаўцы.
Кастрычнік 2006 г.
|
Вось і холад. Скора сьнег
сьцежкі зацярусіць.
А чаму чуцьцё віны
точыць – не здаўмею.
Што я мог, ды не зрабіў
дзеля Беларусі?
Божа моцны, падкажы –
мо’ яшчэ пасьпею...
14.X.2006. Пад раніцу.
|
П. У. Вяленку
Назло ўсім немачам, што пачалі
Усё мацьней адольваць з кожным годам,
Назло напасьцям розным і нягодам –
Жыву! Нячысцікі йшчэ не ўзялі.
Жыву таму, што, як дзіця ў сям’і,
Апекаваны ўсім пчаліным родам,
Штодня лячуся беларускім мёдам –
Лячуся ласкай роднае зямлі.
Цудоўны лек! Любы, хто паспытае, –
Гарчынку знойдзе ў слодычы яго.
Па ёй і цэняць мёд. Але з чаго,
Адкуль бярэцца ў ім гарчынка тая?
Мо’ з гэных зёлачак, што ў розгар мая
На курганах-капцах цьвітуць штогод?
Сьнежань, 2006 г.
|
|
Слова з нагоды атрыманьня ордэна князя Яраслава Мудрага
|
Болей зьбянтэжаны, мабыць,
чым радасна ўражаны,
думаю: як і чаму
ён пачаўся калісьці –
мой шлях
да найпрэстыжнае, найганаровае
узнагароды вялікай дзяржавы?
Гэта – ня так сабе,
гэта ня проста і не выпадкова.
Гэта зрабіў,
калі быў я падлеткам яшчэ,
несьмяротны Кабзар.
Помню: апошняю мірнаю,
перадваеннай,вясною
вершык вучыў я напамяць
са школьнай чытанкі:
«Садок вішнёвы каля хаты,
Хрушчы над вішнямі гудуць.
Аратыя з плугамі йдуць,
Сьпяваюць, ідучы, дзяўчаты,
А маткі іх вячэраць ждуць».
Як жа ён мне спадабаўся –
праўдзівым малюнкам, настроем,
суладзьдзем дыханьня і слова!
Як запалоніў душу маю
нечым бязьлітасна родным –
нашым, нясьцерпна знаёмым,
наскрозь беларускім!
I гаварыла настаўніца нам –
як умеюць настаўніцы:
неяк узьнёсла, натхнёна,
я нават сказаў бы, сьвяточна:
«Дзеці, запомніце,
што напісаў гэты верш
самы вялікі паэт Украіны –
Шаўчэнка...»
Я і запомніў. Запомніў.
Ня мог не запомніць.
Як жа я мог не запомніць,
калі адвячоркам
гэнага ж дня,
адмыслова схаваўшыся ў пуньцы,
склаў я свой першы ў жыцьці –
як у нас гаварылі – «сьцішок»,
у перайманьне «Садка каля хаты» –
дакладна па ўзоры...
Так абазвалася – упершыню –
у душы хлапчука
тое, што зробіцца лёсам маім
і жыцьцём. І любоўю.
Багаславёнай нябёсамі
й толькі нябёсам падлеглай
любоўю.
От жа тады і пачаўся
мой шлях да Украіны
і да ўкраінскіх братоў-пабрацімцаў,
сясьцёр-пасястрынак, –
мілых і любых мне,
слаўных і годнасных
валадароў украінскага Слова.
Слова
такой першароднай красы
і такое чароўнае моцы,
што калі чую яго, ці чытаю,
або сам сабе дэкламую –
нешта такое яно мне
заўсёды гаворыць,
што і ў сваё, беларускае,
веру яшчэ непахісьней.
Дзякую, мілыя,
дзякую, любыя, родныя,
дзякую!
Будзем жа разам трымацца,
а шчыра, а крэўна,
а сэрцам да сэрца, –
як у стагодзьдзях
жылі і трымаліся –
гукам да гука,
праўдай да праўды,
і верай да верую –
нашыя мовы!
2006
|
Табе, ты лічыш, цяжка.
Яму, ты лічыш, лёгка.
Твайго жыцьця каляска
бяжыць па грудах дрогка,
па камянях, па рытвах,
па ўхабах-касагорах...
А ён – бэтонкай бытта
нясецца на рэсорах.
Ты добра лічыш, братка!
Аднак жа не зайздросьці:
у тых, што езьдзяць гладка,
хутчэй драхлеюць косьці.
2005-2007
|
|
Браканьер
|
|
Штрыхі да адной біяграфіі
|
Жыў паэт. Жыў і гэтак і так –
з мазаля. У раскошу ня пнуўся.
I дажыў да гадоў, калі час
азірнуцца. I ён азірнуўся.
А татулькі-матулькі мае!
Ажно страшна самому паверыць:
як ён мог так бяздарна свой век
змарнаваць, спуставаць, збраканьерыць?
Тое ўсё, чым штодзённа жывуць
і чым цешацца ў сьвеце паэты –
абышло, абмінула яго
як ня вартага радасьцяў гэтых.
За апошніх год трыццаць, бадай,
апантаны грыбнік у маленсгве,
два ці тры ўсяго, можа, разы
пахадзіў-пабадзяўся па лесе.
Сорак год не падвязаваў лыж,
і паўсотні набегла ўжо недзе,
як за вёсламі ў чоўне сядзеў
і як ехаў на веласіпедзе.
Пра аўто нават сьмех гаварыць –
тут ад жарсьці ён поўнасьцю вольны:
хоць страляйце яго – «мерсэдэс»
ён ня зможа адрозьніць ад «вольвы».
Ані разу ў жыцьці не сіляў
на шампур і ня пёк над вугольлем
смакату, у чаканьні якой
дух людскі вар’яцее сягоньня.
А жыцьцё, як цякучы пясок
у той колбе – сьцякала, сьцякала...
З гэткім нуднікам дружбу вадзіць
стала многім сябрам нецікава.
Дзіўны лёсу свайго браканьер!
Недарэка. Ды нават і рэдкі.
У сьвяцілішчы нашых пісьмен –
шмат няцэпкіх. Хай будзе і гэткі.
2006-2007
|
Чым больш я на сьвеце і жыў і мадзеў –
ішачыў, цярпеў і змагаўся, –
тым болей да праўды дабрацца хацеў,
да праўды ўсім духам ірваўся.
З хлусьні і з абману, з аблуды сьляпой –
да праўды, да праўды штосілы!
Да самай вялікай, галоўнай, да той,
што кожнага лучыць з усімі.
I вось яна ўрэшце адкрылася мне –
ні чым не прыкрытай паўстала.
У поўнай істоце. Ва ўсёй галізьне.
...I праўда мяне зруйнавала.
Студзень, 2007 г.
|
А маладых усё хапаюць,
Усё хапаюць і хапаюць –
Па двух, па трох,
Па пяць, па дзесяць, –
Усё хапаюць і хапаюць,
I ў ізалятар запіхаюць,
I люта палкай лупяць-месяць,
Каваным ботам б’юць пад дых –
«Закону» вучаць маладых.
I зноў хапаюць і хапаюць,
А маткі бедныя ўздыхаюць
I горка плачуць: гора нам!
Але сваім арлам-сынам
Вымоў-папрокаў не кідаюць,
Бо добра ведаюць яны –
Калі ў пакутах сьлёзы роняць, –
Што толькі мужныя сыны
Іх гонар матчын абароняць.
Сакавік 2007 г.
|
|
У дзень найвялікшага сьвята
|
|
Лірычны рэпартаж
|
У дзень найвялікшага сьвята
Народа,
Краіны,
Дзяржавы
Я сьведчу аб злосьці зацятай
Да нашай свабоды і славы.
Як дзікі табун, наляцелі
Малойцы ў рубцах уніформы,
Каб гвалтам пазбавіць надзеі
Наш юны народ непакорны.
У дзень найвялікшага сьвята
Народа,
Дзяржавы,
Краіны
Я сьведчу, што сьцяг наш крылаты
Ня здолелі сплюндрыць грамілы.
I вочы старога паэта
Макрэюць ня з роспачы чорнай,
Не, людзі, – ад гонару гэта
За юны народ непакорны.
25 сакавіка 2007 г.
|
Ну вось і дазналіся мы
з сакрэтных архіўных папер,
што Сталін, у бытнасьць сваю
дыктатарам эС эС эС эР,
сам, сам падпісаў на расстрэл
(уласнай рукой, асабіста)
амаль трыста семдзесят сьпіскаў –
прыблізна на сорак пяць тысяч
дзяржавы сваёй грамадзян.
А ў цэлым зь ягоным удзелам
і з волі садысцкай ягонай
былі расстраляны, забіты,
замучаны голадаморам,
хваробамі, сьцюжай сібернай,
біцьцём у катоўнях – мільёны,
мільёны, мільёны людзей...
Ад гэтага веданьня мы
павінны былі звар’яцець,
ня вынесшы грузу такога
на кожную фібру душы.
I мы звар’яцелі, нарэшце.
Не раптам усе, не адразу –
паціху, патроху, памалу,
адзін за адным, паступова.
(Псіхолягі-мэдыкі знаюць:
працэс пераходу ў вар’яцтва
бывае парой непрыкметны,
сьпярша і адрозьніць няможна,
ці ўжо ты гатоў, ці яшчэ...
Ці ўжо ты, шчасьліўчык, ня волен
шалопіць сваімі глуздамі,
ці трохі яшчэ разумееш:
навошта, чаму і куды?..)
Але, паўтараю, нарэшце
мы ў масе сваёй звар’яцелі
і крыкнулі голасна хорам:
«Адновім жа Лінію Сталіна!
I статуй хай будзе пастаўлены
у памяць, у славу, у гонар
бязьмернай любові ягонай
да зьедзеных ім жа мільёнаў
нявінных сваіх грамадзян!..»
Жахлівае сталася нешта
на нашай зямлі беларускай,
жахлівае, страшнае вельмі...
Каб так адвалілася памяць?..
Каб так адабрала мазгі?..
Каб так амярцвела сумленьне?..
I так пачувацца шчасьліва?..
Жахліва, браточкі, жахліва.
Студзень – сакавік 2007 г.
|
Грыб жарэ літаратуру,
Як падлогу ў хаце – рыхтык.
Неабачна гоцьнеш здуру –
I памост праломіш дрыхлы.
Вунь паэт быў. Нават зь імем.
Гоцнуў раз – і шусь у пограб!
А ўжо там – гурма! I зь імі
Моркву ён храбошча ўпохраб.
I празаік – у скляпеньні.
Галяпуе – рэха ў хаце:
«Я ўжо, хлопцы, не пісьменьнік!
Я ўжо, хлопчыкі, пісацель!»
Во, той грыб – брыда якая!
Лек адзіны – антысептык.
Кажуць: дохне і зьнікае.
Але я – вялікі скептык.
Сакавік 2007 г.
|
Пачну празаічна.
Як, зрэшты, і кончу,
па праўдзе сказаць.
Бо гэта жыцьцёвая проза
ня можа
прыгожай мэтафарай стаць.
Ня тая матэрыя.
Не для паэзіі.
Тут трэба мовіць прасьцей.
Дык вось: запрасілі мяне –
яшчэ восеньню гэта было –
на сустрэчу ў ліцэй.
Звычайная рэч: літаратар
павінен прыходзіць
са словам любві да людзей.
I я ўжо сабраўся.
Крыху прыкасьцюміўся нават.
I кніжачкі склаў у партфель.
Сказалі: «У дзесяць
прыедзем па вас на машыне».
Ну што ж! Нам машыне лацьвей.
Сяджу і чакаю.
Амаль а дзесятай –
Званок тэлефонны: – Ало!
Прашу прабачэння,
сустрэча, на жаль, не адбудзецца:
нас заліло!
Прарвала трубу –
і ўвесь першы паверх
Затапіла вада.
Дык вы ўжо даруйце,
мне вельмі няёмка, паверце,
і вельмі шкада...
Праз тыдзень
мяне запрасілі
сустрэцца зь людзьмі ў РДК.
«Ну добра!» – сказаў.
«Мы прыедзем забраць вас.
Чакайце званка!»
Чакаў. Дачакаўся.
I раптам у слухаўцы чую
ня радасьць, а скруху-журбу:
– Прабачце, сустрэчы ня будзе.
Аварыя ў нас тут:
прарвала трубу.
Усё заліло-затапіла!
Такая во стрэслася
неспадзявана бяда.
Дык вы ўжо даруйце,
мне вельмі няёмка, паверце,
і вельмі шкада...
Празь месяц –
якраз, калі я ўжо сабраўся
ісьці на сустрэчу ў каледж, –
Званок тэлефонны:
– Даруйце, мне вельмі
няёмка і прыкра, але ж...
– Ну што? – перабіў я. –
Прарвала трубу –
I паддога затоплена ўся?
– Ой! – ойкнула слухаўка. –
Праўда, прарвала!
А як вы даведаліся?
– Спадарыня мілая,
як жа ня ведаць
пра гэта мне дома, калі
ужо гэта ведаюць
скрозь у Эўропе,
а мо’ і на цэлай зямлі!
Так, так, ужо ведаюць,
што ў Беларусі
гадоў, можа, зь дзесяць таму
трубу разарвала –
і справіцца з гэтай
аварыяй страшнай
няма ў нас каму.
Дык гоніць і гоніць,
і прэ, і нясе, і фугуе,
і ўсё залівае наўсьцяж –
такім залівае,
што часам дыхнуць немагчыма...
О Госпадзе Божа ты наш!
Р. S. Мае чытачы дарагія,
мае аднаверцы,
я вельмі вас вельмі прашу:
ня клічце мяне
да сябе на сустрэчу, сябры,
не вярэдзьце душу.
Чытайце – пакуль дзікуны
не пакідалі ў вогнішча –
кнігі і кніжкі мае.
Пасьля і сустрэчы прадоўжым.
Прадоўжым!
Час прыйдзе.
Наступіць.
Ужо настае.
Сакавік 2007 г.
|
|
А ўзьбекі рабілі дзяцей...
|
Паводле статыстыкі
(вельмі сур’ёзнай навукі),
у 1926-м было:
узьбекаў каля чатырох мільёнаў,
а беларусаў – у тры разы больш
(гл. «Геаграфію» Смоліча).
I адны, і другія –
і ўзьбекі, і мы, беларусы,
у наступныя годы і дзесяцігодзьдзі
заняліся рупліваю працай.
I тыя, і тыя – сваёй,
не адною і той жа.
Мы пачалі вырабляць
з прывазнога металу станкі, –
з прывазнога, вядома,
свайго ж ані грама ня мелі.
I рабілі, рабілі, рабілі іх
безьлічы-безьліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзьбекі тым часам
рабілі дзяцей –
то ісь, маленькіх узьбекаў...
Па заканчэньні вайны
пачалі мы рабіць трактары
і вялізныя аўтамабілі,
ня маючы нават і грама
уласнай сваёй сыравіны, –
можна сказаць – зь нічога,
I рабілі, рабілі, рабілі іх
безьлічы-безьліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзьбекі тым часам
рабілі дзяцей –
то ісь, маленькіх узьбекаў,
і таксама – зь нічога,
ну ці амаль што зь нічога:
колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка?..
Пасьля пачалі мы рабіць
найвялікшыя ў сьвеце
гумовыя шыны,
ня маючы, зноў жа, сваёй
ні куска сыравіны,
гэта значыць – зь нічога.
10 гадоз, і 15, і 30
рабілі, рабілі, рабілі іх
безьлічы-безьліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзьбекі тым часам
рабілі дзяцей –
то ісь, маленькіх узбекаў,
і таксама – зь нічога,
ну ці амаль што зь нічога, –
колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка!..
I вось што мы маем,
як колісь казалі, у скутку
(у выніку, значыць):
на сёньняшні дзень
беларусаў у тры разы менш,
чым узьбекаў,
якіх ужо 30 мільёнаў.
А помніце?
Нас было ў тры разы больш,
чым узьбекаў,
у тры разы болей!
Але мы рабілі, рабілі й рабілі
цяжкія машыны,
ня маючы ўласнай, сваёй
ні куска сыравіны, –
можна сказаць: зь нічога.
А ўзьбекі рабілі,
рабілі й рабілі дзяцей,
то ісь, маленькіх узьбекаў,
таксама – зь нічога,
ці амаль што зь нічога, –
ну колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка?..
Вось і ўсё.
I рабіце высновы, браткі беларусы.
А што іх рабіць?
Яны робяцца самі.
Аднойчы, ня так і няскора,
на багаславёнай зямлі
між Дзьвіною і Прыпяцьцю,
Бугам і Сожам
будзе гучаць
толькі родная наша
узьбекская мова.
2007
|
|
Мая дзіцячая рэпліка з гадоў акупацыі да ўчарашняй дыскусіі мужоў сталых
|
Напярэдадні Дня Перамогі
у гэтым, 2007-м,
знаўцы гісторыі нашай
дыскусію распачалі –
у свабодным эфіры:
ці справядлівай ці несправядлівай
была барацьба беларусаў
супроць акупантаў нямецкіх?
Ці трэба было беларусам
ісьці ў партызаны,
падтрымліваць іх,
адзяваць і карміць,
абмываць і лячыць –
і помсту праз гэта прымаць
ад нямецкага войска.
«А гэта, вы знаеце,
як паглядзець на вайну
і на мэту змаганьня», –
пратарарэкаў спакойна,
разважлівым тонам
адзін дыскусійнік.
«Так, так, – пагадзіўся
яго суразмоўнік,
па дыхту відно –
тарарэка запраўскі. –
Адзінай высновы няма,
бо залежыць –
якою хто праўдаю мерае.
Што вёскі гарэлі з жывымі людзьмі –
гэта дрэнна, вядома.
Але – гэта наша ацэнка.
А тыя, што гэта рабілі –
рабілі з упэўненасьцю,
што праўда на іхным баку
і што супраціў учыняць ім
няможна.
Ёсьць праўда і праўда,
і хто можа сёньня сказаць:
справядліва ці несправяддіва?»
Так разважалі дарослыя,
адукаваныя людзі.
Я слухаў – і мушу прызнацца:
мне вельмі зрабілася сумна.
Госпадзе Божа мой!
На беларускай зямлі –
на зямлі Трасьцянца, Калдычэва,
Хатыні, Азарычаў, «Ямы» –
ім пра такую і гэткую праўду
і льга тарарэкаць!..
Год сорак трэйці.
Сярэдзіна ліпеня.
Грузны мардаты жандар
допыт здымае зь мяне –
аплявухай, цяжэзнай,
як пральнік дубовы,
раз і другі, а пасьля –
падкаваным жалезамі ботам.
Я ляжу (мне дванаццаты год),
непрытомны, на пыльнай дарозе
і, бы ў сьне, чую лязгат затвора
й імгненна расплюшчваю вочы:
у твар мне глядзіць
чорным колцам бліскучым
сталёвае дула.
Я хачу падхапіцца,
а сілы няма, і ад жаху
крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую –
такую і гэткую – праўду?»
Сорак трэйці.
Набраклы дажджамі,
разбухлы кастрычнік.
«Немцы! Немцы! Хутчэй уцякайце!» –
крычаць і бягуць праз балота,
да ўзьлеску, мужчыны.
За дарослымі ўсьлед
я таксама бягу
па куп’істым балоце,
задыхаюся, падаю,
ногі правальваюцца
па калена ў дрыгву,
адстаю, усё больш адстаю,
адчуваю: ня зьбегчыся мне,
не ўцячы, не ўцячы,
і, ахоплены жахам
(о, жах неўратунку!)
штосілы крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую –
такую і гэткую – праўду?..»
Травень сорак чацьвёртага.
Пушча дрымучая.
Дзіч векавы.
Сяджу між кустоў багуну,
у сьцюдзёнай рудаўцы па грудзі.
Ногі нямеюць і дзеравянеюць
ад лютага холаду,
іх ломіць
нясьцерпна-пранізьлівым болем,
ды мушу маўчаць,
бо нельга заенчыць, бо ўчуюць,
праходзячы поблізу, карнікі.
I ўсё ж я крычу –
з той рудаўкі,
з той багны ў дзічы векавечным:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую –
такую і гэткую – праўду?..»
Наіўны хлапчук быў.
Таму і крычаў:
ну а раптам пачуюць?
А раптам пачуюць і ўспомняць
пра суд у Нюрнбэргу?..
2007
|
Усе, што гавораць сягоньня
пра лёс беларускае мовы,
дзеляцца на дзьве палавіны:
на тых, каму баліць
і каму не баліць.
Тыя, каму не баліць, –
спакойна зусім
філязофствуюць і разважаюць,
аналізуюць і аргумэнтуюць,
нават пішуць трактаты.
Ну, а тыя, каму баліць, –
у прыступе болю
кідаюцца ніцма на дол
і плачуць надрыўна,
і б’юць кулакамі зямлю...
Вось і ўсё, і ўся розьніца
паміж тымі і тымі.
Травень, 2007 г.
|
Даруйце, мае дарагія:
стаміўся я ўжо гаварыць –
і ціха, і гучна,
і вусна, і ў друку, –
стаміўся. I ўсё ж паўтараю:
Браты мае! Сёстры мае!
Ды зразумейце ж нарэшце:
пакуль мы ня зробім
дзяржаву сваю беларускай –
нічога ня мецьмем, нічога:
ні годных заробкаў і пэнсій,
ні людскіх бальніц і мэдпунктаў,
ні нават прыгожае песьні...
А вы ўсё ня верыце,
а вы ўсё яшчэ спадзяецеся,
што станеце жыць чалавечым жыцьцём
у небеларускай краіне...
Ах, мае дарагія,
мае дарагія!
Ліпень 2007 г.
|
|
Глыток зь дзедавай студні
|
Шмат гадоў, вельмі шмат,
не прыязджаў я сюды, у Айнаравічы,
у маміну родную вёску,
на вотчыну дзеда.
Што я ўбачыў найперш? Запусьценьне.
Якое кругом запусьценьне!
У двары крапіва ў чалавечы рост.
Не ўзысьці, не прайсьці да ганку.
Хату ўнучкі даўно прадалі
якомусьці міліцыянту пад дачу.
Але ён тут ня летуе,
расчараваўся нібыта
і аб’явіў, даўно ўжо, на продаж.
А ніхто не купляе.
I яна дагнівае.
Двор я пазнаў не па хаце,
а па студні ля вуліцы.
Зруб, той самы, дубовы, счарнелы,
амаль што зраўняўся зь зямлёй.
Але стрэшка, пахіленая, ліпіць,
падпёртая збоку слупком.
Ваду яшчэ людзі бяруць,
ды вядра ўжо няма –
таго, адмысловага, дзеравяннага,
кожны зачэрпвае сваім,
зачапіўшы дужкай
за жалезны кручок на вяровачцы...
Можа быць, і ў апошні раз
я глынуў з ацалелае студні вады –
і яна азарыла мне ў памяці
маміны згадкі...
Тут, на гэтай сядзібе,
яна нарадзілася і ўзгадавалася,
з гэтай студні піла ад калыскі
крынічную, смачную вельмі ваду.
З гэтай студні ня раз
піў мой бацька, яшчэ дзецюком;
правёўшы да весьнічак Кацю,
сасьмяглы ад жарсьці няўтоленай,
на разьвітаньне казаў:
– Пачакай, я дастану вады,
надта ссохлася ў роце...
– Даставай, толькі ціха,
ня грукні вядром аб ізруб,
а то тата пачуе і выйдзе:
«Каму гэта трэба
калодзеж будзіць апаўночы?!.»
Маміны згадкі.
Шчасьлівыя маміны дні.
Шчасьлівая студня.
Усё яшчэ поіць людзей,
усё яшчэ поіць.
А дзеда ў Айнаравічах
ўжо мала хто помніць.
Жнівень, 2007 г.
|
|
Маўчаньне каля занядбаных магіл
|
Зарослая бэзам
магіла бабулі Альжбеты.
А воддаль, за крокаў мо’ сотню,
другая, таксама зарослая, –
дзеда майго Мікалая.
Тады не было завядзёнкі,
каб побач хаваць.
Хавалі, дзе мейсца было...
Крыж там і там аднальковы:
зь дзьвюх металёвых труб,
пафарбаваны ў зялёнае,
з маленькай жалезнай
скрыжалькай для надпісу.
А надпісу ўжо і няма –
выцьвіў ад часу, ад сонца, ад сьнегу
і сьцёрся, скрыжалька – сьляпая.
Як ты доўга ня быў тут,
дзедаў і бабін унук!
Што ж цяпер прывяло?
I каго папракнеш за нядбаньне?
Маўчыш.
Доўга стаіш і маўчыш.
Пра такое маўчыш,
што адно толькі вырвацца крыкам гатова.
Ды на могілках нельга крычаць.
Тут усё прамаўляецца ціха.
Вось і ты напаўголаса, здушана
кажаш самому сабе:
«Колькі зь імі пайшло, адышло
ад тае Беларусі,
што тваёю была!
Што сьвяцілася ў іхніх вачох
і гучала ў іх вуснах!..»
Сёе-тое яшчэ засталося.
У тым ліку і песенька,
якою цябе забаўляла бабуля,
прыстукваючы
кончыкам пальца ў пятку:
«Кую, кую ножку,
паеду ў дарожку.
Дарожка крывая,
кабылка сьляпая».
Не забылася. Помніцца.
Нават голас, здаецца, чуеш.
Вось і ўсё. І праведаў.
Пабыў ля магіл занядбаных.
«Паедзем, – ківаеш пляменьніку. –
Вернемся ў тое, што ёсьць...»
Ах, дарожка, дарожка,
і чаму ж ты крывая?
Ах, кабылка, кабылка,
і чаму ж ты сьляпая?..
Жнівень, 2007 г.
|
Быў там калісьці –
і запіс зрабіў у нататнічку:
«Божа мой мілы,
як любяць малых у Арменіі!
Мамы і таты,
дзяды і бабулі,
і няні ў садку,
і настаўнікі ў школе,
і ўсе-ўсе суседзі ў двары,
і незнаёмыя цёткі, дзядзькі
на вулцы ці ў скверыку, –
усе да малых прамаўляюць тут
толькі любоўю!
Адною любоўю!
Ды не такою, як мы да сваіх
прамаўляем звычайна –
не нэрвовай, ня воклічнай,
не павучальнай,
а якойсьці, якойсьці...
ня ведаю, як і сказаць...
галубінагалосай.
Колькі і дзе ні пачуў,
ні падслухаў, –
ну так: галубінагалосай!..»
Жнівень, 2007 г.
|
Найдзену Вылчаву,
балгарскаму паэту
і перакладчыку, вялікаму
сябру Беларусі і беларускай
літаратуры
Дзе ты ёсьць цяпер, мой друг і брат?
Можа, у сваёй Малой Брастніцы –
Там, дзе восемдзесят год назад
Бог судзіў табе на сьвет зьявіцца?
Там, на той сядзібе ўскрай шашы,
Што разьбежыста імкне паўз вокны,
Дзе з балгарскай верай у душы
Ты ўжываўся ў жорсткі век грымотны.
Там, дзе ўпершыню і назаўжды
Зразумеў ты ісьціну ад Бога:
Чалавек ёсьць чалавек тады,
Калі існы дух яго – Свабода.
Гэта памаглі табе спазнаць
Боцеў, Вазаў, Явараў, Вапцараў,
Як, заседзеўшыся дапазна,
Цалаваў ты крылы іхніх мараў...
Гэта там, шчасьлівы бацька, там,
Асягнуўшы продкаў моц і сілу,
Напісаў ты Запавет сынам –
Уладземіру і Самуілу:
«Заклінаю вас:
Ня будзьце хілымі!
I пад небам роднай стараны
Толькі
Перад брацкімі магіламі
На калені падайце, сыны!»
Як сваё – твой кліч я зноў і зноў
Паўтараю: «Дзеці! Не пасьмейце
На калені падаць перад злом!
Бо адрыне Маці і па сьмерці!..»
На сядзібе той, у хаце той
Я гасьціў ня раз, было й з начлегам,
Як у храме Дзевы Прасьвятой,
Прычашчаўся і віном і хлебам.
Лік Балгарыі з глыбі вачэй
Мне тады явіла баба Неда –
Матухна твая... Каб балючэй
Роднае мяне карала неба.
Балючэй! Затое, што ня быў
Бацькаўшчыны абаронцам годным.
Прысягаў: люблю. А што зрабіў,
Каб навекі край мой стаў свабодным?
Стаў такім, як твой: ад нічыёй
«Дабрадзейскай» волі не залежны,
I зь любой людской далечынёй
Мірам і любоўю быў сумежны.
I любоўю... О, мой пабрацім!
Як і ты, зь любові я ня выбыў.
Нават трохі ганаруся тым,
Што спрычыніў твой любоўны выбар,
Што пасобіў далучыць цябе –
Дар твой сьветлы, позірк галубіны
Да паўсталага ў тузе-журбе
Слова вешчага маёй краіны.
Больш ужо, як паўжыцьця свайго,
За Дунай, у засень стром балканскіх,
Ты нясеш нятленны дух яго
Да разнасьцежаных сэрц балгарскіх.
I чаруеш душы землякоў –
Як сваім уласным. Дай жа Божа
I яшчэ табе шмат-шмат гадкоў
Думы братнія яднаць прыгожа!
Пані Мінцы – мой паклон, па ўсім.
Ах, калі б вы зь ёй маглі пабачыць
«Здравец»1 вапі на лецішчы маім!
Як разросься!.. Штось і гэта значыць.
––––––––––––
1 Здравец – дзікая герань (балг.)
Жнівень, 2007 г.
|
Не перанесьці...
Ня вытрываць...
Сэрца заходзіцца. Млее ў грудзёх.
Сілы, здаецца, пакінуць вось-вось
і ператнецца дыханьне...
Як жа так сталася?
Як жа так сталася, што безь цябе
слухаю гэтую боскую музыку?
Сам. Безь цябе.
Тваё крэсла пустуе.
А помню: як трэба было мне,
як мусіў я пераглянуцца з табой,
каб убачыць, як ты
выціраеш хусьцінкаю сьлёзы –
ад шчасьця, што чуеш яе,
гэтую боскую музыку...
У тыя хвіліны
я сам быў бязьмежна шчасьлівы.
I ўдзячны бязьмежна –
Радзіме, Табе і Агінскаму.
2006-2007
|
Зь нейкага часу,
дакладна ня помню,
ужо даўнавата, –
як пачала набліжацца ізноў,
у чацьверты ўжо раз,
самая горкая,
самая страшная,
самая чорная дата –
дзень, калі ў сэрцы маім
і апошні праменьчык пагас, –
дзіўнае штось
адчуваю я ўсёю істотаю
зь лёсам нязгоднай:
быццам зусім
не да сумных угодкаў тваіх
трэба ладзіцца мне –
не да прывычнага ўжо
пакланеньня магілачцы роднай,
а да чагосьці такога,
што толькі здараецца ў сьне.
Быццам бы, быццам, нарэшце,
і скончыцца наша расстаньне-разлука.
Скончыцца гэтая
наканаваная мне
неадкупная мука.
Ліпень, 2007 г.
|
Для чаго ты мне іх падарыла –
гады дажываньня?
А гэта мне ты падарыла іх, ты,
толькі ты! Ну але для чаго?
Для таго, каб я мог
яшчэ нешта зрабіць –
трывалей, чалавечней?
Для таго, каб хоць трохі
грахі замаліць перад Богам?
Ці мо’ ўсё ж для таго,
каб яшчэ і яшчэ раз
я мог прыгадаць,
якой ты шчасьлівай была
у студэнцкія нашы гады?
Раней так выразна
і гэтак балюча
чамусь не прыгадвалася.
2006-2007
|
Калі, дасьць Бог, для памяці тваёй
яшчэ зраблю я тое, што хачу –
бяз крыўд сыду на вечны супакой
і перад лікам Маці Прасьвятой
апошні раз удзячна памаўчу.
Жнівень, 2007 г.
|
Хвароба, што лічыцца панскай здаўна,
такія дала мне турботы –
так пальцы скруціла, што хай бы яна
сышла на гнілыя балоты.
Нічога рукамі зрабіць не магу –
адно толькі словам ад сэрца.
Ды слова... – каму яго ў гэту смугу
Я ўзычу? Тутэйшым зьняверцам?
Навошта яно ім, прывыклым глытаць
хлусьню і дурноту па модзе?
А рукі... Бяз рук не магу нават даць
нягодніку-хаму па мордзе!
Найгорай жа тое, калі закарціць
мне лыкнуць кілішак «крышталю»:
галоўку з бутэлькі ня ў сіле скруціць!
Хоць румзай ад крыўды і жалю.
Даверыць «скруцэньне»суседу свайму?
У прынцыпе – можна, канечне.
Але ж тады трэба наліць і яму.
Што ў прынцыне – ой, небясьпечна!
Жартую – па звычцы. Трывога ж расьце
ня жартам. Бяда прагрэсуе.
Няўжо дажывуся, калі па лісьце
і пёрка рука не пасуне?
Весасень, 2007 г.
|
|
Ня выйдзе, лірычная мышка, нічога ня выйдзе
|
Лагодненькі-згодненькі лірык
зь нявострым ад роду пяром,
Паўвека праседзеўшы ціха,
як мышка пад венікам ці памялом,
Ня піскнуўшы нават ні разу
у знак абурэньня, пратэсгу, нязгоды
З засільлем хвастатых ва ўладзе,
з разгулам нялюбцаў свабоды,
Ні слова ня мовіўшы
супраць бясчынстваў і гадства –
ні рыфмай, ні ў прозе, –
Цяпер спахапіўся, апомніўся,
як гэта кажуць, «ужо па парозе»,
I ўздумаў – ні многа, ні мала –
у шэрай лірычнай старэчасьці,
Што трэба яму прапісацца
у часе, у веку, у вечнасьці –
У ролі змаганца
супроць удушэньня
нам Богам даверанай мовы, –
Авось ды прызнаюць:
усё ж такі ў думках, употай,
і я быў гатовы...
Ня выйдзе, лірычная мышка!
Нічога ня выйдзе!
З мышынаю доляй зьмірыся.
Нэрвамі, сэрцам, крывёю
бароняць свабоду паэты.
Як ЯНКА. Або як ЛАРЫСА.
2007
|
|
Вера і вернасьць. Сіла і моц
|
Да выхаду першых
нумароў «Літаратурнай
Беларусі»
Нарэшце! Нарэшце пабачыў, адчуў.
Аж стала шчымліва да сьлёз у грудзях.
Аж стала прасьветла-сьвятліста ўваччу.
Ёсьць, ёсьць беларускага думаньня сьцяг!
Ёсьць вера і вернасьць. Ёсьць сіла і моц.
I мараў разьбежнасьць. I стройнасьць пісьма.
I гоства памкненьняў. І чыстасьць яснот.
А блуду і бруду – і на дух няма!
2007
|
Пра што падумалася
на канцэрце гэтых
пеўчых гуртоў
Нягоднік
дубінкай падлеткаў зьбівае –
Каб вылі ад болю, каб пець не маглі.
А «Ветрык» сьпявае,
I «Менка» - сьпявае, –
Сьпяваюць! Бо гэта іх лёс на зямлі.
Бо ветрык ёсьць ветрык –
зьвініць перазвонна
У струнах дасьпелага ў полі жытца.
Бо Менка ёсьць Менка –
і ў памяці вольна
Журчыць векавечнаю нотай жыцьця.
Бо «Ветрык» і «Менка» –
пяюць сугалосна.
А гожа – няйначай анёлаў гурты.
Ім хочацца жыць у дзяржаве нязлоснай.
У сьветлай – як сонечны дзень залаты.
2007
|
Вечар цячэ не хвілінамі –
Музыкай дзіўнай цячэ.
«Брава, Ірына Шуміліна!
Просім што-небудзь яшчэ!»
Сэрцам да сэрца прыхілена
Зала ў прызнаньнях любві.
Дзякуй, Ірына Шуміліна!
Божа цябе блаславі!
Ах, як натхнёна, акрылена
Гукі ўзьлятаюць з-пад рук!
Грай жа, Ірына Шуміліна!
Грай! Каб жыла Беларусь.
2005, 2007
|
Кожная сьветлая згадка
пра нашу з табою –
Болем удзячнасьці лёсу
праз сэрца праходзіць.
Болем, але не пакутным,
а толькі салодка-шчымлівым.
Болем, які мне гаворыць,
што быў я папраўдзе шчасьлівым.
Кожная горкая згадка
пра нашу з табою –
Болем раскаяньня і шкадаваньня
мне сэрца сьціскае.
Болем-высновай, гарчэйшай
ад самага горкага болю, –
што не пачну ўжо я нанава,
з розумам, наша з табою.
Дзякую, Божа прасьветлы,
што перад дарогаю вечнай
Ты ўзнагародзіў мяне
гэтай мукай жывой, чалавечай.
2007
|
Прасякліся зь дзяцінства
Чужым, дурным, атрутным –
I хочам мець адзінства
У гэтым часе скрутным.
I заклікаем-клічам
Да ўсенароднай згоды –
Бяз мовы, без аблічча,
Бяз праўды, без свабоды.
2007
|
I будзем мы ўсе, дарагія-шаноўныя,
Амбіцыяў, сілы, энэргіі поўныя,
Да скону за волю і долю змагацца,
А ворагі будуць з нас толькі сьмяяцца.
I будуць, павырасшы, дзеткі шаноўныя,
Амбіцыяў, сілы, энэргіі поўныя,
Таксама за волю і долю змагацца,
А ворагі будуць зь іх толькі сьмяяцца.
I будуць нашчадкі нашчадкаў шаноўныя,
Амбіцыяў, сілы, энэргіі поўныя,
За волю і долю Радзімы змагацца,
А ворагі будуць зь іх толькі сьмяяцца.
Так будзем і будзем змагацца з прымусамі,
Пакуль не адчуем сябе беларусамі
I сьцягам, бясьсьмертным, як сэрца Хрыстова,
Ня пусьцім паперадзе Роднае Слова.
Кастрычнік 2007 г.
|
Даруй, Гасподзь, і ты даруй-прабач,
Анёл далёкі мой, павек адзіны,
Што часам здрадна падступае плач
У горкіх роздумах пра лёс Радзімы.
Я чую, чую голас твой зь нябёс:
«Табе няможна так! Ня маеш права!
Зь любві і гневу, а ня з плачу й сьлёз
Ва ўрочны час зьдзяйсьняецца Дзяржава».
Кастрычнік 2007 г.
|
З чаго пачаў калісь, тым і канчаю.
Пакуль пяро ня выпала з рукі –
Табе, народзе мой, я прысьвячаю
I самыя апошнія радкі.
Жыві! Працуй! Твары свой лёс уласны!
Сам, сам сабе дарогу пракладай!
I слова роднае як дзень свой ясны
Да скону сьвету пагасіць ня дай!
15.X.2007.
|
|
Да расправы над інстытутам літаратуры ў НАНБ
|
|
Камэнтар з формулай
|
Чым спрычынена расправа?
З-за чаго мінтрэга?
«Абязгрошыла дзяржава!
Эканоміць трэба!»
Ну, вадома! Ну, канешне!
Хоць банкуем вёртка –
Дзе ж тых грошай набярэсься?
Вось і стала пёрдка!
Грошы зьбеглі на будоўлю
лядовых палацаў.
А астатак – на гадоўлю
блазнаў і паяцаў.
Нават у Джымбабвабуры –
голым і галодным –
Інстытут літаратуры
лічыцца галоўным.
Дык яно і зразумела:
знаюць, папуасы,
што бяз Слова маса цела
роўна целу масы.
Гэту формулу скумекаць
мы йшчэ не гатовы.
Лепей будзем бэкаць-мэкаць
без душы і мовы.
2008
|
Ён даўно ўжо за даляглядам –
час дзяцінства і маладосьці,
калі я атруціўся ядам,
праніклым і ў кроў і ў косьці.
Той бязрэчыўны яд ёсьць сумесь
гадства, подласьці, страху сьмерці...
Адчуваю жывую сувязь
ядавітых эпох у сэрцы.
2008
|
Маладым музыкам
Вы спрабуеце сьцьвердзіць сябе
у якойсьці вар’яцкай гудзьбе.
Гэты сквіл, гэты віск, гэты скрогат
не прымаю зусім. Не цярплю.
I – нічога з сабой не зраблю.
Толькі суд мой ня бэсьціце строга:
ёсьць АЛЕ. Я – свабоду люблю.
У тым ліку – і вашу ў спробах.
2008
|
Хто там «рэкнуў»
(мабыць, зь нецьвярозу),
што зачахла ніва Мастака?
Пачытайце ў «Дзеяслове» прозу
майстра-мага Віктара Казька.
Я – чытаў,
і, не стрываўшы болю,
сэрца растрымцелася да сьлёз.
Дзякуй, брат!
Так цяжка, як з табою,
я даўно ўжо не ўспрымаў наш лёс.
2008
|
Пакладзіце, братцы людзі,
вы руку сабе на грудзі,
пакладзіце! –
і сабе ж, насупраць ночы,
у душу, як Богу ў вочы,
паглядзіце!
I скажыце-адкажыце
на адзінае пытаньне
адназначна:
бачна вам дарога ў жыце,
на якой – выратаваньне,
ці ня бачна?
Як ня бачна – Божа правы
назаве вам прыклад чыну –
дзейсны, годны,
як ад ганьбы і няславы
бараніць сваю айчыну,
край свой родны.
Калі зноскі ў сытым блудзе
і апошні трацяць сорам,
злыдні-зноскі, –
Каліноўскі хай вам будзе
чэсьці й гонару узорам!
Каліноўскі!
2008
|
|
Па загадзе беларусажэрцаў
|
Памяці Ф. Аляхновіча
Думаў, схаджу: пагарую, але ж
і парадуюся, у тэатры на вечары,
Яго нараджэньню, яго юбілею,
яго ўсенароднай любові прысьвечаным.
Думаў, нарэшце, нарэшце,
дзяржава й грамадскасьць як трэба ацэняць
Волата-майстра крынічнага слова
на першай асьвенчанай сцэне.
Хоць са спазненьнем вялікім,
а ўсё ж аддадзім, аддадзім мы
Даніну павагі і ўдзячнасьці
слаўнаму сыну Радзімы.
Дык аддалі, аддалі...
Як і ўсім яго брацьцям... Ні слова, ні гуку –
Ні на падмостках, ні з тэлеэкрана,
ні з хваляў эфіру, ні ў друку.
Помню, помню, было...
У газэтцы ляснога райкама чыталі,
Што выканаўцы «народнае помсты»
і ў Вільні дасталі
Аўтара кнігі, на сьвет нашумелае, –
«У кіпцюрах ГПУ»:
Ноччу забойца пранік у кватэру
і стрэліў яму ў галаву.
«Вось, атрымай незалежную
дэмакратычную Крывію, дзеля якой
Ты ўсё жыцьцё парушаў
наш прывольны імпэрскі спакой!»
Так быў забіты пісьменьнік-пакутнік,
пісьменьнік-легэнда –
Прыклад высокі і ўзор
беларускага інтэлігенга.
Гэнай парой, пад нямецкай навалай,
у часе крывава-крутой калатнечы,
Тайны загад «асабоўцам» прыслала
Лубянка, да жудасьці нечалавечы:
«Немцаў то мы разаб’ем і прагонім,
тут ясна, няма і пытаньня.
Трэба хутчэй як мага пасьпяшацца
і вынішчыць, выбіць дазваньня
Тых беларусаў, што маюць
крывіцка-ліцьвінскую памяць
I даражэй за жыцьцё
сваю мову крывіцкую ставяць.
Каб нам ніякага клопату зь імі
пасьля перамогі ня мець –
Біце цяпер іх, асуджаных
нашай імпэрскаю воляй на сьмерць!»
Дык жа і білі! Дзе толькі дастануць –
пускалі нявінную кроў
З кніжнікаў, школьных настаўнікаў,
з мудрых асьветнікаў і сьвятароў.
I сьвятароў...
Ну, а далей – як у казцы:
дзе ўклала гвалтоўная сьмерць аднаго –
Там трое паўстала – і з духам,
і зь верай, і з мовай народа свайго.
Дзе трое нявінных, у муках,
гвалтоўную сьмерць прынялі –
Там дзевяць паўстала – і з духам,
і зь верай, і з мовай бацькоўскай зямлі.
Дзе дзевяць гвалтоўнаю сьмерцю паклалі
на доле, палітым крывёй, –
Там сотня паўстала – і з духам,
і зь верай, і з мовай Краіны сваёй.
Дзе сотня гвалтоўнаю сьмерцю лягла –
там паўстаў, там падняўся народ, –
I духам, і верай, і мовай –
крывіцка-ліцьвінскі на тысячы год!
Чаго ж дасягнулі забойцы?
Вечнае ганьбы сабе.
Сакавік 2008 г.
|
I ўсё ж: за што, сусед, за што
Ты так ня любіш і ня церпіш,
Што аж гатоў дашчэнту сьцерці,
Душы крывіцкай хараство, –
Яе сьвятло, што зьзяе ў мове,
У кожным гуку, кожным слове,
Развой яе нязводных дум,
Яе адвечны смутак-сум,
Яе любоў і міласэрнасьць,
Яе язычніцкую вернасьць
Сваім багам, сваёй зямельцы,
Сваім сьцягам, сваёй сямейцы?
За што ж ты так яе, за што –
Ужо ня год, ня пяць, ня сто?
Ні зразумець, ні разгадаць.
I краю зьдзекам – не відаць.
Але ж і мы! Дакуль мы будзем
Над нашым Словам гвалт трываць?
Дакуль дадзім гнясьці-трымаць
Душу крывіцкую ў астудзе?
Ці не пара, ці не пара
Паклікаць з кожнага двара
На Ўсекрывіцкі Сход пасла –
Тысячакроць каб узрасла
Сілішча нашай грамады,
Каб мову – сымбаль нашай волі
Навекі вызваліць зь бяды,
Каб аніхто ўжо і ніколі –
Ні хан, ні хам, ні сват, ні брат
Ня сьмеў яе за горла браць!
Сакавік 2008 г.
|
А болей. Што ж там болей?..
Янка Купала
Калісь, гадоў таму ўжо трыццаць сем,
Паддаўшыся Сатыравай спакусе,
Я напісаў найшумную з паэм
У творчым летапісе Беларусі.
Паэме выпаў незвычайны лёс:
Як бомба, выбухнула неспадзеўна,
I гэны выбух у шматкі разьнёс
Завалы афіцыйнага нудзеньня.
Яе чыталі нават тыя ўсе,
Хто не чытаў ніякіх вершаў зроду.
Жывое слова ў сіле і красе
Прыйшлося вельмі да душы народу.
Дасюль паэту ўдзячны просты люд.
Але ж на тое мы і самі творцы,
Каб годнае імя ўкачаць у бруд.
А дзе ж дзявацца ад прыроднай корці?
I прычапілі дабрадзеі хвост
Да справы чыстай, яснай нават дзецям.
Такі хвасьцішча, што і на пагост
За мной пацягнецца – і ўсё сьмярдзецьме.
Ну, што ж! Нам іншай долі Бог ня даў.
Такія мы. Але й па ўздых апошні
Я цьвердзіць буду, хто б ні спавядаў:
Усякі быў мой верш, але ня пошлы.
Яго мне вераўберагла мая.
Таму і ведаю, чыёю воляй
Я мушу ўсім вам дараваць. I я
Дарую вам. «А болей. Што ж там болей?..»
Сакавік – красавік 2008 г.
|
Што ты мучаеш, памяць, мяне –
Так бязьлітасна, так неадчэпна?
Я тапіў цябе ў ярым віне –
Не ўтапіў. Хоць і піў невычэрпна.
Дні і ночы работай душыў
Дух і плоць – каб ня даць табе волі,
Каб ня ўзьняўся з прадоньня душы
Скрушны боль, што ня знае патолі.
Толькі ўсё, што рабіў і раблю,
Каб на церні былога забыцца, –
Марны клопат. Люблю – не люблю,
Мне прысудаў тваіх не пазбыцца.
Кожны зрыў кожны крок за «сьцяжкі»,
Кожны прыкры нязлосны правінак
Ты караеш, як грэх найцяжкі,
Як віну перад Маці-Краінай.
Што ж так мала вяртаеш ты мне
Зь перажытага сонечна-шчасна?
Сьветлячком уначы прамільгне
Згадка-радасьць і тут жа пагасьне.
I ты зноў чарнатой, гаркатой
Напаўняеш усе мае думы.
Шчырым хростам самой Прасьвятой
Я малю: сунімі свае тлумы!
Дай мне сьветла з табою дажыць –
З тым усім, чалавечна-прыгожым,
Чым я ўсё-такі ўмеў даражыць –
Насупор цемрасілам варожым.
Сакавік 2008 г.
|
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2021. Беларусь, Менск.
|
|
|
