|
Чалавечы знак
|
Высокае неба ідэала!
Мая душа чалавечая спала,
вякамі спала да той нары,
пакуль ня ўбачыў цябе ўгары,
пакуль нада мною ты не зазьзяла, –
высокае неба ідэала!
Калі адкрыў я цябе аднойчы,
убачыў сябе з тваёй вышыні, –
сталі іншымі мае ночы,
сталі іншымі мае дні.
Ты новым сэнсам ік асьвятляла,
высокае неба ідэала!
Ты мне дало другое дыханьне,
дало мне дарогу і сяброў.
I толькі так,
як хвалюе каханьне,
ты хвалявала маю кроў.
Ты мяне вабіла і звала,
высокае неба ідэала.
Хмурэў –
ты ўсьмешку мне вяртала.
Зьвярэў –
ты мудрасьць мне вяртала.
Хварэў –
ты сілы мне вяртала.
Старэў –
ты сьвежасьць мне вяртала, –
высокае неба ідэала!
Ты мяне вабіла і звала.
Парой здавалася явай такой,
да якой падаць рукой, –
высокае неба ідэала.
Руку цягнуў я да цябе,
як цягнуць рукі у мальбе,
але рукі той было мала,
высокае неба ідэала.
Відаць, кароткаю рукой
быў ад прыроды я надзелены,
і траціў часам я надзеі,
і траціў часам я спакой.
Ды зноў мяне ты уздымала,
высокае неба ідэала.
Зноў уздымала і вяло,
зноў хвалявала, бунтавала,
давала сілы і сьвятло,
усяму нізкаму назло, –
высокае неба ідзала.
Ты шмат ахвяраў патрабавала.
Калі я падаў у барацьбе,
я ў зрэнках адбіваў цябе.
I ты ў халодных зрэнках зьзяла,
высокае неба ідэала.
|
Я прапаную тост за Час!
Давайце ўзьнімем чашы
за Час, працуе што на нас,
на спадзяваньні нашы.
Я прапаную тост за Час! –
за Час, працуе што на нас
настойліва, сумленна,
нястомна і нязьменна!
Парою здацца нам магло,
што Час – ён безудзельны:
не за дабро і не за зло;
што Час – ён ненадзейны.
Мы памыляліся тады.
Бываюць дні бяз шчасьця,
бясчэсьця сумныя гады,–
то паласа бясчасься.
А Час прыходзіць – як зара,
як сьвежы подых ветра,
і адступае хваля зла,
і робіцца зноў сьветла.
Прыходзіць Час,
прыходзяць дні,
Час ставіць кропкі ўсе над «і».
Усё на месца ставіць ён.
I называе рэчы –
ня любіць Час ілжэімён –
іх назваю адвечнай.
Хлусьнёю назаве хлусьню,
а мітусьнёю – мітусьню,
нядоўгае – нядоўгім,
нядобрае – нядобрым,
нячыстае – нячыстым,
злачыннае – злачынствам.
Тырана так і назаве
тыранам, і вянок сарве.
Нам памагае ўбачыць Час:
тут – толькі попел,
там – алмаз,
тут – зерне,
там – палова,
тут – пустазвонства гучных фраз,
там – ісьціннае слова.
Я веру ў добры, мудры Час,
як веру ў добры, мудры сказ.
Я ў трудны дзень кажу сабе:
«Нічога, скора Час праб’е,
нічога, прыйдзе скора Час
і ён тады рассудзіць нас!»
Я прапаную тост за Час –
саратніка, сааўтара!
За Час, што працаваў на нас,
за Час, працуе што на нас,
што будзе працаваць на нас,
служыць нам верна заўтра!
|
Домік маленькі,
бачу я, зьнесьлі.
А ў доміку гэтым
сьпявалі песьні.
А ў доміку гэтым
дзяцей нараджалі.
А ў доміку гэтым
гасьцей страчалі.
А ў доміку гэтым,
у доміку гэтым
утульна было
зімою і летам.
Шкада мне да болю,
шкада да сьлёз
доміка, што пайшоў
на знос.
Ня тое лепшае,
што навейшае,
а тое лепшае,
што раднейшае.
Ня тое лепшае,
што вышэйшае,
а тое лепшае,
што бліжэйшае.
Ня тое лепшае,
што прыгажэйшае,
а тое лепшае,
што даражэйшае...
Той домік
блізкі некаму быў.
Той домік нізкі
нехта любіў.
З тым домікам
зьвязаны нечы лёс...
Той домік пайшоў
сягоньня на знос.
|
За школьнымі вокнамі
вецер вые...
Пра дзьве паралельныя прамыя
гаворыць настаўнік,
ад холаду сіні.
На чорнай дошцы –
дзьве белыя лініі,
якія ніколі не перасякаюцца,
якія нідзе не сустракаюцца...
«Няўжо гэта праўда?
Чаму – ніколі?» –
думаю я, ідучы са школы.
«Няўжо гэта праўда?
Чаму – нідзе?» –
думка з маёй галавы не ідзе...
Даўно адшумелі
школьныя ветры,
Ды помню чамусьці
урок гэамэтрыі.
Перада мною
зноў, як жывыя, –
дзьве паралельныя прамыя.
*
Бачу ў мінуту азарэньня:
падаюць вашы тры вымярэньні.
Падаюць вашы сьцены і столі,
і – адкрываюцца прасторы.
Падаюць брамы вашы і дзьверы.
Выходжу прама ў сінія сфэры.
Выходжу у сінія сфэры бязьмернасьці,
вернасьці вечнай і бязьсьмертнасьці.
З быту выходжу, як зь нябыту,
на сваю новую арбіту.
Тры вымярэньні, мы з вамі – квіты.
Вы – дрэнныя прарокі, эўкліды.
Падаюць крыўды і няпраўды.
Вы – дрэнныя прарокі, плаўты *.
Пакінем нявер’е і іронію.
Бачу вышэйшую гармонію.
Бачу: сустрэліся, як жывыя,
дзьве паралельныя прамыя.
Бачу: зазьзялі, як праменныя,
тыя прамыя паралельныя...
* Плаўту належыць выраз: чадавек чалавеку воўк.
|
Баюся данайцаў, нават калі яньг
прыносяць дары.
Вергілій
Мяне разбудзілі на зары.
Сказалі: данайцы прынесьлі дары.
Данайцы! Вы мне прынесьлі дары?
Вітаю вас, данайцы,
хаця і помню той міф стары.
Давайце дары, давайце!
Ня раіў браць іх адзін жрэц,
засьцерагала прарочыца,
даваў парады адзін мудрэц,
ды мне ім верыць ня хочацца.
Ня хочацца мне вас падазраваць,
вашы дары і словы.
Ня веру, што вы прыйшлі ўзрываць
сьцены мае і асновы.
Была гісторыя з тым канём.
Так, абхітрылі вы Трою.
Ды трэба жыць не ўчарашнім днём,
а заўтрашнім настроем.
О, ёсьць майстры падазраваць,
глухую варожасьць падаграваць!
Знаюць: у мутнай вадзіцы
іх рыбка павінна вадзіцца.
Яны ня любяць простай яды.
Давай ім вострыя стравы.
I вараць рыбку тую яны,
апосталы змрочнай справы.
А я не хачу падазраваць.
Давайце, данайцы, сябраваць!
Падазраваць –
не маё рамясло.
Я толькі магу западозрыць,
што падазронасьць –
гэта зло,
якога з нас ужо досыць.
Яшчэ падазрэньне ў мяне ёсьць,
што сябар ёсьць сябар,
а госьць ёсьць госьць.
А што – калі зьявіцца вораг?
Для ворага зброя ў мяне ёсьць.
для ворага ёсьць
у мяне порах.
Я не схілю перад ім галавы.
Зьмяню на меч ярала.
Шчыра скажу:
«Іду на вы!» –
і падніму забрала.
Падазронасьць –
зброя слабых,
а я не слабы,
я дужы.
Падазронасьць –
зброя сьляпых,
а я не сьляпы, –
відушчы.
Давайце, данайцы, свае дары,
давайце іх, давайце!
Давайце забудзем міф стары,
давайце дружыць, данайцы!
|
Аднойчы анёлаў
сабраў херувім.
Агледзеў вачамі вясёлымі
і стаў гаварыць узрушана ім,
як ён задаволен анёламі.
«Хан надалей вас грэх міне! –
казаў херувім урачыста. –
I надалей, браты мае,
жывіце нявінна і чыста!
Помніце Божы запавет!
Інакш прапалі людзі,
інакш загіне цэлы сьвет
у распусьце і брудзе...»
Расчулена слухалі браты,
раскрыўшы ружовыя раты.
Нявінна вачамі лыпалі
ды адказвалі ўсхліпамі.
Стараліся яшчэ сьвятлей
сьвяціць сваімі німбамі,
давалі знаць, што і далей
будуць такімі ж нявіннымі.
I толькі маўчаў адзін анёл,
I толькі адзін з анёлаў
сядзеў, унурыўшы вочы ў дол,
нізка схіліўшы голаў.
Спытаўся тады ў яго херувім:
«Што гэта з табой, анёле?
Браты анёлы, што гэта зь ім?
Ня быў ён такім ніколі.
Яшчэ ні ва сьне, ні наяву
ня бачыў такім я анёла».
Той дзіўны анёл узьняў галаву,
агледзеў усіх наўкола.
«Ты хочаш ведаць, херувім?
Я адкажу, васпане!..
Я ганарыўся німбам сваім,
я шанаваў сваё званьне.
А потым падумаў я, браты:
«Няўжо я такі нявінны,
такі бязгрэшны сапраўды? –
нібы ня з плоці, а з гліны.
Вакол мяне – страсьці,
вакол мяне – грэх,
брыдота, тупыя рыльцы,
і толькі я адзін, як на сьмех,
нашу вось гэтыя крыльцы.
Малюся я на свой арэол,
а д’ябал рагоча, заядлы.
Анёл – ужо таму не анёл,
што ёсьць сатана, ёсьць д’яблы...»
I тут падскочыў херувім.
«Браты анёлы! Вы чулі?!
Браты анёлы, што гэта зь ім?!
Ды ён жа нейкі чумны!
Ерасі гэткай, такіх славец
ня чула анёльскае вушка.
I гэта – Божы пасланец!
I гэта – Божы служка!
Анёлы, кідайце ў яго камяні!
Анёлы, біце трывогу!..»
Імчаўся архангел на кані,
вёз данясеньне Богу.
На небе быў страшны перапалох.
Анёлы рыкалі, як зьверы...
...Ня ведаю я, як вырашыў Бог,
якія прыняў ён меры.
|
Што значым мы
самі па сабе?..
Семя знаходзіць сябе
ў сяўбе.
У гэтым полі,
гэтым жыцьці
мы павінны
прарасьці.
У гэтым полі,
гэтым жыцьці
мы павінны
узысьці.
У гэтым полі,
гэтым жыцьці
мы павінны
сябе знайсьці.
А па вясьне,
а па сяўбе
мы ўжо
ня самі па сабе.
|
Я фільм глядзеў.
Там – Спартака расьпялі.
Расьпялі ноччу,
калі ў Рыме спалі.
Вісіць Спартак,
канае на крыжы.
А ўнізе, каля ног яго, жанчына
ўзіраецца ўтрапёнымі вачыма:
«Спартак, Спартак...
хоць слова мне скажы!..»
У роспачы хапаецца за ногі.
«Слартак, Спартак...»
У зале плачуць многія.
Ды і ў мяне самога ў горле ком,
і сам сьлязіну я змахнуў тайком...
Спартак, Спартак!
Гэроі ўсіх эпох!
Ці не такі ваш лёс быў у фінале?
Як нехта моцна спаў,
вас расьпіналі,
вы ціха на крыжы сваім каналі,
і білася жанчына каля ног.
|
Дзівак чалавек...
Глядзіць на расінку макавую,
і цэлае сонца
бачыць перад сабой.
Дзівак чалавек...
Бярэ звычайную ракавіну
і чуе ў ёй акіянскі прыбой.
Дзівак чалавек...
Бачыць сьцяжынку гладкую,
а марыць, аб трудных,
цярністых шляхах
зь іх круцізною,
зь іх небясьпечнай загадкаю
і будзе ісьці,
пакуль мае сілу ў нагах.
Дзівак чалавек...
Са стратаю непапраўнаю
ня мірыцца ён ні за што ў душы.
Зь няпраўдай ня мірыцца,
і з крыўднаю праўдаю
ня хоча мірыцца –
хоць кол ты на ім чашы.
Дзівак чалавек...
Яму ў многім адмовілі.
А ён не здаецца,
а ён ня сьпіць па начах.
Ён верыць усё
ў свой перпэтуум-мобіле,
у панацэю,
у цудадзейны рычаг.
Дзівак чалавек...
Яму – Хірасіму, Асьвенцім,
яму, замест імя, –
асьвенцімскае таўро.
А ён паўтарае,
што ёсьць дабро на сьвеце,
што будзе дабро
і што пераможа дабро.
Дзівак чалавек...
Ня можа не спадзявацца,
ня можа ня верыць,
ня можа ніяк!
Дзівак чалавек...
I гэта яго дзівацтва –
ратунак яго,
яго чалавечы знак.
|
Мне снілася, што мяно білі
на нейкай плошчы хунвэйбіны.
Па твары білі, па сьпіне.
Іх хунвэйбінскія дубіны
лупілі-білі так па мне –
як б’юць па пыльным дыване.
Мой учарашні брат і друг
зь мяне і выбіваў мой нізкі,
так званы рэвізіянісцкі,
так званы буржуазны дух.
«За што?! – я спрабаваў пытацца.–
Хіба я не люблю кітайца?
Хіба я вам ня друг і брат?..»
Быў у адказ –
удараў град.
Што ты дакажаш хунвэйбінам,
дубінам іх і ім, дубінам.
Нічога не дакажаш, не.
Тым больш – не наяву, ва сьне.
Яны ж, пад гіканьне і тупат,
пад дзікі рогат, дзікі сьвіст
затым мне учынілі допыт:
– Дык хто ты ўсё ж –
рэвізіяніст?!
Капітулянт? Капіталіст?
Ідэаліст? Матэр’яліст?
Дапытвалі пад шум і свіст:
«Чаму, скажы, не мааіст?!
Чаму маўчыш?
Дыханьне сьпёрла?!»
I да майго ўжо кадыка,
і да майго ўжо, бачу, горла
чыясьці цягнецца рука.
I падступаюць хунвэйбіны,
і ад раз’юшанай крыві
гараць іх вочы, як рубіны.
«Дык хто ты ўсё-ткі? – назаві!»
«Я чалавек, – сказаў я ціха.–
Я чалавекам хачу быць».
I закрычалі яны дзіка,
і сталі крыць,
і сталі выць:
«Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
Дык гэта ж зmдзек,
дык гэта ж кпіны!
Дык гэта ж небывалы зьдзек!
Вы бачылі?! Ён – чалавек!
Вы чулі? Хоча чалавечнасьці!
Ён чалавекам хоча быць!
Дык ён жа горш за ўсякай нечысьці!
Такога мала і прыбіць.
Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
Ён хоча ласкі галубінай,
сьмяяцца хоча і любіць.
А ну-тка даць яму дубіны!
Такога мала і забіць!
Ён хоча думаць,
яму мала,
што думае вялікі Мао
за ўсіх за нас і за яго!
Яму дай думаць! Ого-го-го!
Ён хоча ведаць,
яму мала,
што ведае вялікі Мао
усё і ўся, што дзе і як!
Ён хоча ведаць!
Ён – маньяк!
Ён хоча мець імя,
бо мала
яму імя такога – Мао!
Ня рад такому імю, гад!
Нягоднік! Здраднік! Рэнегат!
Ён хоча мець свой твар,
свой воблік,
сваё сьвятло!..
Ты ж – бледны водбліск
сьвятла, што йдзе, нібы зара,
ад вобліка правадыра!
Ён хоча... Чулі, хунвэйбіны?
(Яны ўзяліся за дубіны.)
Ён хоча... Чулі, хунвэйбінкі?
(Яны ўзяліся за дубінкі.)
Ён ні даўбешкай і ні пешкай,
ён хоча чалавекам быць!
Дык вось ён –
вораг нумар першы,
Якога мала і забіць!
Чацьвертаваць такога мала!
«Няхай жыве вялікі Мао!»
«Няхай жыве вялікі Мао!»
«Наш родны бацька,
наша мама!..»
Далей мне сьнілася:
прышылі
плакат мне на сьпіне – вось зьдзек! –
I ўсьцяж вялікай гэтай шыльды
вялікай літарай аршыннай
накрэсьлілі: «Ён – чалавек».
Адзін такі плакат прышылі,
другі павесілі на шыі
і павялі – на нейкі сход,
на нейкі суд ці эшафот.
Натоўп усьлед крычыць: «Злавілі!»
Натоўп усьлед крычыць: «Зламілі!
Вы бачылі? Ён – чалавек!
Не, ты ня будзеш ім павек!»
Паглядамі, нібы штыкамі,
мяне пранізвалі наскрозь.
Мне пагражалі кулакамі.
Крычалі: «Вось ён! Вось ён! Вось...»
Яшчэ ускрыквалі пад сьвіст:
«Яго – у самы чорны сьпіс!
У самы чорны, самы чорны –
калі такі ён непакорны!
У самы чорны, самы чорны!
Яго ў такія трэба жорны,
каб на муку перамалоць
яго паганы дух і плоць!..»
I тут я ўбачыў раптам жорны.
Такія ў вёсцы бачыў я.
Я ўбачыў жорны той жа формы,
ды толькі большыя ўтрая.
А, можа быць, разоў у дзесяць.
Як толькі іх змаглі падвесіць,
узьняць такія камяні?
Іх зь месца паспрабуй скрані.
Яны паўзьлі аднекуль зьверху,
і па-драконаўску,
па-зьверску
вурчэць адразу пачалі,
як нас убачылі здалі.
Раскрылі пашчу тыя жорны!
О, жах!
Хвіліна – і яны,
азьвераныя валуны,
нас перамелюць,
нібы зёрны.
I тут я закрычаў у сьне:
«Не, не, ня трэба!
Толькі – не!..»
Прачнуўся я ў халодным поце.
Рукой памацаў валасы.
Яны былі ў гарачым поце.
Так, пабылі мы ў пераплёце...
Яшчэ гучалі галасы:
«Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
А ну-тка даць яму дубіны!..
У самы чорны, самы чорны!
Яго ў такія трэба жорны!..»
Я ўзьняў з падушкі галаву.
У ранішнюю сіняву
сплывалі зданьню хунвэйбіны
і дагасалі, як рубіны,
іх вочы... Быццам наяву
я бачыў гэта ўсё, ня ў сьне.
...Сінеўся новы дзень ў акне.
|
I чаму ня стаў я лесьніком,
лес мой, брат мой...
А. Пысін
Ішлі мы ў лес па прахалоду,
па кветкі, ягады, смалу.
Ішлі мы ў лес па асалоду.
I вось – сякерай па ствалу.
Лес нас любіў,
а мы ня любім.
А мы яго сячом і губім.
Ня хочам мы любві ўзаемнай.
Ён нам – свае дары.
А што яму далі ўзамен мы?
Што робім мы ў бары?
Да нас ён –
зь мірам і пакорай.
А мы да яго –
зь мячом.
А мы яго – пад корань,
пад корань,
пад самы корань сячом...
|
Рана ці позна,
позна ці рана
высахнуць слозы,
загоіцца рана.
Рана ці позна...
Рана ці позна,
позна ці рана
суровая помста
спасьцігне тырана.
Рана ці позна...
Як сьветла,
як росна!
Гляджу ўсхвалявана.
А рана ці позна,
позна ці рана.
Рана ці позна...
Рана ці позна,
позна ці рана
хай будзе, што лёсам
наканавана.
Рана ці позна!..
|
Вялікія, сьветлыя будынкі!..
Вы – нібы сьветлых людзей абдымкі.
Вітаю цябе,
канцэртная зала!
Ты многа сэрцу майму сказала.
Убачу вас,
тэатральныя люстры,
і шэпчуць штосьці
мае вусны.
Дзень добры, брат мой,
кінематограф!
Ты сам ня ведаеш,
як ты мне дораг!..
Вялікія, сьветлыя памяшканьні!
Прыміце мой боль, мае шуканьні,
маленьне, сумленьне маё жывое.
Вы – храм мой,
вы – сьвята маё храмавое.
|
Зноў шлак халодны.
Толькі шлак.
Як быць з табой,
маё тварэньне?
Я б’юся, я шукаю шлях,
каб перадаць само гарэньне.
Гляджу – на шлак
наводзяць лак.
А вынік?..
Вынік зноў плачэўны.
Пад яркім лакам той жа шлак,
а не агонь –
жывы, сьвяшчэнны.
А Праметэй –
ён нёс агонь,
жывы агонь браў на далонь.
Як нам зрабіць, маё тварэньне,
каб ты было –
само гарэньне?
Не адыход
і не адгон,
а сам агонь.
|
Памяці I. Хадановіча
Ён нарадзіўся вельмі рана.
Ён нарадзіўся на зары.
А на зары – яшчэ туманна
і яшчэ золка на двары.
Ён нарадзіўся вельмі рана,
калі яшчэ зашмат тумана –
тумана фальшы і падмана,
зашмат імглы і сьлепаты,
зашмат усякай свалаты.
Ён нарадзіўся вельмі рана.
З душою – чуйнай, як мэмбрана,
з душой – адкрытаю, як рана,
ён успрымаў удары зла,
як рана – вастрыё ляза.
Так, ён зь яго жывым сумленьнем,
зь яго высокім уяўленьнем,
на многае глядзеў зь зьдзіўленьнем.
Ён, як дзіця, пытаўся ў нас:
– Навошта гэта –
асьцярожнасьць,
няшчырасьць,
жорсткасьць
і варожасьць?
Навошта? Дайце мне адказ!
Навошта? Ну, скажыце прама.
Навошта? Ну, скажы мне, мама.
Мне, мама, многае няўцям.
Навошта? Ну, скажы мне, Рыта...
Скажыце шчыра і адкрыта, –
навошта гэта ўсё людзям?!
Навошта столькі ім тумана –
тумана фальшы і падмана?
Халоднай чэрствасьці імгла?
Ці, можа, я радзіўся рана
і ўжо зашмат хачу сьвятла?..
...Яго ударылі з тумана,
зь імглы ударылі, зь імжы...
«Навошта, мама, адкажы?»
|
Ня ведаю я, калі і як
ва мне запаліўся гэты маяк,
але ён гарыць і гарыць ва мне
і сьвеціць мне ў маім тумане.
Ня знаю, калі запаліўся ён.
Напэўна, у дні нягоды.
Ды кліча мяне ён да новых дзён
і абяцае пагоды.
I я на яго іду, як марак
ідзе ў непагоду на маяк.
I будзе гарэць ён ясна,
пакуль я і сам ня згасну.
|
Паміраюць ад кулі шалёнай,
ад вады, ад жуды, ад бяды.
I яшчэ – ад зялёнай-зялёнай,
ад зялёнай, як раска, нуды.
Паміраюць марудна-марудна.
Паміраюць шмат дзён і начэй.
Паміраюць марудна і трудна,
паміраць нечакана лягчэй.
I я лёс свой прашу:
«Калі ласка,
дай пражыць мне мае гады
безь зялёнай-зялёнай, як раска,
безь зялёнай сьмяртэльнай нуды!»
|
Трэба вучыцца жыць у дзяцей.
I яшчэ –
у выдатных людзей.
А гэтыя людзі –
вялікія дзеці
у звычайным дарослым сьвеце...
Словам, вучыцца трэба ў дзяцей.
|
Люблю зямлю,
дзе ёсьць дзіцячая казка,
дзе ёсьць дзяцінства
і ёсьць маладосьць.
Люблю зямлю,
дзе ёсьць жаночая ласка
і дружба ёсьць,
і многае іншае ёсьць.
Люблю зямлю.
Зямлю і праклінаю –
дзе казкі таюць, як ранішнія дымы,
дзе здрады знаю
і страты знаю,
дзе ўсё праходзіць
і дзе праходзім мы.
Люблю зямлю я
сэрцам сваім натхнёным.
I праклінаю,
і тым жа сэрцам тужу.
Так і жыву –
паміж любоўю й праклёнам,
так і дзялю між імі сваю душу.
|
Памяці Ул. Маякоўскага
Патронаў адна абойма.
Іх у абойме – пяць.
А ворагаў –
цэлая плойма.
Зь якога пачынаць?
Першая куля –
для ката,
другая куля –
для гада.
Здрадніка зьнішчыць мушу,
трэйцяя куля –
яму.
Чацьвёртым разам на мушку...
Каго там яшчэ вазьму?
Адна застаецца куля.
Зь ёй пачакаю
пакуль я...
|
Бачу: мне сьвята падрыхтавалі.
Прыбралі ўсё,
падрамантавалі.
Шары. Гірлянды.
Медзь блішчыць.
Вясёлая музыка гучыць.
Снуюць распарадчыкі ў народзе:
«Весяліцеся, ды і годзе!»
А мне ня хочацца сьвяткаваць.
Мне болей хочацца смуткаваць.
Скрабуць на сэрцы маім кошкі.
Спагады шукаю у людзей:
«Пачакалі б
са сьвятам трошкі.
Я не магу прыняць удзел».
Але сьвяточна настроены людзі.
Медзь блішчыць.
Карусель імчыць.
Арэлі ўзьлятаюць.
Марш гучыць.
Усё патанае
ў сьвяточным гудзе.
Усе сьвяткуюць.
Адзін я змрочны.
I я ўцякаю –
хутчэй, хутчэй!
Ірвуся скрозь натоўп сьвяточны.
Хутчэй, хутчэй – зь людскіх вачэй!..
Назаўтра быў я у гуморы.
Ня скрэблі кошкі грудзі мае.
I я, вясёлы і бадзёры,
пайшоў туды,
дзе сьвята... Але
ужо не было ніякага сьвята.
Ніхто ня йграе.
Ніхто не пяе.
Зьняты шары.
Гірлянда зьнята.
Вісіць абрывак адзін ад яе.
Яшчэ кавалак паперкі зьмятай
сьвята ўчарашняе выдае...
|
Абрастаем.
Паперамі, рэчамі,
абавязкамі,
звычкамі,
стрэчамі.
Абрастаем болямі, охамі.
Як валун абрастае мохам,
абрастаем мохам абставін.
Абрастаем даўгамі, хвастамі.
Абрастаем, як бераг кустамі.
«Дзе чужое, дзе наша? –
пытаем, –
Дзе расьцём, а дзе абрастаем?» –
Мы пытаем.
Гэта няпроста
абрастаньне адрозьніць ад роста.
На душы маёй –
шчэць густая.
Адчуваю:
ідзе абрастаньне.
Адчуваю: ідзе абрастаньне.
Ды спыніць яго я ня ў стане.
А, быць можа,
спыніць я ў стане?
Можа, ўзяць
ды узняць паўстаньне?
Можа, ўсёю першаасноваю
абудзіцца па-вясноваму?
Жыць пачаць са старонкі новай –
яшчэ чыстай,
яшчэ вясновай?
Толькі як жа мы паўстанем,
калі кожны міг абрастаем,
расстаемся з самімі сабою –
нехта з боем,
а нехта бяз бою...
|
Прыходзіць вясна,
разьліваюцца рэкі.
Выходзяць зь берагоў сваіх.
Прыходзяць страсьці,
і мы, чалавекі,
бурлім, як разьлівы
рэк веснавых.
Мінае вясна,
і вяртаюцца рэкі
ў свае сталыя берагі.
Сьціхаюць страсьці,
і мы, чалавекі,
глядзім на іх, як на грахі.
|
Праўда – тое, што відавочна,
тое, што можна ўбачыць і чуць,
тое, што можна сэрцам адчуць
і нават у сьне бачыць штоночна.
Адкрытаю лічыцца Амэрыка,
калі яе ўбачаць скрозь туман.
Відавочнасьць – праўды мерка,
а ўсё астатняе – падман.
|
Для меней разумных
разумна было б
быць проста болей цьвярозым,
больш тых паважаць,
свой суняўшы апломб,
хто мае большы розум.
Для меней сумленных,
душою глухіх,
было б намнога сумленьней
той факт, што сумленьне ёсьць у другіх,
ня ставіць пад сумненьне.
I ўсім было б лепей,
каб у свой час
збыліся такія зьмены:
дурань ня вучыць розуму нас,
сумленьню – несумленны.
|
– Як падарожжа?
Якія уражаньні?
– Я не заўважыў,
мяне не заўважылі.
– Такое ўражаньне агульнае?
– Было халодна і няўтульна.
– А што запомнілася асабліва?
– Было няўтульна і сіратліва.
– Згушчаеце фарбы – скажыце шчыра?
– Было сіратліва, было сыра.
– Ня скажаш, што ўбачылі вы многа.
– Было халодна і адзінока.
– А, можа, былі якія сустрэчы?
– Быў дождж асеньні,
асеньні вечар.
– Дзіўнае нешта вы гаворыце.
– Я быў адзін у чужым мне горадзе.
– I вас у гасьцініцы не атагрэлі?
– Былі халодныя батарэі.
– Наконт батарэй вы навыдумлялі.
– Не пачынаўся сэзон ацяпляльны.
– А-а, тады зразумела...
|
З жалем гляджу на дзіця,
маленькае, бездапаможнае,
і хочацца памагчы яму.
Але як? Як яму памагчы,
калі толькі само па сабе
яно можа расьці, набірацца сіл.
Са спагадай гляджу на чалавека,
наіўнага, няўмелага, неспрактыкаванага,
і хочацца яму памагчы.
Але як? Як яму памагчы,
калі толькі праз уласны вопыт
ён можа стаць іншым.
З болем гляджу на чалавека,
якога зьнявечыла, скалечыла жыцьцё,
і хочацца яму памагчы.
Але як? Як яму памагчы,
калі толькі само жыцьцё
можа вярнуць яму ранейшы воблік.
Як? Як памагчы чалавеку?
А памагчы яму я павінен.
|
Я прачынаўся з такім пачуцьцём,
з такою няяснай трывогаю,
як быццам ня так штось з маім жыцьцём
ці нешта не так увогуле.
З дому выходзіў я насьпех,
тою трывогаю гнаны.
I раптам пачуў я дзіцячы сьмех,
шчыры і беззаганны.
Мне стала лягчэй у той жа міг.
Потым я ўбачыў дзяцей саміх,
занятых сваёй гульнёю,
вясёлай сваёй гаманою.
Маё неспакойнае пачуцьцё
нібы зьняло рукою.
Я ўсёю істотай адчуў:
жыцьцё
ідзе сваёй чаргою.
|
Маўчаньне бывае рознае.
Адны маўчаць таму,
што вельмі асьцярожныя, –
баяцца розных табу.
Маўчаньне бывае рознае.
Маўчаць занадта цьвярозыя.
Скептыкі маўчаць:
«Ну што карысьці крычаць?».
Маўчаць і абыякавыя –
твары масьляна-лакавыя.
Што ім да таго,
да болю майго і твайго!
Ёсьць маўчуны – аматары
сьмеласці чужой.
Разьвесяць свае лакатары:
«Ой, як цікава, ой!»
Маўчаньне бывае рознае.
Яшчэ ёсьць маўчаньне грознае.
Маўчыць чалавек, трывае,
маўчыць, як і побач маўчаць.
I раптам рашуча зрывае
з вуснаў сваіх пячаць.
I раптам сябе ўзрывае:
«Я больш не магу маўчаць!»
і скажа такое адчайнае...
Калі ўжо і маўчаць –
дык я за такое маўчаньне.
|
«Чалавек маленькага роста,
чаму ня рос, на чыёй віне?»
Чалавек адказвае проста:
«Гэта залежыць не ад мяне».
«Чалавек маленькага розума,
мог ты быць разумнейшым ці не?»
Чалавек гаворыць цьвяроза:
«Гэта залежыць не ад мяне».
«Чалавек душы маленькай,
Мог ты лепшым быць ці не?»
Чалавек маўклівы нейкі,
не адказвае ён мне.
Мабыць, цяжкае пытаньне.
Чалавек маўчыць нездарма.
Хібам нашым ёсьць апраўданьне,
подласьці апраўданьня няма.
|
Рабілі зямную справу –
звычайную, звычную, даўнюю.
Рабілі рупна і зь веданьнем,
як робяць з часоў спрадвечных
другія зямныя справы...
Спачатку мылі нябожчыка,
потым пераадзявалі
яго ва ўсё новае,
бо на той свет трэба
зьяўляцца ў новым і чыстым.
Грукалі сякерамі,
труну рабілі мужчыны.
А ў гэты час жанчыны
варылі клёцкі і кашу –
варылі для памінак.
Адны былі каля печы,
другія ж каля нябожчыка
плакалі-галасілі:
«А на каго пакінуў,
а нашто памёр».
Пад вечар сказаў нехта,
больш за другіх разважлівы,
што пара на могілкі,
бо сонца можа зайсьці.
Панесьлі ў труне нябожчыка,
панесьлі нагамі ўперад
(усе зямныя справы
робяцца ў пэўным парадку),
павезьлі за вёску ў лясок.
Магіла была гатова.
Апёршыся на лапаты,
чакалі далакопы,
калі закопваць ім.
Труну апусьцілі ў магілу,
па жменьцы зямлі кінулі.
А нехта, больш дасьведчаны,
кінуў яшчэ і манет.
Мужчыны сталі закопваць.
Рабілі яны гэта
рупна і дзелавіта,
быццам яны рабілі
звычайную, звычную справу.
Вярталіся ў вёску з могілак
ужо на захадзе сонца.
Вярталіся з адчуваньнем,
блізкім да палёгкі, –
яны ж зрабілі як трэба
сваю зямную справу.
|
Добра, што сінь
за акном згушчаецца.
Добра, што гасьне
гэты прамень.
Добра, што гэты дзень
канчаецца –
гэты цяжкі, невыносны дзень.
Ціха. Ніхто ні з кім
не спрачаецца.
Ціха. Ніхто ні з кім
не страчаецца.
Сьцішыўся вецер.
Сьцішыўся сын.
Добра, што прыцемак
згушчаецца.
Добра, што гэты дзень
канчаецца.
Бо не хапіла б іначай сіл.
|
Даўно мінула маё сьвітаньне.
Мінае мой поўдзень,
мінае мой дзень.
Пачынаецца доўгае разьвітаньне,
з табою, жыцьця нязгасны прамень.
А там і мой вечар,
мой ціхі вечар.
За ім – бясконцая ноч мая.
Узыдуць зоры
над лёсам маім чалавечым,
ды гэтых зораў
ня ўбачу болей я.
|
Вось і ты, як другія,
просіш: «Не шумі».
Як быццам твая стыхія –
гэта сьвет цішыні.
Як быццам (вось недарэчнасьць,
жывеш – дык жыві ды шумі!)
уперадзе ў нас ня вечнасьць
бязьлюднай цішыні.
|
Ляцеў груган.
Сеў на курган.
Агледзеўся павокал.
Знаёмае штось заўважыў груган
сваім старэчым вокам.
Ці то гэты дуб,
ці то гэта косьць,
ці роў той, –
яму нагадалі
яго, груганову, маладосьць,
яго, гругановы, балі.
Здаецца, вось тут, –
бо той жа роў,
тыя ж валун і дрэва, –
ляжалі трупы,
стаяла кроў,
еш – колькі табе трэба.
Здаецца, вось тут
і быў той баль,
тая салодкая трызна.
Калі то было?
Яму ж амаль
дзьвесьце, калі ня трыста.
Калі насыпаны
гэты курган?
Хто ведае,
хто знае...
Сядзіць груган.
Глядзіць груган.
Сваю маладосьць ўспамінае.
|
Знайсьці б які пакойчык кутні,
і там, забіўшыся ў куток,
аддацца радасьці пакутнай –
пісаць: радок!
Яшчэ радок!
Забрацца б на пустынны востраў,
за трыдзевяць зямель і вёрстаў,
узяўшы толькі стопку кніг.
I – начытацца ўволю іх!
Разуцца б і пайсьці сьцяжынай –
то травяністай, лугавой,
то гладка ўбітай, палявой –
нагамі ўбітай, не машынай.
Вярнуцца б зноў у маладосьць,
цябе сустрэць, яшчэ чужую,
і жыць пачаць бяз гэтых вось...
ты ведаеш, пра што кажу я.
Вось твой лясок.
Вось твой пясок.
Вось твае сосны.
Твая яма.
Пачуць бы яшчэ раз:
«Сынок».
Паклікаць бы яшчэ раз:
«Мама».
|
Як дружна мы
востраў свой абжывалі!..
Навокал шумелі
халодныя хвалі.
I шквалы гулі,
і вылі шакалы,
і стылі на ветры
маўклівыя скалы,
і нейкія птушкі
крычалі нема,
крычалі і біліся ў шэрае неба.
А мы абжывалі
свой востраў пустынны.
Мы грэлі адзін аднаго,
калі стылі.
Мы мужнасьць адзін у адным шукалі,
калі падыходзілі блізка шакалы.
Адзін аднаго
засланялі аддана,
калі пагражаў парыў урагана...
Як мы адзін аднаго адчувалі!
Як дружна мы востраў свой абжывалі!
Як мы адзін аднаго любілі!
Як шчыра мы справу сваю рабілі!..
Калі ж мы, стаміўшыся, засыналі,
нам сьнілася:
сьцішыліся хвалі.
Суняліся шквалы,
ня выюць шакалы,
ня стынуць на ветры
маўклівыя скалы.
I птушкі пяюць,
не крычаць болей нема,
высока ўзьлятаюць
у сіняе неба.
Высока, высока...
|
|
Жанчына насустрач мне ідзе, або пласьцінка, якая заела
|
|
Лірычны жарт
|
Жанчына насустрач мне ідзе.
Жанчына насустрач мне ідзе.
Жанчына насустрач мне ідзе.
Радасьці быць ці быць бядзе?
Жанчына насустрач мне ідзе.
Жанчына ідзе.
Жанчына ідзе.
Насустрач ідзе.
Жанчына, жанчынка...
Заела пласьцінка.
На помач заве.
Заела, заела, заела, зае...
Жанчына насустрач мне ідзе.
Радасьці быць ці быць бядзе?
Жанчына, бачу рухі твае.
Жанчына, бачу рукі твае.
Жанчына, бачу губы твае.
Жанчына, бачу зубы твае.
Белыя, белыя зубы твае.
Заела, заела, заела, зае...
Жанчына праходзіць міма мяне.
Жанчына праходзіць міма мяне.
Жанчына праходзіць міма мяне.
Міма мяне.
Міма мяне.
Жанчына вось-вось мяне абміне.
Мяне абміне.
Мяне абміне.
Заела, заела, заела, зае...
Я чую побач крокі яе.
Я чую побач токі яе.
Я чую побач дыханьне яе...
Дыханьне яе,
дыханьне яе,
дыханьне яе...
Заела, заела, заела, зае...
Жанчына міма мяне прайшла.
Жанчына міма мяне прайшла.
Жанчына міма мяне прайшла.
Міма прайшла,
міма прайшла.
Міма мяне.
Заела, заела, заела, зае...
Жанчына, чую крокі твае.
Жанчына, бачу ногі твае.
Жанчына, бачу ногі твае.
Ногі твае.
Ногі твае.
Ногі твае.
Заела, заела, заела, зае...
Заела пласьцінка,
на помач заве.
|
Вось-вось растаюць ледзяшы.
Ідзе вясновы дождж пяшчоты –
патрэбны для травы душы
і для лістоты ўсёй істоты.
Як безь яго змаглі б мы!
Што ты!
Зь ім мы і робімся людзьмі...
Ідзе вясновы дождж пяшчоты,
ідзе маёвы дождж любві.
|
Было так радасна і хораша!
Ты, як агонь, ахапляла горача.
Было так дзіўна і цікава!
Ты, як вада, мяне абцякала.
Ты, нібы вецер, мяне абвявала.
Ты, нібы вецьце, мяне абвівала.
Ты, нібы лісьце, шаптала нешта.
Ты, як зямля, стагнала грэшна.
Потым гучала музыка ціхая:
тайну вялікую спасьціг я.
|
Гудзела, гуло ў маіх вушах.
Гудзела, гуло ва ўсім маім целе.
А зь целам была заадно і душа –
суладна яны зьвінелі, гудзелі.
Як мора у бераг,
так біўся той гул
ў мае барабанныя перапонкі.
I мроіўся белы, рамонкавы луг:
ад краю да краю бялелі рамонкі.
Гудзела, гуло ў маіх вушах.
Гуло і зьвінела ва ўсёй істоце.
Гуло на высокай пранізьлівай ноце.
I я зразумеў –
о, шчасце! о, жах! –
што значыць той гул,
што значыць той луг.
Я быў улюбёны.
Я быў, як усе мы.
I я, як зьвяно,
уключаўся ў ланцуг
любові, яе ўсепланетнай гістэмы...
|
Як мы жылі,
як мы любілі? –
Што той запаветны сучок губілі,
на якім сядзела любоў
і буркатала, накшталт галубоў.
Якія словы зьляталі з вуснаў?
Што той сучок аднойчы хруснуў,
і адляцела наша любоў
стайкаю спуджаных галубоў.
Як мы жылі,
як мы любілі?
Як мы пра тое зусім забылі,
мы, халодныя ілбы,
што пачуцьцё – не галубы?
ІПто голуб вернецца,
ён – хатні,
а дзікую радасьць злаві!
Што не пустуюць галубятні,
а душы пустуюць безь любві...
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Я знайшоў вызначэньне
сваім вершам, –
тым, што напісаны,
і тым, што яшчэ не напісаны
і сьпеюць недзе ў нетрах
маёй душы.
Вершы мае –
гэта пісьмы.
Гэта толькі пісьмы.
Пісьмы ў мінулае,
пісьмы майму папярэдніку.
Я хачу ведаць, ці не мае
ён да мяне якіх прэтэнзій,
я хачу спытацца,
ці няма ў яго, мёртвага,
якой-небудзь крыўды на мяне, жывога.
Вершы мае – пісьмы ў будучае,
пісьмы да маіх патомкаў,
я хачу ведаць,
помняць яны мяне
ці ня помняць.
Я хачу ведаць, ці памагае ім мой вопыт,
і хачу пакінуць ім
свой запавет
(у адносінах да патомкаў
вершы мае – духоўны запавет).
Вершы мае – мае пісьмы.
Мама, ты атрымоўваеш
мае пісьмы?
Ці яны да цябе не даходзяць?
Ці, можа, я не так пішу адрас?
Я пішу: «Магіла маці».
А можа, трэба пісаць неяк іначай?
Можа, патрэбны нейкі іншы
больш дакладны адрас?..
Вершы мае – мае пісьмы.
Пісьмы людзям.
Тым, якіх я люблю
і якім не магу не сказаць,
як я іх люблю.
I тым, якіх я не люблю
і якім я павінен сказаць,
што я іх не люблю.
Вершы мае – мае пісьмы,
I пішу іх не для таго,
каб напомніць пра сябе,
каб напомніць аб сваім існаваньні.
Не, я пішу для таго, каб напомніць
аб нашым усеагульным існаваньні,
каб усе помнілі
аб жыцьці ўсіх.
Вершы мае – мае пісьмы.
I паколькі гэта так,
то я пішу іх недарэмна.
Проста вершы могуць не чытаць,
проста вершы могуць есьці мышы.
А пісьмы – не.
У пісьмаў іншы зусім лёс.
Вершы мае – мае пісьмы.
На адны я атрымаю адказ.
На другія адказ
будзе ісьці доўга-доўга,
як ідзе на зямлю сьвятло
ад далёкай зоркі.
Адказ можа прыйсьці тады,
калі мяне ўжо ня будзе.
Але гэта мяне не палохае.
Галоўнае, што такі адказ будзе.
Вершы мае – мае пісьмы.
А мне трэба напісаць безьліч пісем.
Колькі на зямлі чалавек?
Некалькі мільярдаў?
Ну вось я павінен буду напісаць
некалькі мільярдаў пісем.
Кожнаму чалавеку па пісьму.
А колькі людзей будзе на зямлі?
Цяжка сказаць?
Усё адно я буду пісаць ім.
I буду настойліва пісаць
сваёй маці.
Можа, якое і дойдзе.
Буду настойліва пісаць,
пакуль не сустрэнемся зноў зь ёю
і ў мяне ня будзе магчымасьці.
сказаць ёй: «Мама!»
I буду настойліва пісаць пісьмы туды –
у тую сінюю прастору, тую далеч,
недасягальную майму зроку
і нават маёй сьвядомасьці,
пакуль ня прыйдзе адтуль адказ.
I калі гэты адказ
будзе ісьці доўга вельмі,
як ідзе сьвятло ад далёкай зоркі,
і калі ён прыйдзе тады,
як мяне ўжо ня будзе,
то пашлюць мне адказ па адрасу,
па якому я пішу сваёй маці...
|
|
|
|
