Раз у дзень задушны, якраз апаўночы, Іду я дадому... а нёмна і ўюга — Не каб заліўшы саўсім ужо вочы, Але так, у меру падвыпіўшы туга; Іду і мяркую: ці то цяпер шчасьце, Як паноў ня стала, ці то была доля? І лічу на пальцах: паншчызны дванасьце, А гадоў да трыццаць, як настала воля... Там быў аконам, камісар і цівун, Намесьнік, лясьнічы, хмістрыня, паны. I кожны меў права узяць за бізун, I кожны меў права да нашай сьпіны... А цяпер?.. Ой, штосьці кепска выходзе, Цяпер ці ня болей настала паноў, Ня надта свабодна у гэтай свабодзе. I давай я лічыць паноў новых зноў: Стараста, соцкі, пісар, старшына, Пасрэднік, ураднік, асэсар і суд, Зьезд міравы, прысутства і сход... Аж паднялася са страху чупрына, Аж пальцаў ня стала на весь гэты шчот. А пальцамі ж трэба карміць гэты люд!.. Іду... калі, шусьць, як маланкай спаліць, Стаіць, так якраз, што умёр, аканом. Прыгледжуся – ён, тыкі ён і стаіць, I стрыжаны ж вус, і стаіць зь бізуном... Схудаўшыся толькі: скура ды косьць. А белы весь чыста, белы як сьнег, Толькі на сэрцы плямачкі ёсьць I плямкі на пальцах – мусіць, то грэх?.. «Браціку, – кажа, – браце Мацей! Ратуй маю грэшную душу З чысца, з рук подлых чарцей, Альбо навекі загінуць я мушу! Дваццаць пяць лет, што у чысцы я пёкся, Усе грахі выбыў, усіх жа адрокся, Толькі на сэрцы вот грэх, як смала, Прыліп да мяне і ня змыты; То за жонку тваю: саграшыў, як жыла, За цябе, што нявіньне быў біты. Ох, ідзі ты са мной, зачарпнуўшы вады, Аж да чысцу таго, аж на дне, I выбач ты мяне, што, як быў малады, Твая жонка-краса спадабалася мне. I палій ты вадой мне на сэрца, Мацей, Буду Бога маліць за цябе, за дзяцей!» Я заплакаў з жалю, але думаю: досьць Нацярпеўся і ён, балазе што жывы, Гэтак ссох ад агню – толькі скура ды косьць. Пайду ў чысьцец я той, пагляджу на дзівы! I дзівы ж, браце мой, у тым чысцу, але! Чэрці кормяць смалой і гатуюць ў смале, I цягаюць, і рвуць, запрагаюць у воз, Кручком цягнуць кішкі і зубамі за нос, Вочы колюць ражном, пазурамі рвуць твар, Скрабуць скуру нажом, як на боты тавар. I каго ж тут няма? – тут і пан, і жабрак, Ганарал і салдат, аканом і мужык. А што баб і дзявок – сказаць так – Ўтрое больш, як мужчын ёсьць на лік. Хто за што, а як баб – дык найбольш за язык. Языкі ж даўжыні – так, як добры ручнік. Іх і паляць смалой, і нажамі скрабуць, I ніяк дабяла прапаліць не магуць. Надта шмат маладых, што дурылі мужоў; Чараўніц а і зводняў старых, Тут я шмат і знаёмых найшоў, Але так не чапаў ужо іх. З мужыкоў тут ня надта каб шмат, А ўсё больш дык багатых паноў. На зямлі адцярпеўшы, наш брат На той сьвет, як па масьле, пайшоў. А панам дык і трудна цярпець Без прывычкі, дык стогнуць, аж страх! Глянеш, пан, як, здаецца, мядзьведзь, А чорт дышлам запрог і трах-тарарах, Бічам б'е, ражном пора у тыл, Морду круце набок і за кудлы трасе; Стук і крык, аж віхор круце пыл, Так пан чортавы воз той нясе. Там паны і муруюць й аруць, Вымятаюць і сьвіньні пасуць, А смалу дык, як мёд, там жаруць, А каменьня, як горы, нясуць, – Усё ў пекле каб дно як зрабіць, А ўсе толку няма іх работы нігдзе: Тут яны робяць ўсё, абы збыць, I там ім гэтак работа ідзе. Я ж то думаў, што ксяндзоў тут няма. Калі зірк! аж і ксёндз тут сядзіць: Чорт яго аблажыў грашыма, Запаліў у грашох тых, і ксёндз так гарыць. А другі дык вісіць, але як? – Дык і стыдна мне вам гаварыць, А са стыду чырвоны як рак, Вочы жмура, як кот, і гарыць. А тут баба яго так кляне Ды так лае з астатніх жа слоў, Што, каб гэтак хто лаяў мяне, Я б яго зь сьвету даўно перавёў. Станавы, старшына і тый тут. Тым дык чорт усё грошы зьбярэ, Скруце цьвёрды круцель або жмут Ды у горла запрэ і даўбешкай пярэ; Каласірам ці чым там паліў, I жмут той у горле агнём запаліў... Але ж і ёсьць там народу, аж цьма! I роду ўсякага, і стану, і веку, Хто ня жыў на зямлі, таго тут няма; Няхай Бог сьцеражэ там быць чалавеку! Ледзь я прайшоў аж у тую кануру, Гдзе аконам Бізуньскі цярпіць. Чорт і яго запрагае у фуру. Спацеўшы, бедны, а енча: «Дай піць!» Я брызнуў крапідлам на твар, Ён аж зрадзеў, як дзіця, Як хапіўся рукой за той каламар, Што узяў я з вадой яму для піцьця, Дык высахла зараз вада аж да дна; Ён стаў такі сьветлы, як гэты дымок, Стаў нікнуць, засталася пара адна, I зьнік так, як нікне на слоньцы аблок. Ня помню, як выйшаў я з чысцу таго, Праснуўся у хаце на печы аж днём. Усе кругом плачуць, ня ведаць чаго, А пале мяне дык так, як агнём! Трашчыць галава, баляць усе косьці, I надта вады зажадалася піць. Напіўся і зноў паў я у млосьці!.. От давялося ж у чысцы мне быць.
|
|