У нашай вёсцы нябожчык Ануфры
Калісьці разумны быў і заможны;
Яго два кублы, жончыны куфры
Поўныя былі, – там скарб быў рожны:
Старыя спанцэркі, жупан гранатовы,
Палотны, сукны, шапкі, спадніцы...
Дзьве пары коні, а сьвіран новы
Ламаўся ад жыта, гароху, пшаніцы.
Быў працавіты Ануфры Скірдзель,
Жонка была і дзетак кучка.
Усе прымёрлі у восем нядзель,
Толькі застаўся Ануфры, як пучка.
Сядзіць і плачыць, запёршыся ў хаце,
Ноч на магілках родных праводзе;
У гаспадарцы ж – страта па страце:
Зараза на быдла, пажар і злодзей...
Скаціна пала, гумно згарэла,
Коні пакралі ў час рабочы,
А тут і плата на выкуп прысьпела,
Зборшчык, як дым той, лезе ў вочы.
Прадаў Ануфры усю худобу,
Выплаціў выкуп, падаткі і збор.
Звара, бывала, гаршчэчак бобу
I жывіцца так, абы не умёр.
Лета даждаўшы, даў Бог недарод:
Згнілі на полі збожжа і сены,
Бульба зьвялася, згінуў гарод, –
А на аплату няма перамены!
Зборшчык Скірдзеля зьвець на расплату,
Грозе ў работу наняць на чыгунку,
Прадаць і злыдні, прадаць і хату...
Бедны Ануфры! Няма ратунку!
Пазвалі ў воласьць, а тут старшына
П’яніцай лае, аж дзівяцца людзе.
«Зямлю трымае, – кажа, – скаціна,
А плату несьці, думаў, ня будзе?»
Ануфры з жалю расхлістаў грудзі,
Зьняў крыжык, скінуў шкаплеры.
«Глядзіце, – кажа, – добрыя людзі,
Вот скарб мой – знак маей веры, –
Хіба што д’яблу прадам сваю душу,
Каб грошы ён на падаткі мне даў,
Як тут ужо згінуў і там згінуць мушу,
Бо ужо чорту і душу прадаў!..»
Усе аж струхнулі. Бліснулі вочы,
I сьлёзы старому сыпнуліся цуркам.
Пайшоў на магілкі, дзе ходзе штоночы,
Там начаваў, як штораз, пад прыгоркам.
Назаўтра, узяўшы кошык старэнькі,
Пайшоў на ройста у пушчу
Зьбіраць сыраежкі, лісіцы, апенькі.
Забраўся ў заломы, у гушчу, –
Аж чорт з-пад асіны вылазе
I нясе капялюх з грашыма.
Зараз Ануфры прыпомніў на разе,
Што трэба плаціць, а тут грошы няма!
Чорт пакланіўся, апенькі забраў,
Ануфраму сыпле у кошык дукаты;
Высыпаў, сьвіснуў, полы задраў...
Ануфры з грашыма вярнуўся дахаты,
Зараз у воласьць усе недаімкі,
Усе падаткі якраз адлічыў,
Купіў валы і два перазімкі,
Наеўся смагла, лёг, адпачыў.
Як стаў гаспадарыць, дык родзе,
Што дзівіць усяк, паглядае...
А на магілкі кожны дзень ходзе
I на мшу даець, бядзе спагадае:
Пазыча, даруе, гдзе трэба – паможа,
Хто з стыду ня просе – асоча,
Уночы сам грошы паложа
I надта ня любе, як браць хто ня хоча.
Чорт аж кіпіць, аж скрыгоча,
Што гэтак Ануфры жывець:
Ня толькі чорту служыць ня хоча –
Сьвянцонай вадой кожны раз абальець.
Чакае чорт сьмерці: у запечку сеў.
Ануфры чытае жывоты сьвятых...
Поснай заціркі на палудзень зьеў,
Перажагнаўся, задыхаў і сьціх!..
I чорт не пасьпеў аглянуцца,
Як дух той празь дзьверы шмыгнуў,
Сеў на касьцёле і грае на дудцы!
А чорт на касьцёл не сягнуў!
З таго часу і да гэтай пары,
Як палягуць людцы адпачыць, –
Усю ноч аж да раньняй зары
Чорт на чатах здалёку стырчыць
І чакае, ці дух той ня скоча.
А ў поўнач, у буру, так дзьмець,
Аж сьвішчыць, аж вые, гагоча,
Аж кавалкамі гонты парвець...
Тагды дух раскалыша званы,
Як толькі каторы дзылікне
(А пазвону баяцца ж я н ы),
Так і вецер, і чорт разам зьнікне!
|
|
