Я на душы ўражлівай маю

Жыцьця мінулага пячаць:

Схачу свой вольны верш пачаць -

І ўраз пра прошлае згадаю;

У даль вядуць мяне сьляды

Да вас, дзіцячыя гады.

Ўстае перад маім паглядам

І вулка, веючая сном,

І ціхі, старасьвецкі дом

З цяністым, адзічэлым садам;

Над ім шпакоўніца ўгары,

А ўкруг схіліўся тын стары.

Дом гэты да паноў Забелаў,

Суседзяў нашых, наляжаў;

Я змалку там штодзень гуляў,

З дзяцьмі іх лез на дахі сьмела,

Рваў яблыкі, рабіў садом

І крыкам поўніў цэлы дом.

Вясёла йшлі гулянкі нашы:

Пад шум і гук размах рукі

Зьбіваў здалёку гарадкі,

Быў чутны сьмех пры відзе "кашы",

І кожны стрымываў свой плач,

Калі ўразаўся ў плечы мяч.

А вечарком мы выпускалі

Ў паветра белых галубоў:

Зрабіўшы неколькі кругоў,

У вышыню яны шыбалі,

Як чысты сьнег, кружылі там

І падалі на дахі к нам.

Калі ж сачыўся бледнаваты

Зор сініх сьвет праз небасхіл

І уплятаўся вулак пыл, -

Мы ўсе пяялі каля хаты,

І напаўняў нягучны хор

Маркотнай песьняй сьціхшы двор.

Так у гулянках пралятала

Маё дзіцячае жыцьцё,

А поруч ціхае дзіцё

Дачка Забелаў, узрастала.

Яе я мала знаў: яна

Ўсягды была сама, адна.

Жылося цяжка Вэраніцы

(Хай так дзяўчынку будзем зваць):

Яе памерла рана маць

І не было саўсім сястрыцы,

А бацька сэрца хоць і меў,

Ды прытуліць яе ня ўмеў.

І змалку шчыра палюбіла

Хавацца ў сад стары яна,

Дзе веяло дыханьне сна,

І цішыня ў паветры плыла,

І нерухомы быў спакой,

Маўляў у глыбіні марской.

Не калыхнуцца лісьцяў хвалі,

Успляснуўшы пенаю цьвятоў

Паверх чарэшневых кустоў;

Кіпіць шум места дзесь там далі,

А тут і глуха і цямно, -

Не зварухне марское дно.

І забывала Вэраніка

Між зёлак с кніжкай аба ўсём,

А ўзгляне - сад кіпіць жыцьцём:

Над ёю куст шыпшыны дзікай,

Бруяе блізка сонны шмель,

І горка пахне тонкі хмель.

Ізноў страніца за страніцай

Раскрытай кнігі шалясьціць;

Нячутна час кудысь бяжыць,

Раяцца думкі Вэранікі, -

Усё расьце душа яе

І ў паўнаце красы ўстае.

Калі ж асеньнія навіны

Зьмянілі сад, калі зь бяроз

Рваў лісьце вецер, а мароз,

Наліўшы ягады рабіны,

Траву губіў, і мы нагой

Ўзрывалі прэлых лісьцяў слой;

Калі патроху чырванелі

Чаромха, ліпа, стройны клён,

А гнёзды змрочныя варон

Між голага гальля чарнелі,

І грозны вечара пажар

Пылаў між бура-шызых хмар;

Калі асеньні вецер дзіка

Стагнаў і глуха па начах

Грымеў у наш жалезны дах, -

Тады да лета Вэраніка

Ад нас зьнікала ў інстытут

І не будзіла згадак тут.

А час усё каціўся далі

Хаваючы на дне гадоў

І гарадкі і галубоў;

Мы непрыкметна падрасталі,

А іншы ўжо шчыпаў вусы

І лічыў іх гарой красы.

І толькі ўжо тады я ўгледзеў

Што поруч, як цьвяток лясны,

Ўзрасла ў красе сваёй вясны

Дачка самотная суседзяў.

I - помню я - тады жа ўперш

З маей душы паліўся верш.

Ён там кіпеў струёй жывою,

Праз холад мысьлі працякаў

І ў цьвёрдых формах застываў,

Як воск гарачы пад вадою,

Каторым трэба вам гадаць,

Аб чым той вершык меў казаць.

Я ж сам скажу йшчэ тое толькі,

Што к Вэраніцы твор паслаў

І млеў і ўсё адказ чакаў.

Аж вось прайшло маруды колькі

Трывожных дзён, а ўсё няма

Ні Вэранікі, ні пісьма.

Калі ж я неяк зь ёй спаткаўся,

Загаварыўшы, як у сьне, -

Яна зірнула на мяне,

І раптам з вуст яе сарваўся

Такі бязьвінны, чысты сьмех,

Што на яго злавацца - грэх.

Сьмех гэткі маюць толькі дзеці

Ды людзі зь яснаю душой;

І ён, як жаваранак той,

Зьвінеў і ўжо каханьня сеці

Нячутна нішчыў, як ураз

Сарваўся, дрогнуў і пагас.

Накрыла ясны твар дзявочы

Задумы сумная імгла,

На плечы ручка мне лягла,

Спагадліва зірнулі вочы,

І даляцеў к маім вушам

Ласкавы шэпт: "Мо больна вам?"

Не, зорка, мне было ня больна,

Бо бачыла адно душа,

Як ты сьвяжа і хараша,

Як рада ты жыцьцю нявольна,

Уся пад срэбнаю расой

Са йстужкай скромнай між касой.

І мела дзеўча выгляд маці,

Калі тады ка мне яна,

Трывожнай ласкаю паўна,

Схілілася як да дзіцяці,

Зіяючы перада мной

У новай пекнасьці жывой,

У тэй, што з постацьцю дзяўчыны

Зьлівала мацеры чэрты.

О, як прыгожы-дзіўны ты,

Двайной красы аблік ядыны!

Ажыў у ім твой вечны цэль,

Мадонн тварыцель, Рафаэль!

І прад высокаю красою,

Увесь зачараваны ёй,

Скланіўся я душой маёй,

Натхнёнай, радаснай такою,

А ў сэрцы хораша было,

Там запалілася цяпло.

Дасюль ешчэ яно пылае;

Здаецца - ўмёрла, але ўраз

Праб'ецца зноў, і пройшлы час

Прад ім у згадках праступае,

Як пры агню ці цеплаце

Таемны подпіс у лісьце.

І конь крылаты да Парнаса

Мой дух імчыць тады, каб я

Былое апяваў пасьля.

Ды як знайсьці сьляды Пэгаса

На бруку места? Цяжка ўперш!

Спачынь жа трохі, верны верш!