Ларыса Геніюш (дзявочае прозьвішча Міклашэвіч) нарадзілася ў 1910 г. у маёнтку Жлобаўцы Гродзенскага павета (цяпер Ваўкавыскі раён) у шматдзетнай і заможнай сям'і. Вучылася ў польскай школе, у 1928 г. скончыла Ваўкавыскую Польскую Гімназію, якія не змаглі пазбавіць яе выразна ўсьвядомленай беларускасьці. Захоплена знаёміцца з сусьветнай літаратурай - польскай, скандынаўскай, англійскай клясікай. Тады і пачала пісаць вершы. У 1935 г. пабралася шлюбам зь Янкам Геніюшам, выпускніком Карлавага Ўніверсітэту (Прага). Шлюб карэнным чынам зьмяніў жыцьцё: маладыя прыязджаюць у Зэльву. Тут Л.Геніюш пазнаёмілася з бунтарнай паэзіяй М.Танка і зборнікам Я.Купалы «Шляхам жыцьця». У 1935 г. Ларыса Геніюш нарадзіла сына, і сьветлашчырыя матчыны пачуцьці былі занатаваныя ў патаемным сшытку.

У 1937-48 гг. жыла зь сям'ёй у Празе. На новай кватэры суседкаю Геніюшаў аказалася А.Косач-Шыманоўская, сястра Лесі Украінкі, чыю паэзію Л.Геніюш вельмі любіла. Ларыса Геніюш была сакратаром прэзідэнта БНР В.Захаркі, займалася захаваньнем і ўпарадкаваньнем прэзідэнцкага архіву, апякунствам беларускіх эмігрантаў, палітычных уцекачоў і ваеннапалонных. Вершы Геніюш спрабавала пісаць яшчэ на Радзіме, але толькі ў Празе адчула магутны творчы імпульс. Друкавацца пачала ў 1939 г. у бэрлінскай газэце беларускай эміграцыі «Раніца».

У 1942 г. у Празе выйшаў першы зборнік яе паэзіі «Ад родных ніў». Літаратурны талент Л.Геніюш дасканаліўся імкліва. Ад часу першай публікацыі на старонках «Раніцы» да выхаду першага зборніку прайшло ўсяго 2 гады. У кнігу трапіла далёка не ўсё напісанае. «Ад родных ніў» уяўляла зь сябе выбранае зычлівым да паэткі і патрабавальным да паэзіі В.Тумашам (будучым шматгадовым кіраўніком Беларускага Інстытуту навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку). Зьместам і тэматыкай кніга набліжалася да паэзіі Я.Купалы. Матывы волі і настальгіі па пакінутай Радзіме літаральна пранізваюць усе вершы.

Пайшлі рэцэнзіі, дзеячы шукалі кантактаў зь вядомай паэткай. Вызначыўся ў гэтай справе колішні дыпламатычны прадстаўнік БНР у Канстанцінопалі Іван Ермачэнка, які здолеў увайсьці ў давер як да акупацыйных уладаў, так і да пражскіх беларусаў. Зь яго ініцыятывы быў створаны пражскі аддзел Беларускага Камітэта самапомачы, у якім сам ініцыятар стаў старшынёй, сакратаром быў абраны А.Бакач, а Л.Геніюш атрымала пасаду скарбніка. Янка Геніюш увайшоў у склад рэвізійнай камісіі. (Палітычныя амбіцыі І.Ермачэнкі праявяцца пазьней, калі ён даможацца кіраваньня ўсёй Беларускай Самапомаччу, стане дарадцам Вільгельма Кубэ) Пасьля выхаду кнігі Геніюш «Ад родных ніў», куды ўвайшлі вершы аб перакроеным родным краі, гестапа пацікавілася - а дзе ўхвала пераможнага паходу nach Osten, чаму няма ні радка пра фюрэра? (Праз шэсьць гадоў ужо МГБ папракне аўтарку ў адсутнасьці "савецкага патрыятызму", у ігнараваньні "мудрай палітыкі генералісімуса".)

«А яна, на кускі пакрамсаная, у хлусьлівым чужым тумане, плугам родных сыноў неўзараная, ціха помачы просіць ў мяне...» - так напіша яна, наведаўшыся на Радзіму ў 1943 г. Навіны былі страшныя - маці загінула на высылцы ў Казахстане, бацька расстраляны бальшавікамі ў Гродна. Сьвятара Якабсона, які хрысьціў сына Юрку, расстралялі энкавэдысты на вачох прыхаджанаў.

РЈ Зэльве РґР° Р›.Геніюш завітаў беларускі С…РѕСЂ Р·СЊ Беластока, зайшлі РїР° РґСѓС…РѕРІСѓСЋ падтрымку. Р›.Богуш прыгадваў потым: «Праз РІСѓСЃРЅС‹ СЏРµ недзе аж Р· глыбіні сэрца падаюць шчырыя словы падзякі Р·Р° тое, што РјС‹ завіталі Р·СЊ песьняй С– танцамі Сћ гэты куток беларускай зямлі, РґР·Рµ СЏРЅР° спаткала нас, СЏРє маці спатыкае сваіх дзяцей, СЏРєС–С… даўно РЅРµ бачыла...В». Рђ «маці» РЅРµ споўнілася яшчэ С– 33, некаторыя харысты былі нашмат старэйшыя... РќР° разьвітаньне госьці грымнулі «Мы выйдзем шчыльнымі радамі». (Праз 30 гадоў Сѓ Зэльву прыедзе іншы беларускі С…РѕСЂ, савецкі, СЃР° сталіцы, С– Р›.Геніюш РЅРµ Р·РЅРѕР№РґР·Рµ, каму падараваць букет РїС–РІРѕРЅСЏСћ, - РЅС–РІРѕРґР·С–РЅ артыст РЅРµ ўмецьме размаўляць РїР°-беларуску!..)  

Па вяртаньні ў Прагу спакайней на сэрцы не стала. Памёр прэзідэнт БНР В.Захарка. Трэба было думаць пра ўшанаваньне яго памяці, парадкаваць бэнээраўскія архівы. Тым часам пасьля Сталінградскай бітвы немцы пераглядзелі сваю палітыку на акупаваных абшарах, дазвалялі стварэньне нацыянальных вайсковых фармаваньняў. 27 чэрвеня 1944 г. у Менску быў праведзены Другі Ўсебеларускі Кангрэс. (Непрыхаванае іранічнае стаўленьне Л.Геніюш да БЦР і яе кіраўніка Р.Астроўскага знайшло пазьней сваё адлюстраваньне на старонках «Споведзі».)

РЇРµ тагачасная творчасьць адлюстравана Сћ рукапісным Р·Р±РѕСЂРЅС–РєСѓ 1945-47 РіРі., СЏРєС– паэтка пасьпела перад арыштам перадаць Сѓ верныя СЂСѓРєС–. РЇРµ высакадумны паэтычны малебен зьвернуты РґР° ўсьвятарненай Бацькаўшчыны С– Бога. (Сёньня зьберагаецца Сћ Беларускай бібліятэцы С–РјСЏ Р¤.Скарыны Сћ Лондане, РґР·Рµ быў выдадзены Сћ 1992 Рі. пад назвай «Вершы». Англамоўную прадмову РґР° СЏРіРѕ напісаў прафэсар Лонданскага ўніверсітэту Рђ.Макмілан.)  

У 1948 г. Ларыса і Янка Геніюшы былі арыштаваныя, знаходзіліся ў турмах Чэхаславаччыны, Львова, з канца 1948 г. у турме Менску. Дапытваў паэтку сам Цанава - "міністр дзяржбясьпекі БССР". На прапанову Л.Геніюш гаварыць да яе па-беларуску, як і належыць беларускаму міністру, пагражаў катаваньнямі. У 1949 г. Ларыса і Янка Геніюшы былі асуджаны на 25 гадоў кожны. Пакараньне Л.Геніюш адбывала ў лягерох Комі АССР і Мардоўскай АССР, дзе станавіла сабой прыклад фенамэнальнай духовай трывушчасьці, яднала вакол сябе беларусаў. Яе шчырае і мужнае паэтычнае слова дапамагала суайчыньнікам выжыць у нялюдскіх умовах. Сярод вязьняў яе клікалі Маці, вершы яе называлі «глюкозай», іх завучвалі на памяць, як малітвы. Сем гадоў яе рукі зьнясільваліся ад кіркі і рыдлёўкі, а дух заставаўся нязломным. Падпольна пісала вершы. Тым часам працягвалася замоўчваньне яе імя і лёсу. У альманаху твораў беларускіх эміграцыйных пісьменьнікаў «Ля чужых берагоў» (Мюнхэн, 1955) вершы Л.Геніюш былі зьмешчаныя ў адным разьдзеле з творамі паэтаў, якія лічыліся памерлымі.

У 1956 г. Геніюшы былі вызвалены і вярнуліся на Беларусь. Яны дажывуць у Зэльве свой век з пазнакай у пашпарце «без грамадзянства», штораз на просьбу аб рэабілітацыі іх чакала катэгарычная адмова. 27 гадоў зэльвенскага жыцьця Л.Геніюш праходзілі пад наглядам КГБ. Выпускніку мэдыцынскага факультэта Карлавага Ўніверсітэту Янку Геніюшу было дазволена падпрацоўваць у раённай паліклініцы, паэтцы на кароткі час дазволілі зарабляць швабрай і венікам. Потым і гэтай магчымасьці пазбавілі. У 1979 г. памёр Янка, Ларысе прызначылі мізэрную пенсію. Улады пазбавілі паэтку спакойнай старасьці, не дазваляючы паехаць да сына Юркі, які жыў побач, у Беластоку, і рос сіратой пры жывых бацьках.

Духовай падтрымкі ад паэткі чакалі суайчыньнікі Сћ Мельбурне С– Рыме, Лондане С– РќСЊСЋ-РЃСЂРєСѓ, Маскве С– Празе, Вільні С– Менску, Вроцлаве С– Львове... Сотні лістоў Р· розных краінаў С– кантынентаў сьпяшаліся Сћ заходнебеларускае мястэчка, сотні лістоў Р· Зэльвы адляталі Сћ далёкія выраі. Геніюш прынцыпова РЅРµ прымала "савецкае грамадзянства", РЅРµ ўступала, СЏРє ёй настойліва прапаноўвалі, Сѓ Саюз пісьменьнікаў. РђРґ уладнай сваволі Р›.Геніюш неаднаразова спрабаваў бараніць Рњ.Танк.  

Упершыню яе пасьлялягерныя вершы здолелі прабіцца на старонкі беларускай афіцыйнай перыёдыкі толькі ў 1963 г. («Полымя», «Голас Радзімы», «Гродненская праўда»). У 1967 г. выйшаў першы на Радзіме зборнік «Невадам зь Нёмана», які ўяўляў з сябе выбранае за тры дзесяцігоддзі - з 1937 па 1966. Чытачы прынялі зборнік прыхільна, з'явіліся станоўчыя водгукі ў друку. Але зборнік азмрочаны тым, што з аўтарскага рукапісу ідэалягічнымі рэцэнзентамі выкрэслена 120 радкоў! Пры перавыданьні ў 1990 г. да творчай спадчыны паэткі выдаўцы зноў паставіліся не ўважліва: выбранае «Белы сон» (укладальнік Б.Сачанка) даслоўна паўтарыла зьнявечанае цэнзурай выданьне. Першай творчай рэабілітацыяй паэткі трэба лічыць зборнік, выдадзены «Беларускім кнігазборам», у якім адноўлены аўтэнтычны тэкст і выпраўленыя шматлікія агрэхі.

У 1982 годзе выйшаў зборнік вершаў «На чабары настоена».

Паэтычнай творчасьці Л.Геніюш характэрны цнатлівы лірызм, глыбокія народнасьць і гуманізм, філязофскае асэнсаваньне жыцьця, моцныя хрысьціянскія і нацыянальна-патрыятычныя матывы. Прыкметнае мейсца ў яе творчасьці займае гістарычная тэматыка, на якую напісаны вершы «Князь Усяслаў Чарадзей», «Ефрасіньня Полацкая», «Скарына», «Кастусь Каліноўскі», «Над старымі друкаванымі кнігамі», паэма «Даўніна». Шэраг вершаў прысьвечаны выдатным сучасьнікам, дзейнасьць і творчасьць якіх становяцца або сталі з'явай айчыннай гісторыі - П.Клімуку, У.Кавалёнку, М.Забэйду-Суміцкаму, У.Караткевічу, З.Пазьняку і інш.

Літаратурны наробак Ларысы Геніюш РЅРµ абмяжоўваецца паэтычнымі творамі. РЈ СЏРµ архіве захоўваецца вялікая колькасьць празаічных тэкстаў - успаміны, апавяданьні, абразкі РЅР° гістарычную тэму. Частка Р·СЊ С–С… апублікаваная РїСЂС‹ садзейнічаньні Рњ.Танка, РЈ.Караткевіча, Р”.Бічэль-Загнетавай, надрукаваны 2 Р·Р±РѕСЂРЅС–РєС– паэзіі С– 2 кніжкі вершаў для дзяцей. Сапраўднай падзеяй Сѓ беларускай мэмуарыстыцы стала пасьмяротная публікацыя РєРЅС–РіС– ўспамінаў Р›.Геніюш «Споведзь». Гэта твор вялікай мастацкай сілы, напісаны збалелым сэрцам, гэта бясстрашнае абвінавачаньне антычалавечай камуністычнай сістэме, што спляжыла Сћ турмах С– лягерох мільёны жыцьцяў, гэта РєРЅС–РіР° РїСЂР° незвычайную людскую самаахвярнасьць, РїСЂР° сапраўды апостальскі шлях жанчыны-беларускі, для СЏРєРѕР№ Бог С– Бацькаўшчына былі найвышэйшымі праўдамі РЅР° зямлі. Р’Р° ўспамінах увасобіліся драматычная рэчаіснасьць Заходняй Беларусі Сћ часы польскай акупацыі, шматграннае жыцьцё беларускай эміграцыі Сћ Празе, нацыянальна-вызваленчы СЂСѓС…, лёс заснавальнікаў БНР С– С–С… пераемнікаў, падзеі ваеннага часу Сћ Цэнтральнай Р­СћСЂРѕРїРµ С– РЅР° Беларусі.  

Памерла Л.Геніюш у 1983 г. Пасьля адпяваньня ў царкве ў апошні шлях паэтку праводзілі тысячы зэльвенцаў. Пахавалі Ларысу Геніюш поруч з апошнім прытулкам мужа на ўзвышшы. Да магілы Ларысы Геніюш трэба ўзьнімацца, як на вяршыню.

Паводле http://www.zbsb.org/

Ларыса Геніюш адносна сваёй "рэабілітацыі":

„А РјСЏРЅРµ Р·РЅРѕСћ цягаюць. Р—РЅРѕСћ нейкі важны начальнік угаворвае напісаць памілаваньне ці скаргу, каб нарэшце пусьцілі РјСЏРЅРµ. Толькі каб СЏ напісала.  

РќРµ, РЅРµ С– яшчэ раз РЅРµ!  

Я ні за што сядзела, і няхай у мяне просяць, каб даравала!“

(1950-СЏ РіРі.)  

Фотарэпартаж.

Урачыстасьці з нагоды 100-годдзя з дня нараджэньня Ларысы Геніюш. 7 жніўня 2010 г. у Зэльве адбылося ўрачыстае памінаньне Ларысы Геніюш з нагоды яе дня нараджэньня.