RODNYJA VOBRAZY Vobrazy miłyja rodnaha kraju,               
Smutak i radaść maja!..
      
 
Jakub Kołas
    Hałoŭnaja      Słoŭniki           Spasyłki      Ab sajcie       Кірыліца      Łacinka    
Mifałohija
Kantekstny tłumačalny słoŭnik
Kupannie
 
(Абмыванне, Умыванне)
Abaviazkovy elemient abradaŭ pierachodu ad “staroha” da “novaha” ŭ rytuałach kalandarnaha i siamiejnaha cykłu. Sutnasć rytualnaha K. vynikaje z mifałahičnaj ambivalentnasci vady, jakaja zjaŭlajecca adnoj z susvietnych stychij, krynicaj žyccia i srodkam mahičnaha ačyščennia i ŭ toj ža čas simvałizuje miažu (darohu) pamiž “hetym” i “tym” svietam, vystupaje prystaniščam dušaŭ pamierłych, niačystaj siły i ŭvasablennie chaosu.
 
U siamiejnaj abradnasci z dapamohaju K. adbyvajecca “zmyvannie” prynaležnasci papiaredniaha stanu z hałoŭnaha piersanažu rytuału (niemaŭla, niaviesta, niabožčyk), kałi apošni pryvodzicca ŭ zychodny, pryrodny stan (aholenasć padkresłivaje adčužanasć ad svietu kultury), tolki pasla hetaha mahčymy pierachod u inšuju jakasć.
 
Tak, pieršaje K. niemaŭlaci (jakoje razumiełasia hosciem z “taho” svietu – čužynčykam) “zmyvała” z dziciaci “čužynskasć” i adnačasova zjaŭlałasia adnym z aktaŭ sacyjałizacyi, prymannia ŭ čałaviečuju supolnasć. Pakazalna, što ŭ časie K. dziciaci mahłi zadavacca pažadanyja jakasci, zdolnasci. Dziela hetaha ŭ vadu kłałi hrošy, žyta (na bahaccie i ščascie), kaladny popieł i kupalskija ziołki (na zdaroŭje – suprać surokaŭ), dadavałi piva ci małako (na pryhažosć). Vadu, u jakoj kupałi, vyłivałi na paroh, kab dziaŭčyna pajšła zamuž, abo pad pieč, kab chłopiec byŭ dobry haspadar (słucki pav.). U inšych varyjantach jana vyłivałasia ŭ miescach, dzie nie sviecić Sonca, nie chodzić ni čałaviek, ni skacina, h. zn. miescach, pamiežnych (jak paroh i pieč) z “tahasvietam”. Apošniaje pradpisannie było abaviazkovym i pry abmyvanni niabožčyka. Pryčym u hetaj situacyi z dapamohaj K. zdziajsniaŭsia zvarotny pierachod, i z miortvaha čałavieka jak by zmyvałisia jaho žycciovyja prykmiety (paraŭn. vyraz “miortvy nie pacieje”).
 
U viasielnaj abradnasci K. maładoj u łazni napiaredadni šlubu faktyčna simvałizavała apošniuju kropku ŭ łancuhu destrukcyi jaje papiaredniaha dziavockaha statusa.
 
K., abmyvannie jak simvałičnaja apieracyja viartannia da pieršapačatkovaha (“čystaha”, “nulavoha”) stanu i ŭznaŭlennia ŭ zaprahramavanaj jakasci šyroka vykarystoŭvałasia ŭ lekavaj mahii, asabłiva ŭ vypadku dziciačych chvarobaŭ. Hetkim čynam chvory dzicionak “znikaŭ”, adsyłaŭsia ŭ sfieru chaosu (“inšasviet”), a “naradžaŭsia” z dapamohaj peŭnych mahičnych apierataraŭ zdarovy.
 
Tak, ad “kryksaŭ” dzicia kupałi ŭ vadzie z čacviarhovaj sołlu, ad pudu – z asotam, ad “płaksaŭ” – z sałomaj, skradzienaj z čužoj strachi, i da t. p. Pakazalna, što K. dziciaci ŭ biełaruskim narodnym sonniku aznačała jahonaje vyzdaraŭlennie.
 
Siemantyka pierachodu ad staroha da novaha vyrazna prajaŭlajecca i ŭ K., što supravadžajuć rytuały kalandarnaha cykła. U jakasci abradavaha ačyščennia K. fihuruje ŭ najbolš značnych hadavych sviatach: Kaladach, Viałikadni (čysty čacvier), Juri, Kupałłi.
 
Adnak K. u adkrytaj vadzie napiaredadni viałikich sviataŭ, kałi miežy pamiž “hetym” i “tym” svietam rabiłisia prazrystymi, adnačasova razhladałasia jak patencyjna niebiaspiečnaje. Na Palessi łičyłi, što toj, chto kupajecca napiaredadni Siomuchi, sv. Jana, sv. Piatra ci viesnavoha Mikoły, maje pahrozu ŭtapicca. K. jak biespasiaredni kantakt čałavieka sa sfieraj “čužoha” było davołi žorstka rehłamietavanaje. Tak, zabaraniałasia kupacca ŭ “pierachodnyja”, “krytyčnyja” adrezki času. Biełarusy Smalenščyny, naprykład, łičyłi što achviaraj Vadzianika ŭ pieršujučarhu stanoviacca tyja, chto kupajecca apoŭdni ci apoŭnačy. Padobnaja pierasciaroha datyčyła K., myccia ŭ łazni, bo pasla apoŭnačy Łaznik moh zniaviečyć ci navat zabić čałavieka, što byŭ u łazni. Na Palessi zascierahałi kupacca pasla zachodu Sonca, bo da kupalščyka mahła pryčapicca malaryja.
 
Asabłiva znakavym łičyłasia pieršaje K. čałavieka. Padčas jaho ŭ vadu kidałi vierchniuju skarynkuchleba, i, kałi jana tanuła ci była zjedziena rybami ( h. zn. zabranaja ŭ “tahasviet”) chutčej, čym vykupajecca čałaviek, heta aznačała niebiaspieku K. hetym letam (Viciebskaja hub.). Ahulny dazvoł na K. davaŭsia na Viciebščynie ŭ čas, kałi raspuskaŭsia lasny dub (dreva – atrybut Pieruna). A paŭsiul viadomaja zabarona na K. datyčyła dnia sv. Iłłi (chryscijanski zamiennik Pieruna) ci hetak zvanaj “arabinavaj nočy”, kałi adbyvałasia samaja žorstkaja bitva pamiž boham Hrymotnikam (Iłloj) i “niačystaj siłaj”, jakaja musiła ratavacca ŭciokami z ziamłi ŭ vadu. U bolš šyrokaj interprytacyi zabarona K. pasla iłłi tłumačyłasia tym, što jon ukinuŭ u vadu lodu ci pamačyŭsia tudy. Ad čaho jana stała chałodnaja.
 
K. jak adzin sa sposabaŭ “pierachodu” vykarystoŭvaŭsia i ŭ situacyjach dziejsnaj kamunikacyi z inšasvietam. Tak, nieabchodnaj pieradumovaj sviatkavannia Zmitraŭskich dziadoŭ (sumiesnaj rytualnaj trapiezy z prodkami) było abaviazkovaje K. usich siamiejnych u łazni.
 
U Zachodniaj Biełarusi padčas zasuchi žančyn hnałi na raku kupacca – “kab byŭ doždž”. A trajnoje K. dziaŭčyny ŭ žytniovaj rasie ŭ kupalskuju noč harantavała joj praročy son ab jaje dołi.
 
Čyscinia (abnoŭlenasć), atrymanaja ŭ vyniku K., mieła vyraznaje łahičnaje značennie i ŭ abradach haspadarčaha cykła. Tak, idučy pieršy raz arać, haspadar starannia ŭmyvaŭsia i apranaŭ čystuju białiznu z tym, kab zbožža było čystaje ad ziełla (Słucki pav.). Hetkaje ž pradpisannie vykonvała i žančyna, jakaja musiła zažynać žyta.
           У. Лобач

Krynica: Беларуская міфалогія: Энцыклапедычны слоўнік / С. Санько [і інш.]; склад. І. Клімковіч. – 2-ое выданне, дапоўненае. – Мінск: Беларусь, 2006. – 500 с.: іл.
2009–2020. Biełaruś, Miensk.