|
Бульба
|
1965. У Лягезах старая суседка папрасіла маіх цётак Шурку і Алю дапамагчы дастаць з ямы бульбу. Дома мяне не было на каго пакінуць, і я з радасцю пайшоў з цёткамі, бо хацелася паглядзець на яму, у якой зімавала бульба, а тым больш што ў нас ямы не было, бо мы мелі свой склеп. І хоць на ўзгорку каля вёскі месцамі яшчэ ляжалі лапікі пачарнелага снегу, але ўжо зямля добра адтала. Цёткі раскапалі і расшырылі душняк у яму, дасталі сцвілую салому, якая месцамі была паедзена мышамі, і загадалі мне лезці і набіраць у вядро бульбу... Я і сёння памятаю той страх пяцігадовага хлапчука, якому ўпершыню давялося лезці ў цёмную, душную, прапахлую мышамі яму, і часам мне і цяпер здаецца, што я сяджу ў той бульбяной яме і баюся, што насціл нада мной праламаецца і пахавае мяне жывога...
* * *
У свеце я сёння жыву,
Нібыта будую царкву,
Якую што міг разбураем.
І нехта смяецца з мяне,
І нехта свой сум у віне,
Нібыта ў пажары, хавае,
Хавае, нібыта лісцё,
Якое згарыць і жыццё
Асвеціць на міг, і нядужа.
Асвеціць і нашу царкву,
Якая, нібыта ў траву,
Ўрастае і ў нашыя душы...
* * *
Зноўку сонца плыве па-над нашай самотай,
Адзінокае, быццам забыты касцёр,
Ля якога мы грэліся ў зімнюю слоту
І любілі бяскрайні, як вечнасць, прастор,
У якім мы з табой, як сняжынкі ў завею,
Невядома куды за вятрамі ляцім
І палёту вясновага не разумеем
У бялюткім прасторы, як мора, чужым,
Дзе зіма – як самота, дзе сонца над ёю –
Адзінокае, быццам забыты касцёр,
Што гарыць не згарае, плыве над зямлёю,
Быццам нашыя думкі да шчасця, да зор,
Што далёка-далёка, як тое, што будзе
Не праз год, не праз пяць, а праз гэты вось снег,
Дзе халодны, бясконцы, заснежаны студзень,
Дзе дарога дамоў, як на Ноеў каўчэг...
1970. Непадалёку Пугачоў на пясчаным узгорку сярод купкі старых дрэў – ямы, у якія на зіму многія вяскоўцы ссыпаюць бульбу. У нас – дзве, бо ў некаторыя гады ў адну яму ўся выбраная бульба не ўлазіць. Перад тым як насыпаць ямы, бацька іх ачышчае ад смецця, мяняе прагнілыя дошкі. І я заўсёды дапамагаю – апускаюся ў яму і насыпаю ў вядро, прывязанае да вяроўкі, пясок са смеццем. Бацька выцягвае, і калі вядро амаль падымаецца, на нейкі момант у яме цямнее і мне робіцца страшнавата. Але я не баюся, бо са мной мой бацька...
* * *
Настрой, як воблака, з якога дождж ідзе,
Маю душу, як неба, запалоніў сёння.
І я ў журбе, нібыта ў дажджавой вадзе,
Тану, як ліст кляновы, што ў калюзе тоне.
І хочацца ўцячы няведама куды
Ад тлумных вуліц, на якіх мне ўсё чужое.
І толькі ліст кляновы чорназалаты
Мне свеціцца з вады, як сонца веснавое,
Што асвятляла дзень, калі я ў свет прыйшоў
Пад гэта неба, дзе дажджы, і снег, і вецер
Журботныя, як мы, калі мы без сяброў,
Калі, здаецца, лепшае з табой ужо на свеце
Было і ты цяпер, як дождж, адзін ідзеш...
Ды раптам нехта стрэчны сам сабе ўсміхнецца,
І ўжо ў табе, нібыта ў дажджавой вадзе,
Як ліст кляновы, сэрца страпянецца...
1976. Страх быць засыпаным зямлёй у яме з бульбай у мяне быў і ў Пугачах... І як я радаваўся, калі бацькі адмовіліся ад ям і пачалі на бульбянішчы каля хаты рабіць бурт, куды ссыпалі насенку...
* * *
Дастанеш да неба рукой,
А неба вясновай ракой
Цячэ, не знікае над намі,
Як наша зямля пад нагамі,
Дзе косці, і попел, і кроў
І ворагаў, і сябрукоў,
Якіх мы не помнім даўно,
Бо выпіта тое віно,
Якое яднала, дзяліла.
Травой зарастае магіла,
І неба над намі – ракой,
І я не дастану рукой
Яго над сабой і над намі,
Бо сцежка ў мяне пад нагамі,
Якая трымае мяне,
Як кроплю дажджу на вакне,
З якога ты больш не глядзіш,
А ў неба ляціш і ляціш,
Дастаўшы да неба рукой,
Што сёння вясновай ракой
Цячэ, не знікае над намі,
Дзе сонца, як купал на Храме,
Які затапіла вадой...
1968. Бацька яшчэ зацемна разараў градак дзесяць бульбы на сотках, што каля канюшні. Сястра пайшла ў школу, а я з мамай – выбіраць бульбу. Градкі доўгія-доўгія, і на полі так холадна што я амаль ледзянымі пальцамі ледзьве дзяру свежыя скібы зямлі. Дзяру і плачу. Маме сваіх слёз не паказваю... Цяпер успамінаю той час і не магу дадумацца: «Чаму так позна выбіралі бульбу?»
* * *
Цябе не пазбавіць Айчыны,
Дзе ты нарадзіўся, жывеш...
Ды замкаў сівыя руіны
Губляюцца ў шэрай траве,
Нібы патанае былое,
Самотнае і залатое,
У Леце, якая цячэ,
Нібыта сляза па шчацэ
У нашай самотнай Айчыны,
Якая адна, нібы зніч
У цемры, дзе нашы сцяжыны,
Як вострыя стрэлы – у дні,
Дзе сонца світальнае – ранай,
Дзе словы любові чуваць
Да гэтай зямлі, дзе трава
Хавае руіны старанна
І ўсё-ткі не можа схаваць
Крыжоў, да якіх мы прыходзім
І будзем прыходзіць, як дзень
Прыходзіць і зараз ідзе,
Як трэшчына весняя ў лёдзе,
Як вечнасць па весняй вадзе,
Каб ты не пазбыўся Айчыны,
Дзе ты нарадзіўся, жывеш,
Дзе замкаў сівыя ільдзіны,
Як спалены верш...
1970. Маці на кароўніку, бацька пайшоў рыхтаваць да зімы яму пад бульбу. Мне дзесяць гадоў, і я, вярнуўшыся са школы, надумаў выкапаць пад сцяной хаты яму, каб ссыпаць сваю бульбу, якую тут жа ля хаты садзіў, гуляючы ў гаспадара з сястрой і братам. Выкапаў яму недзе каля метра глыбінёй, а ў яе наклаў руберойду і падпаліў, каб зямля пахла дымам і зімой нашу бульбу не з’елі мышы. Вогнішча разгарэлася хутка, і чорны дым з чырвонымі языкамі агню папоўз па сцяне хаты. Не ведаю, чым бы скончылася маё выгнанне мышэй з будучай ямы пад бульбу, калі б дарослая суседчына дачка не ўбачыла, чым гэта я займаюся, і не прыбегла і не прагнала мяне ад агню. Я ўцёк у Гаік і сядзеў там, пакуль мае сястра і брат не знайшлі і не супакоілі мяне тым, што хата не згарэла. На другі дзень мама прыводзіла нейкага хлопца ў шапцы вайскоўца, які казаў, што ён міліцыянер і, калі я буду зноў паліць хату, ён мяне забярэ ў «іспалніцельную калону». Я напалохаўся незразумелай «іспалніцельнай калоны», але толькі на пару дзён, бо хутка ў садзе падпаліў кучу апалага лісця і сухога ламачча. Праўда, дыму было мала...
* * *
...Ды не сонца плыве па-над намі,
Гэта мы па-над сонцам плывём.
Ты маімі заплачаш слязамі,
Я тваім загаруся агнём,
Калі дзень стане чорным, як сажа,
Калі ноч стане белай як снег,
Што, як саван, апусціцца, ляжа
На зямлю напамінам пра грэх,
Які мы з табой не замалілі,
Пра які мы не помнім з табой...
Зноў ваўкі ля дарогі завылі,
Зноўку сонца няма над зямлёй,
І няма нас для сонца таксама.
Як жыццё, наш канчаецца дзень.
І за ўсіх нас зноў моліцца мама
І наперадзе нас уся ў белым ідзе...
2005. З Лёнем Шчарбінскім, маім даўнім сябрам, і яго жонкай Людмілай дапамагаем маім бацькам выбіраць бульбу. І не першы раз. На полі ветрана і ўжо добра пахне восенню. Бульба выдалася дробнай. Але бачу і адчуваю, што маіх бацькоў гэта не вельмі засмучае. І я ведаю чаму. А таму, што ў мяне ёсць сапраўдныя сябры, якія не толькі з’яўляюцца, каб пасядзець у святочным застоллі, але і прыязджаюць дапамагчы выбраць маім бацькам бульбу. На жаль, Лёню я не магу дапамагчы – бацькі яго даўно памерлі...
* * *
Праліўся дождж у шэрую зямлю,
Нібы прамоўленае мной «люблю»
Патрапіла ў самотную душу,
Што, сто гадоў чакаючы дажджу,
Сшарэла, як далёкая зямля,
Дзе сто гадоў не быў і ў думках я...
Праліўся дождж, нібы стварыўся свет,
З якога выйдзе, як прарок, паэт.
Каменнямі закідаюць праз дзень
Яго, каб апасля ягоны цень
Шукаць, нібы ваду ў пустэльні той,
Што міг назад была зямлёй жывой...
Праліўся дождж, нібыта Бог сказаў,
Што час прайшоў сшарэлых траў...
1974. Усёй школай выбіраем калгасную бульбу. Бясконца які ўжо дзень цярусіць халодны дождж. На полі як на балоце. І мы, дзеці, і нашы настаўнікі ўсе прамоклыя і выпацканыя. Але адзін перад адным навыперадкі гонім даўжэзныя градкі, раскапаныя бульбакапалкай. Грошай нам за працу ніхто не заплоціць. І мы на гэта не спадзяёмся, бо нам хапае гарбаты з батонам, якімі нас корміць калгас. Дамоў вяртаемся стомленыя, і ўжо ўсе як нядаўна хацелі выбіраць бульбу, так цяпер хочам хутчэй пайсці ў школу вучыцца...
* * *
Ты вяртаешся ў свет, у якім ты чужы,
Ты вяртаешся ў свет, быццам бы зза мяжы
На Радзіму, дамоў праз паўвека ідзеш
І навокал нічога ты не пазнаеш,
І глядзяць на цябе, і не бачаць цябе
Тыя, што тут жылі і жывуць у журбе,
І сябры, і сяброўкі твае і мае,
І ніхто нам з табой рукі не падае,
І не трэба нас сёння, герояў, вітаць,
Нам травой праз асфальт цішыні прарастаць
І згінацца пад ветрам сцюдзёным абраз
І казаць, што цяпер вінаваты наш час
І ў самоце, і ў тлуме, і ў тым, што чужы
Гэты дзень за вакном, у якое дажджы
Барабаняць, нібы ў вечка чорнай труны,
Што пустая плыве па дарозе вясны,
Па якой ты ідзеш, быццам бы зза мяжы...
1973. Поўнае вядро бульбы ледзьве падымаю над сабой, каб падаць яго на машыну. Мне даўно хочацца быць там, у кузаве, але на машыну які ўжо дзень настаўнікі адпраўляюць толькі старэйшых хлопцаў. Не паспяваю адысціся ад машыны, як на мяне з кузава падае маё ўжо апарожненае вядро. Удар не вельмі моцны, але я плачу. Плачу больш ад крыўды, чым ад болю...
* * *
Ты плакаў, смяяўся – ты жыў.
Ты бачыў Хрыста на крыжы,
Крыжы, які ты змайстраваў.
Хрыстос табе ўсё дараваў...
Ты плачаш, смяешся – жывеш,
Нібы ад Галгофы ідзеш,
Ідзеш невядома куды,
Стары і яшчэ малады,
Як гэтае неба, зямля,
Дзе сёння не ведаю я
Цябе, але бачу – ёсць ты.
Тваімі крыжамі клады
Пазначаны ў свеце, дзе нам
Ісці, як у вечнасць, у Храм,
Каб бачыць Хрыста на крыжы,
Каб плакаць, смяяцца, каб жыць
І верыць, любіць, сумаваць,
І быць дараванымі,
І дараваць...
* * *
Восень прад намі плыве і праз нас,
Нібы агонь па высокай траве,
Нібы малітва ў самотнай царкве
Жывіць сабой стары іканастас.
Восень прад намі плыве і праз нас.
Далеч цямнее, нібыта вада
Леты, куды мы адыдзем усе,
Хто – па крыві, ну а хто – па расе.
Будзе бядою любая бяда.
Далеч цямнее, нібыта вада.
Маці не скажа і бацька змаўчыць,
Што ім тут цяжка адным прад зімой,
Нібы стаяць прад высокай сцяной,
Той, за якой мая воля крычыць.
Маці не скажа, і бацька змаўчыць.
Восень прад намі плыве і праз нас,
Нібы агонь па высокай траве,
Нібы малітва ў самотнай царкве
Жывіць сабой стары іканастас.
Восень прад намі плыве і праз нас.
2006. Які ўжо раз сніцца восень. Збіраюся з аднакласнікамі ісці выбіраць бульбу. Апранаюся як цяплей, бяру вядро... і прачынаюся. І радасна, што гэта толькі сон, і сумна, што верасні майго дзяцінства далёка-далёка, як у небе зоркі, якія як рассыпаная бульба...
* * *
«Самота мая незямная...» –
Не першы так раз я кажу,
Калі мяне сум працінае,
Як вецер – праз сцены дажджу
Праходзіць і там застаецца,
Як ты, што, патрапіўшы ў сэрца,
Жывеш ува мне, незямная,
Мая і, як неба, чужая,
Як неба, куды я гляджу,
Чакаючы ў спёку дажджу,
Каб потым праз дождж, нібы вецер,
Ісці і знаходзіць у свеце
Самоту сваю незямную,
Маю і, як неба, чужую,
Што, трапіўшы раптам у сэрца,
У сэрцы навек застаецца...
1975. Накапаўшы вядзерца маладой бульбы, іду ў свой любімы Гаік. Раскладаю вогнішча. Спачатку яно дыміцца, бо Гаік – балацяная мясціна, а потым добра разгараецца, што толькі паспявай падкладаць сушняк. Люблю адзін сядзець каля вогнішча. Праўда, камары не даюць спакою, нібыта ім не падабаецца мая адзінота. Напёкшы бульбы і крыху з’еўшы, нясу дахаты. Частую родных. І бацька з маці не злуюцца, што без пары капаю маладую бульбу...
* * *
Стары, як гэты свет, бацькоўскі дом,
Нібы Каўчэг, напоўнены цяплом,
Праз белы акіян зімы плыве
У свет зялёны, дзе вясна жыве.
З нябёсаў сыплецца, як попел, снег,
І вецер, нібы нейчы плач і смех,
Над гурбамі, як хвалямі, ляціць
Туды, дзе лес, нібы гара, стаіць.
І мы плывём да гэтае гары
Праз белы акіян, як снег, стары.
А мама, падышоўшы да вакна,
Гаворыць нам: «Не за гарой вясна...»
1975. Мама, працуючы на кароўніку, прынесла з працы кошык незвычайнай бульбы, якую прывезлі ў калгас, каб карміць кароў. Бульба была амаль уся вялікая, у тонкім налёце гліны і ў чырвонай лушпіне. Бацька, убачыўшы бульбу, сказаў: «Кубінская!..»
* * *
Зноў ад нас журавы адлятаюць
І лісцё ападае ў траву,
Нібы свечкі ў царкве патухаюць,
Калі вецер на міг у царкву
Заляціць, нібы воран нябачны,
Што палюе за грэшнай душой.
Сам жа грэшны ён і гарапашны
І не зведае долі другой.
Хутка снегам лісцё замяцецца
І пад лёдам прыціхне вада.
Воран чорны, як чорнае сэрца,
З поля белага, нібы з ліста,
Узляціць пад аблокі высока,
І глядзець нам спакойна за ім,
Аж пакуль, бы ў царкву, у аблокі
Заляціць ён і знікне, як дым,
На шляху, па якім адляцелі,
Як пражытыя дні, журавы,
На якіх мы з табою глядзелі,
Як апалае лісце – з травы...
* * *
Вясновы гром, нібыта ў восень першы снег...
Мы ля вакна стаім, нібыта ля ракі,
Якая ў лёдзе, пад якім, нібыта ў сне,
Плывуць хвіліны доўга і лятуць вякі,
Дзе гром вясновы выбухам у часе тым,
Куды, як матылі ў агонь, мы ўсе ляцім,
Не знаючы, што там чакае нас усіх –
Ці жыватворны дождж, ці самагубны снег,
Што выпаўшы пад ногі нам, растане ўміг,
Нібы стагодняя самотнасць у віне,
Якое п’ём каля вакна, як ля ракі,
Якая ў лёдзе, пад якім, нібы на дне,
У воблаках маланкі, быццам шчупакі
Агнёва скачуць, плывучы ў нязнаны свет,
Самотны,
быццам крыж,
павалены ў траве...
1973. Дапамагаць абганяць бульбу бацька заўсёды браў мяне. І пакуль я быў хлапчуком, ён садзіў мяне на каня. Напачатку мне было страшна – баяўся зваліцца, але з часам прывык і ўжо, кіруючы канём, уяўляў сябе рыцарам, які вяртаецца з бітвы...
* * *
Дажджамі размытае неба,
І зоркі, як золата, свецяць.
Ды золата мне больш не трэба,
Мой сябар са мной – сумны вецер.
Ён свечку патушыць за мною,
Калі я сыду назаўсёды
У свет чысціні і спакою
Ад нашай вялікай самоты,
Самоты па тым, што размыта
Дажджамі, стаптана сябрамі.
І тое, што намі разбіта,
Ніколі не склеіць слязамі
Пад небам, дзе зоркі шчэ свецяць
І птушкі, і душы крыляюць.
За мною ляціць толькі вецер
У свет, дзе мяне не чакаюць...
2003. Касіць бульбоўнік я не любіў, і рабіць гэта мама мяне не вельмі прымушала. І ўсё ж я касіў – дапамагаў бацьку. Нейкі час скошаны бульбоўнік, які крыху падсох, разам з саломай прапускалі праз сячкарню. Сечка атрымоўвалася залацістазялёнай і духмянай. Карова асабліва не кідалася яе есці, але лепшага часта не было і... Потым, калі пачалі сеяць канюшыну, бульбоўнік скарыстоўвалі на падсціл. Цяпер, калі дастаткова і канюшыны, і саломы, бульбоўнік, які перамешаны з макрыцай і розным асотам, збіраем з бацькам на воз і вывозім у Гаік. Так робяць амаль усе ў вёсцы, і побач з ляском збіраюцца цэлыя горы непатрэбнага бульбоўніку. Ён сохне, гніе і, перазімаваўшы, вясной ляжыць чорны, як вугаль. Часам ён ляжыць да восені, але часцей яго летам спальваюць дзеці. Дым, які распаўзаецца ад чорных куч, напамінае пра мінулую восень, якая была ўжо даўно, але, дзякуючы дыму, яна ажывае на час, пакуль гарыць бульбоўнік...
* * *
Я ведаю, тваё жыццё – не сон,
Яно, нібы святло старых вакон,
Што свецяцца, пакуль яшчэ жыве
За вокнамі душа, нібы ў царкве
Жыве малітва, што ратуе нас
Ад сну, якім нас засыпае час,
Нібы пяском на могілках труну.
Мы нараджаемся, як на вайну
Ідзём, вітаючы вайну, як лёс,
Што не бывае без крыві, без слёз.
І ты жывеш, нібы агонь жыве
У свечцы, што ў забытае царкве
Чакае дня, каб асвяціць прастор
З дарогаю самотнаю да зор,
Дзе будуць сніцца родныя дамы,
Дзе ўжо ніколі не заплачам мы,
Прысніўшы раптам невясёлы сон
Аб тым, што мы, нібы святло вакон,
Не вечныя на гэтае зямлі,
Дзе ў моры, нібы труны, караблі...
* * *
За туманам ты не бачыш неба
Светлага, як мары пра свой дом,
У якім ёсць хлеб і ёсць да хлеба,
Ёсць сыны і дочкі за сталом,
Ёсць дарога, па якой вярнуцца
З дальніх даляў да сябе, дамоў,
Можаш, і з цябе не пасмяюцца
Тыя, хто нікуды не пайшоў,
А сядзеў усё жыццё ля маці
І віно, як звар’яцелы, піў.
Ты ж у свет пайшоў і маці страціў.
Страціўшы, яе не разлюбіў.
І цяпер ты за туманам неба
Не заўсёды бачыш, ды жывеш,
І табе нічога тут не трэба
І ўсё трэба, нават гэты верш...
1999. У падвал з Лёнем Шчарбінскім прывезлі з вёскі чатыры мяхі бульбы. Амаль да Новага года я купляў бульбу каля крамы ў людзей, каб потым пазней есці сваю. Купленая бульба была гэткая ж смачная, як і прывезеная мной ад маці. А неяк не купіў, і жонка загадала прынесці бульбы хаця б вядзерца з падвала. Пайшоў да свайго закутка, запаліў святло і бачу... выламаныя дзверы, раструшчаную цэглу і ніводнай бульбінкі. І адразу ўспомніўся сусед Сашка і яго маці Света з чацвёртага паверха, якія апошнія тры месяцы ні разу не звярталіся да мяне пазычыць грошай на пляшку.
* * *
На вуліцы надвор’е, як праклён,
І, нібы сонца, што заходзіць, клён
Далёка ў полі на сямі вятрах
Мне асвятляе, як надзею, шлях
Да родных хат, дзе я не быў даўно,
Дзе неба, быццам божае вакно,
І дзе бярэзнік, як анёльскі Храм,
Бялее на пагорку, каб і нам
Было дзе памаліцца і ажыць
Душою ў шэры час, калі дажджы
Ідуць бясконца, быццам бы праклён...
У мамы за вакном цвіце вазон,
Нібыта зорка, на якую мне
Ісці і плакаць, знаючы – міне
І гэты дождж, і гэты доўгі шлях,
І гэты сум, што ў маміных вачах...
2007. Тры дні быў у Пугачах. Першы дзень з ранку амаль да абеду з бацькам касіў на сотках каля хаты бульбоўнік. Мой чатырнаццацігадовы сын Максім не мог дачакацца, калі пойдзем лавіць рыбу, таму ўвесь час хацеў нам дапамагчы. Але мы і яму знайшлі працу – з бабуляй капаў пад лапату бульбу і насіў у сенцы. Пасля абеду з Максімам пайшлі на рыбу. Нічога не злавілі. Тут жа каля сажалкі сустрэлі майго стрыечнага брата Антона Янушкевіча, які абяцаў назаўтра прынесці нам лепшы паплавок, бо замест яго ў нас было вароніна пяро, якое мы знайшлі на дарозе і прымацавалі да лескі. Антон абяцанне сваё выканаў, і з самага ранку ў нас быў новы паплавок. Каб аддзячыць брату, я падарыў яму сваю кнігу «Балада камянёў». За працай праляцеў і гэты дзень. Вечарам з Максімам схадзілі зноў на рыбу. Цяпер злавілі чатырох карасікаў, якіх выпусцілі, бо пашкадавалі іх аддаваць кату. На трэці дзень работы каля дому амаль не было. Пад абед, калі глядзелі тэлевізар, да нас зайшоў усхваляваны Антон: «Віця, я ўсю ноч чытаў твае вершы і прозу! Пайшлі на вуліцу, я табе раскажу для новай кнігі адну цікавую гісторыю!» Мы зайшлі ў сад, селі ў цянёк пад яблыняй. І Антон, закурыўшы цыгарэту, пачаў з пытання: «Ты ведаеш сям’ю Багін?» – «Ведаю...» – «Дык слухай. Род Багін бярэ пачатак недзе ў Італіі. Іх далёкі продак у свой час быў там вядомым музыкантам, які сам пісаў музыку. І яго добра ведалі ў тагачаснай Еўропе, таму не дзіўна, што ён быў запрошаны ў Расійскую імперыю выкладаць музыку ў Санкт-Пецярбургу. Там ён абзавёўся сям’ёй, і калі ў 1939 годзе патрэбна было Расіі ў Заходняй Беларусі праводзіць русіфікацыю, адзін з яго нашчадкаў – Генадзь Багіна – быў прысланы ў нашы Пугачы. Зямлю пад хату яму далі самую горшую, каля лесу. Не ведаю, як ён тут у нас праводзіў русіфікацыю, але з цягам часу абжыўся. З’явіліся дзеці. У 1952 годзе нарадзіўся Яўген Генадзьевіч Багіна – адзін з апошніх прадаўжальнікаў роду па мужчынскай лініі таго Багіны, які быў прывезены з Італіі. Ты ж, Віця, Яўгена добра ведаеш – ён цябе вучыў у школе. Цудоўна іграў амаль на ўсіх музычных інструментах. Шкада чалавека... Пяты год пайшоў, як ён бясследна прапаў... А было ж яму ўсяго пяцьдзесят... Але для мяне не гэта галоўнае, а тое, што я неяк з мужыкамі пайшоў на могілкі капаць дол, каб пахаваць старога Багіну. А там ужо былі пахаваны Багіны, і нам сказалі, што трэба капаць так, каб потым усе магілы можна было аб’яднаць адным помнікам. Я звярнуў увагу на помнік сына Генадзя Багіны, які памёр у дзіцячым узросце. Каменны помнік даўно ўрос у зямлю, і калі мы яго дасталі, то мне ў вочы кінуўся польскамоўны надпіс, які паведамляў пра тое, які майстра зрабіў гэты помнік...» Антон, кінуўшы недакурак і закурыўшы новую цыгарэту, працягваў сваю гісторыю: «На помніку ўсё па-расейску, а тое, што ў зямлю закапана, па-польску. Гэта ж трэба, майстра рабіў помнік і, ставячы на ім сваё прозвішча, ведаў, што яго не будзе бачна з зямлі...» «Ну і што...» – неяк абыякава, але так, каб не пакрыўдзіць свайго сваяка сказаў я. «Ну ты сам падумай... Майстра, які рабіў помнік, відаць, усё ж спадзяваўся, што некалі нехта прачытае яго прозвішча... І прачытаць яго прозвішча выпала мне... Разумееш?..» – «Як яго прозвішча?..» – «А ўжо не памятаю... Нейкае наша, тутэйшае, беларускае...» – «Антон, ты мне раскажы, як прапаў Яўген Генадзьевіч...» – «Што тут расказваць? Ну прапаў чалавек...» – «Як прапаў?..» – «Гэта было ў маі. Хавалі ў вёсцы маладога хлопца, студэнта. Ён, навыкідаўшыся на выхадныя гною з хлева, прыехаўшы ў Мінск у інтэрнат, не пайшоў на вучобу, а, сказаўшы сябрам, што яму дрэнна, застаўся ў пакоі. Калі хлопцы вярнуліся з заняткаў, іх сябар быў ужо мёртвы. Дарэчы, той хлопец быў сваяком Яўгена Генадзьевіча. У нас маладых прынята хаваць прыгожа. І вось настаўнікі прыдумалі, каб не трымаць у руках кветкі, якія будуць кідацца пад ногі тым, хто будзе несці труну, адправіць Яўгена дамоў, каб ён прынёс вялізную карзіну, у якой у яго дома насілі сечку каровам. Яўген пайшоў. Прайшла гадзіна, дзве, а яго няма і няма. Ужо і хлопца пахавалі, ужо і за памінальны стол селі, а Яўген не вяртаецца. Жонка яго за сталом нават пажартавала: «Ён у мяне такі сарамлівы, што нават на памінкі яго трэба за руку весці...» Назаўтра раніцай званю жонцы Яўгена і даведваюся, што яго і цяпер няма дома. Вырашылі шукаць. Паднялі ўсю школу, міліцыю з сабакамі... Прачасалі ўсе навакольныя лясы, ямы, студні... Усё агледзелі... Няма ні следу... Шукалі доўга... І не знайшлі... Шкада чалавека... Ён мне цяпер часта сніцца... Ідзе па дарозе і ўсміхаецца...» – «А што ты думаеш, Антон? Як ён і дзе мог прапасці?» – «Не ведаю...» – «А можа, яго іншапланецяне ўкралі?..» – больш жартам чым усур’ёз запытаўся я. Антон усміхнуўся і адказаў: «А што ты думаеш, можа...» Не ведаю, колькі я з Антонам яшчэ б гаварыў, калі б мяне не паклікала мама ў хату абедаць. Сядзім абедаем, і раптам зазвінеў тэлефон. Званіла з Татар цётка Шурка: «Ніна, вы там бульбоўнік косіце, а над вашай вёскай пазаўчора лятаў вялізарнывялізарны сіні шар. Вы відзілі?» – «Які шар? Нічога мы не відзілі! А ты сама яго відзіла?» – «Я не відзіла. Відзіла суседка, якая хадзіла да вас у Пугачы ў магазін». – «Усё яна выдумала. Шар над Пугачамі лётаў, але гэта было гадоў пяць назад, і быў ён не сіні, а чырвоны. Я сама відзіла, як ён садзіўся над лесам...» І я ўспомніў, што недзе гадоў дваццаць назад, мама расказвала, калі яна хадзіла перавязваць карову, то бачыла, як над вёскай высока ў небе доўга вісеў вялізарны, серабрыстага колеру прадмет, які час ад часу мяняў сваю форму, а потым нечакана знік, нібы растаў у бясхмарным небе. У той дзень тое НЛА бачыла не толькі мая мама, а яшчэ некалькі аднавяскоўцаў. Мой брат Вова таксама гадоў дзесяць назад бачыў, калі выходзіў ноччу на вуліцу, як над лесам, што за Юстынавай гарой, доўга вісеў вялізарны чырвоны шар, які час ад часу мяняў сваё месца і пераліваўся ўсімі колерамі вясёлкі...
Вярнуўшыся дамоў, я расказаў жонцы і пра тое, як мы з бацькам касілі бульбоўнік, і як з Максімам лавілі рыбу, і як хадзілі ў грыбы, і не забыўся пра Яўгена Генадзьевіча Багіну, і пра сіні шар, які бачыла цётка з Татар... На маё пытанне: «А ці маглі іншапланецяне ўкрасці Яўгена Багіну?» мая Людміла нічога канкрэтнага не адказала, а толькі папрасіла болей не гаварыць пра гэта перад сном. І я, замоўкшы, раптам уявіў тое, што сніцца Антону Янушкевічу: «Па пыльнай палявой дарозе, басанож, у белай кашулі і светлых штанах вяртаецца дамоў невядома адкуль Яўген Багіна і ўсміхаецца, нібыта ведае тое, што нікому і ніколі з нас не будзе вядома...»
* * *
А ты ляцела над зямлёй заснежнай,
Як лісцяў пажаўцелых вырай позні.
І ты была, як вецер, незалежнай
Ад гэтых белых сноў, што ўслалі пожні.
А я ішоў, як выгнаны сабака,
У пошуках цяпла і смерці лютай.
І цень мой, як пракляты сябра, плакаў,
Сляды мае самотнасці атрутай
Штохвілі поўніў, быццам куфлі ледзяныя.
А ты ляцела, як мая надзея,
У светлы дом, дзе ўсе мы – маладыя,
Дзе кожны дзень – анёльская нядзеля.
І я прыйшоў у свет, дзе ўсё нявечна,
Дзе лісцяў пажаўцелых позні вырай
У небе чорным, нібы Шлях той Млечны,
Дзе плача д’ябал над зламанай лірай.
* * *
І патухла святло, бы спалілася неба...
І мне вецер сказаў, што баяцца не трэба,
Што бязгрэшных няма, як няма тут былога,
Бо былое – не Храм, а да Храма дарога...
І патухла святло, быццам Храм разбурылі,
І спусціўся анёл, і анёла забілі...
Я вяртаўся дамоў, як вяртаецца пыл
З-пад счарнелых нябёс да забытых магіл...
2007. Цвіце бульбоўнік. Над белымі кветачкамі лётаюць пчолы. Я з бацькам сяджу на прызбе хаты, і мне добра, бо я дома...
|
|
|
