|
|
XV ПАКАЯННЫ ПСАЛОМ РАЗЛУКІ
|
|
|
XV ПАКАЯННЫ ПСАЛОМ РАЗЛУКІ Праз тыдзень машына везла іх горнай дарогай на прыстань: яго, яе і Амура. Дзянісаў аддаў сабаку, даведаўшыся аб тым, што адбылося ў тую ноч каля паляўнічай хаткі. – Што зробіш? Не скажу, што не шкадую. Выключны пёс. Але ж вы цяпер накшталт крэўных братоў. Ён прыдбаў друга ў вас, вы – у ім. Такое не забываецца. Бярыце. А можа, яшчэ здарыцца і так, што вернецеся сюды. Вось і зноў усе разам. Дальбог, добра было б. – Амура вазьму, – сказаў ніякавата Севярын. – А наконт астатняга – мне... нам жа яшчэ агледзецца трэба. Я вось зараз ва Уладзівасток. Яна яшчэ на тры дні застаецца тут. – Чаго? – няўхвальна спытаў Дзянісаў. Вочы ягоныя глядзелі на Гражыну дапытліва, і зморшчынак вакол іх пабольшала. – Справу не скончыла, – ціха сказала яна. – Лухта, – сурова сказаў дырэктар. – Усіх хвастоў усё адно не выцягнеце, нешта застанецца. Працы тут – на стагоддзі. А вам трэба быць разам. Уздыхнуў. – Урэшце, як хочаце. Справа ваша. А толькі б я так не рабіў. Што далей? – Я падрыхтую ўсё, – сказаў Будрыс. – Пакоцім спачатку да яе, разлічыцца яна з работай. Пасля паедзем да мяне і там усё абгаворым з бацькамі і вырашым... Ён глядзеў на Гражыну. Яна слухала яго і не чула. А вочы сурова-сумна сачылі за яго вуснамі, нібы вывучалі іх і ўсё аблічча. – ...ці варта мне кідаць месца. Загадзя ведаю – бой давядзецца вытрымаць страшэнны. Увогуле гэта падобна на здраду сябрам. Каб толькі жывым, то гэта яшчэ нічога. – Генусь? – спытала яна. Севярын моўчкі схіліў галаву. – Я не буду ні на чым настойваць, не буду нічога дамагацца,– ціха ўсміхнулася яна. – Усё разумею. Жаль працяў Будрыса ад адной гэтай сумнай усмешкі, вялікі жаль. – Калі ты будзеш так усміхацца – я кіну ўсё, нават не заязджаючы дадому, – сказаў ён. – Гэта я так аб здрадзе. Кожны – гаспадар свайго жыцця. Генусь, каб мог, сам сказаў бы мне гэта. Ён быў надзіва чалавечны чалавек. Такіх цяпер няма. Зноў паглядзеў на яе твар і сказаў Дзянісаву: – Баюся, што мы і на самай справе хутка вернемся сюды. Прымеце? – Я сказаў... Дырэктар сеў на кукішкі, узяў у далоні галаву сабакі і пачаў глядзець у арэхавыя, залацістыя вочы. – Амур, – сказаў ён. – Будзь разумнікам, Амур. Не думай, што я здрадзіў табе. Я табе толькі хлеб даваў. Гэты – мог заплаціць за цябе даражэй. Жыццём. Разумееш? Ды яшчэ тады якраз, калі яно ўжо не належала аднаму яму. I ты будзь яму верны. Чуеш, Амур? А ён будзе верны табе, як дагэтуль, будзе даваць табе хлеб, дах і пяшчоту. Добра будзе ставіцца да цябе. Не будзе біць. У любога іншага гэта было б смешна. Толькі не ў Дзянісава. Севярын занадта добра ведаў яго стаўленне да ўсяго жывога... Акрамя таго, у пса дрыжалі плямістыя бровы. Пёс... плакаў. Другі раз у жыцці бачыў гэта Будрыс, сам зараз гатовы зараўці. – Не плач, Амур. Ну што, на самай справе... Што табе тут? Дождж, звяры дзікія. Табе гэтага і трэба? Ён з табою на паляванне хадзіць будзе. I памрэш ты ў яго ў доме сваёй смерцю. Усыпляць ён цябе не павязе, не той чалавек. Ён пра гадасць такую і не падумае нават. А я да цябе ў госці прыеду. Ну, бывай, Амур. Сабака лізаў яму рукі. Доўга лізаў. Пасля адышоў і сеў ля Будрысавых ног. – Севярын! – раптам амаль крыкнула яна. – Ды не рвіце ж вы мне сэрца! До ўжо. Бо я не вытрымаю. – Да сустрэчы, браце, – сказаў Дзянісаў. – Харошы ты чалавек. – Ды й ты... дужа харошы чалавек. Яны абняліся. Пасля грузавік крануўся з месца. Дзянісаў крэкнуў, махнуў рукою і пайшоў у дом. ...Сабака сядзеў у кабіне, побач з шафёрам. Паважна глядзеў наперад, бы развітваўся з мясцінамі, па якіх бегаў яшчэ шчанюком. Мужчына і жанчына стаялі ў кузаве, успёршыся на кабіну. – А можа, і сапраўды вернемся? – сказаў ён. – Гэта, па-мойму, найлепшае месца ў свеце. – Але. Мне было тут лепш за ўсё ў жыцці. – I мне. – Мне было з табою заўсёды добра. – I тады, калі вадаспад і ліяны? – I тады. – I пасля, у доме арнітолагаў? – I тады. – А лепей за ўсё? – Хата. Калі з’явіўся леапард. I калі ён пайшоў. I заўсёды... Дзякуй. Скалы, лясы і горы хутка скончыліся. Плылі, перамяшчаліся хрыбты, пакуль не закрылі сабою цясніну, вузкую дарогу ў падзь. Шафёр гнаў машыну па беразе, проста па ўтрамбаваным пяску, па прыбойных лужынах – аж разляталася вада, – па жвіры, і ўсё ж даставіў іх на прыстань, калі да яе падыходзіў белы марскі катэр “Ізумруд”. – I ўсё ж, калі ты будзеш? Ну, супакой яшчэ раз. – У суботу. – Кінь, Амур. – Севярын убачыў, што сабака цягне яе за прыпол да катэра. – А як не будзе катэра? Паўтары мне. – У сераду разам з катэрам запаведніка. – Вочы яе ўсміхаліся праз слёзы. – Не трэба сонца праз дождж. Хай адно сонца, – папрасіў ён. – Пачнецца ж у сераду вечнае лета? Га? Бачыш, Амур, яна прыедзе. Кінь прыпол. Скажы нам, што прыедзеш. Яна моўчкі затрэсла галавой. ...Катэр даў гудок. Яна прыціснулася да яго. Пасля з цяжкасцю адарвалася. – Ідзі. Не сумуй гэты час... Моцны мой... Раз ты з кошкамі ваяваў... – нешта душыла яе. – Ну што з табой можа зрабіць нейкае там?.. Хай бы і самае кепскае. I, узяўшы яго галаву ў далоні, не саромеючыся людзей на палубе, не звяртаючы ўвагі на цікаўных прыстанскіх баб, горка, страшна пацалавала яго ў вусны. Нібы ўсю душу ўклала ў адзін пацалунак. Будрыс бачыў, як яна махала хусцінай, як пасля, уся сагнуўшыся, пайшла да машыны. На хвіліну яму захацелася скочыць за борт і паплысці да берага. Цяжка, смяротна ён шкадаваў пасля, што не зрабіў гэтага. Постаць на беразе знікла. Знікла машына. Знікла ўрэшце і прыстань. I тут Севярына ўразілі нейкія страшныя, дзікія гукі... ...Гледзячы на бераг, усім целам падаўшыся да яго, гаротна, з несуцешным адчаем, як па нябожчыку, выў Амур. ...У суботу яна не прыехала. Будрыс, які чакаў яе на трэцім прычале, даведаўся, што “Ізумруд” прыйшоў з Тыгравай ва Уладзівасток яшчэ ўчора, у пятніцу. Ён засмуціўся, што давядзецца яшчэ некалькі дзён прабыць без яе, але ўвогуле ўспрыняў гэта, як належнае. Не ведала. Спазнілася. Прыедзе ў сераду катэрам запаведніка. Калі прыйшла серада, ён узяў Амура і пайшоў з Васілём Паўлавым сустракаць. – Варушы шчупальцамі, біч, – нязлосна кпіў Паўлаў. – Дачка гаспадара таверны чакае цябе. Яна выплакала вочы, выглядаючы тваю татуіраваную морду з ілюмінатара бацькавай карчмы. – Слухай, ты кінеш ці не? – Увянчаны лаўрамі, укрыты шнарамі і славай, ён, аднак, прагнуў сціплага палявога букета з яе рук. Толькі яго. – Ну, дальбог... – Люблю індзейцаў і караімаў, – на ўсю вуліцу абвясціў Паўлаў. Прахожыя пачалі азірацца на іх. Паўлаў ішоў з непарушнай мордай саліднага бацькі сямейства. У яго былі манеры і хада члена палаты лордаў. Затое Севярын усміхаўся на поўны рот, праўдзівей, душыўся са смеху. – I арапаў таксама люблю! Нейкі сівенькі стары спыніўся і з дакорам паківаў на Будрыса галавой: – Гэ-эх, малады чалавек. Фуліганіце. А яшчэ з сабакам. – З тых, што кроў праліваў, – шэптам сказаў Паўлаў. – Толькі невядома, ці ў Сямёнава, ці ў самога барона Унгерна. “Разграмілі атаманаў...” Увага! Увага! Паважаныя грамадзяне Уладзівастока. Унікальны цыркавы нумар! Толькі ў нас! Леапарды сярод публікі. Адзін – Будрыс – Адзін. Залаты медаль абісінскага негуса. Заваяванае сэрца ягонай дачкі. – Васіль! Дальбог, занадта... Прашу... Катэр ужо стаяў ля прычала. Дзянісаў з двума рабочымі выгружаў з яго клеткі і нейкія скрынкі. – Здаровы, хлопцы! Рад бачыць. Гэта Паўлаў? Малайчына. Вось апошні выгрузім – і я вольны. Памагайце. А чаго гэта вы адны? Гражына дзе? – Хіба яна... – Ну, як вы дамаўляліся. “Ізумруд” замест суботы ішоў у пятніцу, то яна і з’ехала. На другі дзень. Я яшчэ ўзрадаваўся, што менш вам чакаць. Выціраў рукі хусцінай. – Жартуеце, Захар Іракліевіч... – сказаў Будрыс. – Што вы! – збялеў Дзянісаў. – Хіба гэткім жартуюць? I толькі ўбачыўшы, як ён збялеў, Севярын збялеў сам. Зразумеў, што ўсё гэта не дурны жарт, а праўда. – Вяселле адмяняецца, – па інерцыі, нічога не разумеючы, трындзеў Васіль. – Міртавы букет упаў з рук ашаломленага жаніха... Ён раптам вохнуў. Вочы сталі дзікія і жаласныя: – Мілы... Гэта што ж такое? Га? Прабач, калі ласка. – Як жа гэта зразумець? – неўразуменна бубніў Дзянісаў. – Сам жа адвёз. Сам угаворваў, каб не чакала серады. Не чакала мяне. – Дарэмна, – сказаў Будрыс. – Лепей ужо сённяшняя серада, чым тая чорная пятніца. – У, ёлуп, у, ідыёціна, – лаяў сябе дырэктар. – Як жа яно так? Што ж гэта магло здарыцца? Першы апамятаўся Васіль. – Дзяўчаткі, – звярнуўся ён да нейкіх дзвюх сітавак, што праходжваліся па прычале, – вось вам букеты. Не ўсміхайцеся чароўна, яны нам усё адно сёння не спатрэбяцца. Сустрэнемся другі раз. Званіце ў шэдэўральную газету “Маяк”. Акадэміку Паўлаву... Севярынчык, Севачка, – чорт вас ведае, як у вас змяншальнае імя! – не вешайце рымска-грэчаскага носа. Дзянісаў, унь зялёны агеньчык. Хапайце... Сева, цапайце гэта чатырохногае за тлустую шкірку і валачыце на пярэдняе сядзенне. Пайшлі! Яны аб’ездзілі на таксі ўсе гасцініцы горада, усе аддзяленні міліцыі. У пятніцу не было ахвяр вулічнага руху. У пятніцу ў гасцініцах былі вольныя месцы, але ў ніводнай гасцініцы грамадзянка Арсайла Гражына Янаўна не спынялася. Васіль строіў здагадкі: – Калі ў яе тут няма знаёмых – значыцца, яна ў той самы дзень выехала з горада. – Яна выехала, – безжыццёва сказаў Будрыс. – Чаму? – Яна не магла столькі дзён сядзець тут, ведаючы, што я побач, што я чакаю. – Ясна – не магла, – з перабольшанай упэўненасцю сказаў Васіль. – Не вытрымала б, гэта ж зразумела. Яна адкуль, Захар Іракліевіч? Той пачырванеў. – Каб я ведаў тады, як яна паказвала дакументы... Але, мне здаецца, з хабараўскага інстытута. Так-так, менавіта адтуль. – Значыць, так, – сказаў Паўлаў. – На паштамт. Адразу тэлеграму ў інстытут. Калі яшчэ там – хай затрымаюць, нават цаною жыцця. А ім давядзецца гэта зрабіць. Бо, як не затрымаюць, я з іх гэтую плату жыццём спаўна вазьму. З працэнтамі. Дня не дарую... – Севярыне, хлопча, – сказаў раптам Дзянісаў. – А вы не думаеце, што, можа, не варта даваць тэлеграму? Што, можа, гэта... зломіць ёй жыццё. Што яна... ну, скажам, – на дырэктара было шкада глядзець, – ...замужам ці нешта такое. – I няхай зломіць, – праз зубы кінуў Паўлаў. – Так і трэба, раз магла. I што вы плявузгаеце?! Што вы плявузгаеце, наогул?! Вы што, не бачыце, што з ім?! I добра, калі зломіць! Тады ён, можа, падумае-падумае, ды і даруе ёй. Праўда ж? – Кінь сварыцца, Васіль, – сказаў Севярын. – I не крычы на яго. Яна не замужам. – Бачыце, святая вера, – успыхнуў “унук рабыні”. – Гэта не вера. Я ведаю. Але нават каб не ведаў – я б верыў. Іначай гэта была б занадта вялікая подласць – не сказаць мне. Усё адно адбылося б усё, як яно адбылося. Але я, прынамсі, ведаў бы, чаго мне чакаць. I чакаў бы з адкрытым тварам. Яна сказала б. Яна зусім не такая... Нават каб я не ведаў. Даўшы тэлеграму ў Хабараўск, яны памчалі на аэрапорт. На вакзал ехаць не было прычыны, там не запісваюць прозвішчаў. У аэрапорце яны даведаліся, што пасажырка Арсайла вылецела ў пятніцу рэйсам у Хабараўск. – У той самы дзень была там, – ляпнуў дзверцамі таксі Паўлаў. – Субота – панядзелак – нядзеля – аўторак... I лічу па-цыганску ад хвалявання. – Серада, – сказаў Будрыс. – Прайшоў амаль цэлы дзень. Адказ, добра – калі заўтра. Значыць, шэсць дзён. Адна нядзеля на заяву аб уходзе. За два тыдні. А могуць адпусціць і раней. Яны знялі ў гасцініцы нумар, суседні з Будрысавым, набралі ў “штаб-кватэру” прыпасаў, каб і на хвіліну не пакідаць яе, і заселі там, чакаючы званкоў і тэлеграм. У той вечар даволі моцна выпілі, і калі Васіль усхадзіўся быў лаяць яе, Будрыс упершыню не вытрьшаў: – Ты гэта кінь. Не трэба. – Ды што ж гэта ёй у башку дурную цюмкнула, – гарачыўся Паўлаў. – На табе, ні села ні пала. Хоць бы папярэдзіла. Хлопцы ёй такія пачкамі паўсюль валяюцца? Дырэктар маўчаў. – Мы нічога не ведаем, – сказаў Севярын. – Мы не маем права асуджаць. Ты не знаеш яе, не бачыў. А я, як сябе... I веру, як сабе... Адкуль нам вядомыя ўсе акалічнасці яе жыцця? Магчыма, пасткі яго? Думкі гэтай жанчыны? Раз яна зрабіла так – значыцца, было нешта неадольнае, значыцца, не мела права зрабіць іначай. Разумееш, хлусіць яна не магла. Можа, застацца са мною – гэта і была б хлусня. I таму я сам не буду і другім не дазволю судзіць гэтую жанчыну. Васіль глянуў на прасветленыя вочы сябра і махнуў рукой. – Што ж ты будзеш рабіць, як яна з’ехала? – асцярожна спытаў Дзянісаў. – У яе ёсць мой адрас. I я буду чакаць. Калі ёй будзе цяжка – яна пазвоніць, напіша, прыедзе. Сама. – А як не дачакаешся? – Дачакаюся. Дачакаемся вось з Амурам. Яна не падмане. Я дачакаюся. Ты забыў, Захар, што я кахаю яе. I яна мяне. У гэтым я ўпэўнены. Ніхто, самы падступны, не мог бы так хлусіць. А я глядзеў у яе вочы. Ёй зараз таксама нясцерпна. Таму яна і зрабіла так. Яна ўцякае. Але вечна ўцякаць нельга. Яна прыйдзе і заўсёды знойдзе ў мяне свой дом, і цеплыню, і нават сабаку, і ёй добра будзе, бо яна змерзне на далёкіх шляхах. Я дачакаюся. Мне ж ніхто не патрэбен, толькі яна. Васіль хапануў чарку і раптам заплакаў: – У, сволачы, у, мучыцелі! Мала ім без таго бяды з пакутамі – яны яшчэ іншых тыраняць. Ты не глядзі, я не п’яны, мне крыўдна. Ён усхліпваў, як дзіця. I раптам вызверыўся: – Ну, я ўжо буду ведаць, што мне рабіць, як яна з’ехала! Як самалётам – ясна, у якім напрамку. А як цягніком – я тэлеграмы на цягнік ахну. На кожны дзень яго сямідзённай дарогі. Скажам, у Магочу, у Прыісковую, у Іркуцк, у Новасібірск, Свярдлоўск, Яраслаўль. I няхай крычаць: “Грамадзянка N, друг пры смерці. Вяртайцеся». – Такія тэлеграмы без даведкі не возьмуць, – сумна сказаў дырэктар. – Думаеш, мяне гэта спыніць? Я пайду да нашага лейб-медыка і стану трэсці яго да таго часу, пакуль у яго душа не вылеціць праз лысіну. Не гаруй, Севярыне. Мы гэтага так не дамо скончыць. У мяне, брат, прадзед... Трэсці “лейб-медыка” за шкірку не давялося. Наступнай раніцай Хабараўск адказаў, што супрацоўнік Арсайла Гражына Янаўна ўзяла тэрміновы разлік па сямейных абставінах і ў панядзелак вылецела самалётам на Маскву. Вечарам таго самага дня шэф адказаў, што за тры дні з ніводнага маскоўскага аэрадрома не вылятала жанчына па прозвішчу Арсайла і што ён спецыяльна два тыдні будзе наводзіць спраўкі па ўсіх аэрадромах. Чакаць больш не было чаго. Спяшацца – таксама. Таму праз два дні Дзянісаў і Васіль праводзілі яго на цягнік. Амур ехаў у багажным вагоне. Гаспадар ягоны – у купэ. Перад ад’ездам сядзелі ў тым самым марвакзале. Усё было перагаворана. Кожны ведаў, што прыдбаў дваіх сяброў. Верных. Сапраўдных. На ўсё жыццё. Тых, якія не забудуць, не кінуць, не прададуць, хай сабе, можа, і рэдка давядзецца сустракацца аднаму з адным. I ад гэтага рабілася трохі лягчэй. I можна было ўжо не з такім болем сачыць за агнямі караблёў, што адыходзілі з Залатога Рога невядома куды. ...Цягнік адыходзіў у 0.10. Яны пасадзілі Будрыса ў вагон, расцалаваліся. I тут Васіль здзівіў усіх. Палез у кішэнь і дастаў адтуль нешта, загорнутае ў паперу. – На. Табе. Гэта быў стары кабінетны партрэт. Мабыць, аматарскі. На ім была жанчына ў чорным строі, жанчына з вельмі знаёмым тварам, і высокі сівы мужчына з маладымі вачыма. На мужчыне быў палкоўніцкі мундзір. Севярын глядзеў на яго і заўважаў паступова няўлоўнае падабенства з Васілём. – Яны? – Яны, – сказаў Васіль. – Трымай, браток. На знак таго, што вернасць – яна была, ёсць і будзе. I што заўсёды будуць людзі, здатныя плаціцца за яе. Ты – суцешся. Нічога... – Але ж гэта нават не копія. – А ты мне яе вернеш, – проста сказаў Васіль. – Пакуль хай у цябе будзе. А пасля, як толькі знойдзеш, як толькі яна вернецца – аддасі назад. Гэта будзе скора... Дык вось, на знак гэтага... I вяртайцеся разам да нас з Захарам. У Будрыса сцягнула глотку: – Я гэтага табе не забуду. Дзякуй. Вазьму. Вярнуся. Хлопцы вылезлі з вагона. Цягнік мякка рушыў. Паўлаў усё хутчэй крочыў за ім: – Так трымаць, біч... Нос вышэй... Айчыне не патрэбны слінявыя кашалоты... Перадавай прывітанне прагрэсіўным вучоным. I пасля здалёк: – Фота хутчэй вяртай! Фота! Мужчына стаяў і глядзеў на агні горада, у якім заставаліся сябры, у якім ён знайшоў і страціў... Пасля амаль усе дні ён таксама прастаяў ля акна ў калідоры. Даводзілася наведваць і карміць Амура. I ад шалёнай радасці пса, ад простай яго адданай вернасці лягчэй было пераносіць дарогу. Побач была жывая душа, сведка, сябар, які помніў хату, і чашу вадаспада ў ліянніках, і горыч таго страшнага ўдару на прычале. Друг, які прадчуваў, які цягнуў яе на катэр і выў, калі яна знікла з вачэй. Ва Уладзівастоку было зелена. Пад Хабараўскам, раніцай, горы нагадвалі букеты: залатыя, барвяныя, малахітавыя, жоўта-лімонныя, іржавыя. У гэтым горадзе яна жыла. Праязджала гэтыя тунелі. Купалася ў гэтай рацэ. Хадзіла міма гэтых дамоў. Ён ледзь не злез тут і толькі вялікім намаганнем волі пераканаў сябе, што гэты горад апусцеў без яе, што выходзіць няма патрэбы. Пасля цягнік ішоў па грані, па мяжы восені і зімы. Пад Гонжай піхты былі прыцярушаны снежнай пудрай... Магоча ляжала пад глухім асеннім дажджом... Ружавелі нагія бярозы на Шылкінскіх сопках... Бярозы ў Марыінску былі яшчэ сям-там жоўтыя... А пад Новасібірскам валіў, сыпаў густы снег. Зіма гуляла з цягніком у кошкі-мышкі. Ён карміў Амура сыта і добра, выводзіў яго гуляць на станцыях, а сам амаль не еў. Слоіка салоных груздоў, купленага на станцыі, хапала яму, з бульбай, на два дні. I на кожнай буйной станцыі чакала тэлеграма. Змест усіх быў аднолькавы: “Не было”, “Не было”, “Не было”. На Урале ля слупа “Азія – Еўропа” зноў гарэў бярозавы пажар. I чым бліжэй да Масквы, тым больш было на бярозах зялёнага. Зіма выпускала цягнік са сваіх кіпцюроў. Ён шмат думаў усе гэтыя дні. I паступова неўразуменне саступала месца разуменню. Яму здавалася, ён ведаў цяпер, чаму ўсё скончылася так. Ведаў. I дараваў. Але ад гэтага яму не было лягчэй. Усё на свеце ён аддаў бы, каб яна была побач, каб можна было ўначы спаць у адным купэ, а ўдзень стаяць ля аднаго акна і сядзець у вагоне-рэстаране за адным сталом. З пакутлівым пачуццём апошняй страты ён уяўляў сонечныя ліяннікі, шызыя гроны вінаграду, вугальны змрок у хатцы, яе вусны, дотык яе грудзей, крокі леапарда ўначы. Якое шчасце, што быў леапард. Ён быў, але была і яна... Кашмары не вярталіся да яго, але ён баяўся думаць, што гэта яна, што гэта каханне павараціла ягоны стан на лепшае. Лепей бы зноў страшныя сны і плямістая пачвара, абы толькі яна вярнулася з імі. Ён прагнуў, ён чакаў яе. Усю паўнату нязведанага, новых дарог, звяроў у джунглях, кахання і сонца – яна вярнула яму. I ўсю паўнату тугі. “Я не магу цябе судзіць. Але нашто, нашто ты зрабіла гэта?”
|
|