 | ЧАСТКА ДРУГАЯ
КАЗКА |  |
У дзяцінстве я часта куляўся галавой долу. Пэўна, праз тое ў мяне ўсё і пераблыталася. Учора я павітаўся ўжо з Берлінам. Учора ў мяне была падманлівая будучыня. Не было дзяўчыны. А сёння я прачнуўся ў казачным Менску, дзе ў маёй кватэры жылі дзіўныя рэчы. У лядоўні сярод прадуктаў знаходзіліся чароўныя істоты. Увогуле ўсё было суцэльным парадоксам. На зебры вакол лётала каханая і расцягвала замест усмешак фантасмагорыю.
У адной вёсцы. У вельмі ружовай і шчакастай. У галёшах і тапачках. У пальчатках і рукавіцах. У дымчатых ботах. З маласольным агурком у зубах. З агідай у вачах. У семафорах. Умітускі попелу і пылу. У драўлянай зале. Казалі.
— Менск чымсьці нагадвае пячоры, — сказала Наташа. — Я заўсёды адчуваю сябе тут старажытным чалавекам. Тут замест заплечніка хочацца бадзяцца з вялікай сякерай ці кувалдай.
— Вясной на дрэвах з’яўляюцца ракавінкі, — сказаў я, — там жывуць сінія жукі. Ім там добра. Сытна. Утульна. Цёпла. Заўсёды марыў стаць такім жуком і жыць у ракавіне. Прыемна паміраць увосень.
— Ты — разумнік, Сафа. Цябе трэба ставіць на скразняку, каб разумнасць твая разыходзілася… Хаця б трошкі радзела. Яна, разумееш, дзейнічае на нервы.— Сама не лепшая.
— Звяжыся з дурнем…
Мы змоўклі. Напэўна, былі. А мажліва, небылі думалі. Былі дзесьці. Плылі кудысьці. А куды? І самі не ведалі.
Наташа падышла да мяне і пацалавала ў нос. Аб-
дала водарам рамонкаў і гваздзікоў. Абслініла мой
нос. Прыемна было. Кахае мяне гэтая жанчына. І я
расплюшчыў шырэй вочы. Не прымружыў, як хацелася.
Расплюшчыў. Расплюшчыў. Не стаў міргаць. Глядзеў.
Аглядаў Натку ад пятак да макаўкі. Погляд мой віхурай
пралятаў па яе даўгіх валасах. Пуржыў іх. Скручваў у
парваныя струны. Прапаўзаў па чорнай радзімцы над
вуснамі. Агінаў яе, як маленькі баркас. Раскачваў яго
і цалаваў у засмок… Погляд стукаўся і перастукваўся
цягніком. Пераскокваў і перацалоўваў мясцовасць.
— Учора.
— Вядома. Мы тады ездзілі ў Мірскі замак.
Шпацыравалі сярод старажытнасці. Любаваліся.
З вартаўніком Іванычам балбаталі. Ён на развітанне
меч падарыў. Цяпер я — рыцар!
— Бачу ў тваіх вачах цёмныя колы. Зноўку ты
гіпнатызуеш мяне, — нараспеў загаварыла Натка. —
Ходзіш вакол. Вядзьмарыш. Аплятаеш сеткай, па-
вук. Я паддаюся, паддаюся… Адказваю на гэтыя
таямнічыя сігналы. Узлятаю да столі дырыжаблем.
— Р-р-р-р-р-р!.. — падхапіў я. — Буду, буду страш-
ным. Кажу табе жахлівыя словы. І пішу на сценах яс-
ныя сігналы!.. Гэта я — Сафа! Я — рыцар! Я — тваё
каханне!
— Выцягні свой меч! — крыкнула Натка. — Расся-
чы сетку!
Я падбег ужо да стала і схапіў вялізарны кухон-
ны нож. Па дарозе выпіў шклянку абрыкосавага со-
ку. З’еў кавалак сасіскі. Пачысціў зубы. Паслухаў чы-
стую песню насценнай зязюлі. Паглядзеў тэлевізар.
59
замак пабудаваны з крапівы
Напісаў верш. Як раптам праз акно заскочыў сонеч-
ны трохкутнік. Ён распластаўся на кіліме, нібы на
сваёй уласнасці. І прагнаў усе нашыя старыя думкі.
— Цяпер мы будзем з табой размаўляць ні пра
што, — сказала Натка. — Бо пра нешта канкрэтнае —
нецікава.
— Цалкам верагодна, што ўчора я мог зламаць на-
гу, — паведаміў я.
— Гэта як?
— Моўчкі. А мажліва, і са стогнам. Але, дзякуй бо-
гу, дзень прайшоў паспяхова. Я сабе анічога не зламаў.
Толькі сустрэў Бродзіка, і з ім мы папілі лідскага піва.
У гэты момант, калі я сказаў «лідскага», у нашых
кубках з’явілася кава, ад якой уздымаліся спіралькі
пары.
— Пра каву ты напісаў велізарную кнігу, — сказа-
ла Натка. — Ты зноўку банальны, Сафа. Ты, мабыць,
спісаўся. Сталееш…
— Так, — уздыхнуў я. — У мяне вечны крызіс.
Ластаўкі набраліся нахабства — здзёўбваюць усё хар-
човае. Жыцця няма. Нават марынаваны селядзец
у
бляшанцы сцягнулі…
— І пра селядзец ты напісаў агромністы том.
— Так? — засмуціўся я.
— Я таксама засмуцілася, — прызналася Натка. —
Ты, Сафачка, палашчы мне руку. Табе лягчэй будзе.
На руцэ Наташы я вывеў некалькі магічных
знакаў, якія сцвярджалі аб прызнанні. Прызнанне
было туманным. Але яно было. Я фіксаваў яго сваімі
пухнатымі вішнёвымі вуснамі. Здавалася, лакіраваў
Наташыну скуру.
60
зміцер вішнёў
Апельсінавы аксаміт. Азёрная пяшчота. Цішыня
слановай косткі. Раўніна як неба. Я — нібы кам-
байн. Сонца і вецер. Валаскі — гэта жыта. І яны шэп-
чуць пра паяданне. Бо народжаныя гэтымі вар’яцкімі
ідэямі. Якімі? Ды гэтымі самымі. З’еш мяне, з’еш.
Якая ты апетытная!
— Зноўку эротыка, — паведаміў я.
— Я згодная яшчэ на дзесяць тамоў сексу і эротыкі, —
абурылася Наташка. — Мне гэта даспадобы. А будзеш
супраціўляцца — я табе ганарар не заплачу.
— Ну, вось, — сказаў я. — Зацісканне свабоды
пайшло. Жанчына, як заўсёды, пачала казаць пра гро-
шы. Ты б лепш пра катоў са мной паразмаўляла. На-
прыклад, пра сіямскіх ці сібірскіх. Або марскіх свінак.
— Гад, — ласкава вымавіла Наташка. — Бо веда-
еш, што на катоў у мяне алергія. Пра марскіх свінак,
кажаш? Давай лепш паразмаўляем пра адну вялізную
ружовую свінню… якую завуць…
— Не трэба. Я перадумаў. Я падару табе зару-
чальны пярсцёнак. Абяцаю. Заўтра прадам апошнія
валёнкі. Закладу ў ламбард тэлевізар і абавязкова на-
буду. Набуду. Набуду. Вялікі. Залаты.
І тут нехта пастукаў у дзверы. Потым раздаўся
гук электрапілы. У дзвярах утварылася вялізная
няроўная дзірка, праз яе прасунулася галава. Галава
сказала:
— Сантэхніка выклікалі?
— Не, — хутка адказаў я.
— Зразумеў, — сказала галава і прапілавала
ў дзвярах большую дзірку. Праз яе пралез чалавек з
электрапілой.
61
замак пабудаваны з крапівы
— Заўсёды так, — пажаліўся ён. — Аднойчы мне
патрапіліся металічныя дзверы, дык мусіў купляць но-
вую электрапілу, а дзверы давялося браць дынамітам.
— У нас там, здаецца, на кухні кран капае, — ска-
зала Наташка.
— Цяпер не будзе, — упэўнена адказаў чалавек з
электрапілой. — Я сантэхнік-геній.
— Якое цудоўнае ў нас абслугоўванне, — сказаў
я. — Проста цуд на яве. Ву. Ву. Ноя. Ной. Ён
прыйшоў. Узяў галаву чарапахі і прыбіў вялізнымі
ржавымі цвікамі да насценнай шафы. Цяпер пачнём
крэсліць планы. Зробім з кватэры штосьці накшталт
абароннай лініі. Сядзем з гранатамётамі і будзем ча-
каць налётчыкаў.
— Можа, папалім траўкі? — прапанавала Наташка.
Не паспела яна вымавіць слова «траўкі», як
з кухні пачуўся вельмі-вельмі падазроны грукат, а по-
тым і голас сантэхніка:
— Я знайшоў новы гейзер!
— Цудоўна, — сказаў я. — Нам гэтага і не хапала.
Усё жыццё суцэльныя булачкі з макам і тэлевізар з пра-
грамай «Маскі-шоў». Трэба. Трэба разварушыцца.
— Мне здаецца, што я забылася завесці будзільнік!
Бо мы збіраліся пайсці ў тэатр!
— Нічога — яшчэ ёсць пятнаццаць хвілінаў, —
супакоіў я і завязаў на сваёй ружовай шыі зялё-
ны гальштук. [А можа, лаўровы лісток? Гальштук
выцягнуўся гюрзой і зашыпеў. Павеяла пустэльняй:
— Астывала. Шыпела джала. Я ляжала. Мяне гэ-
так штурхалі. Я не штурхала. Падару табе карнавал.
Слаўную песеньку ты праспяваў на развітанне.]
62
зміцер вішнёў
— Прыемнае спалучэнне, — пагадзілася з маім вы-
барам Наташка і нацягнула на сябе штосьці вельмі
салодкае. Пасыпанае цукрам.
— Табе пасуе гэтая сукенка. Я люблю салодкае, —
сказаў я.
— Я ведаю. З’еш кавалак.
— Я ўжо адкусіў.
— А я лізнула.
Сантэхнік ператварыўся ў мурына. Ён поўзаў
уздоўж сценкі і штосьці замяраў пластыкавай
лінейкай. Мармытаў песеньку пра конікаў.
— Не сумуйце, мы хутка прыйдзем, — сказалі мы
і пакінулі сантэхніку для стымулу працы смажанага
індыка з марынаваным яблыкам. Ён заўсміхаўся:
— Я гіена ў сіропе.
Трамвай прабулькаў сваімі коламі мелодыі восені.
Людзі ўсміхаліся нам і агідна прыцмоквалі вуснамі.
Лужыны скокалі з зямлі на неба. З неба — на зям-
лю. Стваралася ўражанне вадзянога феерверку. Ней-
кая дама з маноклем чытала кнігу Цютчава і час ад
часу ўздыхала. «Вох. Мак. Штосьці. Гэта». Ад усяго
гэтага нам было чамусьці добра. Я расказаў Наташы
спектакль, на якім мы павінны былі быць. Але на які
забыліся трапіць. І паехалі міма. Заехалі туды. Дзе па-
чынаецца шпацыр па алеях. Там лістота. Там жалуды.
Рамантыка з намі. Закручаная ў абгортку. Ляжыць. А
мажліва, ліжа нашыя ногі.
63
замак пабудаваны з крапівы
33.
Калі мы прыйшлі. Было ўжо. Мы не ведалі колькі.
Ско-о-лва-ўся час кавалкамі. Сонца ўжо схавала свае
жоўтыя калматыя лапы. Вока поўні гайдалася над
імбрыкам, бліскала. Гэта было падобна на маятнік
гадзінніка. Трошкі. Зрэшты, калі мы прыйшлі,
сантэхнік ператварыўся ўжо ў кітайца. Ён сядзеў на
падлозе (ногі крыжыкам) і трэскаў нашыя сушкі.
— Я прадзяўбаў тунэль да суседзяў знізу. Цяпер
вы можаце кантактаваць напрасткі — па вяровачнай
лесвіцы, — сказаў сантэхнік.
— Ната, — сказаў я, — калі ён ператворыцца ў фа-
шыста, я яго заб’ю. Не люблю садыстаў.
— Ён такі мілы, — сказала Ната, — зусім
бяскрыўдны. Я якраз хацела завесці пудзеля. Можа
быць, ён застанецца? Я буду яго стрыгчы, мыць і вы-
гульваць на павадку. Ён такі добры.
— Ён жа сантэхнік. Ён не ўмее гаўкаць!
— Я ўмею муркаць, — папрасіўся сантэхнік.
— Ён умее муркаць, — сказала Ната.
— Ён кепска выхаваны, — сказаў я.
— Я ўмею гуляць у шашкі, — сказаў сантэхнік.
— А ты ўмееш граць на трубе? — пацікавіўся я.
— Не. Толькі на гармоніку, — сказаў сантэхнік.
— Ён навучыцца і на трубе, — сказала Ната.
— Час, — сказаў я, — які цяпер час? Чаму нашая
насценная зязюля развучылася кукукаць? Трэба
выклікаць майстра гадзіннікаў.
— Табе мала сантэхніка? — сказала Ната. — Я за-
мест зязюлі буду кракаць кожную палову гадзіны.
64
зміцер вішнёў
— Уначы ты спіш.
— Я буду прачынацца. Я завяду будзільнік.
— Не веру, — сказаў я. — Дайце мне вады.
Я паміраю ад смагі.
Калі Ната прынесла мне акварыум з рыбкамі, я
ўзяў лыжку і з апетытам пасёрбаў. Затым выцягнуў з
акварыума кавалак водарасцяў і кінуў сантэхніку.
— З гэтага часу вы будзеце індзейцам, — сказаў
я. — Я ваш правадыр — Чынгачгук. На гэтых умовах
вы застаяцеся.
— Мур, — сказаў сантэхнік і пашкрабаў рукой пан-
тофлю Наты.
— Ну-ну, без вольнасцяў, — папярэдзіў я. — Здаец-
ца, у мяне ёсць цудоўны прас і сякерка для дзічыны.
Сантэхнік рохкнуў і прыбраў руку.
— Мілы, — сказала Ната, — ты ж ведаеш, што сён-
ня а восьмай раніцы я з’язджаю да бабулі. З ёй я пай-
ду ў царкву і пакаюся. Потым я пайду ў краму, набу-
ду сабе надзіманы шарык і буду з ім бадзяцца
па го-
радзе.
— Вось тады і вяртайся, — сказаў я.
— Так-так, — сказаў сантэхнік.
— Я падумаю. Асабліва калі ты наведаеш ламбард і
здасі туды тэлевізар і сантэхніка. Чао-какао.
34.
Я, вядома, зусім не засмуціўся. Проста падышоў да
лядоўні і паеў нашча гарчыцы. І гэта ўзнікла раптам.
Я адчуў жаданне пайсці ў кіно альбо паесці славян-
65
замак пабудаваны з крапівы
скага маянэзу. Здаецца, настала поўная свабода. Трэ-
ба цаніць свае дасягненні. Вось як здараецца.
— А мы да вас, — раптам сказалі суседзі,
праціскаючыся праз тунэль, прадзяўбаны
сантэхнікам.
— Я быў у адзіноце. Я шпацыраваў па даху кватэ-
ры сусліка. Зазіраў у халодныя норкі. Піў кефірчык.
Усведамляў шчасце. Вы ўсё сапсавалі. Пасеклі
ідылію, — сказаў злосна я.
На суседзях былі хатнія паласатыя халаты і скура-
ныя тэпці. Яны палілі цыгаркі і жавалі махорку.
— У нас сантэхнік пасяліўся.
— І ў мяне таксама, — сказаў я.
— У нас кітаец.
— А ў мяне індзеец.
— Яны, напэўна, сваякі.
— Цалкам верагодна, — пагадзіўся я.
— Я — Змей Гарыныч, — сказаў п’яны сантэхнік,
запаўзаючы праз тунэль.
— Ён у вас чагосьці прыняў, — сказаў я.
— Мабыць, хатняй настойкі пакаштаваў, — сказалі
суседзі.
— Буль-буль, — сказаў сантэхнік.
— А давайце яго адправім да суседзяў, што жывуць
наверсе, — прапанавалі суседзі, якія прыйшлі знізу.
— Някепская думка, — пагадзіўся я. — Трэба
адправіць яго дагары… Будзе альпіністам.
Я ўзяў швабру і пастукаў па столі. Потым пачакаў.
І зноўку пастукаў. І гэтак хвілінаў пятнаццаць. На-
рэшце зверху да нас спусціўся сусед Вася Яршоў. На
ім былі майка, джынсы і шлёпкі. Ён быў незадаволе-
66
зміцер вішнёў
ны, і таму ў яго нервова торгалася правае пачырване-
лае вока.
— Му, — сказаў ён.
— Да вас сваяк прыйшоў, — сказаў я, паказваючы
на прыціхлага сантэхніка. — Заваліўся да мяне п’яны
і патрабуе Васю Яршова. Ён ваш?
— Му, — сказаў Вася, — Мані трэба паказаць. Яна
там шча гатуе баршча. Пайду пакажу.
І забраў сантэхніка за каўнер.
— Буль-буль, — развітаўся з намі сантэхнік.
— Ну, вось, — сказаў я, развітваючыся з суседзямі
знізу. — Доўгачаканы спакой.
— Цяпер мы будзем хадзіць да вас кожны дзень, —
сказалі суседзі знізу.
— Так-так, — пагадзіўся я, — у высакосны год. Да
пабачэння.
І вось. Мая кватэра набрыняла святлом. На
столі раскруцілася вясёлка. Яна перашэптвалася са
шпалерамі. Казала на мове вятроў. Дзень быў цудоўны.
— Тук-тук, — раптам нехта пастукаў.
— Бамбук, — адказаў я.
— Э-э-э! Гэх! — сказаў кучаравы таўстун,
раздзіраючы дзіравыя дзверы кватэры. — Я — Ца-
нава! Служка Берыі. Прыйшоў рабіць рэпрэсіі. Мой
аўтамат у аўтобусе нумар пяць. Я люблю мармелад і
бярозавы сок!
— Трасца яго бяры, — сказаў я. — Я — дэмакрат! Я
супраць фашызму і шаблязубых тыграў! Мне не пада-
баюцца гіры і цацкі з гумовымі пупочкамі.
Таўстун выхапіў з-за пазухі сцяг БССР і пачаў ім
размахваць перад маім носам.
67
замак пабудаваны з крапівы
— Бык! Бык! Усміхніся! — роў ён. — Бык! Бык!
З’еш шакаладку!
— Адкуль ты ўзяўся, Цанава? — запытаў я.
— З магілы! — крыкнуў таўстун. — Скінуў века тру-
ны! І прыйшоў да цябе, смярдзючы нацыяналіст! Мы
з Дзяржынскім навучым вас любіць кузькіну маць!
Будзеце ў мяне малако са шланга глытаць! Я сваю па-
паху з цэменту выцягну і буду вас катаваць! Буду!
— Мама, — сказаў я, — дай мне розуму. Інакш я
ператваруся ў забойцу таўстуноў.
— Так-так, — сказаў таўстун. — Наогул я люблю
душыць рукамі. Мне падабаецца глядзець, як ахвя-
ра здыхае пад маімі пальцамі. Яе вочы выкатваюц-
ца вонкі і застыгаюць шклянымі шарыкамі. Яе язык
выпаўзае саспелым струком перца. А твар зазвы-
чай набывае апельсінавы колер. Праўда, здараюц-
ца выпадкі, калі колер шчок зусім незразумелы. Гэта
свайго кшталту творчы працэс.
— Дык вы тэарэтык, — здзівіўся я. — Я б вас у заа-
парку трымаў, як знікаючы від дыназаўраў. А да вуха
прычапіў бы лямпачку. Для арыгінальнасці.
— Здаецца, зацьменне надышло, — раптоўна
сказаў таўстун. — Я вам тэлеграму перадаў?
— З Амерыкі? — запытаўся я.
— З Грузіі.
— Не.
— Тады трымайце. Гэта з Курасоўшчыны.
— Дзякуй.
— Распішыцеся ў атрыманні.
На вялізным кавалку кардону было тры словы:
«Цалую. Кахаю. Нат».
68
зміцер вішнёў
Усё зразумела. Гэта была тэлеграма ад Нат. Зна-
чыць, справа-якар. Хутка будзем піць гарбату з цы-
трынай і закусваць булачкамі з макам. Гэта ж звычай-
ная шыфроўка. Нешта накшталт паролю…
Нават зязюля ў гадзінніку страпянулася, дзюб-
кай шчоўкнула і сказала: «Крак». Карціна мастака
Маркіна «Дастаеўскі ля крыніцы» неяк нахілілася.
Быццам «Тытанік» перад катастрофай. Было.
35.
Мая нага ляжала на тумбачцы. Як жоўтая ска-
ла з пёркамі кустоўя. Я паварушыў пальцамі. І хвалі
забулькалі, зашоргалі па грэбені скалы. Забурчэлі
віхры. Заспяваў вецер. Заслізгацелі ў небе марскія
птушкі.
— Калі дзядзя з суседняга дома размахвае
выбівалкай і скача ўздоўж мярэжыстага персідскага
дывана, ягоны персідскі кот чапляецца за ягоную
левую пятку кіпцюрамі і зубамі. Дзядзя
крычыць
нядобрымі расейскімі словамі і акрапляе іх добрымі
беларускімі. У яго атрымліваецца цікавая мясцовая
дрыгва, — кажу я. — Не гума і дрызіна, а менавіта
дрыгва. У народзе больш вядомая пад словам «тра-
сянка». Карацей, танчыце і біце ў барабан. Падавай-
це сігналы бедства.
— Па дрыгве, напэўна, някепска шпацыраваць у
балотных ботах, — сказала Нато.
— Ты, Нато, амаль маеш рацыю. Але кажуць, што
для такога кшталту выпадкаў патрэбны самакат! Ха-
69
замак пабудаваны з крапівы
ця мой стрыечны дзядзька Толік шпацыраваў па
палескіх плюхах у ботах вермахта, і ўяўляеш… амаль
не засмоктвае. Толькі чмякае моцна.
— Ведаеш, Сафа, — раптам сказала Нато, — учо-
ра я спрабавала завязаць сябе ў вузел. Хацела за-
быць цябе. Рэзала, як кажуць, па жывым. Тапырыла-
ся. Калмацілася. Але вузел атрымаўся мяккім. Узоры-
стым. Жывым. Ён шаптаў вершы, блішчэў блакітнымі
вачыма. Працягваў у паўднёвы бок горада, туды, дзе
ты жывеш, свае маленькія ручкі. І вось — я тут.
— Людзям, — сказаў я, — уласціва пакутаваць. З
самага пачатку ў іх закладзена нешта трагічнае. Яны
не могуць без гэтага. Ім сумна.
Нато ўжо не слухала. Яна бегала вакол мяне і раз-
махвала рукамі. Яе зебравая сукенка ператварылася
ў верталётныя прапелеры. Босыя ногі пачалі выстук-
ваць нейкі шаманскі рытм-бубен. Вочы заззялі. Паль-
цы заварушыліся змеямі. Валасы распушыліся. Уся
мэбля ў кватэры набыла попельнае адценне. І быц-
цам бы працягнула нябачныя ніткі да цела Нато.
— Табе весела, — сказаў я. — Ты на вяршыні айс-
берга. Вакол цябе лётаюць мухі шчасця.
— Ну, без гэтага аніяк, — сказала Нато. — Але
ў іншых шчасця болей.
— Мабыць, ты маеш на ўвазе лідэра нашай
краіны, — сказаў я. — Ён нядаўна прызнаўся ў любові
да Фідэля Кастра.
— Бабця! — ускрыкнула Нато. — Яна ўчора адшу-
кала кактус!
— Атрутны?
— Калючы.
70
зміцер вішнёў
— Ну і?.. — запытаў я.
— Вельмі вялікі кактус. Тры на тры метры.
— Ён што, хворы?
— У тым і справа — расце, і калючкі не адвальва-
юцца. Цудоўна сябе пачувае.
— Я ведаю, — сказаў я. — Гэта не кактус…
— Вуй! — ускрыкнула Нато.
— Гэта — фікус! — абвясціў я.
— А-а-а-а-а-а… — расчаравана працягнула Нато.
— Так-так, — пераканана сказаў я. — Фікус! Мне
сябра-лектар распавядаў, што бываюць хворыя
фікусы, якія растуць сабе і растуць. І не падазраючы
на самай справе, што яны хворыя…
— Не, — не пагадзілася Нато. — Гэта самы звы-
чайны кактус, але толькі занадта вялікі.
— Што ж рабіць? — запытаўся я.
— Едзем, — сказала Нато.
«Едзем» ператварылася ў банальнае «ядзім».
Мы селі за стол, выцягнулі з лядоўні крывую ша-
блю каўбасы. Нарэзалі яе чырвонымі люкамі,
гэтымі накрыўкамі мы закаркоўвалі гарлавыя шах-
ты. А бульба з сіняга рондаля здавалася нам белымі
мядзведзямі. Гэтых звяроў мы пасыпалі кропам і сол-
лю. І рыпелі старанна зубамі. Экалагічную чыст-
ку праводзілі. Потым, калі мы спатолілі голад… По-
тым… мы сышлі, але пакінулі суседзям знізу на кухні
маленькую цыдулку:
«Дарагія суседзі знізу!
У дзве гадзіны ночы ў гарод нашых бабулі з дзя-
дулем залез невядомы гад і высадзіў варожы как-
тус. У зялёнага дыверсанта калючкі растуць нак-
71
замак пабудаваны з крапівы
шталт царкоўных макавак. Ён ужо спрабуе заквітнець
зялёнымі галёшамі. Таму тэрмінова мы выязджа-
ем да роднай бабулі. Беражыце сябе і нашую мэблю.
Трымайце абарону ўдзень і ўначы. Вашыя ўдзячныя
суседзі зверху — Сафа і Нато. Оле! Оле! Мы не зда-
ёмся!»
— Між іншым, — сказаў я, — пад’езд — самае
няўдалае месца гэтага раздзела рамана.
— А мы яго пераскочым, — сказала Нато.
— Конікамі, — сказаў я.
— Не. Саранчой.
Таму пашараваных парэнчаў-удаваў мы не бачылі.
І чорных пляцовак з вачыма-плафонамі не заўважылі.
А абіўку дзвярэй мы наогул праігнаравалі. Асабліва
металічныя дзверы-сківіцы мясцовага рэкеціра Во-
вы. Асабліва не кінулася ў вочы залацістая шыльдач-
ка, якая на іх вісела: «Не ўлязай — злы пёс!». Пры-
чым у гэтым ніхто не сумняваўся. Усе ведалі, які Вова
свалачны пёс. Мы закрылі вочы далонькамі і скочылі
праз акно. Таму мы пад’езд прамінулі. І ўсяго вышэйзгаданага
не пабачылі.
— Напэўна, мы хутка з табой ажэнімся, — сказаў я
Нато. — У нашых адносінах з’явілася нейкая сенты-
ментальнасць. Адназначна: альбо пад вянец, альбо ў
пятлю, гэта як па Леніну — дыктат пралетарыяту.
— Баранкі і бублікі, — сказала Нато. — Імбрыкі
і самавары. Рондалі і талеркі. Булачкі і бутэрброды.
Напачатку я цябе пакрэмзаю на кавалкі. Расфасую па
слоіках. Замарыную з лаўровым лісцем, кропам, пер-
чыкам, кменчыкам. Некаторыя часткі твайго цела я
буду запякаць у духоўцы з разынкамі і макам. І тады я
72
зміцер вішнёў
нацягну чорную парчовую вопратку. Закрычу горкім
голасам пра свой лёс удавы. І буду жыць разам з гу-
кам бурчання страўнікавага соку.
Я вельмі спалохаўся. Мне прымроіўся агромністы
слоік, запацелы ад сядзення ў лядоўні. Гэтакі
сямілітровы слоік. А можа і болей. І ў ім… Ружовыя…
Пяшчотныя… Аксамітныя… Духмяныя… Вельмі
прыцягальныя. Кавалкі мяса. Семкі кмену, як зялё-
ныя вочы. І гэта ўсё для мяне. Вырабленае… з мяне!
Здрадніца!
— Сарока, — перадражніў я, — жыць разам з гу-
кам, разумееш… Анічога ты не разумееш. Распушаеш-
ся ў маіх вачах нібы сняжынка. Забываешся на мяне.
Таеш. Забіваеш. Не шкадуеш. Будзеш не крычаць —
будзеш віскатаць і плакаць слязамі пончыкавымі.
Так. Нашыя словы і думкі ў гэтыя хвіліны былі
параходнымі. У пэўнай ступені белымі. У нека-
торай ступені дымна-чорнымі. Адным словам —
незразумелымі. Але параход у іх, вядома, прысутнічаў.
Сонца дзяўбала нашыя твары і рукі мяккай ваўнянай
дзюбкай. І ад гэтага ўсё вакол здавалася яшчэ
больш незразумелым. Больш параходным. Дарэ-
чы, я ж цягнуў чамадан з жалезнымі спражкамі, дзе
захоўваўся вялікі чорна-белы фотаздымак. Там На-
то ўдавала з сябе — прыкідвалася газеллю. Вокам
падміргвала. Ручкай махала. Мабыць, прадчувала
з’яўленне паляўнічага Сафы.
— Збягаю ад паляўнічага ў кедравым гарнітуры. У
якога ў галаве адно порах і дровы. Ха. У параход пе-
ратвараюся. Мае трубы ў жоўтых тасёмках. Мой ды-
мок нібы сіні ражок, — сказала Нато.
73
замак пабудаваны з крапівы
— Злаўлю. Сетку я выкіну наперад, як сачок ахопіць
яна параход, — сказаў я. І спалохаў ката. Чорнага. Ра-
бога. Пантэрыстага. Ён заззяў вачыма і кіпцюрамі…
Затым ён лапай чыркнуў па асфальце… пасыпаліся
іскры… маленькі феерверк. І ён сышоў. У цынкавы
водаправодны тунэль. І адтуль заззяў пражэктар. І
пачулася бравая салдацкая песня.
— Не поўзай толькі па паўночных цеплатрасах, —
папярэдзіў я. — Там жывуць катаедныя пацукі! Яны
любяць праводзіць пахавальныя шоў!..
Палец Нато высунуўся, нібы жоўты перыскоп, і
пагразіў кату.
І ў гэты момант пачуўся крык:
— Я тарпедны кацер! Прыбыў з чорнага заліва!
Прышвартоўваюся!
Перад намі стаяў гарбаты аксамітны старычына,
які нечым нагадваў Дзеда Мароза. (Магчыма, белай
барадой?) Ён забаўляўся цяжкім зялёным ланцугом і
хамавата шчэрыўся.
— Знаёмцеся, — сказала Нато. — Гэта мой дзядуля
Піліп Піліпавіч, ён у дзяцінстве заўсёды марыў быць
касманаўтам.
— Вельмі прыемна, — сказаў я, працягваючы руку
дзядулю. — Сафа — беспрытульнік.
— Чаму? — здзівіўся Піліп Піліпавіч.
— Таму, — сказаў я. — Таму, што вечны.
— Што «вечны»? — зусім расстроіўся Піліп
Піліпавіч.
— Вечны рухавік, — умяшалася Нато. — Гэта ён,
дзядуля, распрацоўвае розныя эксперыментальныя
канструкцыі. Шукае ўсялякія філасофскія каменьчыкі.
74
зміцер вішнёў
— Ага, — зацікавіўся Піліп Піліпавіч. — Пра
каменьчыкі і я часта думаю. Выратавання няма ад
усялякага жвіру і камянёў… Ачышчаю і ачышчаю га-
род… Часам здаецца, што жыву на мінным полі. І
ўсё без відавочных прагрэсаў узнікнення чагосьці
каштоўнага. Толькі розныя непрыемнасці. Нядаўна
і зусім бяда напаткала — узрос у гародзе
как-
тус. Тры на тры метры. Няшчасная бабуля зусім не
знаходзіць сабе месца. Кажа, што паразіта высадзілі
нядобразычліўцы. А я лічу, што гэта радыяцыя.
Паслячарнобыльскія наступствы…
— Дзядуля, — сказаў я, — вы не нервуйцеся. Как-
тусы кактусамі, а бровы — гэта больш істотна. Таму
бровы накшталт самалётаў. У адных гэта знішчальнікі,
у другіх — бамбардзіроўшчыкі, а ў трэціх — нейкія
аэрапланы. Прыгледзьцеся, і вы зразумееце, што ўсё
астатняе — дробязь.
Дзядуля з Нато сядзелі на дарозе і глядзелі на мя-
не. Слухалі. Гэтакія стомленыя падарожнікі. Рыбныя.
Выціскалі з рота бурбалкі. Сядзелі з вылупленымі
чырвонымі вачыма. І размахвалі рукамі, быццам глу-
ханямыя. А Нато наогул нахабная дзяўчынка, замест
бурбалак пачала субмарыны выдзьмуваць. Гэткія вя-
сёлкавыя, з перыскопамі.
— Нато, спыніся, — сказаў я. — Ты дзядулю пало-
хаеш. Ён зараз бурбалкай падавіцца. Звярні ўвагу, які
ў яго прыгнечаны выгляд, нават валасы лакам абраслі.
Нато напалову выпусціла новую субмарыну
і спынілася, з цікаўнасцю разглядаючы роднага дзя-
дулю. Стары ператварыўся ў лядоўню. Ікаў і крумкаў
рухавік, шлангі слініліся і закручваліся ва ўсмешкі.
75
замак пабудаваны з крапівы
Краты лядоўні дробна калаціліся і перастукваліся з
лямпачкамі. Нават мне стала вельмі цікава. Мой на-
строй ператварыўся ў фінік, і гэтую фіговіну я хутка-
хутка праглынуў і таксама ікнуў і закрумкаў.
— І ты таксама туды ж, — сказала Нато. — Вы не
лядоўні, а дырыжаблі, сапсаваныя зубцамі вежы.
— Не, — сказаў я, — яблыкі ў соку. У марынадзе.
— Навошта? — запытала Нато.
— Таму, што цудоўныя насталі дзянёчкі. На вуліцах
квітнее крымінал. Хіба незразумела?
— Хм, — сказала Нато.
— Сапраўды, — ікнула лядоўня. — Якая, і-к, фігня?
— Не фігня, а фінік, — сказаў яблык. — А можа, і
фікус. Таму.
— Глупства, — сказала Нато, — але ўсё роўна
прыемна.На
даляглядзе ляжала агромністая жоўтая на-
га. Сваёй прысутнасцю краявід упрыгожвалі ку-
бы і экскаватары. Ад іх патыхала холадам. Месцамі з
расколінаў бетону і жалеза праклёўваліся шчоткі мо-
ху. Па эскалатарах рухаліся вялізныя камп’ютэрныя
кубкі. Іх бляск наталяў душы падарожнікаў
упэўненасцю ў заўтрашнім дні. Малако лілося ў чор-
ныя цясніны. Дзесьці было цёмна. І стаяў горкі
пах міндалю. Гадзіннікі паведамлялі рух часу ў
бок захаду. Цыферблат быў увесь у сініх абадках і
шлагбаўмах.
76
зміцер вішнёў
36.
Мы сядзелі ў сырой і шэрай траншэі, глядзелі на
неба. Выпіхвалі вочы з ангараў. На гэты вялізны ка-
валак сыру. Складалі абсмактаныя думкі ў сонечныя
ціскі. Сваёй любоўю гіпнатызавалі гэты прадукт, што
быў падобны па форме да пенапласту. Ён і пахнуў до-
сыць прыемна. Гэты смачны пенапласт. Дзірачкі ў
ім гэткія мілыя, што так і хочацца іх лізнуць і пама-
цаць мезенчыкам. Сёння гэта было цікавае назіранне.
Усе пабудовы, дрэвы і лугі адлюстроўваліся ў сы-
ры аблокамі. Бліскучай васковай лупінкай. Праўда,
разглядаць гэты краявід нам перашкаджалі чор-
ныя птушкі з залатымі дзюбкамі, якія спрабавалі
прыкідвацца дэльтапланамі. Таму крывы палец з ле-
вай нагі бездапаможна бадзяўся па пяску. Як кажуць,
вёў няправільны дыялог з прыродай.
— Не захапляйся, — сказаў я вырадку.
— Але напачатку прыдумалі птушку, а потым дэль-
таплан, — сказала Нат. — Так у Баранавічах мясцо-
вы выкладчык арганізаваў птушкагадоўчую фабры-
ку, дзе мазгі птушак спрабаваў прышчэпліваць дэль-
тапланецянам. Але кажуць, што там завёўся прывід
і ўсіх распужаў. Потым яшчэ нейкі пісьменнік Сіні
напісаў для выдаўца Марса раман, у якім прызнаваўся
ў заафіліі да курэй. Чым скончылася — не ведаю. Хто
на каго падаваў у суд, таксама падазраю. Але Сіні
праславіўся, ён пасля гэтага ніколі не хаваў, што
лічыць галоўным пастулатам чалавека дэбілізм.
— Як сказаць. Магчыма, усё, — сказаў я. — Хаця да-
кладна вядома — некаторыя птушкі сталі лянотнікамі.
77
замак пабудаваны з крапівы
Іх фантазія абмякла і ператварылася ў шматок сала.
Таму яны падглядваюць за ўсялякімі пералётнымі, і
нават зрэдчас за рыбнымі. Наогул гэтых птушак завуць
цяпер злодзеямі, варагамі, варанамі, Мі-8, варлакамі
і варонамі. У часы Вялікіх інквізітараў яны пілікалі
показкі, цяпер яны толькі крумкаюць.
Як бы ў пацвярджэнне маіх слоў, чорная з залатой
дзюбкай крыкнула:
— Кварк! Кварк! Кварк-кварк!
— Гісторыя — сумная рэч. Я заўсёды казала: змаз-
вайце дзвярныя завесы алеем, каб яны не рыпелі. Не
слухалі мяне, — сказала Нат.
— Ціха, — прашаптаў я. — Чую, як хтосьці паўзе.
Перакочваюцца каменьчыкі.
— Давай праспяваем песеньку-мамку. Ён спалоха-
ецца і збяжыць, — сказала Нат.
— Мамка таксама чалавек. Яна можа прыгатаваць
яечню і сказаць ласкавае слова.
— Ну, хіба гэта не песня?
Я паглядзеў на Нат, выцягнуў руку і паварушыў
пальцамі:
— Страшна?
— Вельмі прыгожа, — сказала Нат, — Прыго-
жа ззяе твой імянны пярсцёнак. Ювелір Абрам
Казіміравіч добры быў майстра.
Я бліснуў яшчэ раз пярсцёнкам і схаваў руку
ў кішэню:
— У асочнікаў павінны быць устаўныя зубы. Гэта
сапраўдныя залатыя руднікі.
І адразу мы пачулі арганную музыку. Бах
перакідваў манеты з далоні на далонь. У скляпах
78
зміцер вішнёў
грукалі мяхі. На дно мора падалі куфры. У глыбіню
пячораў ляцеў посуд. І паўсюдна бразгатала сонца.
Нам салютавалі гарматы.
— Таму, — сказала Нат.
— Менавіта. Мы скажам, каб ён заходзіў у наш
бліндаж на агеньчык. Тут мы яго і нашампурым. Яму
стане страшна, і ён адразу здасца. І ўсе сківіцы на-
шыя. Як кажуць, недарэмна на старасці п’юць сакэ.
— Што, адразу ў траншэі будзем шашлычыць? —
пацікавілася Нат.
— Вядома. Мы распавядзём яму свой таямнічы
рэцэпт. Пра зоркі, якія скручваюць з пагонаў і по-
тым прышпільваюць да халодных вінаграднікаў.
Пра луску акуня, што зліваецца з подыхам цудоўных
смарагдаў. Прычым не забудземся на факт акопнага
марынавання свініны. Бо акопы цудоўна замяняюць
намёты. І гэтак далей, і гэтак далей. Карацей кажучы,
непаўторныя ўражанні ад акопных пасядзелак.
— Двума словамі — акопнае дзіва.
— Цуда-юда. Рыба-кіт. У галаве спявае струнны
дрэвініт. У зубах сядзіць жабка і распавядае казкі пра
даліну, дзе людзі абіраюць бульбу, седзячы
на страсе
пуні.
Пакуль мы абмяркоўвалі план абясшкоджван-
ня магчымага праціўніка… над траншэяй паказала-
ся калматая галава. Можна сказаць, нават не гала-
ва, а нейкі раструшчаны фінік. На якім раслі чырво-
ны нос і бліскучыя зялёныя вочы. Парвалася струна.
Пэц!
— У, — здзіўлена сказаў незнаёмец. — Марыў па-
бачыць матылька, а знайшоў божую кароўку. Не па-
79
замак пабудаваны з крапівы
дасцё няшчаснаму змрочнаму спадарожніку салодка-
га малака?
— Што «у-у-у»? — перадражніла Нат. — Ніколі не
бачыў, як людзі шашлычаць?
— Малака дасцё? — злосна паўтарыў невядомы.
— Малака не дам, а па тазіку стукну ад душы, —
паабяцаў я.
— Чабату памёр, — раптам сказаў невядомы. —
Сказаў усім «бай-бай» і адкінуў зялёны хвост. Цяпер
за вітрынным шклом шыкоўнага супермаркета ля-
жыць трупік Чабату.
— А хто гэта такі? — варожа пацікавіўся я.
— Селекцыянер і калекцыянер. У колах
інтэлігенцыі быў вядомы як таямнічая асоба пад ко-
давай мянушкай кактусавод Пеця.
— Ага! — ускрыкнуў я. — Гэта ён у бабуліным га-
родзе высадзіў кактус?!!
— Не. Мае пасыльныя. Чорныя задумы мы
ажыццяўляем рукамі добрасумленнай пошты.
Высаджвалі пяцёра мужыкоў. Уначы. Я думаю, што
капалі доўга. Кактус, як вы заўважылі, жылісты,
вялікі, таму і карэнная сістэма ў яго грунтоўная, нак-
шталт барады старога Хатабыча.
— Хочаце гарбаткі? — раптам прапанавала Нат. —
Гэта добры сродак ад грыпу.
— З задавальненнем, — сказаў кактусавод.
— Тады скокайце сюды да нас у траншэю. У прыста-
нак турыстаў-нашампурнікаў, — сказаў я. — Для мілага
чалавека заўсёды знойдзецца нешта смачненькае.
— У вас ёсць ажынавая гарбата? — запытаў какту-
савод, скокаючы ў траншэю.
80
зміцер вішнёў
— Гарбата ад вожыка для вас заўсёды як маржу
рыба, — сказаў я. — Думаю, жывым вы не выпаўзеце.
Нат дала клятву секчы з нагі каваным ботам.
Кактусавод усміхнуўся ўстаўнымі жалезнымі
зубамі і прадэманстраваў нам свае каралі з
паўднёваамерыканскіх кактусаў:
— Самы просты набор забойцы-кактусавода, —
сказаў ён. — Яго я выкарыстоўваю ў рэдкіх выпад-
ках, звычайна калі трапляю ў госці да людажэраў
і адзінокіх удоваў. Сёння ў мяне добры настрой, таму
я адразу забіваць не стану — буду здзекавацца. Абя-
цаю — на вашых магілках заўсёды будуць свежыя
кактусы і заплаканыя вочы ўдоваў.
Амаль адразу перад намі ўзнік арэхавы столік. У
цэнтры стаяла вялікая танкавая гільза, і з яе тырчэў
адзінокі дзьмухавец. Неўзабаве на століку з’явіўся
шэраг кілішкаў і талерак. Нават раптоўна прыплыў
бязносы эмаліраваны імбрык, які выпраменьваў свят-
ло і пах лясных малінаў.
Я ўзяў з талеркі кавалак лёзападобнай рыбіны і
абвясціў:
— За саюз «Арала і мяча»!
— За капіталістычны саюз кактусавода і земляро-
ба! — сказаў наш госць.
— За камунізм! — сказала Нат.
Кожны выканаў абрад паядання рыбы і выпівання
ажынавай настойкі. Я глытаў рыбу не разжоўваючы.
Нат, наадварот, вывуджвала з рота-сажалкі цукро-
выя абсмактаныя косткі. Кактусавод замурчэў нібы
кот. І было незразумела, ці глытае ён рыбу, ці маруд-
на ўсмоктвае, быццам помпа.
81
замак пабудаваны з крапівы
Карацей кажучы, разабраліся з рыбай, а потым і
з рознафігурнымі шашлыкамі. А калі скрозь кілішкі
заслізгаталі блісы і вобразы п’яных зайцоў, мы ўсталі
і пайшлі. Ішлі доўга. Шлях кружляў спружынай. Па
дарозе набылі ў нейкай самотнай і зусім не сівой
бабулькі букецік калматых валошак. Потым зноўку
ішлі. І нарэшце мы апынуліся на могілках байцоў
напалеонаўскіх часоў. Сярод рудых крыжоў, слупкоў
і ямінаў спачываў прах нашых прадзедаў, якія любілі,
смяяліся, ненавідзелі… Жылі, адным словам! Сярод
прадзедаў былі тыя, хто ваяваў на баку французаў,
былі і тыя, хто ваяваў на баку расейскай кароны.
Цяпер і першыя, і другія ляжалі побач. І зусім не
варушыліся.
— І зусім цяпер не смяюцца, — сказала Нат.
— Нам тут маркотна, — сказаў першы голас.
— Нам не хапае рук маці, — сказаў другі голас.
— Хацелася б разжыцца на мыла, — сказаў трэці
голас.
— Калі будуць страляць мух? — спытаў чацвёрты
голас.
— Выпіць хочацца, — сказаў пяты голас.
— Я люблю белетрыстыку, — сказаў шосты голас.
— І на вас будзе ўправа, — сказаў сёмы голас.
Кактусавод зваліўся на калені
перапаўзаў пясок
спружынілі цені
трыножак раскачваўся і бліскаў луской
Мы таксама схілілі калені. І кожны думаў пра
сваё. Мы з Нат — пра жыццё і смерць, пра цудоўных
матылькоў у гарохі, якія сядалі на нашыя пыльныя
82
зміцер вішнёў
плечы. А кактусавод марыў пра перамогу. Укормле-
ным таўстуном перамога маршыравала па парках і
скверах. Яна ззяла нагруднымі значкамі і жалезнымі
крыжамі. Ейныя ногі скручваліся ў іерогліфы і
дэманстравалі чырвоныя лампасы. І на квадратным
абрыкосавым ілбе кактусавода ўспыхнула вялікая яш-
чарка, якая нястрымна размахвала хвастом. Па засты-
лай белай паверхні папоўз холад. Падобны да пешча-
нага мядзведзя. Імгненні стаялі з віламі і перакідвалі,
перакідвалі, перакідвалі словы, падобныя да чарапахаў.
37.
У чорнай шафе, якая ляжала на жоўтым сейфе, які
сядзеў на зялёным стале, які пыхкаў-пыхкаў і стаяў
на адной назе. У чорнай — ляжаў мой руды нататнік.
Яго. Гэтую сволач. Я выцягнуў і паглядзеў акурат у
вочы. Ён зашыпеў.
— Гэта я, родны, — сказаў я. — Ты мяне не
пазнаў? Я доўга цябе не карміў званкамі да мілых
трусоў і парсючкоў. Ты, даражэнькі, зусім у дзікуна
ператварыўся.
Я пацёр шурпатую вокладку пальцам. Руды
замурлыкаў і выгнуў карэньчык.
— Я — сірата, — прызнаўся руды.
— Заткніся, — сказаў я. — Я цябе ў суботу марме-
ладам карміў. Забыўся?
— Помню, — буркнуў руды. — А потым біў нагамі.
Казаў, што ўсе курыцы без мазгоў. І што адукацыя на
іх адлюстроўваецца, як на трусе сыр. Забыўся?
83
замак пабудаваны з крапівы
— Ты што, падслухоўваў? — абурыўся я.
— Ага, — пакрыўдзіўся руды. — Як тут не падслу-
хаць, калі нявінных прафесараў б’юць.
— Не задавайся, — сказаў я.
— Вось сыду ў манастыр…
— Напэўна, у жаночы…
— За краты сяду…
— Перахрысціся.
— А вось не буду.
— Ну-ну, — сказаў я.
Нашую размову перапыніла вуркатанне самавара.
Прапаноўваў разам пабулькаць цёплай радасцю.
— Ніякіях самавараў, — сказаў сантэхнік. — Сёння
мы працягнем хадзіць на лыжах. Горка каля дома на-
была цалкам абледзянелы выгляд.
— Вядома, — сказаў я. — Але напачатку пастраля-
ем з рагатак па варонах.
38.
На сініх талерках жылі тлустыя светлякі. Увесь гэ-
ты цуд стаяў на паркавых слупках і не прыцягваў
увагі. Паркі ўжо даўно сталі музейнай з’явай. Любое
тутэйшае шаленства ўспрымалася як неабходнасць
і штодзённасць. Таму нават футбольныя вароты ка-
ля кожнай лаўкі выглядалі як экстравагантныя тэнты.
Не больш.
Я паглядзеў на Нат і сказаў:
— Я хадзіў. Бадзяўся. Атрымліваў асалоду ад сон-
ца. Ад ветру. Ад бутэрбродаў з ласасёвай ікрой.
84
зміцер вішнёў
Быў я — вялікі волат. З яскравай знешнасцю —
з вялікімі вачыма. Шахцёр. Зрабіў сачок для лоўлі
насякомых. Гэткі вялікі. Марлевы. Паласаты. І вось
хадзіў. Бадзяўся сярод лясістых гор. Выглядваў ця-
бе, матылёк. Матылёк. І знайшоў на вялікай кветцы.
Напэўна — на рамонку. Сядзела ты. Хіхікала. Я цябе
злавіў. І прычым не сачком — рукамі. Сваімі вялікімі.
Шахцёрскімі. І білася ты. І крычала. Крыльцамі тор-
гала. Вачыма круціла. Вусікамі варушыла. Лапкамі
перабірала. Але мае пазногці — сапраўдны пер-
ламутр — былі вакол цябе шкатулкай. І здалася.
Замітусілася. Церціся стала. Прызвычаілася. Словы
пра каханне зашаптала. Вечнай. Стала маёй.
— Свалата, свалата, свалата, — хутка сказала
Нат. — Змыю ў ваннай з сябе мазут.
— Вось дрэвы растуць, як чорныя струны. У бе-
лых статуях заціснуты гук дурны. Неба ў шматках. Я
ў ланцужках. Расхлысніце дзверы. Няхай не тухнуць
вочы. Іх гэтак шмат. Яны ўсе — жывы каштоўны ка-
мень, — я паглядзеў на Нат. — Ты чуеш, матылёк? Я
звяртаюся да ўсіх. Я звяртаюся да цябе. Здымі з ся-
бе гучную вопратку. Табе да твару гэтыя прыродныя
змеі цела. Гэтыя пералівы. Перагібы. У тваіх валасах
лятучы мёд. На сонцы граюць кроплі расы, што на
тваёй скуры. Ты выбачай, матылёк, марсіянскі Крэй-
сер Аўрора.
Нат выгнулася на лістоце. На гэтых чырвоных
перніках. Сексуальна выцягнула ножку — белую лілею.
Зняла пантофлік з сіняй брошкай. Вейкамі ўзмахнула,
быццам крыльцамі. Усміхнулася. Зрабіла з вуснаў мар-
муровую дудачку. Мармур пасыпаўся і загучаў:
85
замак пабудаваны з крапівы
— Я вясёлка, — сказала Нат. — А ты… Ты — Са-
фа. Мой маленькі шахцёрскі касманаўт. Мы зараз тут
з паветра змайструем подыум. І вопраткі прырод-
ныя будзем дэманстраваць. У хадзе. У грацыі. У руху
народзіцца калекцыя.
Вакол дрэвы быццам усміхаліся. Сексуальна
здымалі рознакаляровыя карункавыя майтачкі. І
шоргалі залатымі фанцікамі і чырвонымі пернікамі.
А вецер тачыў сякерку.
А Нат усё выгіналася. Агалялася. Здавалася,
з яе злятаюць не вопраткі — чайкі!.. А я задудзеў!
Я выдзьмуваў з Нат музыку. Я запальваў у гэтай ма-
ленькай краіне лямпачкі. Яны гарэлі ялінкавымі
ўпрыгожаннямі. Пырскаліся святлом, як скурай
аранжыкі. Я піў сок і адчуваў, што ўзлятаю. І вось…
Зверху бачу паляну. Лістоту. Фанцікі і недапалкі.
Станікі і сонечныя караблікі. А ў цэнтры маленька-
га возера ляжыць Нат. Коткай муркае. Выкручваец-
ца. Паветраныя засмокі мне дасылае. І яны ядрамі
свішчуць. Пралятаюць. Грымяць.
— Маўчаць! — раптам раўнуў невядома адкуль
узніклы суб’ект. Мабыць, дворнік. Можа, адначасова і
ахоўнік? Наглядае за паркам, бедачына. У вусах, быц-
цам у мётлах, смецце. У вачах — бляск. А на галаве —
клятчастая кяпурка. У зубах — папяросіна-беламорына.
А ў руках — шчотка. На целе — фуфайка ў пабелцы. На
нагах — ашыйнікавыя штаны і боты фірмы «Луч».
— Прысядаць! — зноўку гыркнуў магчымы
дворнік. — Рукі за галаву! Я часовы дружыннік. У мя-
не ёсць свісток. Я выклікаю мі-лі-цыянераў. Гэта будзе
кандыцыянерам.
86
зміцер вішнёў
— Укляпаліся, — сказала Нат. — Кажу вам, не за-
хапляйцеся сочывам. Салодкае ў вялікай колькасці
шкоднае.
— У чым справа? — абурыўся я. — Мы тут адпачы-
ваем. Пацалункі выдзьмуваем.
— Вы мне перашкаджаеце гуляць у крыжыкі-нулікі.
Вы парушаеце працэс гульні. Гэта непрыстойна, —
сказаў часовы дружыннік.
— Бабуля мне заўсёды казала, што дворнікі
і дружыннікі — небяспечныя людзі. Яны не мыюць рукі
перад ядой. І наогул любяць лядзяшкі. А гарэлку закус-
ваюць халвой. Вось гэта — непрыстойна! — сказаў я.
Дворнік выцягнуў сіні свісток накшталт смакталь-
най цукеркі і засунуў у рот. Штосьці працвыркала,
правыла і гаўкнула.
Нат сказала:
— Мне страшна і да жаху хочацца трускалак.
— Усё будзе добра, — сказаў я.
— Не, я не сцябаюся. У душы — я ўлада. У мя-
не помпы. А дома ёсць кулямёт. І я перажыў траге-
дыю — не трапіў на вайну. Таму я небяспечны для
грамадскасці. Цяпер адарвуся. Палячу тамагаўкам.
Залячу ў акно, у карціну, а лепш у сямейнае фота.
Утыркнуся з разбегу. Вух. І зайдуся ў кайфе.
— Лепш чыгуновым ядром, — сказала Нат, — як
сямейны засмок. Хочаце, пакажу?
— Хачу, — пагадзіўся дворнік-дружыннік.
— Я раўную, — сказаў я. — Я супраць ядраў. І нао-
гул я — пацыфіст!
— Супакойся, Сафік, — сказала Нат. — Мы ця-
пер здадзім яго ў прыёмнік-размеркавальнік, як варо-
87
замак пабудаваны з крапівы
жага суб’екта. Ён падчас службовых абавязкаў хабар
прыняў — натурай.
Праз хвіліну агульнага маўчання Нат дадала:
— Здадзім гада.
— Ага! — крыкнуў я. — Злопаў!
Я з радасцю пацёр рукі і паглядзеў на парца-
лянавага дворніка-дружынніка, які ўжо адступаў
і нервова-нервова стукаў шчоткай па фуфайцы. Вусы
ў яго таксама нерваваліся: яршыліся і танчылі танга.
І… тут бы і задумацца над падзеямі апошніх тыдняў.
Усё круцілася самалётнымі лопасцямі. Нас проста і
незваротна кудысьці зацягвала. Падзеі былі вакол
падазроныя.
— Вы аплацілі малахітавых жукоў? — запытаўся
раптам чалавек у форме чыгуначніка.
На твары падробленага чыгуначніка ляніва
чырванелі рэйкі. Па вялікім сінім полі каціў медны
вагон. Стук ягоных колаў здаваўся нямецкім маршам.
— Мы толькі марозіва паелі, — сказала Нат, — тру-
скалковага.
— За ўсё трэба плаціць, — павучальна сказаў
чыгуначнік.
— Пэўна, вы фальшывы чыгуначнік. Вы выпадкова
не дзядзя Ваня? — нечакана запытаў я.
— Адкуль вы ведаеце? — здзівіўся фальшывы
чыгуначнік.
— Па вашых надброўных дугах прачытаў, — сказаў
я. — Напрыклад, у вас там яшчэ напісана, што сама-
гонку вы глушыце ў адзіноце на бойні.
— Сапраўды, — пагадзіўся фальшывы чыгуначнік, —
апошнія пяць дзён не выходжу з запою.
88
зміцер вішнёў
— Так што… Пра якіх вы там жукоў заікаліся? —
запытаў я.
— Я тут наогул па службовых абавязках, —
сказаў фальшывы чыгуначнік. — Мы тут пажарныя
вучэнні праводзім. Цягаем брандспойт па розных
каналізацыях.
— Я ваш партрэт у школе бачыла. Праўда, там вы
выглядаеце трошкі маладзейшым, — прызналася Нат.
Чыгуначнік скрывіўся і схаваў рукі ў кішэнях
штаноў.
— Дык вы гонар школы? — здзівіўся я.
— У некаторай ступені я біёлаг, — прызнаўся
дзядзя Ваня. — Але часам у сувязі са скарачэннем
заняткаў праходжу практыку ў пажарнай брыгадзе.
— Як цікава, — сказаў я. — А чаму на вас форма
чыгуначніка?
— Для канспірацыі, — ціха вымавіў дзядзя Ваня і
пачаў адступаць у выратавальныя дрэвы.
— Куды ж вы? — крыкнуў я. — Мы яшчэ не ўсё
абмеркавалі!.. Пра запалкі і жукоў не скончылі
гаворку!..Але
фальшывы чыгуначнік, біёлаг-пажарнік
дзядзя
Ваня адступаў… Адыходзіў моўчкі, нібы…
адпаўзаў нібы ўдаў…
39.
І вось сяджу з касцяной люлькай у зубах — дым-
лю, і з гліняным кілішкам у руках — п’ю фіялетавы
лікёр. Гэх, Ната-Ната, Нато, Нат, Натка, Наталля,
89
замак пабудаваны з крапівы
Націк, Натусік і г. д. … І чаму знікла? Схавалася, як
мілы маленькі прусачышка. Я ўжо сумую. Вершы не
пішуцца. Карціны крыўляюцца. Я ўжо кепскі. Ал-
каголь мяне знішчыць. Яна ж, Натка, мажліва, мяне
прыгалубіць. Тады не памру.
Я паглядзеў на тэлефон. На ягоным корпусе
скокалі фактурныя расколіны і рыжыя іерогліфы.
Ён скончыў стагнаць з учарашняга дня. Ён быц-
цам аб’еўся атрутным сіропам і здох. Як пацук. Так.
Бронтазаўрычны пацук. Вывеў, называецца, на сваю
галаву новы від жывёліны.
Я падабраўся да тэлефона і прыклаў да яго вуш-
ную ракавіну. Дзесьці ўдалечы. Там, дзе туманная
смуга. Дзесьці, дзе над возерам бегае раззлаванае рэ-
ха. Дзе чарот і вецер — браты. Там. У тым далёкім
свеце штосьці праіскрылася і папрасіла дапамогі. Я
падняў чорны хобат слухаўкі, які выгінаўся, і прысо-
скам наклаў на вушную ракавіну.
— У Вашынгтоне ідуць дажджы, — сказала Ната. —
Ногі я прамачыла. А гарбаты са зверабоем нідзе няма.
Уяўляеш, якая трагедыя?
— Купі мне стусіну, — сказаў я. — Там павінны
быць добрыя стусіны з булдавешкай у выглядзе гала-
вы ката.
— Ты мяне кахаеш? — запытала Нат.
— Званіла твая мама, — сказаў я, — хвалюецца.
Яна прыгатавала твае ўлюбёныя арэхавыя булачкі і
чакае цябе. У нас тут квяціста і сонца.
— Уяўляеш, якая трагедыя — я не патрапіла ў ба-
сейн. А там шампанскае падаюць у вядзерцах з ільдом
кожныя пяць хвілінаў, калі крычыш… Рыбкі там пла-
90
зміцер вішнёў
ваюць цудоўныя… І многа іх, многа, як канцылярскіх
кнопак, што на тваім стале.
— Сантэхнік захварэў, — сказаў я.
— Я заўсёды дапускала, што ягоныя прыгоды ў жаб-
ных клубах могуць мець наступствы. Ён не галадае?
— Ён проста прыхварэў і не вылазіць з лядоўні. Я
хаджу ў краму два разы на дзень…
— Ты б гарбаткі яму даваў і грэнкі з грэлкамі. Там
усё ж халодна.
— Абавязкова перадам ад цябе прывітанне, —
сказаў я. — Доўга не гуляй па Вашынгтоне. Там, ка-
жуць, злачынцы ходзяць пад ЛСД.
— Пакуль, — сказала Нат.
— Пакуль, — сказаў я. — За пакуль б’юць як гумо-
вую кулю, а потым паведамляюць — атрымайце дулю!
Я выцягнуў тэлефонны шланг з вушной
ракавіны і агледзеўся. Бо з тым «пакуль» поўня мне
прымроілася. Яна качалася мячыкам па пакоі. Па
зэдліках, стале і маіх нагах. Гэткі срэбраны шар.
— У цюбецейцы, — сказаў нехта.
— Вось менавіта, — сказаў я. — Вельмі паршывая
поўня.
— Часткова. Але гэта ўсё праз карыес. Многа
спіртнога, цыгарэтаў і жанчынаў.
— Так, — сказаў я. — Поўня часта сядзіць у Літве.
Там добрае піва і цудоўныя старажытныя вулкі. Яна
любіць поўзаць на сваім пузе па бруку. Дарэчы, і
песні яна спявае выключна пра вайсковыя будні.
— Усё ж не звяртай асабліва на яе ўвагі. Яна
зрабілася нахабнай. Часта кажа глупствы. І наогул за-
елася. Разбэсцілі яе ўсялякія паэты і мастакі.
91
замак пабудаваны з крапівы
— Вось так і жыву, — сказаў я, — у цішы і спакоі. З
поўняй. У якой цюбецейка.
— Зрэдку яна апранае чорны плашч, макасіны і бе-
рэт, — сказаў нехта.
— Ты мне, Нехта, таксама надакучыў, — сказаў
я. — Вымятайся са сваёй поўняй.
— Ну і добра, — сказала Поўня.
— Ну і чорт з табой, — сказаў Нехта. — Мы пайшлі
ў карчму. А ты тут сядзі і зайздросці нам. Пакуль.
— За пакуль — ламаюць рогі і шыкоўныя стусіны,
а потым і кажуць: заносьце марынаваных троляў, —
сказаў я. І прыклеіў да свайго чырвонага ад перапояў
твару атрутную ўсмешку. Яна атрымалася падобнай
да раскладанкі. Гэткая ж рыпучая, гэткая ж нервовая.
Таму я падняў чорны карэньчык тэлефона і закапаў
яго ў вушную ракавіну. Там ён хутка ажыў, пусціў но-
выя карэньчыкі і сказаў:
— Ага. Ты з роду Манюшкі. У цябе многа ад слова
«маніць». Пэўна, ёсць такое?
— Ёсць заўсёды нешта. Але не ўсё ператраўліваецца.
Напрыклад, у лядоўні ёсць свежамарожаны
в’етнамскі сантэхнік, — сказаў я. — А лепш за ўсё на-
огул галадаць па Полю Брэгу. Будзе
бераг чысты.
Голас у вушной ракавіне раптоўна трансфармаваўся
і, пасля хвіліннага клекатання з пенай і пырскамі,
выявіў акустычны варыянт голасу Нат.
— Ты мяне добра на паперы расклаў, — сказала Нат.
— Мару, — сказаў я. — На мелаванай з ружамі.
— Вой, — сказала Натка, — я іншае мела на ўвазе.
— Ведаю, — сказаў я. — Пра касмічныя караблі.
Пра Юрыя Гагарына. Там усе лятаюць. Спачатку ля-
92
зміцер вішнёў
жаць, а потым — лунаюць. Ніякіх падтэкстаў. Проста
і зразумела. Як у народнай казцы.
І тут у мае дзіравыя дзверы забарабанілі. Выбівалі
на дзвярах нейкія афрыканскія рытмы. Неўзабаве
ў дзірку праціснулася галава Наткі. На гэтай галаве
мне спадабаліся вялікія кольцы, якія звешваліся з ву-
шэй на срэбных ланцужках.
— Вельмі прыгожыя падшыпнікі, — сказаў я.
Нат скрывілася і заскочыла ў кватэру. Услед за ёй у
дзірку праціснуўся невядомы.
— Гэта наш новы член сям’і? — запытаў я.
— Хто?
— Не прыкідвайся паравозам. Я кажу пра гэтага
маладога, акулярнага, высокага і няголенага.
— Падабаецца?
— Заўсёды аддаваў перавагу бальшавікам. У ду-
шы. Бо іх колер — чырвоны. Не люблю блакітных
шорцікаў. Вельмі шчыра. Ногі вібруюць антэнамі. Ты
б свайму вадалазу нагавіцы падкараціла, бо валакуц-
ца, быццам мантыя, — сказаў я.
— Ён, між іншым, умее фарбаваць падваконні, —
сказала Нат. — А па нядзелях ходзіць у царкву і слу-
хае пропаведзі.
— Ён што, звар’яцеў на глебе рамонту кватэраў? —
запытаўся я.
— Я чуў, — сказаў малады вадалаз, — вы трымаеце
сантэхніка?
— Так, — сказаў я. — Я якраз думаў завесці яму
цацку. У яго рэжуцца зубкі, а грызці няма чаго. Хоча-
це быць гумовым мячыкам?
— Ён яшчэ не гатовы, — сказала Нат.
93
замак пабудаваны з крапівы
— Так-так, — сказаў малады вадалаз. — Я яшчэ не
ўсе ўступныя іспыты здаў ва Універсітэт культуры.
— Вы, мабыць, будзеце машыністам, — сказаў я.
— На жаль, — сказаў вадалаз, — я буду
драматургам.—
Якая страта для мінскага дэпо паравозаў, —
сказаў я. — Але вы не губляйце надзею. Я паклапачу-
ся. Вас не прымуць на драматурга. Будзеце мячыкам.
— Я не хачу, — сказаў вадалаз. — У мяне алергія на
цытрусавыя.
— Ната, — сказаў я, — прынясі мне малаток і кнігу
Карла Маркса «Капітал».
— Ты будзеш калоць арэхі? — запыталася Нат.
— Я буду калоць лёд на пяшчотных плячах ворагаў
пралетарыяту, — сказаў я.
— Астап, шукай! — сказала Натка.
Малады вадалаз пачаў абшукваць шафы. Пыл
ляцеў гарбузовымі семкамі. Статуэткі старажыт-
ных бажкоў перасоўваліся, нібы шахматныя фігуры.
Кнігі курчыліся ў фальклорных беларускіх танцах.
Карціны гудзелі аэрапланамі. Свіныя мухі падалі ў
непрытомнасці. Нарэшце хвілінаў праз трыццаць ва-
далаз знайшоў сякеру.
— Малатка няма, кнігі Карла Маркса няма, затое
ёсць сякера, — сказаў ён.
— Гэтая сякера яшчэ належала майму дзядулю —
рэліквія, — сказаў я. — Малайчына, Астап. Цяпер
шукай цвікі.
Пасля чарговага абшуквання шафаў са стукам
дзверцаў і паліцаў замест цвікоў былі знойдзеныя
канцылярскія кнопкі. Гэткія шэрыя сталёвыя п’яўкі.
94
зміцер вішнёў
— Цвікоў няма, але ёсць жыхары балотных
вадаёмаў, — сказаў вадалаз.
— Малайчына, Астап. Ты зарабіў цукерку «Мішка
на поўначы», — з гэтымі словамі я выцягнуў з кішэні
паласатай піжамы абяцаны ласунак і працягнуў
вадалазу:—
Еш, няздзейснены машыніст.
Астап заззяў шклом акуляраў, як вочы аленя пе-
рад смерцю. Разявіў сваю белую пашчу і закінуў туды
кавалак чорнага вугалю. З топкі рынулася ўвышыню
полымя і паглынула паўночную ахвяру. Толькі белыя
мармуровыя калоны яшчэ па інерцыі раскручвалі
вось высокага скляпеністага будынка.
Я ўзяў кнопку і пачаў яе забіваць у падлогу.
— Што гэта? — запытаўся Астап.
— Аддзяляю свае зямельныя гектары ад вашых со-
так, — сказаў я.
У тэрыторыю Наткі і Астапа былі ўключаныя рас-
кладанка, мыйня і палова кухоннага падваконня…
— Гэта — дыскрымінацыя, — сказала Натка.
— У прыбіральню будзеш хадзіць па тунэлі да
суседзяў, — сказаў я і пайшоў спаць.
40.
Я расчыніў дзверы. У калідоры ляжала вясёлка.
Пазногцікі свяціліся маленькімі калодзежамі. Вочы
спявалі песні.
— Учора быў дзень. Сёння — ноч, — сказала не-
знаёмая дзяўчына з флюсам. — Я не люблю рок.
95
замак пабудаваны з крапівы
— Вы, пэўна, не туды трапілі, — сказаў я. — Вясёл-
ка па статусу мае лецішча на небе.
— Магчыма, — сказала дзяўчына. — Але ўсё
роўна я не шкадую. Вы мне падабаецеся. У вас вельмі
глыбокі рамантычны погляд. Вы падобны да льва.
— Так? — здзівіўся я і міжволі адступіў у глыбіню
кватэры.
— Так, — сказала дзяўчына і падышла бліжэй да
мяне. — Я люблю каўказскія вадаспады. Зоркі ў іх
падаюць ядрамі. Яны і шыпяць, быццам скваркі на
патэльні.
— Вы так не жартуйце, — сказаў я. — Я вельмі тэм-
пераментны. Магу няправільна зразумець. Зараз я
выцягну бінокль і пагляджу на вас.
— Я спадзяюся.
— На што?
— На каго. На вас. На вашыя цягліцы — у іх гу-
бляецца ўся спякота маіх слоў. Ад вашага спакойна-
га подыху поўзае ветрык па вейках. Гэта тоіць у сабе
наступствы. Давядзецца змываць туш. А вы ведаеце,
якая цяпер дарагая туш? А памада?
Я ўважліва паглядзеў на дзяўчыну. Яе выраз-
ныя зялёныя вочы тапілі мяне ля самага бера-
га. Я задыхаўся. Я выпускаў бурбалкі. Тануў, адным
словам.—
Вы мяне топіце — ля самага берага, — сказаў
я. — У вас моцныя рукі. Вы, пэўна, займаліся нейкім
спортам. Цалкам магчыма, што вы плыўчыха.
— Пяць хвілінаў таму я вырашыла быць
гімнасткай, — сказала дзяўчына.
— Навошта?
96
зміцер вішнёў
— У вас глыбокі рамантычны позірк. Мяне проста
калоціць. Я так хачу…
— Чаго?
— Не ведаю. Мне здаецца, вы можаце прапанаваць
мне кубачак кавы. Ці давайце пакатаемся на ровары.
Я не адмоўлюся, — сказала дзяўчына.
— Я ведаю. Таму я думаю прапанаваць вам кубак
гарбаты. Вы любіце гарбату?
— З вамі — люблю.
— Тады я зраблю наадварот. Няхай вас сушыць
смага, — сказаў я і пацёр правае брыво.
— Баліць? — запытала дзяўчына.
— Не — я думаю, — сказаў я. — Учора вечарам
я думаў пайсці ў парк і пазбіраць грыбоў.
— Дык у чым жа справа? — запытала дзяўчына.
— Сёння прыйшлі вы. І я не хачу збіраць грыбы. Я
хачу кілішак гарэлкі.
— Так бы адразу і сказалі, — пагадзілася дзяўчына
і разулася каля самага парога. — Да гарэлкі маласоль-
ныя агуркі будуць?
— Не. Толькі селядзец. Апошні раз маласольныя
агуркі ў нашай краіне былі заўважаныя на выставе
Артура Клінава.
У кухні мы селі на адзін зэдлік. Дзяўчына пацёрла-
ся аб мяне. І я адчуў пах яловага леса. Было ў гэтым
штосьці калюча-прыемнае.
— Ваш флюс патрабуе спіртнога? — запытаў я.
— Верагодна.
— Я зараз, — раптам сказаў я. — Буду рабіць
забастоўку. На мяне раптоўна натхненне нады-
шло. Я заўсёды ў такія хвіліны станаўлюся ў тазік
97
замак пабудаваны з крапівы
і лічу да тысячы. Зазвычай падчас гэтага нехта по-
бач пачынае спяваць пра вялікі і бессмяротны
пралетарыят. А я стаю і нагамі адчуваю тазікавы
алюміній. Гляджу на белыя сцены і ўяўляю вакол
псіхіятрычную лякарню, або краму для аматараў
макулатуры, або камеру для смяротнікаў, або аква-
рыум без рыбаў…
— Можа, туды акулаў запусціць? — прапанавала
дзяўчына.
— Вядома. І трох сантэхнікаў, што распіваюць бу-
тэльку чарніла. Ды выпадкова чарніла пераблыталі
з бутылфталатам, разбаўленым вадкім шклом… і
штосьці нядобра ім стала. Завылі яны вельмі самотна.
І на іх кліч прыплыла акула і пакусала.
— Як злы сабака, — сказала дзяўчына.
— І пакусала бутэльку з вадкасцю. А потым…
Я замоўк, узяў пачатую пляшку гарэлкі і пстрыч-
кай скінуў крывую накрыўку.
— Ну, што, за знаёмства? — прапанаваў я. — Гэтак
таксама прынята баставаць.
— Я — Уліса, — прадставілася дзяўчына з флюсам.
— Я — Сафа, — прадставіўся я.
Мы выпілі і закусілі селядцом. Рыба была ней-
кая салодкая. Ад гэтага ў мяне чамусьці ўзнікла вос-
трае жаданне выпіць яшчэ. І мы зноўку выпілі. А калі
пачуўся рып раскладанкі, я зразумеў, што прачнулася
Нато, і ад гэтага мне захацелася выпіць яшчэ. Я моц-
на пацалаваў Улісу ў вуха, потым у пухнатую шчаку і
сказаў слова-прадвеснік:
— Птушкі.
Яны і сапраўды былі.
98
зміцер вішнёў
Апошнім часам я заўсёды раблю нешта дурное.
Мне здавалася, што менавіта такі лад жыцця і да-
памагае выкручвацца з цяжкіх сітуацыяў. Візіты
цудоўных дзяўчат і падазроных сантэхнікаў
мяне асабліва не здзіўлялі. Хутчэй за ўсё, я
прызвычаіўся да іх. Мая праца над раманам за-
йшла ў тупік. Але здарэнне з кактусам у гародзе
мяне палохала.
Я паглядзеў на дзяўчыну з флюсам, яна ап’янела і
штосьці з задавальненнем распавядала:
— … а потым я ўшчыкнула яе, і разам мы бегалі ва-
кол царквы. А калі да нас выйшаў бацюшка Андрэй,
мы сказалі яму, што ў нас нарадзілася дзяўчынка а
трох галовах.
— Добры вечар, — сказала Нато, заходзячы на
кухню.
— Сёння змрочны, — адказаў я.
— Гэта з якой нагоды? — запытала дзяўчына
з флюсам.
— Як цудоўна, — сказала Нато. — Я так марыла,
каб ты завёў каханку. Мне надакучыла мыць посуд.
Гэтыя гідкія конікі, што намаляваныя на талерках,
мне пачалі ўжо сніцца. Наогул, афіцыйная каханка —
гэта вельмі зручна.
— Ты так лічыш?
42.
— Сёння мы паспрабуем залезці ў хату, якая стала
прытулкам для фетышыстаў, — сказаў я.
99
замак пабудаваны з крапівы
Нат усміхнулася. Ейная ўсмешка аддзялілася ад
твару. Але Нат паспела схапіць здрадніцу і таму добра
яе страсянула і запхала замест цукру ў каву. Адпіла
глыток. І прыцмокнула ад задавальнення.
— Няўжо смачна? — запытаў я.
— Так. А ты не каштаваў?
— Не, — сказаў я. — Сёння я харчуюся ў асноўным
грымасамі. Сёння я люблю салёнае ды вострае.
— А я сёння люблю салодкае. І па панядзелках так-
сама люблю. І па аўторках. І па серадах. І па пятніцах.
І па суботах. Магчыма, толькі ў чацвер мяне цягне да
вострага.
— Калі ў апошні раз ты была ў гэтай хатцы? — рап-
там запытаў я.
— Шмат гадоў таму. Мне тады было тры гады.
У тыя цудоўныя часы ў мяне быў надзіманы ружовы
кот. У бабулі яшчэ не было склерозу, і я магла слухаць
ейныя аповеды пра радыску. Яна вельмі любіла рады-
ску. Так, каву мне тады забаранялі.
— Так, — сказаў я, — чаму б табе не ўзяць плед?
Ты ўся дрыжыш.
— Гэта не ад холаду. Мне страшна.
— Не бойся — я побач.
— Але ён такі страшны, — сказала Нат, — я
баюся.—
І сапраўды, — сказаў я. — Таракан.
— Таракан, тараканішка, — сказала Нат.
Таракан паварушыў вусамі. І хутка-хутка пабег на
палубу вельбота, які пакачваўся на хвалях трускал-
ковага сіропу. Бег ён упэўнена. Быццам быў непера-
можны. На яго няшчасце я штурхануў лыжку, і кур-
100
зміцер вішнёў
сант марской вучэльні пачаў захлынацца. Праўда, не
адразу. Ён яшчэ доўга балохтаўся.
— Ты — жорсткі, — сказала Нат.
— Не заўсёды, — сказаў я, пакусваючы аловак.
— Ты гэта робіш, каб мяне раззлаваць?
— Не. Я грызу аловак, таму што ён жоўты, нібы
сонца. А я люблю гэты шар. Ён нагадвае мне вінаград,
якім мы аб’ядаліся ў Гаграх.
— Банальна, — сказаў кіроўца аўтобуса.
— А вы не падслухоўвайце, — сказаў я. — Круціце
сваю баранку і не перашкаджайце нам піць каву.
— Як цікава, — сказала Нат.
— Мы едзем у мікрааўтобусе, — сказаў я, — хіба
ты не заўважыла?
— Я думала, мы на кухні.
— Напачатку так і было. Але потым з’явіўся тара-
кан, і я падумаў, што ў мікрааўтобусах не водзяцца
та-
раканы. І таму вырашыў ехаць адразу!
— Неадкладна!
— Прэч прыметнікі і даклады! Даеш гантэлі і сус-
вет глытацельны!
— І ўсё ж я звяртаю вашую ўвагу на дарогу, —
сказаў кіроўца. — Паглядзіце, якая жудасная тра-
са. Ані слупкоў табе, ані ўказальнікаў, адно грыбнікі
і рыбаловы расселіся ўздоўж дарогі.
— Ім хочацца грошай, — сказаў я.
— Не, — сказаў кіроўца, — яны хочуць атрымаць
па шыі.
Я паглядзеў на шыю кіроўцы. Вялікая, чырво-
ная, яна магла б служыць дадатковай трасай для
дальнабойшчыкаў. І мне паверылі. Літаральна адразу
101
замак пабудаваны з крапівы
на чырвоным даляглядзе ўзнік вялікагруз. Ён гудзеў
і пыхкаў. Ён ішоў на ўсіх парах. З ягоных наздрынаў
вылятаў дым. Ягоныя фары гарэлі, нібы вочы сабакі
Баскервіляў.
— Гэта як па Шэрлаку Холмсу, — дадала Нат.
Вялікагруз ляцеў. Ён гэта ўмеў.
Але раптоўна вылецела вялізная валасатая рука і
забіла муху.
— Не будзе рыбнай поліўкі, — сказаў я. — А рыбкі
варта было б набыць.
— Так, — сказаў кіроўца. — Паглядзіце, якія акуні.
Вялікія. Укормленыя. Адзін да аднаго. Вочы вогнен-
ныя. Напружаныя. Нават раты яшчэ разяўляюць.
Зрэдчас хвастамі б’юць. Цалкам верагодна, што іх
вылавілі пяць хвілінаў таму з Тэмзы.
— Як так?
— Там спякота.
— У нас таксама спякота.
— Але там кухары лепшыя. Іх смажаніна не ідзе ні
ў якае параўнанне з нашай.
Кіроўца выцягнуў цыгарэту і запаліў. Клубы дыму
ахуталі нас туманам. За пяць сантыметраў было цёмна.
— Здаецца, набліжаецца навальніца, — сказаў я. —
Перадай мне парасон.
Нат выцягнула свой складны кітайскі.
Хіба не зразумела? Яна выцягнула па-ра-сон. Вя-
дома, парасон.
Я нацэліў яго ў шыю кіроўцы і стрэліў. Так
аквалангісты страляюць з падводных ружжаў ці ма-
тросы гарпуняць кіта. Гэтак бальшавікі адстрэльвалі
контру.
102
зміцер вішнёў
Лямант звера-самца страсянуў лес. Туман рассеяўся.
Пападалі яблыкі. Заспявалі птушкі. Адна рыбіна
гаўкнула і сплыла да Тэмзы.
Мікрааўтобус крэкнуў і спыніўся. І нас выплюнула
ля нашага дома.
— Я не люблю курцоў, — сказала Нат. — Яны
заўсёды адхаркваюць. Гэта так гідка.
— Каму цяпер лёгка? — сказаў я вядомую фразу.
— Не для ўсіх.
— Для індзейцаў і мурынаў нашай краіны, —
удакладніў я.
— Шчаслівай дарогі, — сказаў кіроўца і ўсміхнуўся,
з ягоных зубоў тырчэла цыгарэта.
— Беражыце здароўе з маленства, — сказаў я.
— Усе будзем там, — сказала Нат.
І мы пайшлі дадому.
— Паглядзі, гэта не дом, — сказаў я.
— Гэта сапраўдны замак, — сказала Нат.
— Прыгожыя вежы. Зубчыкі. Люблю чырвоную
цэглу, — сказаў я.
— У мяне ў такіх месцах добрыя сны здараюцца, —
сказала Нат.
— У мяне прыпаўзаюць, — сказаў парцье (гэ-
та, вядома, быў ён), расчыняючы дубовыя дзверы
і шчоўкаючы абцасамі.
Ад парцье ішоў пах таннага мыла. На ягоных ру-
ках варушыліся валаскі. Пот пацеркамі ўпрыгожваў
ягоны лоб. Тонкія вусны прасавалі рудыя вусы і ціха
казалі «ш-ы-ы-ыззз». На ягоных майтках вісела
павуцінне, у якім няшчасна блытаўся вялізны павук.
Ён круціў вачыма і прасіў нас хутчэй праходзіць.
103
замак пабудаваны з крапівы
— Мы не перашкаджаем.
— На кухні замешваюць цеста.
— Будуць пячы булачкі.
— Правялі расследаванне.
— Вы з гэтай нагоды?
— Мы без нагоды.
— Так, сабака ходзіць без намордніка.
— Трэба на хару рашпіль. Гэта ад слова «хар-
каць».
— Вы паелі ўжо?
— Не, мы толькі вазніцу за кучары цягалі.
— А так — цішыня. Толькі косы. Гэта з фільма.
— Тут фільмаў не глядзяць. У нас электрычнасць
учора адключылі.
— І як жа вы пакутуеце?
— У вас такі няшчасны выгляд, — сказаў парцье.
— Не варта псаваць апетыт нам, птушка жалоб-
ная, — сказаў я.
Парцье пакрыўдзіўся і прапусціў нас у дом. Па
калідорах на інваліднай калясцы ездзіў дзядуля. Ён
штосьці мармытаў, слініў жоўтыя пальцы і пісаў імі
на паперы крамзолі. У яго быў шчаслівы выгляд.
— Сачыняе, — паважліва сказаў парцье.
— Мы спынімся на барадзе дзядулі, — сказаў я. —
Гэта ж самая звычайная аблачына. Снег тут — звы-
клая з’ява.
Я, пэўна, сцепануўся ад холаду. Сняжынкі нагад-
ваюць драбіны. Рыпучыя. Быццам яны нараджаюцца
ад рыпу майго гусінага пяра.
— Тут не жывуць фетышысты, — сказаў дзядуля. —
І наогул вы памыліліся домам. Вы жылі ў іншым
104
зміцер вішнёў
месцы. Прыгледзьцеся. Я не ваш дзядуля. У мяне
радзімка на шыі.
— Сапраўды, — сказаў я. — Як я адразу не
заўважыў? Але вы пачастуеце нас вячэрай? Мы
з дарогі. Вельмі прагаладаліся.
— Вас чакае манная кашка, — сказаў дзядуля.
У сталовай сярод пыльных кандэлябраў нас чакалі
талеркі з манкай. Ліпкія азёры прапаноўвалі фігурнае
коўзанне. Я абуў канькі і заслізгатаў. Пасля сальта-
мартале я зваліўся. І пайшоў пад лёд. Я крычаў. Я
стагнаў. Але было запозна. Аніхто не ратаваў.
43.
Выплывае з туману хатка на курыных лапках.
Кружляе неяк загадкава. Дзвярыма і аканіцамі гру-
кае, комінам варушыць.
І плыве яна кудысьці. А туман пыхкае салодкай і
сырой ватай. Курыныя лапкі востраць кіпцюрыкі аб
карчы. Дзверы і аканіцы робяць масаж пячонкі, якая
гудзе ад дробных расколінаў. А комін, як нябесны
вершнік, усё скача і скача, і здаецца, што зараз яздок
паляціць, куляючыся па далінах і лясах, па лагчынах і
рэках…
— Я яшчэ ўчора зрабіў журналістам заяву, —
сказаў я, — што казкі не прымаю блізка да сэрца.
Паколькі сэрца ў мяне мае пяць срэбных клапанаў
і дзесяць вентыляцыйных шахтаў. Я ў дзяцінстве
быў вельмі нервовы — любіў маршыраваць разам з
Урфінам Джусам па кніжках. Мы рабілі як фашысты,
105
замак пабудаваны з крапівы
якія палілі літаратуру на вогнішчах. Тое самае. Таму
маё сэрца — гэта палымяны матор.
— Я б на гэтых вогнішчах смажыла біфштэкс, —
летуценна прамовіла Нат. — Заўсёды ў дзяцінстве ад-
чувала недахоп мяса ў арганізме. Ты звярнуў увагу,
якая я хударлявая?
— Ага. Асабліва апошнім часам, калі твой жывоцік
расце ад піва як на дражджах. Сама ху-да-р-ля-вая…
а пуза барабанам.
— Ты мяне параўноўваў неяк з крэйсерам
«Аўрорай», — з сумам сказала Нат, — а цяпер зусім
на мяне забыўся. Кампліментамі сыпеш, нібы зуба-
стая акула.
— У процівагазе ты выглядаеш як маленькі анёл, —
сказаў я.
— Яшчэ, — сказала Нат.
— У бронекамізэльцы ты падобная да насарога, —
сказаў я.
— Яшчэ-яшчэ, — сказала Нат.
— У піжаме арыштанта ты нагадваеш пабітага са-
баку, — сказаў я.
— Вой, хачу яшчэ, — сказала Нат.
— У касцы пажарніка ты — вылітая вобла, —
сказаў я.
— Мілы мой трус, — сказала Нат і ўкусіла за вуха.
Вецер прайграў на маім левым вуху сімфонію. Рэкі
абдалі левую частку шыі зялёнымі хвалямі. І раптам…
Раптам… Вельмі раптам прыляцеў вясёлы матылёк —
мой маленькі сябра.
— А давай у хатцы пашукаем злодзея, —
прапанаваў я. — Звычайна яны любяць сядзець у
106
зміцер вішнёў
закінутых хатках. Асабліва пасля Чарнобыля. Зэкаў
у радыеактыўных палях болей, чым пустазелля. Сядзяць
там, як пацукі.
— Я таксама хачу быць пацуком! — усклікнула Нат.
— У нетрах, нетрах я хадзіў, па дарозе заблукаў.
Там хатку я адшукаў, дзе напіўся і на канапу зваліўся.
І ў залатога пацука закахаўся!
— Ну ты і паэт. А між іншым, я свае скураныя
пантофлікі з табой псую. Яны, між іншым, пяць-
сот баксаў каштуюць. Паглядзі, якія ў іх шпоры.
Французскія. Заўтра пайду ў «Сэканд-хэнд» і на-
буду чаравікі для шпацырак з Сафам. Нахабнікам і
Гарынычам.Толькі
Нат прамовіла гэтыя словы, як з коміна
хаткі распачаліся стрэлы нейкімі шарамі… Мы
заплюшчылі вочы… І… І раптам зразумелі, што на
нас сыплюцца рознакаляровыя пернікі… А потым
і цыдулка звалілася проста ў рукі Наты, дзе было
напісанае адно слова: «Чакаю».
— Чакаю, — сказаў я, — гэта ад чароўнага ча-
бурэка. Цяпер усе пішуць, каму не лянота. Слеса-
ры і брамнікі. Чыноўнікі і мастакі. Кранаўшчыкі
і мыйшчыкі посуду.
— Я адчуваю, адчуваю: тут будуць прыгоды, — ска-
зала Нат.
— Што ж, варта станчыць па-фінікійску, — сказаў
я. — Фінікі — гэта святое. Каб душа нашая не памірала.
— Тэлевізара наглядзеўся. А я сваю скры-
ню выкінула з акна. Дзякуй богу, абышлося без
шматлікіх ахвяраў, толькі жабку прыціснула. Я пра-
вярала. Была яна. Была.
107
замак пабудаваны з крапівы
— Ну, хадзем, — сказаў я і выцягнуў з кішэні
кніжку.
— Навошта?
— Каб вершы чытаць, — сказаў я. — Звычайна
злодзеі рэагуюць на іх неадэкватна: альбо звярэюць,
альбо супакойваюцца.
— Яны і так звяры. Куды больш звярэць? Трэба з
малпы ў чалавека ператварацца.
— Вось мы і будзем вядзьмарыць.
— Гэтымі баладамі?
— Пахавальнымі. Аўтар — Віктар Буль Жы, ён
неяк з ангінай ляжаў у шпіталі, вось там натхнен-
не і плёскалася, нібы ў акварыуме. Па ягоных сло-
вах, балады пісаліся ў перапынках паміж уколамі і
ўціхамірвальнымі кашулямі.
— І што, дзеці чытаюць гэтыя баладачкі? — запы-
тала Нат.
— Яны проста кайфуюць. Робяцца непаўнагадовымі
наркаманамі, — адказаў я.
І мы пайшлі. Цэлафанавую траву прыціскалі. Яна
хрумсцела і спявала.
На пластыкавых лужынах заставаліся сля-
ды, якія потым чамусьці набывалі ўсе колеры
вясёлкі. І атрымоўваліся някепскія творы мастацтва.
Графітавых конікаў пужалі. Да мармеладавых
пернікаў падбіраліся. Паелі трошкі-трошкі — і ў хат-
ку. А там руды кот ходзіць па перыметры хаты, вусамі
цыгарэтнымі дыміць і песеньку муркоча пра сама-
вары. А побач белы электраімбрык гудзе і булачкі
толькі выпечаныя попелам упрыгожваюцца. Чорныя
гэтакія. І пахнуць смачна.
108
зміцер вішнёў
— Вуй, хачу, — сказала Нат.
— Калі будзеце аплочваць рублямі, тады па
нашанскім балотным курсе, — заявіў кот. Хвост у ру-
дога гандляра выгнуўся дугой і стаў падобным да ко-
ла ад ровара. Кіпцюры ператварыліся ў сталёвыя
абцугі.
— Вы наогул хто такі? — запытаў я.
— Што? хіба не бачна? — адказаў кот. —
Пародзісты ад’ютант спадарыні Бабы-Ягі.
44.
У зубах жылі дуплы. Зазвычай там сяліліся
калібры. Жылі яны на самай вялікай і счарнелай
мясцовасці. З трыснягу, галькі і гліны будавалі не-
шта накшталт жытла. У гэтых няшчасных дамках яны
збіраліся зграямі і рэзаліся ў падкіднога дурня. А хто
прайграваў, таго яны падсмажвалі і з’ядалі пад агуль-
ны рогат мясцовых вярблюдаў.
— Мне думаецца, што неўзабаве я буду гандляваць
кактусамі ў начніку, — сказала Нат.
— Кактусы растуць нібы дзядоўнікі, — сказаў я. —
Нейкія матросы панаехалі, свецяцца зебраўкамі.
— Р-ы-б-а, — сказала Нат і пацалавала мяне
ў шчаку.—
Вядома, — пагадзіўся я. — Я твая акула. А ты —
мой акіян. Я скокаю ў цябе кожныя пяць хвілінаў
і атрымліваю асалоду ад шторму. Твае водарасці —
гэта паток жаданняў. Бурбалкі — надзея на вырата-
ванне. А сонца за даляглядам — прадвеснік шчасця.
109
замак пабудаваны з крапівы
Але ўсё ж п’ю твае хвалі і кружляю ў віры. Цалую і
кусаю цябе — сонечная свежасць. Холад і дрыжыкі —
сеткай на маёй свядомасці.
— Мы абстрагаваліся, — сказала Нат.
— Мы ўцягнуліся, — сказаў я, — у працэс.
— У які?
— У наш, — сказаў я і закруціў пяцілапісты вен-
тыль на злым кране. Вада булькнула пару разоў і сха-
валася ў трубе. Толькі зрэдку, як у змяі, з крана вы-
цягвалася джала. Але гэткае пяшчотнае. Кроплепа-
добнае. Ручаінкавае.
— Суцэльны патоп, — сказала Нат. — А яек у про-
дажы няма.
— Гэта не патоп — гэта мы раздумваем. Думаем, гэ-
так кажучы, якім чынам сінтэзаваць курыныя мазгі ў
яйкі.
— А можа быць, яны ўсё ж зваляцца з неба?
— Безумоўна, — сказаў я. — Але я аддаю перавагу
хуткасці. Каб не стамляцца. Гэтак прыемна раніцай
з’есці яечню і выпіць кубачак кавы.
— Ну, — сказала Нат, — скажы, нарэшце, штосьці
істотнае.
Я ўставіў у вока пашараваны манокль і правыў:
— Дзяўчынка мая, мы ўзлятаем да аблокаў. Там у
пухнатых краях мы будзем плаваць на серабрыстых
якарах. Я буду зрываць з цябе чмяліныя кветкі. Я бу-
ду дарыць табе шакалад у хрусткай фользе. У музыч-
ных парадах мы будзем стукаць хмарамі па небе і
прыклейваць цукеркі, як папяровыя самалёцікі, да
засохлых градзінак і вінаградзінак.
Нат паглядзела на мяне і рассмяялася:
110
зміцер вішнёў
— Ты падобны да дракончыка! У тваіх вачах —
смажаныя пончыкі! З твайго рота тырчаць кропчыкі!
Ты, напэўна, перапёлачнік!
Я раздзьмуў шчокі.
45.
Мы сядзелі па кутах кватэры на кукішках.
Кілішкамі. У капялюшыках з залатымі фішкамі.
Як мудрацы, маўчалі і думалі. Дудзелі патрош-
ку. Сузіралі. Сонца люстраное. І раптам ускоквалі,
хадзілі, спрабавалі крычаць, але не маглі. Галюцына-
цыя клалася на мазгі. Дзень перапаўзаў па кватэры
светлым напільнікам і клубкамі запальваў пыл. Глю-
козай качалася моль. На паперах крычала паэзіі соль.
На падваконні ляжаў пасінелы сантэхнік і дробна
ікаў. З піялы мы пасыпалі яго расцёртай крэйдай. Бе-
лай і шэрай. Бура-малінавай. Ягоны лоб перасякалі
маленькія калдобіны. Быццам пячаткі брытвіны. Ад-
но вока выкацілася і чырванела семафорам. У пэўнай
ступені мухаморам. Нос уражваў сваёй крывізной і
ёмістасцю барвовага. Хтосьці шпацыраваў па бары.
Вусны здаваліся дрэвамі перакаці-поле, яны ўвесь
час торгаліся і натапырваліся. Пупкі твару. Шыя
здзіўляла сваім кадыком, які вытыркаўся паплаўком.
З камбінезона тырчэла каламутнае рыльца бутэлькі.
Падобнае да патыліцы. Наогул перад намі быў на-
ват не сантэхнік, а нейкая дзіўная рыбіна. Біна Ры.
Дзікая рабіна. Мы прызвычаіліся ўжо да дзіўнаватых
ператварэнняў новага жыхара нашага дома і таму
111
замак пабудаваны з крапівы
моцна не здзіўляліся. Хутчэй прыглядаліся і напру-
жана думалі пра асаблівасці чалавечай прыроды.
— Ён хутка трапіць у летаргічны стан. Гэта заўсёды
адбываецца з людзьмі, якія вядуць няправільны лад
жыцця, — сказаў я і змоўк.
З увагнута-выгнутай якарнай жырандолі на на-
шыя сінія пальцы асядалі пёркі. Празрыстыя белыя
роздумы. Шыпеў вецер. І гэта было дзіўна. І штосьці,
што адцягвала ад сантэхніка. Дакладней, хтосьці. Па
прыродзе аднавокія, па карме трохвокія, па псіхалогіі
чатырохногія. Пішчалі. Прасілі хлеба. Танчылі на на-
шых пазногцях. А бэзавасць пазногцікаў Нат у нека-
торых з іх выклікала прыступы клаустрафобіі. Яны
хаваліся за шырокімі крэсламі і дробна дрыжэлі.
І тут раптам мы расшкамуталі нашую мудрэцкую
мачалку.
— Я не ў канторы? — запытаў я. — У мяне баляць
ногі? Зачыніліся ўсе ўстановы? Ці я разбагацеў? У чым
справа? Магчыма, я раздзьмуўся ветразем у прыродзе?
— Ты ў адпачынку, — сказала Нат. — У працяглым.
За свой кошт.
— Магчыма, я — фізік-ядзершчык? — сказаў я і,
падумаўшы, дадаў: — Ці я зламаў нос?
— Ну, паглядзі на сваю фізіяномію ў люстэрка, —
прапанавала Нат.
Я паглядзеў.
— Каму патрэбны такі нос? — сказала Нат. — Гэта
ж не нос, а проста кававарка нейкая. Гэта ўсё наступ-
ствы любові да кавы.
— Скажы яшчэ — ад любові да какаіну, — сказаў я,
змрочна разглядаючы сваё адлюстраванне.
112
зміцер вішнёў
— Усё нашмат прасцей, каханы, — сказала Нат.
Я паглядзеў на Нат. Яна ж, гэтая Нат, проста ней-
кая матавая настурцыя. Яна ж, гэтая Нат, — сіямская
вярблюцыя. Яна ж, гэтая Нат, нейкая прыстой-
ная заморская інфлюэнцыя. Яна ж, гэтая Нат, зусім
абарыгенеўшая прастытуцыя…
— І зусім я не такая, — сказала мая каханая. — Ты
і на гэта забыўся. Зрэдку па панядзелках я п’ю кефір.
— Няўжо папраўдзе гусі на неба ўзляцелі? —
сказаў я.
— Быць можа, зусім не гусі, а можа, зусім і не
думалі ўзлятаць. А так паплылі, бы параходы.
— А можа, паскакалі?
— Досыць прыдурвацца, у натуры, — сказала
Нат. — Я табе не казачнік. У лепшым выпадку магу
быць таварышам Кругерам. Ты мяне ведаеш.
— Я ўжо сумняваюся.
— Ах, так! — ускрычала Нат.
— Так, Нат, — сказаў я, — рабі глупствы. Мне на-
дакучыла гэтая аднастайнасць. Абрыдлі ўмоўнасці.
Задыхаюся ад безвыходнасці. А хочацца вар’яцкай
радасці. Зрабі ж, урэшце, штосьці з рамкамі. За
фотаэцюдамі. За вугольнікамі.
Пасля маіх нахабных слоў Нат вельмі
пакрыўдзілася. Зусім. Яна закруцілася ў агромністую
персікавую коўдру. Села на канапу і завыла штосьці
індзейскае. За вокнамі імчаліся самалёты. Іх гук
спалучаўся з голасам маёй каханай, і атрымлівалася
нешта празмерна экстравагантнае.
— Напэўна, нашыя «Ту-134» гудуць, — выказаў мер-
каванне я, — інакш не было б гэткага сінтэзу творчасці.
113
замак пабудаваны з крапівы
Нечакана з грукатам расчынілася акно. Шкло
задзынькала грэцкімі арэхамі. Фіранкі ўзляцелі
лебедзямі. І шчасліва заляпалі крыламі. І скрозь зага-
рэлую чысціню неба мы пабачылі хвост самалёта. Ён
быў падобны па колеры да кракадзіла. Аднак яму не
хапала афрыканскай абаяльнасці. Прынамсі, мне так
падалося…
— Я дадала б да гэтай зеляніны кропу, — сказала
Нат.
— Толькі што лётае і гудзіць электрагітарай пад го-
лас любімай.
— І-і-і-і-у-у-у-у-у-у!!! — старанна круціўся ў паве-
тры голас спявачкі.
— Гэта кіч, — сказаў я.
— Ну і?.. Ці ў цябе склероз?
Нат пляснула ў далоні:
— Згадала! Ты хацеў паехаць у камандзіроўку кам-
дывам роты. Дофку-дофку. Заўтра ў гарадскім сонеч-
ным мястэчку Івянец адбудзецца свята пад назвай
«Гліняныя калачы». А восьмай раніцы ад’езд. Там
цудоўныя акварэльныя вулкі.
— Ага! — крыкнуў я. — Я там буду бегаць за
маленькімі сімпатычнымі гіпапатамамі! І буду
чэмпіёнам па кіданні дзіды ў шалёную цэль!
— Не! — сказала Нат. — Ты будзеш ляпіць мя-
не. У поўны рост. Прычым з парасонам. Які заўтра
я, магчыма, згублю. Бо ён надакучыў мне. Ён як дур-
ная горная крэйда. Замест сонечнай палоскі ён мае
шахцёрскі краявід. Надакучыла быць шахцёркай.
Ходзіш кожны дзень, быццам у касцы і з адбойным
малатком.
114
зміцер вішнёў
— Можа, мне вылепіць цябе з бульдогам ці
сантэхнікам? — запытаў я.
На падваконні сантэхнік паварушыўся і гучна за-
хроп.
— У дзяцінстве ў мяне быў сабака, якога звалі Ша-
рык, — сказала Нат. — Раніцай ён лізаў маё вуха. Бы-
ло прыемна і козытна.
Я падышоў да кніжных паліцаў, выцягнуў ад-
туль шэры томік Пушкіна, пагартаў яго і паставіў на
месца. Мае думкі перапляталіся ў аксамітную мах-
ру. Таямнічая хада падзеяў ужо не раздражняла, не
прыгнятала і нават не пужала. Хучэй за ўсё я трымаў
змяю абыякавасці. Але ўсё ж зрэдку прыходзіла дум-
ка, падобная да гарачага самавара: як весці бараць-
бу з подлымі кактусаводамі? З гэтымі злачыннымі
калмачамі? Праўда, часцей за ўсё адказ хаваўся, нібы
спалоханае мышаня. Юрк — і ўсё.
— Гавораць, — сказаў я, — што ў Івянцы няма
праваслаўнай царквы. Што тамтэйшыя дзеці ходзяць
у школы пад барабанны дробат, а выкладчыкі носяць
цярновыя вянкі.
— І што тут дзіўнага? — сказала Нат. — Наш су-
сед па лесвічнай пляцоўцы — Мікола Фіксаж — кож-
ны вечар, ідучы з працы, зазірае ў мясную краму
«Падземка» і моліцца, гледзячы на філейныя часткі
гандляркі Валянціны.
— Ну, — сказаў я, — тут зусім іншыя матывы. Гэта,
можна сказаць, своеасаблівая праява любові…
— Там таксама любоў, — сказала Нат, — толькі
іншы падвід. У гіпсе, гліне, метале і барабанах. Та-
му, звярні ўвагу, нашыя словы перамяніліся ў дзеянні.
115
замак пабудаваны з крапівы
Яны апранулі плашч і сталі Логам. Ціха граючы
лістотай і паветранымі шарамі, Лог ужо даўно сядзіць
на нашай канапе.
— Напраўду так, — сказаў я. — Ужо даўно скончы-
лася навальніца, а ты і не заўважыла.
Скрозь паслянавальнічны пах я адчуваў салодкія
вусны Нат. Мяккія і ўпэўненыя. Вельмі родныя. І
адразу згадалася і параўналася гэта з дзіцячымі
ўражаннямі смаку. Быццам і цяпер я піў маленькімі
глыткамі чарнічнае сочыва з вялікага слоіка, якое
тоненькімі ручаінкамі бегла міма вуснаў і трапляла на
падбароддзе і шыю… На целе ўзнікалі малюнкі, што
нагадвалі лупатых чарапахаў.
— Якая ты ў мяне карцінная, — сказаў я.
— Скажы яшчэ, што мяне варта ўставіць у раму і
аднесці ў антыкварную краму, — сказала Нат.
— Абавязкова скажу, — паабяцаў я.
— Падары букет з лямпачак і драцінак. І каб
свяцілася, — папрасіла раптоўна Нат.
У гэты момант, калі Нат сказала «і каб свяцілася»,
сантэхнік буркнуў і падняў галаву. Мы заўважылі,
што сантэхнік нечакана ператварыўся ў мурына. З
ягонага носа шчодра крапала чорная вада. Накшталт
нафты. Відовішча.
— Толькі ў Афрыцы растуць найсмачнейшыя бана-
ны, — сказаў сантэхнік, — Таму мурыны — лепшыя
на свеце людзі. Я наогул чорны расіст. А раса на тра-
вах — гэта зусім не мыльная опера.
— Дачнік вырашыў нас пакінуць, — сказаў я.
— Надзея ёсць? — запытаў сантэхнік.
— Спачатку тэст, затым надзея і пратэст, — адказаў я.
116
зміцер вішнёў
— Ён памрэ без нас, — сказала Нат.
— Пытанне першае, — сказаў я. — Вашыя сувязі з
кактусаводнай мафіяй?
— Назаўсёды, чалавеча! — сказаў сантэхнік.
І мы зразумелі, што сантэхнік — тэхнік і сан. Што
ён самы поўны сан. А тэхнік толькі па пакліканні.
І толькі ў выхадныя дні. Таму мы не сталі моц-
на крыўдзіцца на чорнага расіста і падарылі яму ад-
наногага алавянага салдаціка. Каб ён не сумаваў.
Сантэхнік, вядома, зусім схамеў і запатрабаваў яш-
чэ. На што мы, як дабрадушныя і добрапрыстойныя
людзі, сказалі, што на новы год пад святочным ду-
бам будзе стаяць сапраўдны танк — Т-34. І сантэхнік
супакоіўся.
46.
— Пацалуй мяне ў вусны, у гэтыя сонечныя рады-
ятары, у прадвеснік навальніцы. Зоркі запаляцца ў
небе светлякамі калючымі. Сняжынкі будуць падаць
сонечна. Яны будуць таяць марозна. Ператворац-
ца ў кропелькі лёду. І гэтыя дарогі — быццам лыжня
і трамплін для цябе і мяне, — я змоўк і паглядзеў на
Нат. Яна стаяла каля люстэрка і размазвала па твары
яркую чырвоную памаду. Яна плакала.
— Я вельмі няшчасная, — сказала Нат. — З прода-
жу зніклі электрапілы.
— Не плач, маё гусянё, — сказаў я, падышоў да Нат
і абняў. І патануў у пясках Эфіопіі. Удыхнуў пах гара-
чай Афрыкі.
117
замак пабудаваны з крапівы
47.
Пасля слова «вярблюдаў» я паставіў кропку. І тут
нечакана пачуў рып інваліднай каляскі. О божа, што
на гэты раз?
— Казкі ты пісаць не ўмееш! — сказала замаро-
жаная бабулька. — Я была ўчора ў рэанімацыі, дык
нават там мясцовыя лекары лепш спяваюць над
пацыентамі!..
— А што з тымі пацыентамі? — неяк не знайшоўся я.
— Пад марфінам адыходзяць у іншы свет, — сказа-
ла бабулька і захіхікала. Гэтак гідліва забулькала.
Я паглядзеў на бабульку. Нешта ў ёй з цягам ча-
су пачало мяняцца не ў лепшы бок. Неяк пажаўцела,
і нават зубы сталі мацней выпіраць. Здавалася, што
яна стала больш падобнай да пацука, якога трымалі
ў марынадах. Вочы — ну нібыта ўкусіў яе нехта…
Жоўтыя і выпуклыя. З пожадам сыру ў цэнтры кож-
най зрэнкі. Не бабулька — тыповая мара ідэалу для
сцервы.
— Бутэрбродзік хочаш? — раптам запыталася баб-
ця і выцягнула з патаемных месцаў спадніцы невялікі
пакецік з нечым чорным.
— Не! Не-не! — замахаў я рукамі, уявіўшы ва ўсёй
красе той чорненькі бутэрбродзік. Нават, здавалася,
адчуў смак таго незнаёмага хлеба. Нібы на мой рот
наляцела зграя мух.
— З мазгамі ў цябе праблемы, — заявіла бабуль-
ка. — Выпіраюць яны!
І расцягнула свае вусны, агаляючы пацуко-
вую пастку, нібы нехта са стаматолагаў гуляўся
118
зміцер вішнёў
тут з пласкагубцамі. І закінула туды нешта
чорненькае.«
Клізмы ёй бракуе», — падумаў я.
— Прабачце, дарагая, мне трэба працаваць —
пакіньце мае апартаменты, — сказаў я.
|
