|
Мне кажуць, што пісаць заўсёды, ўсюды можна.
Папера, алавік, натхненьне... верш гатоў.
Паэт, абы прысеў, а верш змайструе, зложыць
з радкоў, як зь сена, ўмірг патрапіць скідаць стог.
Але пра што пісаць?
Прарокам быць па часе,
нізаць каралі рос, вянок асеньні віць?
Пажарышчаў дзікіх мой верш і так ня згасіць,
ня змые з душ людскіх пурпуравай крыві.
Дапраўды, што пісаць і заўтра
і сягоньня?
Трупоў не ўваскрасіш санэтам аб вясьне...
Сягоньня кожны верш хаўтурным звонам звоніць,
найлепшай рыфмай рот галодны не заткнеш...
Пісаць аб салаўёх, аб сьнежнай белі вішняў?
Замоўклі салаўі пад медны рык гармат,
а белы вішняў сьнег таксама сьмешна лішні –
сталёвы, гойстры штых напіша вершаў шмат...
Няхай жа сьвет гарыць, хай плавіцца у горне
грымотных новых дзён, куецца, як нарог.
Нарэшце мо й паэт харэі, ямбы згорне
і зноў пачне пісаць, гусьлярыць...
Быў бы Бог!
1941, Менск.
|
|
Паэтам трудна быць у час такі,
Душа заходзіцца ад горкіх слоў,
Калі гарматамі грымяць вякі, –
Ня ўскінуць песьні дымавых заслон.
|
|
Я. Пушча
|
Трэба быць песьняром і цяпер,
калі дзень наш –
ізь сьмерцяй братаньне,
калі ночы, як ранены зьвер,
дзесь па норах залізваюць раны.
Не, паэт не матыль – у вагні
па-матыльлю апальваць крылы,
на пажарышчах плесьнець і гніць
ён ня будзе...
Паэт жа – асілак!
Ці ж ня ён
з трапятаньня асін
укладае асеньнія песьні,
ўмее словам бліскучым скасіць
рунь увесну,
чар казачны зьдзейсьніць?
З чаду,
з шэрага дыму руін,
зь віску куляў, гарматных грымотаў
ён, падумаўшы, выплавіць гімн
гэткі ж жудасны, гэткі ж сьмяротны.
Загрыміць новы гімн, шугане
аж у неба крывавай пагоняй,
сэрцы чорнай дугою сагне...
Трэба ж быць песьняром
і сягоньня.
1941, Менск.
|
Хто ён, паэт?
Біблейны мытар,
прарок натхнёны, сьвету лекар
ці чалавек з душой, ускрытай
лязом хістаньняў, скрозь нясыты
жыцьця і сьмерці,
славы, зьдзеку?
Мячом ягоным
шэпт ці крыкі?
Пра што і як пісаць ён мае?
Лавіць нябёс вясновых зыкі
ягоны кон
ці сьвету сыкаць
у твар за зло, за злыдні лаяць?
I трэба ж слоў баяцца сяньня?
Той кажа:
– Час спаліць, падзерці
стары канон вершаскладаньня,
бо не краса, ня мроя паняй
у век крыві, агню і сьмерці.
Не замалюеш долі сьвету
цяпер вішнёвай пеннай беляй,
жыцьцё – зусім не акварэля,
і ў час вайны не да санэтаў,
не да мадоннаў Рафаэля...
Той зноў –
з кута шасьціць другое,
узьвёўшы вочы дзесь у хмары:
– Пясьняр – мастак паўтонаў, мрояў,
ён гнойных ран людскіх ня гоіць,
на бруд ня квапіцца,
ён – марыць.
Яго стыхіяй – неба тоні
ці чар мядзяных лістападаў,
ён на ўспалох, як звон, ня звоніць,
ён не грыміць...
а як сасоньнік
шасьціць ціхой і мудрай радай...
Вось суд людскі...
Каго ж зь іх слухаць,
куды ляцець,
зь якою плоймай?
Ці ні на што ня весьці вухам,
ці йсьці, плысьці з усіхным рухам,
шалее сьвет – шалець падвойва?
Што, што пачаць, каб быць заўсёды
на грабяні чароднай хвалі,
каб чуць сябе –
душой народа
заўжды
ў зару і у нягоду,
што б сьвет ні гуў,
што б ні казалі...
I ці калісь
хтось
слова кіне,
што песьняра як сьлед асьвеціць,
якіх даць вершаў, ветраў, плыняў,
каб сіне ўрэшце, сіне, сіне
было і ў сэрцах
і на сьвеце!
1942, Менск.
|
Ці ж гэта так,
скажы мне, сьвет сьляпы й зайздросны?
Скажы, ці хто душу паэта раскусіў?
Што й як рабіць, што піць,
як есьці й плесьці косы,
каб сьвет сказаў:
«Але, о, ён паэт наўзьдзіў!»
Што ж трэ рабіць?
Забыцца й вусны сьціснуць,
як пальцы, у бядзе,
згасіць вачэй агні?
Бяз сонца, ў цемры дзесь
сьпяліць тых вершаў вішні,
фальшыўствам гандляваць,
а шчырасьці – ані?
– Паэт – надчалавек, і піць ваду далоньмі,
як кажнаму, зусім няхораша яму, –
пачуеш тут і там, –
абраньнік зорных тоняў
ці ж можа ўсмак смактаць жыцьця зямнога муць?
– Зямная муць, – скажу ў адказ я, –
гэта шчасьце
адзінае, што мы тут маем на зямлі.
У ёй і пекла, й чар,
праклён і сонца –
снасьці,
зь якімі слоў званы паэты могуць ліць.
I каб паэтам быць, –
дык трэба ўсіх крыніц напіцца,
а не хавацца ў змрок
і не ўцякаць ад іх...
Таму я і гляджу ўначы у зоры Сітца,
напіцца ўсмак хачу ўсіх радасьцяў зямных!
1942, Менск.
|
У небе зор агні зьбягаюцца на веча,
трывожна ў звон гудзе мядзяны маладзік...
Узноў,
як шмат разоў,
чырвоным ветрам вечар
мне у душу
тугой дзіўною накадзіў...
Іду, ірву, як шоўк,
штодзённых справаў сеці,
трымаю палатно кашулі на грудзях,
але гуляе зь ім усё ж крывавы вецер,
знайшла усё ж туга
кружлівы ў сэрца шлях.
I загуло яно віхурай пурпуровай
у ветразях сівых і бура-шэрых хмар:
«Усё мара – і жаль,
і ўспышкі вершаў новых,
і жах, якім жыве ўвесь сьвет, –
усё мара...
Ты думаеш, што ты штось робіш, штосьці варты
і дум тваіх узьлёт,
і белых словаў сьнег?
Сто, тысячу разоў вартней мо той, хто жартам
зрывае каласы жыцьця,
а сум жане.
Паэты –
гэта міт камічна-недарэчны
у наш нахабны, злы, кусьліва-злосны час,
што добрае калісь –
сягоньня гне й камечыць,
а ўбачым,
ці спляце штось лепшае для нас...»
Я адказаць хачу, крычу «спляце», ды гасіць
зьмярканьне й веча зор, і ў ноч ціхую ўступ.
Так, для тугі няма адлежнасьцяў, ні часу:
усюды і заўжды яна із намі, тут!
1942
|
Дзіўна любіць жыцьцё нам сьмяяцца ў твар,
Ашукаўшы йшчэ раз...
мо’ ў дзесяты,
мо’ ў соты?
Аж запраўды паверыш, што зла не сарваць,
Аж сьцюдзёным, сьцюдзёным укрыешся потам.
Не ўцячы ад яго...
Уцякай – не ўцякай,
А жылястай рукой за крысо цябе схопіць,
Зноў прымусіць
і сэрца й душу паласкаць
Успамінам магілаў,
ахвяр,
далакопаў....
Дзе ні пойдзеш, –
адно палымнее ў душы
І захлёствае пенай салонаю вочы:
Нашы вёскі,
а ў іх – маладыя крыжы,
Шчэ ня ўкрытыя сеткай крывых чырвааточын.
Гэтак горка, што й вецер, здаецца імкне
Сяньня ў далеч ня бельлю,
а чорнаю сажай...
Ці хто ў гэткія дні
аб зары, аб вясьне
Салаўямі сьпяваць – захлынацца наважыць?
Ды няўжо-ж замаўчаць,
ды няўжо-ж дагарэць
Над народнай бядой дробнай вязкаю словаў?
Не!
Паэты –
няхай абнаглелая сьмерць
Ім у вочы плюе –
не апусьцяць галоваў!
Што ім сьмерць!
Хай прысыпле ім бровы зямля,
Хай ім рукі скуе крапіва і маліньнік, –
Усё-ж ткі будуць іх вершы
як некалі
зьзяць
Залатою смалою на пальцах хваінаў,
Будуць тут, на радзіме, у сівых ячмянёх
Перапёлкамі ціха зьвінець на сьвітаньні,
Сінявокім у вочы глядзець дзіцянём
І няпраўду вагністымі словамі ганіць!
Дык хоць сяньня й здаецца –
завея імкне
У сьвет ня бельлю сузор’яў,
а чорнаю сажай, –
Ля крыжоў не адзін з песьняроў
аб вясьне
Салаўём у лазе
захлынацца наважыць!
|
Слоў ня трэба шукаць...
Словы – самі зьлятуць,
што за сэнс – штучна ў сэрцы распальваць золак?
Прыйдзе час –
і праб’юцца яны праз чмуту,
і уколюць душу срэбрам зорных іголак.
Дзесь адыдзець усё,
што балела удзень,
шалупіньнем з душы адпадуць успаміны,
пойдзе жыламі кроў, як кругі па вадзе, –
будзеш сам сабе й Духам тады ты і Сынам!
Як цудоўна Сусьветам,
як дзіўна ўладаць,
рухам пальцаў затрымліваць гронку сузор’яў,
недзе ў Вегу нацэльвацца
з лука Стральца
ці сьпіральных імгліцаў падпальваць порах!
Так,
паэт – чараўнік!
Ці ж у моры на дне,
разагнаўшы медуз, ён пясчынак ня зьлічыць,
ці ж на струнах зары
ён вясельля ня ўтне,
не запаліць ірдзеньнем Сусьвету аблічча?
Ці ў натхнёным палёце
ён знае мяжу?
Ці ж ня фікцыяй –
час для яго і прастора?
Нават сьмерць яму – пыл,
бо цялесны кажух
ён скідае часом, як стаптаны апорак!
Так, паэт – валадар!
Ён – патрапіць усё,
толькі долі ды шчасьця для сьвету ня знойдзе.
Ў сэрцах прагных, завідных
яго каласьсё
неяк зь ветрам зялёным ня ўнадзіцца гойдаць.
Сьвет гарыць
незагаслым,
крывавым агнём,
ці маўчаць,
ці сьпяваюць, як шчыглы, паэты.
Нат сумлеўна,
ці ў радасьць яшчэ мы спаўём
лёс наш –
жутлы, маркотны і стомлены ветах.
Ды ня сьціхнуць паэты сьпяваць,
хай і так...
Яшчэ мёду нап’ецца і людскае шчасьце!
Словы – самі зьлятуць,
слоў – ня трэба шукаць,
толькі ціха,
ціхутка,
пяшчотна прылашчыць...
1942, Менск.
|
Напісаў, хоць на жарты, адзін –
абсьпяванае
ўсё ў жыцьці,
ад звычайнае рэдзькі – да выраю,
і няма ужо слова, для вуха нязнанага,
і няма ужо думкі, па шчырасьці шчырае.
Што ж, здаецца, і праўда...
Разоў, можа, з тысячу
навіталіся ў вершах мы вёснаў і восеняў,
анапэсты, і ямбы, й гэкзамэтры крышачы,
зачыналі нанова зажынкі, закосіны.
Перад намі –
ўсё чыста на сіта прасеялі,
спрабавалі пяяць на мажор, па-мінорнаму,
нашы продкі йшчэ
сьледам паўзьлі за падзеямі,
гаму колераў, гукаў разьбілі, разгорнулі...
I таму мо цяпер,
хоць унукам і ўспыхвае
сэрца з кажнаю новай вясною па-новаму,
хоць і пішам аб вёснах, што сінія, ціхія, –
ажно палімся іншымі выпець іх словамі.
Мо такімі,
якія да плыні вясёлкавай
дадалі б яшчэ зь дзесяць нязнаных нам колераў,
накурылі б у душах купальскімі зёламі,
запарушылі б вочы вішнёвымі зорамі...
Толькі ж дзе іх знайсьці?
У якім яны выраі
шчасьце шчыплюць багуннае, хмельнае, п’янае?
Так... усё у жыцьці –
і найбольш нават шчырае –
захапанае пальцамі рук...
Абсьпявамае...
1942, Менск.
|
|
Вось толькі выпішуся трохі
|
Сьціскаць няварта думы, словы
ў цясноце сэрца...
На паперы
ім павальней – мільгаюць, ловяць
адны адных –
якраз умеру.
Калі ж зашмат іх набярэцца –
як там ні сьні, усіх ня высьніць,
асьвіным джалам джгаюць сэрца,
ля пясьцяў рук павесмам віснуць...
I мімаволі мроі мроіш,
і ломіш рытм жыцьця ў жаданьнях,
уцелаўляешся ў гэрояў
паэм, якіх няма ўжо сяньня...
Як бы ня хочучы, стаўляеш
сябе адну – у цэнтр сусьвету
і па сабе згінаеш баі
старых і новых запаветаў.
А дзе ні глянь –
мільёны жыцьцяў
ірвуцца ніткай перапрэлай,
мільёны зноў –
шукаюць сыці,
руін разблытваючы шэрасьць.
Як тут ні йсьці за імі сьледам
і як на леры ім ня бразгаць,
каб пылам слоў прысыпаць беды,
прыцяць зубоў галодных лязгат?
Вось толькі выпішуся трохі
аб жоўтых восеньскіх узьлесьсях, –
зноў бестурботным скамарохам
пайду руіны песьняй песьціць,
узноў пачну смуціцца штодня
чужой тугой,
душу шыпшыніць
чужой вясёласьцю й паходняй
гарэць на ветры
за краіну!
1942, Менск.
|
|
Але ж песьня, ты песьня... ой песьня!
Ты пакрышыш наносную твань.
Калі кажа паэт, што прадвесьне –
Дык пачне зелянець трава.
|
|
У. Дубоўка
|
|
Кроплі золата восень губляе
|
Кроплі золата восень губляе
зь перапоўненай чары жыцьця...
Што да чараў,
дык пэўна – я ляік,
а жыцьцём я іду –
напрасьцяк.
Мо таму хіба й смагі ня маю,
хоць асеньняе пахне віно
ні то верасьнем мне,
ні то маем,
кружыць голаў зьнямогай ляной.
Жоўты сьвет
ім упіўся дап’яна,
я ж
цьвярозая ўдалеч іду.
Досыць маю асінавых панік,
сьнегападаў кляновых
і дум.
Але сэрца па-свойму
і шчасьцем,
і тугою няўлоўнай баліць...
Мо таму, што з сабой яго нашча
я ў рудыя забрала палі,
мо таму,
што ў асеньняй трывозе
ёсьць атрута, нязнаная нам,
і цыкутаю жоўтаю восень
труціць нашыя сэрцы няўзнак?
Не!
Ў паэтаў яна не пацэліць,
не патрапіць іх долу прыгнуць.
Скажуць:
«Вішні вясной запылелі», –
й кажны ў сэрцы
пачуе вясну!
1942, Менск.
|
Сярэднявечны маг-алхімік
у асіньнік
зашыўся... Падаслаў
пад ногі шэры порт –
зь іртуці й мглы,
зь іржы
зьмярканьняў нясупынна
скарб плавіць залаты,
што жоўтым лісьцем стыне
на дне лагчын – сівых, запыленых рэторт.
I столькі ўсюды іх,
тых залатых крупінак,
на гладкіх шыях ліп,
на пальцах тапалёў,
у валасох асін і увушшу калінаў, –
што куляй залатой
пакоціцца і згіне,
здаецца,
нават дзень, што на узьлесьсі лёг!
Ды надыходзіць ноч...
I чарадзейскі тыгель
губляе неяк моц і кідае бурлець,
і пеніцца, й кіпець,
а сэрца мага – шчыглам
ня скача, быццам кроў
із жыл маніцца выгнаць,
але, як сьвет увесь,
сьцішаецца ў імгле...
I калі ўраньні я выходжу – кажурынай
сівой акрыты сьвет,
трапеча сьнежны пыл
і туліцца да губ,
што на марозе стынуць,
як быццам расьцьвісьці
камусь
маглі б шыпшынай
яны у гэткі дзень,
пануры і сьляпы!
1942, Менск.
|
Як засмаглы за песьнямі шчыгел,
прыляцела із выраю й я...
Зноў ступаю няўмытай Нямігай,
зноў сугуччамі думкі пыляць.
Так іх шмат,
што ня зловіш рукамі,
у адмераны рытм не ўвагнеш.
Белай брагаю пырскае, пляміць
твар мой
першы, йшчэ восеньскі сьнег!
Сэрцу цесна у сетцы адзежын,
столькі сіл назьбірала я ў ім!
Сяньня –
ўсе я пазносіла б межы,
сяньня –
ў пекла пайшла б, як у дым!
Гнуць сьпіну прад бядой –
перажытак,
шчэ дурней –
шчэцяй руннай дрыжэць...
Не баяцца давайма,
а жыта
нашай долі высьпельваць барзджэй!
А як кон напару і ударыць
кулаком алавяным з пляча
па вятрамі распаленым твары –
шкода сілаў і сьлёз –
распачаць!
Лепей жылы сухія напружыць,
сьціснуць пальцаў пругкіх пецярні –
міма сьцежак чужых
і калюжын
выйсьці шчасьце сваё бараніць!
1942, Менск.
|
Прамінула мая улюбёная
жаўтаклённая шкляная восень.
Ужо з тыдзень гугнавай мяцеліцай
па аселіцах нема галосіць.
Наглыталіся белага соладу,
ажно робіцца горка у роце,
ды да гэтуль
зімовую моладасьць,
хоць і Коляды ўжо, –
не змалоцім.
Быльнягом хіба легчы пад межамі
безьбярэжнымі, аж да прадвесьня,
вочы шчытна заціснуць павекамі,
пад засекамі сьнегу заплесьнець
і чакаць,
аж кальчастымі стрэламі
сонца
проста у сэрцы пацэліць,
ажно соладзяй млявай, аернаю
наліюцца настылыя целы,
аж усё,
што увосені згублена
на пусткоўях зрудзелых урочышч,
зноў аднойдзецца
зеленаруннаю
і багуннай вясноваю ночай!
Бо што знойдзецца дзесь між галінамі –
што ж тут дзіўнага?
Толькі б імкненьне,
й зноў асмужым вятранымі плынямі,
сінімі-сінімі,
нашу штодзённасьць!
Тае сілы,
што ў нас заварожана,
не прысьпіць, бо і не перакрынічыць
нат мяцеліца,
колькі б над пожнямі
незагаслым ні ўспыхвала зьнічам!
20.XII.1942.
|
Рвецца,
рвецца,
парвалася,
зьнікла
ў хмарах неба вячорная ніць:
новым вершам я,
новым іх цыклам,
пачынаю зімовыя дні.
Зоры сьнегу скідаю з расьніцаў
(цалаваць – хай цалуюць у твар).
Кружа ў думках,
мігціць,
мітусіцца
нейкіх словаў нязьдзейсьненых чар.
Хай мігцяць...
Усё роўна зьбяру я
іх у верш ці паэму пасьля,
а цяпер...
разьмяту па-над руняй
сьнегавой...
Сяньня я – не гусьляр,
не паэт...
Па-вясеньняму сіне
уваччу, сэрабром пад дугой
заліваецца сэрца, бо гіне
год стары й новы родзіцца год!
Можа, будзе да нас ён ласкавы,
а ня гэткі – зь сьлязьмі і крывёй,
з кажным днём, можа,
з кажнаю справай
праўдзівей, праўдзівей зажывём...
Пералічым крыжы
і павернем
забываць,
будаваць
і тварыць,
новай праўды прарошчваць зерне
на папелішчы праўдаў старых!
1942–1943
|
|
Моўчкі ночы сузор’ямі капаюць
|
Моўчкі ночы сузор’ямі капаюць
на стаптаны, скамечаны сьнег.
Над хваінай сівой, сівалапаю
месяц дугі ад вечара гне...
А у думках – гады перажытыя,
безьліч белых да прыкрасьці зім,
ніткі тропаў, што гурбы аблыталі,
нудны сьпеў, што вядуць палазы,
белых стрэхаў снапы, абабітыя
злой, кусьлівай Ягой – ветругой,
мроі, што пад асьнежаным выкратнем
закілзаць не даюццай тугой!
Ды чаму б
і ня ўпесьціцца мроямі,
аж пачне над радзімаю днець!
Моўчкі капаюць ночы сузор’ямі
на стаптаны, скамечаны сьнег...
1943, Менск.
|
Студзень сьнегу назьмятаў са сьвету,
зраўнаваў бель стрэхаў і аселіц.
Матылём ля гурб віецца вецер,
сонцу соннаму пасьцелю сьцеле.
Вечар сьцені ў засенях усьпеніў,
накідаў калод упоперак дарогі.
На маіх вячорных летуценьнях
хіба чорт
і той паломіць ногі.
Ну й аб чым нам можа сяньня сьніцца?
Нат няведама,
з чаго й пачаць такое.
Шчасьця не прымчыць з далеч сініца,
слава мне ня ўсмак з часоў старое Троі.
Трэба жыць, і ўсё.
Аб чым тут мроіць?
Мроі сьвету не вядуць наперад.
Сяньня
імі ранаў не загоіш
і ня ўкінеш нашай дзіўнай долі ў берда.
Сьмешна сяньня ў трубадура ўцелавіцца,
аб Раландах сьпеў цягнуць пад тынам:
кажны з нас тут сам
Раланд і рыцар,
Рансевальскаю далінаю – Краіна.
Не да «ніцых» нам сягоньня летуценьняў,
рытмы маршаў адбіваюць ногі,
хай зьмярканьне пасмы сініх сьценяў
і кідае ўпоперак дарогі.
Хай зьмятае студзень сьнег са сьвету,
бель раўнуе стрэхаў і аселіц,
хай ля гурб віецца зь песьняй вецер,
сонцу соннаму пасьцелю сьцеле.
1944, Менск.
|
Паўшываў у хусьцё палявін
вечар прошвы ружова-сінія,
далеч хмелем сівым завіў,
пачыркаў соткай мяккіх лініяў.
Пад нагамі галосіць сьнег
палазянай, рыплівай нотаю,
але штось аб блізкой вясьне
сэрца мроіць зь ляной ахвотаю.
Хоць і знаеш яе, вясну,
за найбольшую ў сьвеце зводніцу, –
дзіўна соладка піць ману,
зь ёй і думкі й хаценьні годзяцца.
I хоць гэтулькі іх ужо было
вёснаў бела-зялёна-усьпененых, –
яшчэ раз
да яе ў палон
пойдзе сьвет,
каб цьвісьці й зяленіцца!
1943
|
Ноч у чорную грыву ўпляла
бомы дробных сярэбраных зор.
I здаецца –
даткнецца віхор –
заімгляцца яны, запыляць
шкляным пылам па місах лагчын,
па нявымытых дугах дарог,
чыста выбеляць ветаха клін,
срэбрам выкладуць бору парог...
Ноч запахне цяплом, балазе
уздыхне й нашатырыцца рунь,
сэрцы крыгаў заб'юць у лазе,
запульсуюць, паймнуць у гару,
а як спыніць іх імпат лазьняк –
знаравяцца і стануць дыбца,
доўга будуць малоць, засыпаць
у паставы сярэбраны ляк...
Раньне спыніць іх роспач і злосьць,
паплывуць яны ціха
канаць...
Што-ж пэчнеш, як вясня кажа: «Досьць»!
Што захоча, з нас робіць яна!
1942
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Ледзь астыг над руняй маладою
залаты, гарачы жвір зары, –
пацягнулі зь песьняй камары
у лагі,
ўпівацца сырадоем...
І чамусь –
надумалася й мне
скінуць з плеч штодзённасьці пастронкі
й з камарынаю гурбою звонкай
патануць у цёплым тумане...
Бо дадзела
ўсьцяж па нечым плакаць,
у далонях крыць настылы твар,
кажны страх,
і крыўду,
кажны ўдар
перажоўваць сто разоў, як жваку.
Збрыдла жар надзей з-пад друзаў выграбаць,
і назад пужліва аглядацца,
і цярпець,
каб хіжым рыжым пацам
грызла сэрцы нам зьмярканьнямі журба...
Не, дарма!
Нас выстругаў калісьці
не зь мяккой, струхлелае асіны кон,
але з дубу моцнага, пад звон
рэзвых ветраў і буйнога лісьця.
I таму –
ня ў дол, а дагары
мы глядзім, зрадніўшыся з жудою,
хай плывуць над руняй маладою
зь недапетай песьняй
камары...
1943, Менск.
|
У сырадой пахучы ночы
я нырца дам з галавой.
Запяю
і заахвочу
ў жоўтых лозах салаўёў.
Зазьвіняць яны...
пасыплюць
трэляў шкляную капель.
Пад чаромхай роснай вып’ю
я па кроплі іхны сьпеў.
Буду піць, каб чар ня зьнішчыць,
аж да раньня,
аж да дня,
пакуль сінія вагнішчы
у лагох не задымяць,
пакуль сонца бель ігрушаў
жоўтым шоўкам не затчэ,
пакуль дзень не запарушыць
пыльным золатам вачэй.
А тады...
ніхто ня ўловіць,
ці пяю я сонцу гімн,
ці ў налітых сырадоем
лозах
звоняць салаўі.
Не уцяміць,
ці то трэляў
мкне кіпенны сьнегапад,
ці п’яную радасьць меле
поўны пчол і сонца
сад?
1942
|
Прывыкла сэрца ўжо даўно
да гарадское каламуты.
Бадай што кпінай ці маной
здаецца ў полі ветраў тупат...
Ня помніш неяк між руін,
у чорных пастках пажарышчаў,
што дзесь вясна ў палёх бруіць,
вясна –
якой нішто ня зьнішчыць!
Так,
забываесься: жыта
ўжо дзесь туман зялёны веюць,
плывуць, і гнуцца, і шасьцяць,
і хлебам пахне мякіш тлею...
Ня йдзеш сачыць,
як сіні квас
жыцьця з лагоў плыве расьцьвілых,
як у ярыну на папас
імчыцца белы конь
Ярылы!
Ня чуеш, не,
як ён храпе
і б’е падковай сэрабранай,
як быццам брагі не пасьпеў
напіцца сонечнай ад рана...
А ўсё ж, хай так...
Зямля! Зямля!
Пахучы вецер зь межаў сьвежых!
Жаўронкам сэрца я узьняць
хацела б з вамі у бязьмежжы!
А там
у сонечны пясок
занурыць крыльле і забыцца,
што на палёх баёвых лёг,
лёг перад сьмерцяй сьвет наш –
ніцма.
Чакай!
Ярылаў белы конь
праменьмі, ўплеценымі ў грыву,
прапаліць сьмерць,
і сьпеў падкоў
абвесьціць сьвету дзень шчасьлівы.
Ці сяньня будзе гэта, ці
тады, калі ўжо зложым крылы, –
ня нам гадаць,
але зьляціць
калісь бяду скасіць Ярыла!
На край зьнямоглы,
на людзей
сыпне ён сонечныя стрэлы.
І расьцьвіце, і загудзе
жыцьцём
пустэча пагарэлішч!
1942
|
Неба пеніцца сіваю шумаю хмараў.
Прыціскаючы крыльле да сэрца, у сіні,
як п’яныя, куляюцца ластаўкі...
Парыць...
Сонна пчолаў сузор’і зігцяць у шыпшынах...
Ся...
Грыміць...
Так, здалёк, з-над балотаў і плёсаў
глуха коцяць грымоты, згінаючы лозы,
быццам нехта сьпяшаецца з поля ў калёсах
па няроўнай, дзікой, камяністай дарозе.
Далеч пахне налітымі мёдам вульлямі,
ажно чуецца дзіўная соладзь на вуснах,
і здаецца жыцьцё залатым караваем,
а ня місаю брыдка накрышаных лустаў.
Нат вайна –
ўжо ня боль, толькі стрэмка-дакука,
хоць часамі так зблізка загляне у вочы,
што асмаліць мне вейкі,
апырскае рукі
журавінавым сокам...
Сэрца жахам падточыць.
Так, хоць часам,
часамі і сьціснуцца грудзі,
хоць заломяцца пальцы у гойстрай журбоце, –
сонца жвірам мядзяным сьпяшаецца-студзіць
успаміны...
Усьмешкай за смуткі мне плоціць.
Бо й навошта тужыць,
калі хваляй калосься
ўжо за год ураджай усплыве на магілах
і заплачуць на даўных баёвішчах восі,
каб снапоўе на сініх аржоньнях ня стыла.
1942, Менск.
|
Загрымела,
відаць, на «бывайце», у полі...
Уздыхаючы хрыпла, між зблытаных зёл
адпаўзае ў бязьмежнае хмара, паволі
падымаючы цяжкі, намоклы прыпол.
Над чупрынай хваінаў чырвоным алоўкам
нехта цёмнае неба чыркнуў яшчэ раз.
Вецер срэбныя кроплі пасьцягваў з чаромхаў
і павёў у вячорную даль – на папас.
Я злавіла адну зь іх...
Заціснула ў жмені,
ды сплыла паміж пальцаў яна неўпрыцям.
Не злавіць,
не ўтрымаць,
белым хмелем ня ўсьпеніць
і няўлоўнае шчасьце людскога жыцьця!
1942, Менск.
|
Залягла над морам ціша,
Нярухома гладзь мігціць.
І марак з тугою ў вышу,
Ў няжывую даль глядзіць.
Ані подыху з прастораў,
Цішай сьмерці бездань тхне.
Ў неабсяжных далях мора
Нават хваля не ўздыхне.
1943
|
Хто скача ўначы праз пасмы ймглы?
Імчыцца бацька, зь ім сын малы.
Малога моцна стары дзяржыць,
Дзіця палае, дзіця дрыжыць.
– Сынок, чаго-ж ты галоўку схіліў?
– Глянь, тата, вунь – лясун у гальлі
Ў вянку зь ігліцаў і з барадой...
– То ймгла бруіцца над вадой.
– Хадзі, дзіця, ідзі за мной,
Так слаўна ў лесе гуляць вясной.
Ірдзяцца краскі жывыя агнём,
Жар ягад сьпелых мігціць між пнёў...
– Ой, тата, тата, ці чуў, што ён
Цяпер шапоча мне з-за сасон?
– Ну, ціха, ціха, сынок, – шасьціць
Павевам ветру ў сухім трысьці...
– Ці хочаш, любы, быць у мяне?
Мае дочкі чакаюць цябе ў лагчыне,
Мае дочкі там ночны вядуць карагод,
Яны закалышуць малога майго...
– Ой, татачка, тата, ці бачыш і ты
Дачок лясуновых у сьцені густым?
– Ня бойся, сынок мой, кажу табе я –
То-ж шэрыя вербы над плёсам стаяць.
– Кахаю цябе, да спадобы ты мне,
І будзеш маім ты, ці хочаш, ці не!
– Ой, тата, ён хоча здагнаць нас, злавіць,
Ён сьціснуў за шыю! Ой, тата, баліць!
Ўстрывожаны бацька імчыць, як віхор,
Калышацца, стогне ўзварушаны бор...
Вось хата... Ўжо блізка... Ужо даскакаў...
Хлапец у вабоймах ягоных сканаў...
|
|
Зь Гётэ
|
|
Ночная песьня вандроўніка
|
Вышой, у далінах,
Спакой,
У густых галінах
Нат шорах той
Заціх, застыг...
Суцішыўся птушак гоман.
Чакай, за момант
Спачнеш і ты.
|
Ноч надыйшла, баразьніць
Неба прастору пустую.
Выпаўз на дах маладзік,
Выцягнуў меч... і вартуе.
Хай падцікаецца зло, –
Ў міг адсячэць яму голаў...
Хто там?
Не, гэта гальлё
Ліпаў прасейвае шолах...
Ціха...
Зноў...
Кроплямі ў змрок
Капае нечая песьня.
Пэўне, хтось сэрца урок
Ноччу лілёвай ля весьніц...
Голас, ну й голас!
На зьдзіў!
Эх, і даецца-ж у знакі!
Комін абняў маладзік,
Меч апусьціў...
і заплакаў...
|
Ночы срэбны паўмісак на золку
зматавеў, пачарнеў...
Ці урок
хто, ці ў ім не запраўднае, толькі
«накладное» блыо сэрабро?
Ня ўсё роўна?
Цёр ветах заспаны
яго, праўда, рызманьнем зь імглы,
упацеў нат ружовым туманам,
злы,
у сеці чаратаў заплыў, –
ды ня сьцерліся шчэрбы і рысы,
як ні мыў ён сьцюдзёную гладзь...
Хіба ўстаць
і кашулю расхрыстаць,
губы раньняму ветру падаць?
Увайсьці ў пыл туманны па шыю,
бестурботна ўсьміхнуцца камусь?
Эх,
ці ёсьць дзе йшчэ золкі такія
як у нас із табой,
Беларусь!
1942
|
Ветах поўна ў гліняны гладышык
нацадзіў залатое зары...
Душны вецер шалее у вішнях,
туліць вусны да гладкай кары,
песьціць вечна нясытыя вочы
лёгкай грацыяй гнуткіх галін...
Ледзь віднее,
ды з ложка саскочыў
сон мой раньні
і зьбег у палі.
Пазяхаючы лена, вітаю
я народзіны новага дня.
Неяк цяжка дрымоце параіць
вочы сонцу насустрач падняць.
Так дадзела –
навонкі спакойна –
мераць шэрыя лёсу шляхі...
Ўсьцяж шасьцяць перасохлай лускою
ў сэрцы жах задаўнёны, глухі.
I ня скінуць яго,
не абтрэсьці,
не пазбыцца –
на сьвеце вайна,
і тут, блізка,
і тамака дзесьці
сьмерць наш сьвет абкрадае няўзнак...
Душны вецер шалее у вішнях,
прагна песьціць рудое лісьцё,
жоўты ветах расплёскаў гладышык
залатое зары – і уцёк.
Эх, паэт не скупы,
хай жа кіне
зь ветрам жалі, што ўчора сабраў.
Заўтра ж зноў,
як асеньні асіньнік,
загарыцца у сэрцы зара!
1942
|
Прарыпелі гарачыя дні
залатымі важкімі вазамі.
Тыдзень, два –
ўзноў іржою запляміць
восень пожні скачаныя ніў,
перадчаснай сівізнай сьсівеюць
пад парканам крывым быльнягі...
Толькі ж нам
зь імі разам ня гніць,
нам
ня суджаны сон і бязьдзейнасьць.
Давялося нам жыць і тварыць
у грымотныя дні навальніцаў.
Мы –
народ не ціхі ўжо, ня ніцы,
мы – ці хочам, ці не –
змагары!
Мы закулі у панцыры сэрцы,
ні трупы нас ня кволяць, ні кроў,
ды за роднага краю дабро
мы гатовыя
штодня памерці.
I хай раз за разом нас той кон
туга скручанай сьцёбае пугай, –
праз мутой налітыя калюгі
мы ідзём,
пакуль сілаў і дзён.
Не спыніць нас...
«Пад камень ляжачы, –
кажуць людзі, –
й вада не цячэ».
Нашы ж сэрцы – ня камень яшчэ,
нам карціць не адно яшчэ ўбачыць.
Дык няхай у прадоньне плывуць
дні й здарэньні нястрымнай улевай,
хай нат сэрцы ушчэнт зайржавеюць, –
Не угнём
прад жыцьцём
галаву!
1943
|
|
Хай пачуюць, як сэрца начамі
Аб радзімай старонцы баліць...
|
|
М. Багдановіч
|
370
Не заірдзіцца у кустох ружова раньне,
І толькі ў чужыне прысьніцца мне.
#Л. Геніюш
Я не тужу сягоньня па краіне.
Сягоньня –
Бацькаўшчына й мы – адно.
У кажным сэрцы тут яе аскепак сіні
мігціць,
запаўшы глыбака на дно.
Балюча ёй –
і мы віёмся з болю,
а крыўдна –
й мы сьціскаем кулакі.
Яе туга –
і нас шыпшыннай дзідай коле,
бяда –
ўбівае й нам
у сэрцы клін.
Жывём айчынай мы...
Айчына – намі...
I мы тугой яе ня важымся карміць.
Што сьлёзы прадзяўбсьці патрапяць нават камень,
ну, гэта і стары,
й зусім няўдалы міт...
Нам не да міту ж тут...
Па воўчых тропах ловім
мы змрочнай ночай крок паўночных валацуг,
мы вучымся ніжэй не пахіляць галоваў,
як толькі да зямлі,
хадзіць нага ў нагу...
Здараецца,
што той і гэты з нас прыстане,
у шэры пыл падзе, сьмяротным сьцяты сном, –
апусьцім вочы –
й дальш!
Хто ж долю купіць танна?
Нам сьмерць –
ня страх, ня дзіў,
калісь – усе ж памром.
Чаго ж тужыць па Бацькаўшчыне сяньня?
Ня ворагам,
а нам туга – у сэрцы нож!
Мы паміраем тут,
каб зь песьняю сялянкі
маглі і заўтра йсьці
«дарогай басанож»!
Каб зноў было ў палёх ад белай грэчкі бела,
каб з матчыных вачэй
навечна сплыў адчай,
каб слова роднае ніколі не датлела,
«упаўшы дзесь у польны малачай».
1943
|
Ня дось крычаць аб Беларусі
і захлынацца ўласнай сьлінай,
ня досыць верш слабы згарусьціць
і прысьвяціць яго краіне.
Ня той,
хто трубіць аб пачуцьцях
па цемнакуцьцях, –
патрыёта.
Бяз чыну –
слова не скалмуціць
нат твані лужыны балотнай.
А што казаць,
яшчэ вось сяньня,
аб акіяне людскіх душаў?
Іх,
хоць кругіч сабе да раньня,
сьпяваньнем жабім не ўзварушыш.
Ня словаў трэба,
а хаценьняў,
і сіл асілкавых, і згоды,
і гарту ўпартага, каб сьцені
на шлях ня палі перашкодай.
Нат больш...
Каб справы не скалечыць,
каб не праспаць узноў сьвітаньня,
высілкаў трэ нечалавечых
і процьмы цёплага каханьня.
Тады...
тады мы зьвяз сталёвы
з блакітнай Бацькаўшчыны зьвяжам,
і раз нарэшце моцным словам
ня нам,
а мы штось сьвету скажам!
1942, Менск.
|
350
Прысьвячаецца ўсім зьняволеным
Днём, што ціснуўся ў зморы да крат,
і да скону гатоваю ночай
вашы крокі гадамі дзяўблі,
узьдзіралі халодны бетон...
Заціскаўся ў бясьсільлі кулак,
прагна ў краты ўзіраліся вочы,
разам зь вершам зрываўся, канаў
над астрожнаю юрцай
праклён.
Вёсны кідалі вам на вакно,
на жалезныя йржавыя краты
зырка-сіняга шоўку малы,
недарэчна малы шкумяток,
лета ліпла кашуляй да цел,
сьпёкай горла сьцінала зацята,
восень –
сыпала ў шыбы, ў душу
алавяны атручаны шрот.
Белым пылам чарэмхаў, ігруш
на вас вечар вясновы ня веяў,
цёплы вецер ня песьціў рукой
па гарачым твары, валасох...
Некаторых – сібірскай пульгой
замяла назаўсёды завея,
іншых зноў,
як сабак, без крыжа,
жвіраваты прысыпаў пясок...
Нат і тым,
што пяялі ўсяго
пра асеньнія жоўтыя раньні,
ткалі сінія вершы аб тым,
як расой асыпаецца ймгла, –
у бяскрайных палынных стэпох
успамінам краіны каханай
сотні дзён,
сотні дзікіх начэй
давялося душу калыхаць!
Хто вярнуўся, хто не...
А тады –
у паветра ўзьляцела штодзённасьць,
пралілася над краем крывёй
навальніца сусьветных падзей,
і каго не зьмяла яна ў роў,
не засыпала жвірам сьцюдзёным, –
па шляхох, перарытых вайной,
ўсе зышліся,
мой край,
да цябе.
Дні за рукі ўзяліся, ідуць
шэрым, жудкім, глухім карагодам,
абіваючы з душаў,
з галін
цьвет вішнёвы ці прагу жыцьця,
ўтроп цікаецца голад,
на нас
вышчарае клыччо мімаходам, –
ды жывём мы і зь ім, бо дзе Ты,
там і наш сяньня высіцца сьцяг.
Калі ж хто адышоў
і ў гушчар цішком воўкам запоўз
і чакае
ці праменьвае важкія дні
на спакой ці на сыты абед, –
ён ня наш. Без такіх
мы прыжджом
бела-бела усьпененых маяў,
залатога пяску каласоў...
Возьмем шчасьце
сабе і Табе!
1941–1942
|
Палыном і быльлём парасьлі нашы нівы,
як ні б’ёмся, ні гнёмся над імі у крук,
плён адвеку чужынцы зьбіраюць, ня дзіва,
што канае народ твой і ты,
Беларусь!
Але годзе!
Мы ўстанем!
Ціхім раньнем, на ўсходзе,
ссыплем, згорнем у шапкі залатую зару
і ў сталёвым ад кос і ад песьняў паходзе
возьмем волю сабе і табе,
Беларусь!
Каліноўскі нас кліча і агніста й зацята
на змаганьне за сьвята для мазолістых рук,
за зямлю для аратых
і за сонца у хатах,
за увесь твой народ, за цябе,
Беларусь!
Дык ударма, як гром, дык лінем навальніцай,
дык праб’емся ж крыніцай
з-пад зямлі угару,
каб мядзянай пшаніцай мог зігцець-каласіцца
наш загон і бязьмежжы твае –
Беларусь!
Гэй, сьмялей,
гэй, далей,
не лякаймася сьмерці!
Нашы целы і славу сыны падбяруць.
Хоць і зложым на пожнях гарачыя сэрцы,
але ты будзеш жыць і расьці,
Беларусь!
1942, Менск.
|
Беларусь!
Наша Маці-Краіна!
Ты з нас моцных зрабіла людзей.
Не загінулі мы і ня згінем,
пакуль Ты нас наперад вядзеш!
Пастаім за Цябе, як асілкі,
нашы сэрцы палаюць агнём,
дружна, мужна
за лёс Твой расьцьвілы
супраць Чорнае Моцы мы йдзём.
Не шкада нам жыцьця маладога,
не шкада нам гарачай крыві,
абы толькі праменнай дарогай
крочыў горда народ наш жывы!
Прысягаем
Табе мы сягоньня,
што пакуль хоць адзін з нас жыве, –
нашай слаўнай Крывіцкай Пагоні
мы ня зганьбім,
мы ўславім яе!
1943
|
На 25-я ўгодкі сьмерці
Максіма Багдановіча
Так балюча, што ты не жывеш,
Што ты сьпіш так далёка ў чужыне.
Ў нас – вясьняны п’яны сухавей
Жоўтым дымам курыць у лагчынах.
Сінім лакам малюе вясна
Вочы неба і ніваў далоні, –
Сяньня ў нас люба выйсьці й абняць
Сьвет, што пеніцца, пахне і звоніць!
Ты ня з намі... Ды жаль не ў вясьне...
Ўстань,
пясьняр наш найбольшы,
наш волат!
Ўстань, прыйдзі і зайграй, як раней,
На імгле, што распальвае золак.
Раззвані бомы зор залатых
На ўсе тоны, бы ўспыхнулі душы,
Каб натхненьне і творчы уздым
Нас маглі ахапіць, узварушыць.
Каб мы выйшлі плячо у плячо
Лёс узяць у магутным разгоне, –
Ўдар, удар нас у сэрцы мячом
Старадаўняй Крывіцкай Пагоні!
Не шкадуй ні рукі, ні мяча,
Наш пясьняр найвялікшы,
наш волат,
Ўстань, прыходзь тут між намі спаткаць
Наш вайною распалены золак!
24.V.1942.
|
М. Забэйду-Суміцкаму
Не тады, ведай, родзіцца песьня,
калі просяць паэта:
«Пішы», –
а тады, калі пенай чарэсьняў
яна ўсьпеніцца недзе ў душы,
калі сэрца зярняты пачуцьцяў
ператрэ, перамеле на мак,
калі ўдасца закелзаць і спутаць
моцнай рыфмаю слоў маладняк.
Так было тут і з нашай сустрэчай
ды із музыкай песьняў тваіх.
Іх паслухаць мы йшлі, як на веча,
хай нам звон вечавы не званіў.
У той вечар – твой голас быў звонам,
ён – званіў з нашым сэрцам у лад,
ён – у душы нам сыпаў «лявоніх»
залацісты, агністы апад,
ён у вочы пылеў нам,
ня песьняй –
нашай шэрай, нішчымнай вясной,
ён – іскрыпкаю сьпеўнай ля весьніц
сустракаў каласістую ноч,
цьмяным смуткам пад ногі нам слаўся,
зыркім вогнішчам кроў распаляў,
і сьмяяўся задзірыста, й плакаў,
змазваў з душаў штодзённасьці лак...
Ён – зь няшчырасьці нас абяззбройваў,
а што нам над усё даражэй –
ён, твой голас, –
гарачай тугою
па краіне таптанай дрыжэў...
О, пясьняр!
Ты так дзіўна упесьціў
нас, што з душаў пяшчоты ня змыць!
Хай жыве ж беларуская песьня,
несьмяротная – так, як і мы!
1942, Менск.
|
Лакам рожавым апырскаў неба вечар...
Я –
іду удаль з паніклай галавой.
Трэба воўчае, дапраўды, мець жа сэрца,
каб бясклопатна
піць сяньня хараство...
Столькі едкае бязглузьдзіцы наўкола,
столькі тайніцаў
пякучых і гаркіх,
што нат сорамна вышэй узьняць нам голаў,
крок жвавей сыпнуць
на шэрыя шляхі...
Хараство...
Антычны сьвет...
Санэт Пятраркі...
Ну а кроў,
трупоў грымасы – гэта што?
Як сьпяваць,
калі ахвота злосна гаркнуць
або сэрцам бразнуць з роспачай
аб ток?
Што з таго,
калі й цьвітуць зарою вейкі,
водбліск вечару трапеча уваччу?
Душыць,
душыць нас смугой сьлізкой і клейкай
задаўнёны жаль,
а лепшага – ня чуць!
Ці адзін тут з нас
Крывіччыне пад ногі
ўчора скінуў з плеч
апошні свой рызман?
Дзіў,
што гне цяпер,
захлыствае трывогай
нас
падзей і слоў бурлівы ураган...
Ды
ня даць яму ўсё ж рады із народам,
не,
ня зьнішчыць нас –
нікому у жыцьці.
Дык чаго ж чакаць нягодаў, зь пекла родам?
Лакам рожавым –
нам вечар зігаціць!
1943
|
Як сумаваць –
дык так, каб аж канала сэрца,
а цешыцца –
агнём на ветры палымнець.
Паўфарбамі цьвітуць адно зьмярканьні й верас,
а іх ужо даўно, даўно засыпаў сьнег.
Не,
не да верасоў ліловых ці сутункаў
сягоньня нам... Ня іх наш край на пальцах рук
рахуе, раз-параз мыляючы рахункі, –
яму баляць крыжы,
што цягнуцца ўгару...
Іх – шмат... Іх – штораз больш...
Загуслая жывіца
залоціцца на іх, маўляў, рудая кроў,
і думкаю ля іх з нас кажны сутуніцца,
хоць ці на момант мо і не прыпыніць крок.
Спыняцца – нельга нам...
Хто спыніцца – ня зойдзе
туды, куды імкне п’яны крывёю сьвет,
дый шмат лягчэй пад рытм жывой хады разгойдваць
у сэрцах помсты злы, гарачы сухавей.
Ён загудзіць яшчэ!
Ужо дрыжыць, трапеча
і родзіцца агонь на дне настылых душ,
хоць і цьвіце яшчэ нам верасамі вечар,
хоць сутуніцца й той, і гэты на хаду...
Ужо й цяпер, калі пра гэта роіць станеш
сутункам залатым, – па жылах мкне агонь,
як быццам той, па кім сумуеш, нечакана
на сэрца палажыў гарачую далонь!
1942, Менск.
|
Сьцюдзёныя хмары паўзуць у руіны,
настыглую цэглу ліловяць і сіняць...
I ходзіць па месьце зьмярканьне у зрэб’і,
сьсінелымі пальцамі сэрцы цярэбіць.
Ня ўцяміш –
ці змрок нам туманіць галовы,
ці пыл успамінаў,
ці водгульле словаў,
пачутых калісьці, –
і даўна й нядаўна,
а можа, й ніколі нікім не складаных.
А тут –
перад намі йшчэ студзень і люты,
тут – вогкага ветру прастуджаны хлюпат,
і неба – прадонны ў нязнанае вылам,
і пустка руін, што нарэшце астыла...
А ўсё ж будзем жыць!
I ня так, «бабы з возу»,
інакш –
каб у сэрцах пылеліся лозы,
і кроў бурбалела бярозавым сокам,
і можна было б і на долю зацмокаць!
Жыць так, каб далося нам выпіць із смагай
і поўнаю чарай жыцьцёвую брагу,
а выпіўшы –
чаркаю вобземлю кінуць,
каб рэха на сьвеце зьвінела з гадзіну
на зайздрасьць і злосьць усялякім суседзям,
што й сяньня йшчэ –
нас тут ня ўмеюць угледзець!
1942, Менск.
|
Радасьць жаўранкам звоніць над хмарамі,
хай ня згледжу яе, не зьбяру...
дні насталі важкія, змагарныя,
зноў
спрабуе расьці
Беларусь.
Зноў спрабуе,
із думкамі нашымі,
зь дзіўнай, кволаю музыкай слоў...
Слоў,
што кпілі зь іх ворагі, страшылі,
што ледзь ветрам іх не замяло.
Наша ж мова –
цудоўная, сьпеўная,
ўмее сьпелым калосьсем шумець,
галасіць навальніцай улеўнаю,
верасьнёваю медзяй зьвінець.
Мова наша – выкутая з золата –
не йржавее,
блішчыць,
зігаціць.
Гэта мова паэтаў і волатаў,
скарб, які нас трымаў пры жыцьці.
Каб ня мова,
даўно б мы растаялі,
расплыліся б імглой між чужых,
зьбеглі ў вырай гусінаю стаяю...
Але з мовай –
і мы будзем жыць.
Будзем жыць!
Днямі яснымі, новымі
пойдзем, пойдзем з табой у гару,
наша жытная
і васільковая,
несьмяротная Беларусь!
1942, Менск
|
Ціха клёны лісьцё наземяць,
перажыўшы сваё
на сьвеце...
Ці ж, як мы тут, журбой асеньняй
будуць песьціцца й нашы дзеці?
Дзіўна ж сум нам уеўся ў косьці,
неяк самі хінуцца сьпіны,
хай бадзёрымся часам: «Досыць!»
Петушымся: «Нас не запыняць!»
А паціху – і той закіне,
ну, і гэты ў радкі уцісьне:
«Край наш ніцы, дзяды, дзяды мы,
не дае лёс нам шчасьця высьніць!
Век нам муляе карак зрэб’е,
мы ў лапцёх пагнаілі ногі,
на застольлях у нас –
бясхлеб’е,
пазьбівала бяда парогі...»
Годзе!
Годзе нарэшце,
годзе
чарвякамі зьвівацца, поўзаць!
Хоць нас доля й дагэтуль зводзіць,
хоць ісьці нам парой і коўзка, –
насьмяёмся яшчэ і зь ліха!
Досыць падаць прад кажным ніцма!
Лепш на момант
агнём успыхнуць,
чымся літасьцяй век давіцца!
Што далі нам калі чужыя?
Ці калі хто – наш плач усьцішыў?
Дось!
Напружым пастронкі жылаў,
самі злыбеды нашы скрышым!
Ціха клёны лісьцё наземяць,
перажыўшы сваё на сьвеце.
Не,
ня будуць журбой асеньняй
так, як мы тут, смуціцца дзеці!
1942
|
Налілася далеч радасьцяй зялёнай...
Нават думкі тыя – рой пчаліны зор –
аб вясьне і сонцы й сінім ветры звоняць,
пахнуць залацістым мёдам і вузой!
Расчынілі сэрцы мы вясьне наросьцеж, –
хай нуду сівую вымеце як сьлед,
хай апаліць вечнай пеннай маладосьцяй
нашыя хаценьні
дый ляціць далей!
Дзень яшчэ ці дзесяць –
і пялёсткаў сьнежных
май насыпле ў сеці яблынных садоў,
выйдзе сьвет заворваць быльнік на узьмежжах,
выглядаць на руні сонцавых сьлядоў!
Праўда, не адно нам давялося зьнесьці,
праўда –
й наша сяньня шчасьцем не тутніць,
ды яшчэ так хутка не астынуць песьні,
не прыстануць сэрцы,
не датлеюць дні!
Эх, чаму ж вясьняным велікодным раньнем
не сягнуць крыламі ў сонца, як Ікар,
не сысьці нарэшце зь вечнага расстаньня,
з крыжавых дарогаў
нам з табой, наш край?
I чаму на гнуткіх і пявучых струнах
новых пуцявінаў, сьцежак і дарог
не пайсьці вось гэткім раньнем цёмнарунным
рэзаць маршы жвавым, рэзвым смыкам ног!
1943
|
Мы – праўда,
мы – сіла,
мы – радасьць,
мы – рух!
Выцягваем крылы
мы ў сонца, ў зару!
Мы ймкнём на узвышшы,
нам – межаў няма,
здаецца нам прышласьць
праменнай, як май!
Мы – шчырасьць!
Сваволя!
Мы – песьня!
Мы – сьмех!
Вітае нас доля
мільёнам уцех.
Бядзе, ураганам
сьмяёмся мы ў твар,
вясёла, шматзьзянна
нам зоры гараць!
Ніхто нас ня спыніць
у лёце да зор!
Мы – імпат няспынны,
мы – моц!
Мы – віхор!
Мы выйшлі з народа,
з крывіцкай сям’і,
і ў кожнай пагодзе
зь ім побач стаім.
Мы з краем каханым
расьцём угару.
Мы – сьвежасьць!
Мы – раньне!
Мы – радасьць!
Мы – рух!
1943
|
Прагрымела над краем навальніца...
Віднее...
Мятны вецер з налёту разьмятае імглу.
Напілася ральля і крыві і падзеяў,
выйшаў раны заворваць, адварочваць плуг.
Пакрысе надышлі і аратыя, жнеі,
думаў, сэрцаў знайшлося залатое зярнё...
Год мінуў...
Паплыла кволым сонечным сьценем
ураджаю зьмяна зноў на родных ніўёх.
Паплыло,
зацьвіло,
наліваецца,
сьпее
столькі слоў беларускіх –
жывых каласоў!
I зь іх кажнае – наша,
ў кажным гарт і надзея,
і драбочак душы – наша, нашае ўсё!
Хай грыміць...
Хай ірвуць хмараў зрэб’е маланкі...
Мы – упарта працуем,
мы – упарта жывём!
У палёх, узараных нарогамі танкаў,
беларускага слова падбіраем жніво.
1942, Менск.
|
Над шэрай краінаю тае
апырсканы золатам дзень.
Пялешчацца жвавая стая
сьцягоў у нябёсаў вадзе.
І йдуць,
і плывуць,
і мінаюць,
і граюць, шасьцяць, шалясьцяць
вянкі ды калосьсе...
Ой, раю!
Мы сьвята спраўляем жыцьця,
дажынкі спраўляем сягоньня
на зжатых вайною палёх,
а ў сэрцах сумлевамі звоняць
надзея
і восень – удзьвёх.
Надзея на заўтра
бяз плачу,
на хлеб залаты на стале,
на тое, што будуць іначай
вясёласьцяй сэрцы пылець,
што доля маністы ізь сьмеху
парве,
і пакоціцца ён
па краі сарэбраным рэхам
пад песьняў дажынкавых тон.
Хай кон сяньня ў вочы нам хлусіць,
хай сьцёбае,
нішчыць угрунь, –
а будзем
з крыніц Беларусі
мы жменяю
чэрпаць зару!
1942, Менск.
|
Вось, вось, здаецца,
жвавы травень
чубы бярозаў кучаравіў,
вясновай наквецяй сінеў, –
а столькі ўжо таго благога
вузкой жыцьцёваю дарогай
мінула моўчкі паўзь мяне...
Ды мы жывём, і сонца ловім,
і ветрам дыхаем ліловым,
і ўдалячынь ідзём, бы ў дым, –
у век наш бурны, навальнічны,
знайшліся ж сэрцы, што крынічыць
жывой крывёй маглі б гады.
Зь сіла грудзей мы іх ня вымем,
ня бразьнем вобзем...
Жоўты жнівень
шасьціць снапамі на тарпе,
а і ў лагох, і на узвышшах,
хай за імглой дагэтуль прышласьць,
грызе жыты упарты серп...
Усюды, ўсюды рух, змаганьне.
Ні ночны жах,
ні смутак раньняў
нас ад жыцьця не аджане,
ці радасьці налье вішнёвай
нам у далоні кон, ці новай
бядой
у вочы нас кальне.
У панцыр сэрцы мы закулі,
нат не пакінулі адтулін,
уцехам кінулі «бывай».
Яшчэ нам вынесеш, краіна,
на ручніку ільняным сінім
вясельны белы каравай!
1942
|
Магутны Божа! Ўладар сусьветаў,
вялізных сонцаў і сэрц малых,
над Беларусяй ціхой і ветлай
рассып праменьне Свае хвалы.
Дай спор у працы будзённай, шэрай
на хлеб штодзённы, на родны край.
Павагу, сілу і веліч веры
у нашу праўду, у прышласьць – дай!
Дай урадлівасьць жытнёвым нівам,
учынкам нашым пашлі ўмалот.
Зрабі свабоднай, зрабі шчасьлівай
краіну нашу і наш народ!
1943
|
Асеньні вецер зноў гайсае
Па жоўтым лянішчы палян.
Мятуць бярозы валасамі
Нябёс запылены дыван.
Лісьцё рабін, крушыны, бэзу
Палае меддзю і вагнём.
Над сьвежым ворывам гарэзіць,
Ваюе зь ветрам вараньнё.
I дзіўнай соладдзю кладзецца
Зноў на душу асеньні дым.
Гарыць пявучым смуткам сэрца,
Як плаўкім золатам сады...
Я страсянула раньнем сінім
Зь сябе ўчарашніх спраў цяжар,
Знайшла свой шлях... Іду з краінай
Пад новы плён араць папар.
I хоць упарта, аднастойна
Пляткарыць вецер у гальлі, –
Я па-асеньняму спакойна
За прышласьць роднае зямлі.
1941–1943
|
|
|
|
|
|
|
Падыду незнарок да вакна,
гляну –
ўсюды руіны, руіны...
Дзень асеньні з хмурын церушыць
дакучлівай сівою кастрой...
Што рабіць,
каб забыцца вайны на малую, малую хвіліну,
змусіць сьветлыя казкі пісаць
паслухмянае ўчора пяро?
Хіба досыць і жаху й тугі,
досыць слацца пад ногі каберцам,
замятаць валасамі зямлю,
сыпаць сьлёзы – рабінавы цьвет.
У грудзёх маеш толькі адно
неспакойнае, людскае сэрца,
за ўвесь сьвет,
за ўсіх чыста,
за ўсё –
не наплачацца нават паэт!
Пачакай...
перакоціцца гром,
праплыве навальніца ракою,
праліецца краплістым дажджом,
змые з чорнай, крывавай зямлі,
з чалавечай душы спаласьне
ўсё малое, благое, дзікое,
закалыша, утуліць, спаўе
ўсё, што смуціць, трывожыць, баліць...
П’яна сонцам уп’юцца сады,
замяцеляцца сьнегам ружовым,
урачыста,
ўладарна, як гром,
загрымяць і заграюць бары.
Сьвяткаваць будзем новыя дні
звонкай песьняй і радасным словам,
на шырокіх, шырокіх палёх
будзем
новае шчасьце спарыць.
Набліжаюцца ясныя дні з кажнай шэрай,
цяжкою гадзінай,
з кажным рэхам грымотных гармат,
з кажным крокам крывавых падзей.
Кіну ж,
рыну на вецер тугу,
хоць усюды руіны, руіны
і кастрою сівой церушыць
абыякавы
восеньскі дзень...
1941, Менск.
|
Доўга на вуліцах ліпы жоўтае лісьце лічылі,
а палічыўшы,
сыпнулі ў ледзьве прымерзлую гразь...
Неяк ня хочацца словам зноўку разьвязваць крыльле,
рыфмы ў далонях туліць,
сэрца тугою араць.
Так, бо пісаць і тужыць – сяньня адно, сінанімы.
Кажнае слова баліць, колець іржавым цьвіком,
з кажным зьнізаным радком зноў устаюць успаміны
ночных пажараў, трупоў, ледзьве прыкрытых пяском.
Хочацца бегчы, шукаць нейкія новыя словы,
словы, якія з жыцьця ветрам гарачым зьмялі б
жоўтыя рукі крыжоў, шэрыя твары палонных,
целы, што гойдае ноч на шыбяніцах галін.
Дзе іх шукаць?
Ці ў душы,
ці – у заплаканых хатах,
ці мо ў лісьці, што лягло ў ледзьве прымерзлую гразь?
Слоў гэткіх сяньня няма...
Вось і ня хочацца кратаць
рыфмамі чорныя дні, сэрца тугою араць...
1941, Менск.
|
На куроснах селі на заходзе хмары,
ходзіць жоўты вецер, ходзіць па імшары,
зьнізвае на нітку кроплі журавін...
Пахадзіў бы, вецер, ты валей па полі,
назьбіраў бы ягад сакавітых болей –
поўныя далоні людскае крыві...
Ой, кіпіць там праца, аж даешся дзіву!
Ўздоўж і ўшыр снарады барануюць ніву,
танкі прыбіваюць, баразьняць – штыхі.
Ў пыл зямлі нясытай спраўна, спрытна, ўмела
сеюць, сеюць зерне – маладыя целы,
спадзяюцца плёну – каласоў важкіх.
Дробны дождж асеньні ўсмак зямлю напоіць...
Прарастуць зярняты чорнаю тугою
на шырокім полі, у людской душы.
Не накормяць жытняй лустаю сіротаў,
не загояць ранаў лекамі, пяшчотай,
не патрапяць вочы матак асушыць...
На куроснах селі на заходзе хмары...
Распачаць,
жахацца,
наракаць,
пляткарыць –
не паэтаў справа, не пясьнярскі тон.
Хай і рунь узыдзе, хай і плён дасьпее, –
будзем вершам латаць проразі падзеяў,
спатыкаць спакойна
кажны новы скон.
1941, Менск.
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
– Годзе ж плакаць, ну, дось – сягоньня
ці мо заўтра, а прыйдзе сын.
Ён, напэўна, даўно ў палоне...
Годзе ж плакаць,
чакай вясны!
Гэтак кажуць табе суседзі,
гэтак ты запаўняеш дні...
Але ж ночы?
Як іх праседзець?
Як іх зьвесьці, як спадманіць?
Чорны твар яны шчыльна туляць
да затканых марозам шыб, –
пачынаеш дзіўныя гулі
з успамінамі з дна душы.
Ўспамінаеш яго галоўку
у калысцы і першы крок...
Падпаўзае галодным воўкам
боль,
высмоктываць з сэрца кроў.
Ўспамінаеш трывожны дотык
кволых, цёплых, дзіцячых рук:
– Мама, мама!
– Чаго ж, чаго ты?
Не, ня бойся, я не памру.
Ты сцалоўваеш шкло сьлязінкаў,
песьціш шоўк палявы валос,
ночы ў вочы кідаеш: «Сынку!»
А далей –
не стае ўжо слоў.
Нестрымана дрыжаць расьніцы,
пад рукамі палае твар,
і упарта,
упарта сьніцца –
паараны вайной папар,
абгарэлы нямы сасоньнік
і няўмыты зімовы дзень,
адубелыя трупы коней,
дзіўна знаны, расьпяты сьцень...
Твар у гліну рудую туліць,
жах сьмяротны ў сівых вачах,
захлынаецца –
ой...
матуля...
А табе тут:
«Чакай, ня плач!»
Зблякне ноч...
Запапае макам –
відуком балачын града...
Сны – мара!
Кінеш, маці, плакаць,
зноў пачнеш спадзявацца, ждаць.
Але толькі па сотні ночаў
і па сотні, ці болей, дзён
глянеш лёсу нарэшце ў вочы,
адгадаеш яго закон.
Тады ўспомніш бязь сьлёз пра сына
і угнешся сухім трысьцём...
Зразумееш, што сьмерць, руіны –
гэта ў будучыні
жыцьцё!
1942, Менск.
|
Дзедка, чаго ты? Ну, ведама, дзеці,
вось і сьмяюцца. Сьмех іхны йшчэ танны.
Лепш адпачні тут у сонцы... На сьвеце
сяньня ж такое блакітнае раньне!
Вецер вясновы спаўе цябе, змые
з вуснаў і горыч, і... слова благое...
Досі ж у гневе размахваць кіем,
гора, дзядуля, і так ты ня ўтоіш.
Кажаш – згадала я?
Кажаш, забралі
сына на бойню у першае ж раньне,
йшчэ калі сонца між хмарных прагалін
жутла-чырвонай крывавіла ранай,
глуха вароты рыпелі на вёсцы,
плач маладзіцаў ірвучы на пасмы,
недзе ж за лесам у ладкі хтось плёскаў
гулка, грымотна і страшна?
Кажаш, за ім
із акрайцам апошнім,
высахлым, бегла, ня зьбеглася, баба,
кажаш,
адгэгуль вось нейкая пошасьць
кіпцямі сэрца спанатрыла скрабаць?
Жвавасьць згубілі няўтомныя рукі,
прысачкам шэрым засыпала вочы,
селі на карак бяссоннай дакукай
полымем зьлітыя ночы?
Кажаш,
быў хлопец адзінай удачай,
хіба, тваёй у жыцьці... ну й загінуў...
Дзедка, паслухай –
хто ж сяньня ня плача
ці па бацькох, ці па сыне?
Хто не згубіў у вірлівым разгоне
дзеяў
ці ўсьмешкі, ці сэрца, ці шчасьця?
Эх, каму, ціснучы рукі,
сягоньня
гора ня крышыць і пальцаў, і пясьцяў?
Толькі – што з гэтага?
Глянь у засьценкі
шэрых руінаў, прадоньні пажарышч:
сонечным мёдам, салодкім і пенным,
зноўку залоцяцца іхныя чары,
зноў васількамі красуе паднеб’е,
зноў аж заходзяцца сьмехам зялёным
лозы,
і мякка, пяшчотна цярэбіць
вецер вясновы чупрыніны клёнаў...
Дзедка,
так будзе штогод...
I астыне,
хочаш ці не, – найдзічэйшая роспач,
і адцьвітуць пакрысе успаміны,
як пустацьвет, неўсьцярэжна і проста...
Ну, дык чаго ж ты?
Кінь, ведама, дзеці,
вось і сьмяюцца... сьмех іхны йшчэ танны.
Лепш адпачні тут у сонцы...
На сьвеце
сяньня ж такое блакітнае раньне!
1943, Менск.
|
Замялі бярозы жоўты шлях за сонцам
і сустрзлі шэра-сэрабраны змрок.
Блеючы, авечкі праплылі ў прагонцы,
маладзік над лесам паляваць залёг.
У палёх, у вёсцы
скончылі работу:
празванілі звонка вёдры пра удой,
прарыпелі нешта пра сяўбу вароты,
папаўзьлі кутамі ціша й супакой.
Зь ліхтаром і з кіем, зь неразлучнай люлькай
на пярэклець моўчкі сеў стары Сымон.
Уздыхнуў... пачухаў грудзі пад кашуляй,
закурыў, каб лепей адагнаць той сон...
– Вось і маем зьмену...
Ці ж бы хто даў веры,
што на столькі дзіваў прыйдзецца глядзець?
Зьдзекамі, галечай дні і тыдні мераў
кажны ў іхнай вёсцы, век плаціў бядзе.
Вось і ён, Сымонка, – роўна сем дзесяткаў
калупаў сахою посную ральлю.
Паарала гора твар, калісьці гладкі,
Сотнямі барознаў, сотнямі калюг...
Зжыў свой век дзядуля, як усім жылося, –
за цара, за веру біўся-ваяваў,
сьпіну гнуў, як гнуцца жытнія калосьсі,
перажыў Кастрычнік, голад і развал...
Прычакаў калгасаў...
Большы сын у горад
ад калгаснай долі на завод уцёк.
Меншы –
хоць нічога не зрабіў благога,
у тайзе сьсякае з хвоямі жыцьцё...
Сын сярэдні й тутка перажыў даволі,
учарнеў, зьнядужаў, высах без пары:
невясёла пырнік-лебяду на полі,
на калгаснай ніве гадаваць-спарыць.
Ссох і дзед памалу і адно ўжо думаў:
легчы на магільнік, у сыры пясок,
адпачыць ад крыўдаў, ад цяжараў, глуму,
ўнукам свой галодны адступіць кусок.
Ды іначай выйшла...
Загулі, запелі
цёплым сінім раньнем галасы гармат,
галашэньнем-плачам бабы да аселіц
выправілі ўзятых на вайну салдат.
Паплылі у вырай плоймы самалётаў,
ноч крывёй чырвонай хмары заліла,
папаўзло «начальства» па кустох, чаротах,
і ўздыхнула важка родная зямля...
Аджыла надзея... Яшчэ раз... Ці ўцэліць?
«Каб зь які гадочак, – б’ецца ў галаве, –
паглядзець бы дзеду, ці з будзён дадзелых
хай крыху-ткі лепшы, а надыдзе век».
Ды дасі ж ты веры, каб штыхом ці куляй
хтось прынесьці шчасьце або й волю мог?
Дось крыві старому,
і зямля-матуля
не штыхоў чакае... Ёй карціць нарог.
Б’ецца ўсё-ткі сэрца... Хочацца й старому
за грудзі узяцца зь лёсам злосным, жыць...
Вось каб толькі хлопцы ўсе прыйшлі дадому
ды пад сінім небам не расьлі крыжы.
Ўстаў Сымон...
У неба ўзьняў старыя вочы.
Воз з жамчужным дышлем коціць паміж зор,
Млечны Шлях бруіцца, ручаём балбоча,
сыпле пырскі-блескі на прыціхлы двор.
Аб халяву вытрас дзед паволі люльку,
пасмактаў, падумаў: ну і год жа, год!
I старэчых думак раскруціўшы шпульку,
пакульгаў паволі ў ночны свой абход.
Хай спрабуе ўночы падцікацца злодзей,
хай захоча вораг дзеда спадманіць, –
хоць дзесятак восьмы за сабой ён водзіць,
хай жыцьцём наложыць – будзе бараніць!
Голас мае гучны. Ўраз уздыме гоман,
адгукнуцца рэхам сонныя палі...
Не, не падвядзе ён, як яму, старому,
долю роднай вёскі вартаваць далі.
Сьпіць яна глыбока ў сэрабраным сьцені,
канапляным п’яна ўпіўшыся віном.
Можа, толькі недзе
маці на каленях
плача й ловіць рэха крокаў за вакном...
Ціхама падаўся дзед пад хлеў, да коней,
прашаптаў: «Што, косі, мо й жывы сынок?
Мо дахаты прыйдзе заўтра ці й сягоньня?»
I рукой дрыжачай спрабаваў замок...
Падышоў пад сьвіран... абышоў навокал...
Шэры сьцень кашэчы спудзіў на страсе...
Ціха ў сьвеце, ціха...
Ледзь чуваць здалёку
брэх сабачы й грукат колаў на шасе...
Пабялелі зоры... Воз жамчужны дышаль
павярнуў да ўсходу...
Высах Млечны Шлях...
Вецер зь ніў па вольхах праляцеў і цішу
раскалоў надвое
гутаркай гальля.
1941, Менск.
|
Наснавала дваццаць губак
на пасаг, на ручнікі.
Як зара чырвоным чубам
махане над бору зрубам,
паўкідаю ў бёрда іх.
Нат ня буду задумляцца,
ці пашле той кон сватоў, –
запяю і буду ткаці,
як вучыла дзеўку маці,
у дванаццаць у нітоў!
Жоўтым вокам пазірае
скрыва, скоса ў шыбы дзень...
Я пры кроснах не гуляю,
прыбіваю, датыкаю
мо ўжо губку, мо ўжо дзьве...
Зігаціць асновы кужаль
бы цымбальных струнаў гладзь.
Эх, заграю!
Мушу здужаць!
Чаўнакі расстаўлю гужам,
скіну хустку, буду ткаць!
Калі ж вечар змочыць бровы
мне зарой
і на сьцяну
кіне полымем, – я словы
песьні зблытаю ў палове
і уток пакіну снуць,
бо ў яры,
ў зялёным гудзе,
у чаромхавых дымох
хтось чакаць на ткальлю будзе,
каб хоць сяньня не змарудзіць,
шчасьце сплесьці удваёх...
Што з таго,
што ўсьцяж гарматы
выюць дзесь на маладзік,
што галосіць сьмерць па хатах,
па барох?
Ня бойся, сватай,
а на рэшту – не глядзі!
1942, Менск.
|
Выйшла я сэрпам зубчатым
срэбра калосься крышыць.
Пахла дакучліва мятай,
я ў жыце знайшла спарышы.
Сьмехам сыпнулі сяброўкі:
«Ой, сьцеражыся глядзі!»
Сноп я вязала, аж змоўклі,
моцна ж вязала, наўзьдзіў...
Што ж, каб Васіль тут на полі
зносіў за мною снапы, –
я не ўтуліла б ніколі
вачэй,
не баялася кпін.
Гэтак хацеў ён жаніцца,
так супакойваў мяне...
Усё панясла навальніца,
я ўсё адступіла
вайне.
Зьмёў, наляцеўшы на вёску,
хлопцаў вясковых віхор,
чырвань пажараў расплёскаў
усюды –
зь зямлі аж да зор...
Жудасна, доўга дымілі
гэнымі днямі бары...
Сэрца трывогаю стыла...
Няхай яно лепей згарыць!
Хай спапяляцца на попел
сэрца і ўсё у жыцьці!
Як прычакаць цябе, сокал,
сынка як табе нарадзіць?
Дзе успаміны закінуць?
Як тут прысыпаць пяском
ночы струмень цёмна-сіні,
сузор’і – луску акунькоў,
росную мяккасьць пракосаў,
здушаны шургат гальля,
дзяцельнік ссохлы у косах,
распалены шэпт Васіля?
Эх, Васілёк,
мой хлапчына,
з кім ты начуеш і дзе?
У пыле сыпкім каляінаў,
ў цьвілым багавіньні ў вадзе?
Выпіў ты ўжо
ці ня выпіў
чарку да дна?
Не сьпяшы...
Пахнуць дакучліва ліпы.
Я ў жыце
знайшла спарышы.
1941, Менск.
|
Выпраўляў із гольлем жоўты вецер гулі,
шамятліва поўзаў па страсе няўтульнай,
увайсьці у сэрца ўсё-ткі не наважыў,
хоць за поўнач думкі, чорныя, як сажа,
я віла на шпулю разам з пражай.
Навівала, прала пачась і кудзелю,
адляцела цемра з шыбаў запацелых,
перасьціхлі мышы грызьці ночы лішак,
залатою ніткай золак неба вышыў, –
прасьці не дадзела мне у цішы...
Як насыпле сонца на вакно пшаніцы, –
калаўрот адстаўлю, выйду да крыніцы,
набяру ў дайніцу сэрабра густога,
уздыхну у неба шчыра, каб ня торгаў
сэрцам жаль па любым ані ў хаце ніцай,
ні дарогай.
Праўда, цемнавокі мой Габрусь далёка,
эх, адсюль ня згледзяць ні каршун, ні сокал,
праўда, рукі віснуць у тузе павесмам, –
але прычакаю зноў хлапца увесну,
як нальлюцца лозы залацістым сокам,
сэрцу стане цесна.
Ён увойдзе ў хату, вымытую бела
сонцам і вясною, чубам замяцеліць,
крыкне: «Гэй, дзяўчына, годзе стыньма стынуць,
глянь, ужо ж благое за высокім тынам,
ужо кроў ня пляміць ні душы, ні цела,
можна адпачынуць!
Чуеш?
Сьпяць гарматы, сьмерць ня ладзіць сьвятаў,
і ня йдзе па ночы роспач сэрцы кратаць,
шчасьце – ява, праўда, не адно – надзея,
васільковай цішай Беларусь сінее,
пойдзем шчэрбы латаць,
долю сеяць!»
Сэрцу не параю, хоча верыць, знаю,
што мінецца ліха дзесь зялёным маем,
хай штоноч спраўляе сяньня восень гулі
із асеньнім ветрам на страсе няўтульнай
і кастрывай ніткай смутак навівае
мне на шпулю.
Не заплачу болей, хай журбота коле,
як іголкай, сэрца, хай туга скуголіць
пад вакном сабакам...
Што за радасьць плакаць?
Перажыць патрапім мы й пяць бедаў з гакам,
але ўспыхне, ўспыхне
ўрэшце й наша доля
ў полі макам!
1941
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Золата, мосяж і медзь сонца дакоўвае раньнем,
не раскуе толькі ймглы, што спавіла сенажаць...
Зноў напілася зямля соннага зельля туманаў
і у рудое рызьзё лісту зарылася спаць.
Крокам, нага за нагу, цішу разблытваюць коні.
Зорная шрэнь апляла шыю, і грыву, й клубы.
Вецер у шкляным гальлі мерзлых шыпшыньнікаў звоніць.
Не адгукаецца даль, сытая жоўтай сяўбы...
Ціша асеньняга дня, йржавая пустка наўкола...
Цяжка даць веры,
што сьвет душыць за горла вайна,
цяжка даць веры,
што ён аж захлынаецца болем,
чорнай гарачай крывёй,
мусіць цярпець і канаць!
Так,
разбадзялася сьмерць,
люба ёй зрэзваць калосьсе,
ляскаць клыччом,
вылупляць ямы вачэй без павек.
Ды не скасіць ёй жыцьця,
нат чалавека ня скосіць, –
ён –
несьмяротны, як сьвет.
Сьвет ёсьць, дык ёсьць чалавек!
А пакуль ёсьць чалавек –
можна з крыві і руінаў
веліч ідэяў снаваць, найпрыгажэйшых за ўсё,
можна натхнёна гарэць за чалавецтва... і гінуць,
каб на руінах жыцьця зноў красавала
жыцьцё!
1941, Менск.
|
|
Дзе ідзём? I дзе канцы канцовыя?
Дзе ходу нашага мяжа?
Ў адказ віхор пяе ўсё новае
I лязіво блішчыць нажа...
|
|
У. Жылка
|
Вечар...
Па бурым аржоньні нябёс
бродзіць сузор’яў разгублены статак...
Месяца плёнчык з-пад хмараў прарос –
і задрыжэў, заківаўся, заплакаў
ў лужынах срэбным рассыпаным макам...
Недзе згукаюцца восі калёс
крыкам, вырваным дзіўным пералякам.
Вецер іх крык падхапіў і панёс
проста ў каноплі, сівыя ад рос.
Выпаўз, прываблены рэхам тужлівым,
зь цемры рызманны туман – на спажыву.
Выпіў ён скаргу сялянскіх калёс,
высмактаў вецер вячорны, скуглівы,
вылізаў зоры і шэрасьць нябёс,
сыты –
разьлёгся да раньня на нівах...
А у душы,
як на злосьць цішыні,
ўспыхнулі думкі агнішчам начлежным.
Крыўдна ім даць дагарэць у вагні,
і не насыціць душы як належыць
словам ды рыфмай –
пясьнярскаю ежай.
Буду ж пяяць...
толькі ціха, бо сьніць
шчасьце мо сьвет пад дзяружнай адзежай.
Шкода будзіць, блытаць ясную ніць,
можа, адзіную ніць, што спыніць
шэрым людзям не дае падарожжа
шляхам жыцьцёвым, цяжкім і варожым...
Нат шкадаваць я ня буду ані,
калі мяне не пачуе, быць можа,
сяньня ніхто...
У мутной цішыні
сьвету шлі сны толькі сьветлыя,
Божа!
1943
|
Над раскіданым логавам мест
дагараюць пабітыя ліпы...
Вечар, новы спраўляючы хрэст,
іх расою чырвонай асыпаў...
Так,
шчасьлівы, хто йдзе праз жыцьцё
ў дні вялікіх, як сьвет, пераменаў,
раскідае старое шмацьцё,
разьбівае зацесныя сьцены,
не схіляе нідзе галавы,
на глухіх раздарожжах ня стыне,
не баіцца
у мора крыві
перажытыя праўды укінуць!
Нашым векам сталёвым –
гасьцём
быць у кузьні грымотнай ня варта:
толькі той, хто дае зь сябе ўсё,
мае права на лепшае заўтра.
Дык жыві!
Хай над логавам мест
дагараюць пабітыя ліпы...
Вечар, новы спраўляючы хрэст,
іх расою чырвонай асыпаў.
1942
|
|
Ня варта зьвешаваць чупрынаў
|
На кажановых мяккіх крылах
нячутна хмары ймкнуць кудысь...
Не, мы ня з тых,
што будуць стынуць
на пабаёвішчах гады.
Дымы...
Пажары...
Посьвіст куляў, –
дай Бог, мінулася усё.
Заўем залом-жа над мінулым
і прывітаем зноў жыцьцё.
Запросім вось у госьці зоры,
пасадзім маладзік на кут,
прап'ем да іх, –
і ўтопім зморы
ў п'яным бярозавым саку!
Ня варта зьвешаваць чупрынаў,
хоць нас усьцяж і страшыць лёс:
шчэ шмат для нас хавае ў скрынях
жыцьцё зайздроснае дзівос.
I ці адзін над намі вечар
спакойна пойдзе йшчэ на дно...
Ніхто-ж, ніхто ня зьмерыў вечнасьць
не палічыў яе гадоў!
1943
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Я знаю – час плыве, па кроплі кропля, ў змрок.
У кволай чары рук яго не утрымаеш.
Налета – у цішы разбураных муроў –
ён расьцьвіце мо зноў, але ўжо іншым маем.
Ды так сплялося, што – ці хочацца, ці не,
ісьці кудысь туды нам з часам па дарозе.
Вось мы й брыдзём сабе, а ў плаўкім тумане
абапал – то цьвітуць, то адцьвітаюць лозы.
Парыпвае, хрумсьціць падмоклы, гойстры жвір,
сабакам верным сьцень туляецца пры боку.
I добра... Толькі менш тых зораў у крыві
і зораў уваччу із кожным новым крокам...
«Memento mori», – гуў калісь, загнаны ў кут
жудою нябыцьця, наш сьвет па цёмных норах.
Яшчэ й цяпер, парой на зблытаным утку
бярэ ён зноў снаваць сваё «Memento mori»!
Ды іншыя мы ўжо...
У вецер і зару
імкнуся я зь вясной зялёнаю у згодзе,
бо ведаю, што хоць калісьці – і памру,
«Жыцьцё – нішто, як сьмерць,
а сьмерць – жыцьцё!»
і годзе!
Менск, 1943
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Я зачэрпнула сягоньня
жменю сонечных праменьняў
і гуляла зь імі доўга:
перасейвала ў далонях,
рассыпала на каленях,
зноў зьбірала, каб ня стылі,
яны ж
пахлі хмельна, сонна,
сяньня выбраным пласконьнем,
і было так люба, міла
расьсяваць іх жоўтым пылам.
Сьвет здаваўся сіні-сіні
і бязьвінны, як калісьці.
Летуцелася, што з сэрцам я магла б,
нібы асіньнік,
стрэсьці жах штодзённай сьмерці,
скінуць жаль пажоўклым лісьцем,
што магла б разблытаць шэрасьць
нашых дзён, пачаць ад старту.
I яшчэ хоць раз даць веры,
што жыцьцё чагосьці варта!
1941, Менск.
|
Хтось
заместа зор
у вышу кінуў
жменю сэрабранага аўса.
Ды зярнё дарэмна ў небе стыне:
ні сініц, ні соек у шыпшынах,
не лятуць пад зорамі гайсаць...
Пэўна ўжо мяцеліцы дасыта
напіліся ў згорбленым суччы.
Ну й дала ж яна,
дала нам сяньня пытлю!
Мо пахучай вікаю аблытаць
прыйдзе сон
і нас і далячынь?
Мо прысьніцца нам, што доля поіць
нас усмак ня палкім палыном,
а духмяным накіпам ліповым,
што гаркія сіраты і ўдовы
ў зыркім шчасьці
грэюцца даўно?
Але штось і ў сьне –
ня выпіць думаў,
у крыві – агнішчаў не згасіць.
Ні то з радасьцяй дзіўной,
ні то із сумам
мы і ў сьне брыдзём шукаць па гумнах
неабітых доляй каласін...
Бо пакуль жыцьця –
відаць, нязьменна
трэба ўжо у бразгу жалязьзя
нам люляць і песьціць летуценьні,
растрасаць упарта сьцірты сьценяў,
каб нарэшце
сонца ў рукі ўзяць!
1942, Менск.
|
Досыць, як зерні пацёркаў,
перасыпаць у далонях
жаль заплясьнелы і горкі,
смутак салоны.
Досыць –
даволі па горла
думак галодных аб страве,
слоў аб крыжох,
аб памёрлых,
згаслых бяз славы.
Кіньма хістацца, заводзіць
сьледам сьлязьлівай завеі,
ў новым з карэньнямі годзе
знойдзема, зловім надзею,
моцна зацісьнем у жмені,
болей ня пусьцім у вырай,
хай
з сэрцаў выдзеўбе сьцені.
I –
дні расступяцца шырай,
кроў варам думкі абварыць,
рукі узьнімуцца й грудзі...
Кпіць будзем з крыўдаў, удараў,
хай далей будзе, што будзе!
1942
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Так, жыцьцю дагадзіць немагчыма...
Лёс –
пражэрлівы, прагны стары...
Ён ня сьцішыцца, покуль ня выме
духу зь цела бяз права й пары...
У спагадай сагрэтыя рукі
ён чужое душы не бярэ,
не сьпяшаецца кволых адхукаць,
не імкнецца вандроўных сагрэць.
Можаш, молячы, моргаць вачыма,
можаш слацца пад ногі, як дым,
ён табе яшчэ пальцы ушчыміць,
яшчэ ўсмак насьмяецца зь бяды!
А наважыш ізь ім прававацца,
свае праўды даходзіць – канец!
Ён ня раз і ня дзесяць, ня дваццаць
цябе з роду у род пракляне!
Хай жа лепш і кусае і раніць
сэрца
болю калючы асьцюк, –
трэба, зубы заціснуўшы, глянуць
проста ў злосныя вочы жыцьцю.
І яно
іх апусьціць нязручна
і усьмешкаю выкрывіць рот...
Хто прад лёсам віхляе анучай,
той і звацца ня варты «народ»!
1943
|
Расплёў, разьмёў віхор пярэстых хмараў дым...
Дзень адпаўзае ў зьмерк вузкіх завулкаў лазам.
I вее на мяне з кутоў, з муроў рудых
сівым, як даўніна, даўно забытым сказам.
Мне чуецца ці сьмех, ці плач, ці штось яшчэ
ў сымфоніі ціхой вячорных гукаў места.
Лязом мяча Вяльля спрабуе заблішчэць,
і полымя зары Пяруна хорам песьціць.
Над дахамі, у выш узьняўшы бель крыльля,
стаіць, усё ў вагні, Трохкрыжжа на старожы,
і кленчыць перад ім лясоў ліловых шлях
ды налітыя ймглой далечы бурых пожняў...
Як тут люблю я ўсё:
чырвоны вулак брук
і залагым пяском асыпаныя дахі...
Манюся тут сваю апошнюю зару
я сустракаць,
адсюль –
пайсьці адвечным шляхам.
Але пакуль жыву – хоць дзе – цяжкім каўшом
хачу я піць жыцьця і мёд, і нават дзёгаць.
Хачу, каб лёс мяне на шумных кірмашох
вадзіў,
вадзіў,
вадзіў,
як лерніка сьляпога.
15.X.1942.
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
А ў нас сяньня дажыначкі...
#Народная песьня
Цалуе сонца шэры камень
туманных вуліц...
Восень зноў.
Яшчэ раз рупнымі рукамі
мы дажынковы вяжам сноп.
Яшчэ раз хмелем родных песьняў
мы наліваем чары сэрц.
Хай сьвет вакол,
як лета чэзьне,
а жыць мы будзем пакрысе!
Мы будзем жыць,
дарма, што восень
узноў на карак села нам:
ужо мы літасьці ня просім
і забываемся стагнаць.
Вядзі-ж,
вядзі нас у камору,
наш выкрутасты лёсе-сват,
перасяваць на сіце зоры
на дажынковы каравай.
Вядзі!
Мы-ж – хмелем родных песьняў
нальлём да шчэрці чары сэрц.
Хай сьвет вакол, як лета, чэзьне,
а жыць мы будзем пакрысе!
Менск, кастрычнік, 1943
|
Лятуць лісты пуцінай жураўлінай
у вырай сонечны даўно.
Мо крылы й нам,
і нам узяць раскінуць
і ў сіню рынуць, аж на дно...
Мо мераць дні, як залатыя вёрсты,
і выглядаць гранічных вех,
аж не прысыплюць сьнежныя пялёсткі
і сьлёзы нашыя,
і сьмех...
Лятуць лісты пуцінай жураўлінай
і вабяць нас удалячынь.
Ды з жоўтых пожняў роднае краіны
дай, кон,
у сьвет нам не ўцячы.
Мы неаглядна сэрцы застрамілі
каханьнем палкім і дзіўным.
Няхай лятуць лісты сівыя мераць мілі –
там,
безь Цябе,
што ж варты мы?
1943
|
Пазьмятала даўно кволай жоўтай далоняй
восень пену лістоўя з пажоўклых сьцяжын.
Адцьвілі верасы, ад’ірдзеліся клёны,
але ж трэба і сяньня
змагацца і жыць!
Кажны з нас яшчэ ж верыць у нешта сьвятое:
хто ў Хрыста,
хто у Край,
а хто – проста ў сябе,
і пад вейкамі смагі жыцьцёвай ня ўтоім
мы,
як нізка ні гнула б нам гора хрыбет.
Варта жыць!
Варта вечна чагось спадзявацца,
чуцца часткай айчыны, малой а жывой,
песьціць сьцерплыя пальцы адвечнаю працай,
разьвіваць слоў і чынаў бясконцы сувой
і тварыць...
Заўтра ж зь неба зарою крамянай
не зьляціць
і ня выцьвіце з нэтраў зямлі.
Наша заўтра народзіцца з нашага сяньня,
з усяго, што нас цешыць
і што нам баліць.
Калі ж мо й давядзецца няўсьцішныя сэрцы
йшчэ ці раз нам снапоўем злажыць на таку, –
не бяда!
Ўжо нікому наш сьлед не зацерці
на гасьцінцах зямных,
нашай сілы – ня скуць!
Хай цьвітуць верасы,
хай мядзяняцца клёны,
хай мяцеляцца зімы над беляй сьцяжын.
Нашу долю мы ймклівей за ветры здагонім,
а для гэтага варта
змагацца
і жыць!
1943
|
|
От, такі быў музыка чарадзейнік,
што захоча – усё з сэрцам зробіць.
|
|
З казак беларусаў-палешукоў
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
|
|
