РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Янка Купала
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
На Дзяды
1
Хто там стогне так на ўзьмежку,
          На капцы у полі?
Як згубіўшы к долі сьцежку,
          Як ня знаўшы долі.
 
Ці там вецер водзіць гулі
          Так па самагубе, –
Бы сваё дзіцё матуля
          Песьціць ды галубе?
 
Ці над бацькаўскай магілай
          Жаліцца сіротка,
Ці сваёй шукае мілай
          Хлопец-адзінотка?
 
Ой, не плача брат над братам
          На мяжы кургана,
А бядуе так душа там –
          Зьвязана, скавана.
 
Хто умее слухаць, можа
          Шмат пачуць чаго там;
Як прычытвае, нябожа,
          Бы Лазар пад плотам.
 
Не жылося мне даўней так
          (Льецца гэткі голас),
Не такі мой быў палетак,
          Іншы меў ён колас.
 
Шла мая ў даль дзіва-сіла,
          Як бы хвалі Нёмну;
На касе сваёй насіла
          Княжацку карону.
 
Ніў маіх ніхто б ня зьмерыў,
          Не зьлічыў сялібаў;
Мела ў пушчах многа зьвера,
          Многа ў водах рыбы.
 
Засядала, расьцьвітала
          За гадамі годы;
Залатыя думкі ткала
          З шчасьця і свабоды.
 
Мелі страж гранічны вехі;
          Гадавала дзетак
І чакала зь іх пацехі,
          Як вясною з кветак.
 
Трох сыноў дала судзьбіна
          Да майго парога,
А такія – сын у сына,
          Як нідзе, ні ў кога!
 
Іх пясьціла, як умела,
          Ласкаю вясёлай;
Красак, сонца не жалела
          Я для іх, саколаў.
 
І расьлі яны, расьлі так,
          Мае княжаняты,
На багацьце, на прыбытак,
          На вось тое сьвята.
 
Як са мною будуць разам
          Жыці, панаваці,
Славы быць жывым абразам
          У людзей і ў хаце...
 
Бегам беглі дні і ночкі,
          Леты за лятамі...
I павырасьлі сыночкі
          Самі, як ня самі,
 
Як дубы у полі чыстым,
          Як сасонкі ў боры,
Як у небе абадзістым
          Тыя сьвечкі-зоры, –
 
Так магутны, яснасьветны
          На пагляд былі ўсе,
Хоць да бою з апраметнай...
          Ажна сьвет дзівіўся!
 
Ды ўдаліся, ой, сынкі мне
          Не аднэй натуры,
Як бы тыя ноткі ў гімне
          Цішы і віхуры.
 
Працавітага быў першы
          Складу і нагібу,
Так, здаецца, што й памершы
          Ўсё араў, касіў бы.
 
За другім была ахвота
          К лежні, к панаваньню;
За чужой бы жыў работай,
          Спаў бы да зьмярканьня.
 
Трэйці ўсіх бы толькі мучыў –
          Склад меў быці катам,
З паганякаю на ўзруччы
          К зьдзекам быў заўзятым.
 
Вось такой натуры, складу
          Ў іх я дачакала;
На дарма, як мёд-прынаду,
          Думка ў думку ткала.
 
Не прышлось мне жыць на сьвеце
          Ў славе і дастатку:
Загубілі родны дзеці,
          Загубілі матку.
 
I сярэдні, і малодшы,
          Родныя дзяціны,
Як мая – пайшлі к салодшай
          Ласцы без прычыны.
 
Ў сьвет збрылі чужы дзівіцца,
          Гнуць у ёрмы шыі...
I ўтапілі ў чужаніцы
          Душы маладыя.
 
Заставаўся толькі старшы
          Гаспадарыць дома,
Бо ад тых быў гаспадаршы,
          Хоць быў ў іх за лома.
 
Заставалася адна я
          Сын адзін са мною
Як той путнік на расстаі,
          Летам і зімою.
 
Сяк ці так, жылось паволі
          Ў палавіне з горам –
Тым у хаце, тым на полі,
          А другім за морам.
 
Аж дакучыла, знаць, далей
          Недзе так бадзяцца,
І сынкі зьбірацца сталі,
          Ззадалёк вяртацца.
 
Як прыйшоў дамоў сярэдні,
          Выглядаў багата,
Й не пазнаў, як зьвер пасьледні,
          Ні мяне, ні брата.
 
Ў плуг запрог свайго браточка
          Навек, да скананьня,
А мяне асеньняй ночкай
          Выгнаў на бадзяньне.
 
Як дамоў вярнуўся меншы,
          Сьвету як увідзеў, –
Аказаўся дасьціпнейшы,
          Чым сярэдні, ў крыўдзе.
 
Над старэйшым братам ставіў
          Стражы і запоры,
Цела ранамі крывавіў,
          Зьдзекаваўся ў горы.
 
Зьдзек і далей строіць дай жа,
          Ласку з сэрца выжыў:
Суд судзіў, што я – ня я ўжо,
          І расьпяў на крыжы.
 
Так мая краса завяла
          I маёй сялібы!
Ліхата апанавала
          І капцы, і скібы.
 
Адплацілі роднай матцы
          Княжаняты-дзеці:
Відмай кінулі бадзяцца,
          Сіратой гібеці.
 
Ходзяць, гоняць сухавеі
          Праўданьку сьвятую;
Брата брат не разумее,
          Брата брат катуе.
 
Я на гэтым на кургане
          Ўсё сяджу і плачу,
Усё чакаю зьмілаваньня,
          Дый ніскуль ня бачу.
 
Ці апомняцца сыночкі
          У сваёй правіне?
Ці загінудь сярод ночкі,
          Што і сьлед загіне?..
 
Стогнуць ветрам калыханы
          Ліпы ды бярозы,
А ноч сее скрозь туманы
          Золь, слату, як сьлёзы.
 
Лапацяць крыламі жудка
          Кажаны, начніцы,
Як бы суд спраўлялі тутка
          Ведзьмы-чараўніцы.
 
А душа сама – бяз хаты,
          Знаць, зь вялікай мукі
То зрывае зь сябе шаты,
          То ў крыж зложыць рукі,
 
То паказвае на плечы,
          То капец абойме...
Бог яго усё дарэчы
          Зразумее, пойме!
 
Можа, зь іншага хто краю
          Скеміў бы сумленьне,
Што яна там вычварае
          З жалю і цярпеньня.
 
То нам кажа ночкай цёмнай
          На мяжы ў пракляцьці,
Як Дзяды ў нас векапомны
          Стануць адпраўляці.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.