ДОМА
– Ну, Алесь, брат, – за абедам
Кажа бацька сыну, –
Годзе бегаць дармаедам,
Красьці садавіну,
Таптаць сьцежкі ў агароды,
Рэзацца па хаце.
Ты ўжо ўходзіш, брат, у годы, –
Колькі яму, маці?
Роднай матцы сэрца ў грудзях
Зьлёгку затраслося.
«Ці не хоча аддаць ў людзі?» –
Ў думках праняслося.
Сам Алесь сямігадовы,
Як ліст, скалануўся,
Бо ў тэй бацькавай прамове
Страх яму пачуўся.
Апусьціў ён нізка вочкі,
Глыбей ў кут падаўся.
– Ну, што сьціхнуў, як упрочкі
Ты ад нас сабраўся?
– Дай хоць з’есьці, адчапіся!
Вось прыстаў к дзідяці!
Еж, Алеська, не журыся! –
Не ўцярпела маці. –
Пойме гутарку якую,
Чуць за хлеб узяўся.
– Няхай есьць, ці ж я шкадую? –
Бацька адазваўся. –
Еж, Алесь, чаго надзьмуўся
Ты, як мыш на крупы?
Ці ад ночы не ачнуўся?
Расплюшч свае лупы!
Глянь у вочы мне!
Сьмялее! Во, так! Малайчына!
Еж, бо крупнік адубее, –
Кажа ён да сына.
Паабедалі зь бядою,
Спаражнілі місы.
Абцёр бацька вус рукою,
Твар і лоб свой лысы.
– Ну, дык вось што – чуеш, хлопча? –
Годзе так бадзяцца, –
Няхай качка цябе стопча, –
Трэба чым заняцца.
Згодзен пасьвіць ты ўсё лета
Ў Курганах каровы?
Шэсьць рублёў даюць за гэта
Ды халацік новы.
– Ой, няхай бы пабыў дома! –
Зноў гаворыць матка. –
Ну, куды ён, мал, вядома,
Рана пасьвіць статка,
Толькі высахне у лыка,
Нябось, пасьвіць – мука!
– Ат! патрапіць – невяліка
Гэтая навука!
Будзеш пасьвіць? – тут у сына
Бацька запытаўся. –
Ото дзіва! Малайчына!
Я не ашукаўся.
Ты ў мяне хлапец рахманы,
Вось люблю за гэта!
Працаваць вучыся зрана,
Ў маладыя леты.
ПЕРАД ВЫПРАЎКАЙ
У Алеся думак многа,
Ды ўсе думкі новы.
Твар сур’ёзны, бы ў старога,
Нахмураны бровы.
Кінуў ён гульню зь сябрамі –
Трэба дбаць на хату,
Памагаць ён будзе маме,
Бацьку, сёстрам, брату.
Цяпер бацька адзін б’ецца
З ранку аж да ночы,
Так працуе, што пот льецца,
Лезуць на лоб вочы.
Гэтаксама адна маці –
Праўда, дасьціпная, –
Адна ў полі, адна ў хаце,
Корміць, абмывае.
Мала зь дзевак дапамогі –
Драбяза ўсё, дзеці!
Сам ён толькі, дзякуй Богу,
Жыць здужае ў сьвеце.
Без падмогі, сам сабою:
Ён – дзяцюк, хлапчына,
Носіць ён вядро з вадою,
Як стары мужчына!
Потым думкі непрыметна
Далей залятаюць –
Чужаніцы непрыветна
З Курганоў мігаюць.
Матка страхаў наказала
Пра жыцьцё з чужымі,
Як Алеся навучала,
Каб ужыцца зь імі.
– Трэба змоўчаць, хоць часамі
Скрыўдзяць або ўшчуюць,
Хоць нядобрымі славамі
Злосна пажартуюць.
Будзь паслушны і цярплівы,
Ня лазь у гароды,
Не марнуй ты людзям нівы,
Не рабі ім шкоды...
Адным словам, страх нагнала
На Алеся матка,
I так міла яму стала
Родная іх хатка!
Ды нічога не парадзіш,
Калі служба трэба,
Калі беднасьць, як паглядзіш,
Сама просіць хлеба.
Дый Курганы не за морам –
Восем вёрст ад дому,
Над ракою, за тым борам, –
Мейсцы ўсе знаёмы.
Так хлапчынка разважае,
З думкамі гамоніць,
Дух надзеяю ўздымае
I трывогу гоніць.
У вузельчык вось увязан
Скарб яго убогі,
Станік тонкі падпяразан –
Жджэ Алесь дарогі.
Моцна ж сэрца забалела,
Як ён выйшаў з хаты,
Але плакаць не пасьмела,
Бо йшоў збоку тата.
У ЧУЖЫХ
– Добры дзень вам, ягамосьці!
– Добры дзень!.. Сядайце.
– Ну, вось я прывёў і госьця,
Мал ён, выбачайце.
– Э, нічога, акрыяе,
Дый ён хлопец слушны.
Гадкоў з восем, мусіць, мае?
– Сем у дзень задушны.
У куточку прыхіліўся
Ціха каля лавы
I на ўсё Алесь дзівіўся,
Пазіраў, цікавы.
Глянуў ён у кут украдкам
На таго сьвятога,
Што напісан быў зь ягняткам
I глядзеў так строга.
Ён зірнуў на Мікалая
I на Юр’я зь зьмеем,
На сьвятых, што і ня знае
I назваць ня ўмее.
За сталом былі мужчыны
I стары між імі,
У каторага маршчыны
Зьлеглі пад вачыма.
Лоб высокі, безвалосы,
Голы, як калена,
Вусы быццам бы йшлі з носа,
Белыя, як пена.
Пазіралі дзеці скрыва
Зь печы і з прымурка
На Алеся як на дзіва
Ці якога турка.
А тым часам стол убралі
Пляшка і дзьве чаркі;
Ў печы весела пішчалі,
Гаманілі скваркі.
Селі піць барыш мужчыны.
Дзед, падняўшы чарку,
Кажа: «Дай Бог толк з хлапчыны
Нам у гаспадарку!..
Ходзь, Алеська, сюды, брацік!
Бліжай, бліжай, браце!
Распраніся, скінь халацік,
Будзь як свой у хаце».
Падышла і гаспадыня,
Жвавая кабетка:
– Павесь шапачку, мой сыне!
З’еж от скварку, дзетка!
Будзеш дужшы, небажатка,
Пасілкуйся крышку! –
I падносіць хлапчанятку
Гарэлкі ў кілішку.
Круціць хлопчык галавою –
Піць, моў, не бярэцца;
Скварку, згробшы пяцярнёю,
Есьць, аж нос той гнецца...
– Ну, сынок, служы здаровы,
Даглядай скацінку.
Будзеш дома на Пакровы...
Не нудзіся ж, сынку.
Разьвітаўся бацька зь імі
I пайшоў дадому.
Ой, маркотна між чужымі
Хлопчыку малому!
НЯ ВЫТРЫМАЎ
Моцна хлопец занудзіўся
Па сям’і, па маме,
Як бы сьвет тут зачыніўся
Ў гэтай нуднай яме.
Ўсё тут дзіка, нецікава,
Бы ў яловым лесе,
Кожны вугал неласкава
Глянуў на Алеся.
Ўсё ня гэтак, як там, дома:
Лавы, печ старая,
Кожна рэч тут незнаёма
I яму чужая.
Ўсё – качэргі і ваконцы
На нуду наводзяць,
I тут нават ня так сонца,
Як там, дома, ўсходзіць.
Ды і людзі не такія,
Іншая гаворка,
I алешнікі ня тыя,
Ня той луг, узгоркі.
Выйшаў з хаты, прытуліўся
Пад грушаю ў полі
I так моцна засмуціўся,
Бы ў якой няволі.
На дарогу пазірае,
Што вядзе дахаты,
Што, як стужка, агібае
Цёмны лес кашлаты.
I так мілы хлопцу сталі
Родныя палеткі,
Лес, што нікнуў ў сіняй далі,
Ўзгоркі, межы, кветкі,
Хаты, гумны, варывенькі,
Цэрква на грудочку...
Эх, як міла, весяленька
У сваім куточку!
А тут хата, як адрына,
Як хлеў, – сьвету мала.
I надумаўся хлапчына
Даць адгэтуль драла.
Многа думаў так і гэтак –
Не бярэ нічога!
А з палетка на палетак
Скача, йдзе дарога...
Ён назаўтра ўстаў ранютка,
Аж да ўсходу сонца,
Чуць што глянуў дзень ціхутка
Ў хату праз аконца.
Наш Алесь перахрысьціўся,
Глянуў на палаці,
А там дзед той разваліўся,
Але ціха ў хаце.
Згроб свой клуначак пад паху –
Загадзя сабраўся, –
Асьцярожна, поўны страху,
Да дзьвярэй падкраўся
I ціхутка – стук у дзьверы,
Шугануў у сені!
Сэрца білася бязь меры,
Трэсьліся калені.
Ён кулём, як ліс у норы,
За хлявы, ў задворкі...
Заплыў месячык за горы,
Чуць мігалі зоркі.
Вось Алесь прычхаў дадому,
Стаў на прыгуменьні.
Страшна ў хату йсьці малому –
Гора-утрапеньне!
Што рабіць тут, не згадае.
Мо назад вярнуцца?
Плача хлопчык, аж рыдае,
Сьлёзы так і льюцца.
Выйшла матка, плач пачула,
Бачыць – іх служака!
Матку жаласьць агарнула –
Шкода небараку!
– Што ж ты плачаш? Ідзі ў хату...
Ня плач, супакойся.
– Ой, баюся, мама, таты!
– Ня з’есьць ён, ня бойся!
Бацька ўстаў і абуваўся,
Зірк – Алесь у хаце!
Бацька толькі засьмяяўся:
– Ты ўжо дома, браце?
Той калоціцца ўсім целам,
Як бы грэшнік страшны,
Думаў ён, што ў сьвеце цэлым
Ён – самы няшчасны.
Апусьціў сваю галоўку,
Клуначак трымае,
Кулачком уціхамоўку
Сьлёзкі выцірае.
– Ну, што гэта за работа?
Адурэў ты, Грышка!
Ён – зусім дзіця, блазнота,
Зелен, як пурышка...
Дзе служыць яму, дзіцяці?
Ну, куды ж? Націна! –
Стала бацьку чысьціць маці
I крычаць за сына.
– Мне б тут трэба раскрычацца,
Розум твой жаночы!
Брыдка будзе паказацца
Тым людзям у вочы!..
Ах, лайдак, пястун пракляты!
Лезь на ручкі к маме! –
Плюнуў бацька, выйшаў з хаты,
Стукнуўшы дзьвярамі.
|
|
