РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Гарэцкі
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Меланхолія
1. Сумныя лісты
2. На пошце
3. Паварот
4. Прыехаў
5. Малацьба
6. На могілках
Калоніі
6. НА МОГІЛКАХ
        
6. НА МОГІЛКАХ

        
        Ды ішоў, абы ісці.
        Мінуўшы свае гароды і ўзняўшыся на ўзгорачак, блізка шляху, спыніўся, гледзячы, – куды лепей пайсці.
        Навакол па ўсім логу, ад сцежкі, што выходзіла на шлях, да канавы, што тут ужо рабілася падобнай да рэчкі, быў купнік.
        I ўздумаў Лявон, як у яго маленстве дзеці, ходзячы тут у школу, казалі, быццам чулі ад старых, што ўсе гэтыя купіны – магілы французаў.
        Тут жа было некалькі сажалак, заплытых і зарослых гуткім пакрывам з моху, асакі і карэння, на які не ўсходзілі ні хлопцы, ні коні, бо можна было праваліцца, а злашча ў познюю пару.
        I казалі, што ў адной нейкай сажалцы ёсць грошы і заклятае м а ш ы н н а е дрэва... Кавалачкі гэтага дрэва, цьмяныя і цвёрдыя, іншы раз трапляліся на лагу, калі хлопчыкі, закасаўшы калашыну, лезлі ў багна зрываць лілеі.
        Казалі, што ў купальскую ноч і ўвосень у рабінавую ноч, а таксама і ў іншыя страшныя ночы, здаецца тут нейкае святло, баран без галавы, чорненькі сабачка і ліха ведае што...
        З ціхаю думаю прыгадаў сабе Лявон, што некалі верыў жа гэтаму містычнаму страхоццю... Як даўно ўсё гэта мінулася і забылася!
        Мілыя, дарагія часы маленства! Колькі страху набраўся ля таго мосту, ходзячы адзін позна вечарам са школы, колькі настаўнік кідаў да цёмнага за дуронства. Мост – могільнік – два пераходы, на якіх баяўся Лявон і глядзець у бакі, хоць дужа цягнула зірнуць.
        Так пазнаваў ён свет у сваім маленстве.
        
        
* * *

        
        Узышоў на масток, складзены з круглякоў, няроўных і абы-як збітых. Вось сляды панскага самакату: шырокая паласа елачкаю ад кола. У дажджавое надвор’е, а злашча і ўвясну, і ўвосень, часта тапілася тут на гаці машына, і з вясковых хат ішлі мужчыны і хлопцы, няслі задоўкі і лейцы, зачэплівалі яе і са смехам і гойканнем цягнулі яе на сухое, як бурлакі лайбу, за што пан даваў рубля. А гаць і мост так і векавалі непапраўленыя і непраезныя.
        Наўкола было прыгожа, як заўсёды ў канцы лета, хаця ж было ціха-ціха і пуста, аж нудліва. Улева, у адзін бок, назад, разляглося аж пад далёкі лес голае поле, ужо выбітае пасля жніва статкам, паласатае ад вузенькіх шнуроў і бурых межаў і такое маркотнае.
        Па той жа бок шляху, але ў другі бок, наперад, цягнулася зжатая ярына.
        Дзе-нідзе яшчэ стаялі ўслоны з аўсяных снапоў. Па адным шнурочку былі бабкі і копы. Па шляху тарарахаў нехта на калёсах з жэрдзю, з’язджаў убок на сценку і пад’язджаў да таго шнурочку: не адпрагаючы каня, станавіўся сярод бабак і, беручы адразу ў абедзве рукі шмат кароткіх снапоў за калоссе, – клаў на воз. Яшчэ далей выдзяляўся сярод жоўтага поля зялёны гарох і пажоўклы лапік бульбоўніку.
        Хутка пусцее яравое поле і зробіцца, як і тое, жытняе.
        Лявон пайшоў па лагу, ля рэчкі, уздоўж засеянага жыта. На душы было пакутна, і, мусіць, праз тое, тры бярозкі пры дарозе, першыя з логу, здаліся цяпер адзіноткамі, хоць і шумлівымі, як і раней, у маленстве, але быццам не такімі прыгожымі і нават мізэрнымі...
        
        
* * *

        
        Край жыта загібаўся дугою, і за паваротам Лявон убачыў хлопчыка і дзяўчынку з граблямі. Яны падскрабалі камлыжкі з логу на раллю і разбівалі іх грабільнішчам, перавярнуўшы граблі дагары зубамі, і потым заскароджвалі.
        Хлопчыка Лявон не ведаў, а дзяўчыну бачыў калісьці, калі была яна невялічкая, і ўжо забыўся, як зваць. Павырасталі ўсе за той час, пакуль ён бадзяўся па чужой старане. I дзіўна было цяпер адразу ўбачыць вялікай ужо і нявестай, ці замужняю, тую дробную дзяўчынку, што бегала некалі босенькая, у даматканай спаднічцы, накрыж матузкамі падвязанай на плячах, і ў памяці такой засталася.
        Калі ён падышоў, хлопчык, маючы граблі на рабоце адною рукою, другою падцягнуў прызвычным рухам штаны і глядзеў на Лявона пільна з-пад шапкі. Жупанок быў расшпілены; чысты дзіцячы тварык і кончык кругленькага носіка трошку пачырванелі.
        Дзяўчына хацела паказаць, што не прыкмячае, і рупней падграбала камкі. Рабенькая хустачка, шэры хатні паўсвітачак, падвязаная паяском, даматканая старэнькая спаднічка і лапці. Была.ў тым свая самабытная прыгожасць, ды хацелася Лявону ўбачыць яе ў той бы спаднічцы, ды скроенай складней... ну, і ў хустачцы, ды завязанай шырынкаю... і ў баціначках... Але ўжо не будзе тады свае старой прыгожасці.
        Так думаў, калі падходзіў да іх.
        – Дзень добры! – сказаў ён ім, жадаючы сказаць такім тонам, як казаў гэтае прывітанне ў вёсцы даўней, калі яшчэ не быў у свеце.
        – Дзень добры... – з пералівамі, працяжна адказала яна, не зірнуўшы.
        Шырокія шчокі, шырокі нос, чорныя бровы.
        – Дзядзька! Дайце мне запалку, – папрасіў хлопчык.
        – Нашто табе? – спытаўся ў яго Лявон.
        – Пайду ў лес – вогнішча раскладу.
        Лявон зразумеў яго жаданне і палез у кішэню па карабок. Якая любота пайсці на ляда і паміж зарасняў, ля пня, назбіраць трэсак, злажыць і падпаліць. Налажыць хворасту, і калі агонь праб’ецца на гару і абхопіць жоўтымі языкамі сучча – легчы тут, грэцца, глядзець, як агонь шугае, ліжа галінкі, дыміць і яснее; і думаць аб восені, ціхім змрочным вечары, доўгай чорнай ночы; успамінаць леташні год. I Лявон ахвотна даў хлопчыку некалькі запалак, бо ён пачуў родны дух... Абодва яны, і Лявон і хлопчык, былі сыны народу, душа якога праз гісторыю і жыццё на балотных і лесавых абшарах зрабілася падобнай да таго ціханька шугаючага цяпла сярод цемнаватага ціхага восеньскага надвор’я на пустым і адзінокім пакінутым лядзе... Так падумаў Лявон.
        – Не давайце вы яму: у карты прагуляе, – сказала дзяўчына, шпарка зірнуўшы і паправіўшы хусцінку.
        – Дадушы ж, не, – праўдзіва скрыўдзіўся хлопец, – я качарэжкі буду гнуць сабе ля коняй.
        – Даю, даю веры, – усміхнуўся Лявон, прыемна гледзячы на дзіцячыя ясныя вочкі, праўдзівыя, скрыўджаныя.
        – Яна сама падбіла папрасіць, каб зачапіць вас, а цяпер вунь!
        – Што ж ты маніш? – засаромелася дзяўчына; скоса збоку зірнула на Лявона смяшлівымі вачыма ды пасунула хустачку наперад, а потым назад.
        Пайшоў Лявон далей, на недалёкі ўжо могільнік, і рад быў, што ўбачыў таго хлопчыка. Прыемна было ўздумаць, што сам быў такі і быў шчаслівы. Пасвіў коні, ведаючы, што гэта – яго праца да зімы, да навукі. I быў горды, што коні ні разу не былі ў шкодзе, ні разу не заблудзіліся, былі гладкі. Быў рады, што жыве па-людску і мае права гнуць качарзжкі, класці цяпло і пячы бульбу. Увесь свет быў яму тады цікавы і поўны чароўнасці і прынаднасці; як лёгка было жыць! Праўда, былі незадачы, калі прагульваў у карты ўсе запалкі і гузікі, але было спадзяванне ізноў вярнуць. Праўда, было не дужа добра калець на дажджы, ды якія ж затое пасля добрыя ўспаміны. А цяпер?.. Чаго жыць, чаго жадаць, чаго шукаць?
        
        
* * *

        
        Могільнік быў абкопаны зарослаю, неглыбокаю канаўкаю. Тут жа ад яго пачынаўся лог, і яшчэ ніжэй – цякла тая рэчачка. Старыя бярозы, як зялёны груд, выдзялялі яго на ўсім полі.
        Лявон узышоў і здзеў шапку, чуў ціхую маркотнасць. Пайшоў туды, дзе была дзедава могілка сярод могілак усяе радні.
        Толькі адзін, вялікі і высокі, нядаўна выцесаны крыж над свежаю, з бурых камкоў зямлі, магілаю і два-тры ўжо старэнькія меншыя крыжы стаялі, а то былі паваленыя, з адгнілымі канцамі, з выкінутымі крыжавінамі, заімшэлыя, трухлявыя, што ўжо адстоялі свой век. На іншых могілках былі гнілыя церамкі, адна-дзве дошкі, а то не было нічога. Могілкі рэдка ішлі ў парадку роўна, побач, а больш былі раскінуты як пападзя, – карацейшыя, даўжэйшыя, вузенькія і шырокія, усе нізкія. А дзе былі яны абы-як накопаны, там ужо цяжка было пазнаць: ці то згладзілася могілка, ці то так, проста зямелька вышэй.
        Лявон падышоў туды, дзе, памятуе, маленькім быўшы, прыходзіў на Радуніцу з усімі разам, і тут во, здаецца, абедалі. Пазнаваў мясціну, пахаваную ў памяці.
        На Радуніцу абедаюць людзі, сышоўшыся колькі сямей аднаго роду, на могілцы апошняга нябожчыка ці, калі то было дзіця, дык на магіле апошняга старога чалавека.
        Старая, з выкручанаю дзіркаю (нехта не пасаромеўся і тут бярозавік падпушчаць), пахіленая бяроза, і каля яе – шырокая, нізкая магіла, абкладзеная старым, гнілым церамком і з дошкаю згары, пасярод. Дзедава, здаецца.
        Хацелася кінуцца на яе ніц, прытуліцца блізенька грудзьмі і галавою і заплакаць. Выплакаць любенькаму, роднаму дзеду ўвесь жаль, усю крыўду, усю незадачлівую долю. I хліпаць так, хліпаць, чуючы мокрыя вочы, хліпаць горка, цяжка, глыбока... А потым, пасля плачу, ляжаць тут, з палягчэннем уздыхаючы, і прасіць у дзеда рады і ласкі. Хоць бы і легчы тут з ім навекі...
        Ці даўно тое было, як сядзеў ён, сляпенькі, з белаю бародкаю, старымі, выпетранымі, як сівы пыл, валасамі, у льняных белых штанах і беленькай кашулі з завязаным на шыі чырвонаю стужачкаю каўняром (сівыя валасы на грудзях віднеліся), сядзеў на запечку ля пука бобу і лускаў яго, складаючы ў кухлічак, а Лявонка, уткнуўшыся яму ў падол, выплакваў горкую крыўду, што не ўзялі на калёсы, не павязлі ў поле, ехаўшы па снапы.
        «Цыц, мой даражэнькі, цы-ыц!» – казаў тады дзед, і якая салодкая апора ў дзіцячай бядзе – гэтая дзедава спакойна-ласкавая гутарка і халаднаватая, худая рука на галоўцы.
        Хацелася кінуцца і плакаць, як толькі можа плакаць душа чалавека, на гэтым замуравелым курганочку.
        «Дзядулечка мой сляпенькі, ці чуеш ты, як ізноў шукаю твайго любага подалу, і ласкавай рукі, і пацехі ў жыццёвых незадачах?»
        Сціснулася ў горле, і гатовы былі заплакаць вочы. Апусціўся на зямлю і прыхінуўся тут да могілкі з сваім сумам...
        
        
* * *

        
        Паміраў дзед у позную восень. Ноч была, усе спалі, а дзед квохтаў і шаптаў ці думаў: «Калі ж ты па мяне прыйдзеш, мая ты смертухна?» I вось прыйшла яна ўслед за доўгаю хваробаю. Мусіць, пачуў яе... Злез з печы і з полу, ніхто не чуў, калі і як. Па хаце да парогу здолеў дайсці, і яшчэ за клямку ўзяўся, і троху дзверы адчыніў, а тут ужо захісталіся ногі, абвяла ўсё, і асунуўся на парог.
        – Тадора! Та-до-ра! – слаба гукаў цётку Тадору, старую дачку, што даглядала яго перад смерцю.
        I казала потым, успамінаючы і горка гшачучы, цётка Тадора, што і сабакі тады на вуліцы загаўкалі трывожна.
        Саскочыла яна, ускаркнула брата і нявестку, узялі яго, канаючага бацьку, на пол прыняслі, паплакалі, лучынку ўздулі, свечку запалілі. Лёўка прачнуўся і радасна-паважна сядзеў, і бачыў усё малы, і спагадаў дзеду, што хаценне яго здаволена, што паслаў-ткі Бог смертухну... Тры ўздыхі глыбокіх; выцягнуўся, рукою свечку сцяў, другую з натугаю на грудзі ўзлажыў, яшчэ выцягнуўся, бязмоўна каўкнуў шырокім ротам апошні раз і заціх.
        Так паміраў дзед. I Божа ж мой, як борзда прабеглі гады!
        Згнілі дошкі на церамку. I крыж той высокі, дубовы, цяжкі крыж, што збіў яго дзядзька Міхалка, і крыж той ужо падгніў; пахіліўшыся, стаіць адна палка, а папярэчына валяецца сярод сухазелля пад бярозаю. Мох парос, грыбкі параслі, чарвяточына сыплецца.
        Жывыя аб жывым клапоцяцца, забываюцца на могільнік. Толькі на Радуніцу так-сяк абпраўляюць магілачкі.
        Вось незабавам і дзедава магіла зруйнуецца, а ці даўно ж тое было?
        Ах, каротак час, а вось ужо ён, Лявон, дзедаў любы ўнучак Лёвачка, прыцягнуўся сюды, згнецены жыццём... Прымі, дзед, унука свайго...
        
        
* * *

        
        Тут ціха, супакойна... Вось ужо колькі іх тут ляжыць, што знайшлі сабе вечны прыпынак, вечны спакой.
        Вечны. Якое страшнае і вяліка-спакойнае слова... Вечны спакой...
        Ляжаць старыя і маладыя, дзяды і дзеці, мужчыны і жанчыны. Ляжаць ворагі і другі. Усе ляжаць тутака пад бярозамі, побач ляжаць.
        Усе ляжаць, многа іх ляжыць, вечна... Ноч, дзень, зіма, лета. Люты мароз скуе могілкі, сумётамі глыбокімі засыпле іх. Бярозы ў шэрані прыгожай непарушна, не шалохаюць, над імі стаяць. Дзьме замятуха, пішчыць, па полю круціцца; па шляху мужыцкія санкі паскрыпваюць; абмёрзлы конь цюхае, а яны ляжаць ужо... Ні сцюжы лютае, ні скрыпу, ні замятухі, – вечны спакой.
        Звечарэе; у цямноце вецер снегам мяце, гудзе; можа, воўк дзе блізка прабяжыць, завые і на вёсцы сабак спалохае – мёртва тут, на могільніку мёртва... Чорная ноч.
        Павее цяплом; збяжыць снег у дол цуркамі веснавымі, заззяе сонейка; лог жоўтымі, белымі краскамі зацвіце; бярозы зазелянеюць; прыйдуць людзі зрання з сякерамі, з грацоўкамі, бярозак маладзенькіх з лесу прынясуць і тут пасадзяць; дзёрну наскрыляюць, ляпаць тут будуць. Ды глуха ў магіле. Не пачуюць яны там гэтага ляпання...
        А пасля абеду прыйдуць сюды старыя, малыя, прынясуць гарэлкі, яец свянцоных і ўсякай яды: пампушак, драчон, яечні, пячыстага, варыстага, – загамоніць, зазвініць гай. Пачнуць там-сям на свежых курганках выць жаноцкія зніцлыя фігуры... Пагшачуць, пагаруюць, супакояцца, пачастуюцца... I надвечар пойдуць усе да хат: там будуць скокі і песні, музыка, а тут ізноў усё заціхне, апусцее, ноч зляціць ізноў чорная; у цямноце толькі лісточкі на галінках бярозавых пад ветрам варухнуцца; у вас ізноў вечны спакой.
        Так і лета надыдзе; жыта забуяе, на лядах гар дымны пойдзе, зазвініць каса, серп шарпне; песня пакоціцца па полі, даляціць сюды... А тут толькі бярозы шумяць. А пад імі вакол хаткі ўбогай і пустой – вечны сон.
        Так і восень ізноў. Ліст сыплецца... Хто жывы, здаровы, шчаслівы ўспомніць на вас, на заціхлыя могілкі?
        Хіба часам руплівая дзяўчына прыбяжыць на матчыну магілу, сыпне на сохлую траву буйнымі слёзкамі: «Мамулечка любая! Благаславі на жыццё ў сямейцы чужой».
        Хіба часам хлопчык з дзяўчынкаю ад статку з пужкамі, з торбачкамі прыбягуць жаліцца: «Мамулечка родненькая! Узяў тата жонку маладую, ах, у нас кашулькі нямытыя, у нас галоўкі нячэсаныя, хрыбцінка худзенькая, вочкі запалыя...»
        Хіба часам яшчэ каго на вечны спакой прынясуць з плачам, ціхім гоманам; камкамі зямлі забарабаняць па беленькай, звонкай сасновай труне...
        Зірнуў на гадзіннік Лявон. Позна, а куды хапацца? Няма куды, як ім во тут. Ужо няма клопату; не паедзеш у дровы, не павязеш нічога на торг, не трэба солі, не трэба газы, не трэба грошай у воласць вязці. Адзелі цябе ў кашулю чыстую, падперазалі тонкаю стужкаю; у лапцікі слабенысія, не носкія, абулі цябе, рукі табе злажылі, хустачкай звязалі, рукі жоўта-васковыя; падлажылі пад галоўку падушачку лісцяную; астатнім цалаваннем цалавалі цябе, – і ляжы: вечны спакой!
        Звонка, гулка труна, хатка вечная, зачыніцца.
        Нахадзіўся, набадзяўся...
        Могілку насыплюць. Дзякуй, як крыжык на колькі год паставяць.
        I ўсё згінула, мінулася, расліна вырасце...
        Чаму не скажаш, ці ёсць там што, чаму? Страшная твая загадка.
        – Даруй, дзядуля мой, – зашаптаў Лявон, – што ў вадаверці тэй рэдка калі помніў на цябе.
        Як быў у горадзе на могільніку – успамінаў свае гэтыя бедныя могілкі і думаў тады, бо яшчэ меў ахвоту жыць, – пастаўлю на дзедавай могілцы камень цвёрды з надпісам.
        Не давялося, і нашто яно? Ці не ўсё роўна? Вось прынясуць і яго на вечны спакой. Хутчэй забудуцца, і лепей...
        
        
* * *

        
        Адтуль пайшоў да хаткі-каплічкі. Дзверы віселі на адной завесе. На памосце ляжала жоўтае бярозавае лісце і шмат было лятучак – бярозавага семя. Адно цемнаватае акенца, пад самай столлю, з пабітай шыбаю. Вецер улятаў туды праз дзверы да акна і калыхаў вытыканы махрасты кончык белага ручніка, што было падвязана драўлянае, старэнькае уніяцкае распяцце, прыбітае ў куце. Збоку ля яго быў чорны абразок Юрыя, што калоў доўгаю пікаю вужаку з трыма галавамі, а з другога боку – на адной руцэ вісела меншае чорненькае распяцце. Другая рука, разам з кавалкам крыжа, на якім была яна прыбіта, валялася кінутая на лаве, – вось і ўсё, што тут было.
        Лявон узяў гэтую руку і прыгледзеўся, як старанна была выразана яна ў старыя гады пабожнаю рукою прыгоннага чалавека.
        Крануў лаўку, нага вывалілася. Так было ўсё апушчана і ўбога.
        I Лявон з нейкай нават радасна злой прыемнасцю, якая бывае ў дзіцяці, калі яно пасля крыўды выстагнецца і надумаецца, як памрэ і ўсе будуць па ім плакаць, гэтак Лявон падумаў: «Няхай жа не спраўдзіліся тыя ранейшыя летуценні аб вышэйшай культуры краю і аб тым могільніку з мураванаю агарожаю, з падрэзанымі дрэўцамі, кветкамі, помнікамі, пясчанымі і чыстымі сцежачкамі.
        Няхай жа. Вось нічога не збылося, не здалося, і ўсё застанецца, як было соткі год. Заваленыя крыжы, зрытыя свіннямі магілы».
        I ён тут ляжа з усімі. I яго могілку зрые падсвінак, а крыж, чухаючыся, заваліць.
        Яшчэ раз азірнуў убогае, роднае кладзішча.
        – Спіце, родныя! I мяне чакайце да сябе...
        Пераскочыў цераз канаву і пайшоў па мяжы да шляху.
        
        
* * *

        
        Не то дым, не то туман быў далёка-далёка на небасхіле, пры лесе.
        Слалася часам белая павучына. Ужо засохлі камкі на скароджаным шнурку жыта. А на другім, калі прыгледзецца, ужо вылезлі чырвоныя малюпаценькія расточкі – рунь.
        Калі падходзіў бліжэй да шляху, з-пад лесу заклубіўся пыл. Ехалі паны на парцы стаеннікаў. Зляцелі з гары на гаць, затарахцелі па гаці, па хворасту і мяллю і забабэкалі па масту.
        «Вось яны, гаспадары краю, будзь яны прокляты! – горка падумаў Лявон. – Жывуць, замкнуўшыся ў сваіх гнёздах, а што ёсць вакол гэтых гнёздаў? Быццам толькі што пракладзеныя, гразкія, вузенькія дарожкі, там-сям шырэйшыя, абсаджаныя па загаду царыцы-немкі бярозамі; гаці, ляды і балоты; куча хатак, як куча гною; цераз дзесятак вёрст – убогая цэркаўка мужыцкая ці касцёл, – і ўсё, і ўся спадчына, што мае краіна ад гаспадарання бацькоў, дзядоў і прадзедаў іхных. А гэта ж іхная родная краіна! I як ім не сорамна жыць у такой краіне?»
        Фаэтон лёгка пракаціўся міма яго. Маладзейшая паня, уся ў чорным, сумнымі, далікатнымі вачмі трошку павяла ў яго бок. Старая паня, пад чорным вуалем, і галавы не павярнула.
        Нейкаю трагічнасцю і разам гніллю павеяла на яго ад іх.
        I раптам з’явіўся ў яго складаны клубок пачуццяў, у якім была і пагарда да паноў, і крыўда за свой край і народ, і жаль на сябе самога...
        Сорамна зрабілася, што ён, каго тут першага высунула спаняволеная і цёмная мужыцкая грамада бліжэй да волі і навукі, да правадырства і змагання, што ён ходзіць тут як непрыкаяны, наракае, тужыць і думае аб смерці.
        «На каго ж я наракаю, хто ж мне вінават? – з балючай яснасцю праляцела думка. – Што мне такое зрабілася, адкуль гэтая хвароба? Ці тут якая нездаровая спадчыннасць? Дык, здаецца ж, у раду маім усе былі здаровыя, цягучыя ў недагоднасцях жыцця, і жылі памнога. Чаму без прычыны робіцца мне так цяжка, так сумна, што калі-небудзь у ліхую гадзіну я, сапраўды, магу на сябе і рукі налажыць.
        Фу, брыда! Прэч, нарэшце, гэтую нягодную думку. Ці ж я жыў? Ці ж я змагаўся? Ці ж я шукаў якіх новых шляхоў, калі тыя, якімі ішоў дагэтуль, не вядуць да мэты? Навошта я сюды прыехаў, каб наводзіць на ўсіх нуду сваі цяжкім настроем? Чаму я з усімі крывы, надзьмуты, нервовы, няласкавы? Чаму я распушчаю сябе? I ў гэтым уся мая «вучонасць» і ўся мая «інтэлігентнасць»... Фу!»
        Ён мімаволі пачырванеў.
        «Людзі ідуць за народ на смерць, сядзяць у турмах, пакутуюць у Сібіры, усімі сіламі падкопваюць той гнёт, які прыдушыў нас. А я? Што я раблю? Чым я, паглядзеўшы на мяне збоку, чым я лепшы за гэтых паняў, якія праехалі міма мяне, сумныя, чорныя, надзьмутыя?»
        Жаль і прыкрасць разліліся ў сэрцы.
        «Неўрастэнік я няшчасны...» – прашаптаў сам сабе, і слёзы пырснулі з вачэй.
        Пайшоў шыбчэй і чуў, што з’яўляецца ўжо бадзёрасць і рашучасць, жаданне жыць і змагацца.
        «Дзядуля мой родны! Я йшчэ памшчуся за цябе, за ўсё тваё гора, пакуты. Зубамі буду грызці той гнёт, які душыў цябе! Краіна мая родная! Мы, твае верныя сыны, яшчэ перабудуем цябе! Не будзеш ты такая сумная і ўбогая!»
        I ішоў усё шыбчэй і шыбчэй, шаптаў сам сабе словы радасці і ўцехі, чуў сябе моцным і адважным, хацеў ляцець...
        Надумаўся ўзяцца за сялянскую працу, працаваць да поту, гаварыць з людзьмі, казаць ім аб вызваленні і лепшым жыцці, усведамляць іх... Адпачнуўшы троху ў бацькі, паехаць зноў у свет, на сваю працу, а там ужо будзе відаць, што і як...

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.