|
|
МЛЯВЫЯ СНЕННІ
I
Жніво. Ранне.
Спелае жыта схіліла каласы. Блішчыць раса і буйнымі круглымі слязьмі капае і з коласа, і з тонкага залатога сцябелля. Тхне свежасцю зямелька...
Там-а-там сінеюць чароўна-прынадныя галоўкі-красачкі ціхіх васількоў. Трыпутнікам, гугалем і мышыным гарошкам парасла высокая мяжа.
Падзьме цёплы, і густы, і лёгкі ветрык – і ад жытняе сцяны льецца і плыве пах упрэлай палявой зямлі і ціхамірнай непрыкметнай румянкі, сыплюцца ў сем колераў вясёлкі росныя перлы, дыхаючы ўгору духам цеплыні.
Шырокая а далёкая жоўтая ніва! Там, пры далёкім лесе, у дымнай імгліцы, мусіць, канчаецца яна.
Шарпае пад лёгкімі лапцікамі колкае і яшчэ поўнае соку іржышча. Грубыя, туга звязаныя снапы разлягліся, як купцы, бавячы погляд. Не хочацца думаць, што там, на ўзгорачку, на пясочку, ёсць і рэдзенькае, жыдзенькае, дробненькае жытца з малюсенькімі каласінкамі. Сумна там... Затое ж тут, дзе яно буйнае, дзе яно густае, – надта хораша! Дзятліна зелянее патройнымі лісцінкамі. Клякоча скакунец-каваль. Гудам гудзіць сіне-пазалачваная муха. Трапыхаецца і снуе туды-сюды над жытам жоўценькая мятлушка.
А нечыя жнеі прыйшлі ўжо на пастаць – пад самы лес. Лётаюць па-над жытнім морам каласяныя жмені і хаваюцца ў ім. Уздоймецца галава ў белай намётцы, блісне на плячы гібінка сярпа, тонкія рукі круцяць вязьмо. I зрок задумана стаіць на дальнім ускраі паласы-шнурочка... «Відзіць маё вочка, што край недалёчка! Відзіць жа і другое, што яшчэ ганей двое!..» Схавалася белая намётка, – узмятнулася чырвоная хустачка дзяўчыны... I дзве жмені, гнуткія, шумацяць, мятаюцца і мятаюцца.
Вуха з радасцю ловіць аднастайную музыку-ігранне сярпоў: хруп! хруп! хруп! I шамае жыта...
Подаўна час маленькаму канюшку прахапіцца ад смачнага сону і бегчы дахаты, несці адтуль снеданне касцам на сенажаць. Подаўна час яму прачнуцца і вылезці з-пад куста: гняды конь узбіўся на чужую пожню і выскуб тым часам ужо добры лапік.
Нейкая няўцямная сонная трывога сціскае сэрца, і няма сілы ачуняць. Сненні, поўныя бясконцага змагання, надзей і перашкод, паглынулі ўсю ўвагу, скавалі розум...
* * *
Сніцца яму...
Калядныя святкі. Вечар. На вокнах – маты, а за імі, за сцяною, на вуліцы і на падворку – снег, лютая сцюжа, дробная мяцеліца і цёмна, цёмна. Вось то самая ваўчыная пара ў пахаваных снегавою дзяругаю, мутных і нямых, страшэнна пустых палях.
Прытульненька, хаця і скупавата, слабеныса дае на святочную хату святло падвешаная на шосціку лямпачка. На палу паселі бабы і гамоняць аб драбніцах жыцця свайго.
Там і Хомкіна маці. Хомачка цярэбіць у руках абадраную, з аблезлымі штучнымі баранькамі, шапку; пераступаючы растаптанікамі, горнецца да матчынай спадніцы і пільнуе фартуха. Ён узіраецца на Лявоньку, што сядзіць за сталом і чытае кніжку, прыхінуўшы яе стаяком да вялікай булкі хлеба пад абрусом. Чытаннік нездаволена ўзнімае галаву на асяродак хаты, дзе з кійкамі і косткамі (ад святочнага абеду) гуляюць дзеці. Дзеці тлумяць галаву, але не падходзяць блізка да чытанніка – хай сабе ён чытае свае кніжкі і не злуецца на іх. Хомачцы страшэнна карціць падысці да столу і ўзяць кніжку ў самыя рукі. Але нешта прыкавала яго: чуецца адзаду нейкае патаёмнае хрупанне... (А гэта авечка, узятая акаціўшыся з сцюдзёнае пуні ў цёплую хату, хрупае сянцо пад палом.) Дзеці поўзаюць рачыкам, равуць: «Ай, воўк! Ай, воўк! З’ем! З’ем!» Потым едуць конна – той на тым... I ўрэшце спраўляюць такі вэрхал і гармідар, што трэба супакойваць іх спачатку крыкам, а потым матузом ад фартуха. Ціхае сумаванне ахапіла хлопчыка: чаму няможна падысці і ўзяць у самыя рукі кніжку? У іх у хаце няма ніводнай кніжкі, а шматок газеціны, што прывязлі з соллю з Лугвенева, бацька разгладзіў, добранька злажыў і схаваў сабе курыць. Нельга паглядзець кніжкі: Лявонька злуецца – і не дазволіць. I гэты патаёмны хрупат адзаду страшыць... У задуме глядзіць Хомка на галузванне і дуронства малых, і калі іх пачынаюць біць за тое, што адураюць галаву, ён палахліва прыліпае ў куточку і жаласна самотнічае ў ім. Дзівуецца адтуль, што навакол ад святла лямпы – зялёны персцень і ўва ўсе бакі – залатыя касулькі. Прыплюшчыць адно вока – каснічкі растуць, бягуць далей, як жывыя. Чаму яно так? Ну чаму? Няма адгадкі, чаму... I яшчэ гэты патаёмны хрупат адзаду... I вось яшчэ: чорныя сцені скачуць па сценах і кутах – як бы і людзі, толькі нямыя, хоць і рухавыя, – яму страшна, ён палохаецца, але ніхто не спагадае яму. А сцені, быццам спуджаныя нейкім зданнём, усё бегаюць і ківаюцца. I раптам скончылася патаёмнае хрустанне, страшная чорная морда з агнявымі, кацінымі вочкамі зірнула з-пад полу... (А гэта авечцы дакучыла там і захацелася выйсці з-пад полу на волю.) Жах абуяў хлопчыка, і ён валіцца наскрозьдоння, глыбей, глыбей... Высака, хто ведае дзе, крычаць бабы: «Хомка! Хомка!..»
* * *
Крычаць бабы наяве:
– Хомка! Хомка! Шпак дурны! Коні ў панскі лог ускочаць, – забрытаюць леснікі! Дзе ты праваліўся, Хомка? Ага-ту! Ага-ту! Спіш пад кустом, абуза, і не бачыш! – крычаць на полі жнеі.
«Прачніся, а прачніся! – шапочуць яму кусточкі лазовыя. – Табе сніцца твая дзіцячая пара, але не тады – цяпер крычаць бабы, каб ішоў ты зганяць коні. Прачніся! Агу, будзе бяда!»
Сон скаваў хлопчыка, замардаванага надмернаю працаю летняе пары. I няма ніякае магі парваць хваравіты ланцуг сненняў – і трывожных, і тамуючых, і супакойных...
* * *
...Вясна. Парыцца зямелька. Буры лес пукацца пачаў, і ўжо раскідаецца, і ўжо ўкрываецца рунню ліпкіх лісточкаў. I поўныя вадою аборачкі разліліся. Па вадзе шалёпаюць басанож малыя дуронікі, закасаўшы нагавіцы, задраўшы кашулі.
Цягаюць бабы па вадзе шэра-белыя суровыя палотны, па першых стужачках сёлетняй травы; гулка хлэпаюць пранікамі, галошачы воддаль вясёлым гоманам. Настаўнік, ужо трэці ў Асмолаве на Хомчыным веку, сын лугвенеўскага царкоўнага старасты, узглабаўся на высокую дульку, поверх новай жоўта-саламянай школьнай стрэшкі, абразаць пілкай-аднаручкай глухое галлё. Настаўнік гэты, кажуць, добры, але Хомка ўжо не ўчыўся болей, як яго сюды прыслалі. Настаўнік добры і добра адукаваны: скончыў настаўніцкую школу. Аднак у яго загана: страшэнны п’яніца. Ён носіць акуляры, і акуляры яго зваліліся з дулькі, і ён, няўзоркі, смокча сваю цікавую куплёную трубачку з чырвоным цыбучком і пазірае адтуль, з высакосці, на бедную пакуль што, ды ўжо вясёлую, харошую вясноўскую відаль палёў, лагоў і лесу. Снудзяць сохі і бароны людзі па ўсіх дварах. I прыкра Хомцы, што бацька яго, гаспадар няспраўны, у такую пільную часіну, калі трэба выхадзіць на працу ў поле, сабраўся-ткі лён церці, ляпае адзін у лазні мяліцаю. А нічога! – не ўсё дрэнна робіць бацька: к вясне кабылу во купіў, а то каторы год без свайго каня жылі. Ганарыстая купілася кабыла: не хоча хадзіць на папасе, ліха нясе яе на жыта, – у самахоці адкуль ёй і тая шпаркасць у бягні бярэцца? Як запрагуць, дык хоць кіем лупцуй яе – шыбка не бяжыць, а тут во ляціць і ляціць на жыта. Разоў колькі бегаў бацька з лазні зганяць яе са шкоды. «Вось, мусіць, злуецца, – разважае Хомка. – Пасобіў бы яму пасвіць кабылу, ды гаспадарская работа не дазваляе батраку». Ішоў нехта міма, па шляху ля жыта, закрычаў: «Юркава кабыла ізноў у жыце! Абы забагацеў на каня, дык і пачаў чужы хлеб травіць». Лягчэй Юрцы скрозь цэлы дзень разу хлеба не ўкусіць, як пачуць такое ад каго. Кінуў вобзем раскірэку-мяліцу, рынуўся кабылу лавіць. А яна, дурніца, не ловіцца і ўбрыкнуць яго ягліцца. Але-ткі забрытаў, сціснуў ёй храпы нахрапнікам і прывязаў за повад да разложыстай вярбы. Выкрышыў у плоце падгнілы знізу, але здаравенны кол, сцяў аберуч і ну бастоліць дурнаватую жывёліну. Заб’е! Авохці! Дадушы, заб’е! Дрыжыць усё ў Хомцы, як струна. Штосьці во-во парвецца... I вурзнулася аб зямлю падбітая кабыла. Выцягнула, як дылда, свае нязграбныя ногі. Бяжыць туды, выючы, матка, бягуць на гвалт людзі. Трахнуў Юрка кулаком і жонку па галаве. Куламеса і выццё! Усе пачуцці зліліся адным комам і распінаюць кволую Хомачкіну душу: сум і жальба, злосць і боль, і нейкая глухая пакора паняволенага перад няўхільнасцю... «Ён думае, калі яму ні ў чым не ручыць, дык можна кабылу да смерці забіваць, можна маму біць, – з надарванасцю кажа некаму Хомка; не жаліцца, не, так проста сабе кажа: – На кірмашы ўмаўляла мама, каб не купляў гэтае кабылы, не верыў цыгану, няладная кабыла... не паслухаў! Калі ж ён з цыганом больш уважаецца, як з намі». I горкае гора, як тая вада праз грэблю, прарвалася і залівае ўсё чыста буйнымі, гаручымі слязьмі. I рыгае, і сударжна хліпае: «Забіў кабылу... гы... гу...»
Ці не дзіўна вам, што герой наш плача ўва сне па скалечанай кабыле, а не па маці, жорстка зняважанай бацькавым біццём? А ці ведаеце вы, што мець сваю кабылу было найсаладзейшаю думачкаю ўсяе сям’і цераз доўгі час? На тое, каб ужыццёвіць гэтую салодкасць, пайшлі недаспаныя раніцы дзяцей, што бегалі ў грыбы, збіраючы іх на продаж і рызыкуючы трапіць пад бізун панскага аб’ездчыка. На тое пайшла яешанка самага вялікага свята, бо дзеля грошы на кабылу яйкі ехалі на Зэлікавым возе ў Оршу ці ў Смаленск. Той жа думкаю палягчалася гарката дзіцячых слёз і выццё і кляцьба маткі, калі Юрка ўпіваўся: слова «кабыла» спыняла лішнюю чарку ў паветры край самага роту і ставіла яе назад на стол. Дык ці ж можна раўнаваць з кабыліным калецтвам матчыны слёзы і матчына выццё пад бацькавымі кулакамі – такія звычайныя з’явы ў штодзённым асмолаўскім жыцці? Ці ж не сын свайго бацькі, ці ж не сын свае маці герой наш, калі найгарчэй плача ён ува сне па сваёй скалечанай кабыле?
* * *
Шумацяць над яго ўпоенай сонам дробненькай постаццю лозы і веюць трывогу. «Прачніся! Прачніся! – шапочуць яму лісточкі. – Сонейка высака-высака, гаспадыня кляне цябе на чым свет стаіць, а гаспадар, не бачачы і не чуючы батрачка са снеданнем, варочаецца з сенажаці з касою і граблямі на плячы і клянецца выбіць з цябе тваё батрацкае гультайства і нядбальства».
«Прачніся, прачніся, Хомачка: гаспадар блізка», – шапоча яму і ляшчына, цікуючы, што з гэтага ўсяго будзе.
Я хацеў бы прахапіцца, я хацеў бы стурыць гнядога з патравы і бегчы дамоў, але цела маё не слухае мяне: яно разморана, яно прыкута нечым да зямлі...
* * *
Сніцца яму цёплая раніца ўлетку, але не будні, а свята... Такая ж цёплая, чыстая раніца! На падворку, дзе сонейка цалуецца з залатою саломкаю, порскаюць парасяткі рабенькія і чарнюсенькія, бы жучкі, і пярэсценькія ды ржава-рудзенькія – усе з гладзенькай шэрстачкаю, з маленькімі, дзяцінымі чысценькімі лычыкамі. Жартуюць, клычуць саломку. Піскнуць, брыкнуць, схопяць жменьку ў зубы і ківіль-ківіль! ува ўсе бакі, круць-круць! дробненькімі закруцістымі хвосцікамі. Рохкае матка іхная ў свінарцы, каб ішлі туды, дзе яна, а ім хочацца гуляць на сонейку. «Вуль-вуль-вуль...» – чуецца пад страхою прыемна-негае галубінае вульканне. Дзяцей сваіх песцяць галубы, на волю іх гукаюць, лятаць іх навучаюць. То ў пуню, то з пуні ды на хату, на страху шпурхаюць галубы ды ўсё вулькаюць-брукуюць: і ў катухах, і на страсе пад сонейкам. Вулькаюць і мыюцца, насок аб насок точаць-смычаць, цалуюцца-мілуюцца, пёркі слабенькія выкідаюць. Голуб за галубкаю з ласкаю тураецца, раздзьмухваецца-дзьмецца і грозіцца: вурр-вурр-вурр... Павурчыць ды ізноў салодка завулькае, нега і тамуча – сам шызенькі, галоўка пазалачваная. Гострым лётам рэжуць чыстае, лёгкае, сіняе бяздонне ластаўкі, вырабляючы неспадзяваныя петлі і павароткі. Раптам ныраюць яны ўніз, а тады стрэлкаю кідаюцца ўбок аж і ізноў угору. Перабіраюць гострым шылястым крылейкам ці распусцяць яго і шыбка плывуць, як бы і не ведаючы, куды яшчэ кінуцца. Зморацца, пасядуць на вільчыку на страсе, на дзядзькавай сяніцы – і шчабечуць белагрудыя шчабятухі, круткія, шыбкія пяюшкі-ластаўкі: «На моры была, за морам была, не бачыла такога хлапца Хамца: спіць-спіць дый падсві-і-істывае...» Ах, ужо высока сонца! Высока сонца – добры сцень даюць яблыні ў гаспадаровым садзе на грады, дзе сагнулася гаспадыня ў баразне – бацвінне на абед ламаць. Буйнае, густое парасло ў іх сёлета бацвінне. Яшчэ не абсохла тут раса, яшчэ макравы мак, – не расправіў па-дзённаму свае ляпёстачкі, аксамітавыя, чырвоныя ў добрага маку і бледна-блакітныя, з цямнейшымі плямкамі пры ложакветніку ў мака-самасейкі. Яшчэ на тых ляпёстачках павісла брыльянцістымі капачкамі слязлівая роска. Ды ўжо прабіўся скрозь лісці на сліўцы сонцаў ход – і зайграў вясёла ў тых капачках... I харашэе мак, узносячы тут і тут, густа на густым, шызым і квола-крохкім свежым сцябелейку буйныя і дробныя мачынкі і груд цвету; панік сланечнік кружэлкай жаўтацветнаю, загадзя пакутна асмягаючы. Асцярожна з-пад шурпатага лісту выкаціў свой бачок на ранішняе халадкавае сонца малады гарбуз. А гарбузінне, пазаняўшы завуголле і кожны закутачак, абходзячы, ды ўсё ж глушачы тую моркву, рэпу і цыбулю, пнецца кручанымі вусінамі на плот і жаўцее сабе бліжэй да сонейка. Бачыць яркая пчолка яго жоўты цвет – і звініць і паўзе на яго, набірае жоўтага пылу на свае бахматыя ножкі. Яшчэ не адцвіў на сонцы зялёны боб з чорна-белым цветам. Віецца фасоля з павіслымі стручкамі-лапаткамі. Пасля ранішняй расы вайстрэй пахнуць галаваценькія канапелькі. I бульбовая націна не зважае на бясконцу паспешную ў разрастанні макрыцу і на прычэплівую, заблытаную бярозку, а бялее і жаўцее, колькі можа, сваім нядужым простым цветам бульбовым. Лёгкай, светлай хмаркай вылятае дым з коміна, там і там над хатамі... А ў тых хатах святочных – дзе бліны, дзе скварачкі, а дзе і яечня на снеданне, бо не ўсе ж і асмолаўцы такія незаможнікі, каб хоць у свята не з’есці скваркі. Гуляе срэбранымі касякамі і бліскучымі зайчыкамі сонца па лавах, па застоллю і на абрусе. Яшчэ не справілася зусім ля печы гаспадыня, і стаяць некаторыя гаршкі і міскі на лаве і на судніку. Бралася ўжо месці хату, а за нечым там пабегла – уздумала яшчэ – і пакінуты галень супакойна чакае на яе пасярод падлогі. Мухі без клопату лётаюць над крошкамі па ўсёй хаце, а найболей за сталом і ля судніку, туды і назад. Часам другая зычна зазвініць з радасці, як той авадзень. Хомачка вярнуўся з начлегу і спіць, бо свята, не хапацца на работу. Тармасілі яго разы два, што блін гарачы ёсць, з ячнае мукі (блін ячны – смачны), ды адбіўся, пацмокаў трошку і ізноў заснуў. I кацянё сцёплілася ў яго пад бокам. Вось як слаўна! Праўда, збіў ён дзяругу з гарохвіны; часам моршчыцца ад сонца, сонны, адхінаецца; раскінуў рукі карослівыя, ніколі ўважна не памытыя; нагамі, пстрыкатымі ад цыпак, брыкае скрозьсоння, бо мухі – ай, што за дакучлівыя мухі! – ліпнуць, аж у рот і ў нос лезуць... Ах, што за дакучлівыя мухі! Не даюць хлопчыку спаць...
Але ж ёсць і ў Хомчыным маленстве залаценькія дзянькі; і яму ж порскалі парасяткі на сонейку на саломцы; і яму ж галубчыкі вулькалі, а ластаўкі ў сінім, чыстым, цёплым бяздонні купаліся; цвілі ж і яму тыя добрыя і простыя макі... Ды еў жа і ён салодкія яблычкі!
* * *
Восень. Уранні дзеткам не так смачна і доўга спіцца, як увесну і ўлетку. Цяпер, як толькі бліснуць па хаце, скрозь акно, яшчэ нясмелыя ранішнія сонечныя зайчыкі, дзеці ўсхопліваюцца і бягуць насустрэчу новаму дню. Босенькія выбягаюць яны з хаты на ганак і, чуючы холад у ногі, дзівяцца, зірнуўшы на стрэшку: уся яна белая – белая ад маразянага налёту. Мароз асеў на страсе. Там, дзе сонейка ўжо дастала, мароз растаў, і мокрая страха блішчыць роснымі капачкамі, а над ёю ўзнімаецца ў ядранае паветра пара, як лёгкі дымок. На двары, на саломе – тая ж маразяная бель, толькі слабейшая; вось пратапталі ўжо па ёй сцежачку да клеці і ў пуню. I жывёлу выпушчаюць цяпер у поле позна: маўчаць у хлявах каровы і авечкі, і толькі свінні рохкаюць і рвуцца на волю, каб бегчы на бульбоўнік на цэлы дзень.
У паветры нейкая ціхая восеньская дума. Быццам віхаецца яно: ці даць сонцу распаўсюдзіцца, абагрэць зямлю, узвесяліць дзетак і ўсё жывое і нежывое, ці то ўжо прыціснуць як мае быць гэтым восенным марозам – шэранню і пусціць зіму, снег і сцюжу, бо ўсё роўна аслабела сонца – свеціць, стараецца, а не можа абагрэць, як грэла ўлетку.
З суседскага гумна чуваць пуканне цапоў: пук-пук-пук! та-та-та! Там ужо дамалачваюць запыленыя, закураныя малацьбіты. З ціхім здаволеннем ад зробленае працы пагаядаюць яны: ці не ідуць ужо гукаць іх снедаць?
Выкаціў Хомчын бацька калёсы на сярод двара, выпусціў аглоблі з рук, і яны брыкнуліся на зямлю. А маці сабрала большыя і меншыя кошыкі і цяжкія, з наліплаю зямлёю мяхі і ўскладае на калёсы, каб пасля снядання не марудзіць і зараз ехаць у поле капаць бульбу.
– Бяжы, Хомачка, па каня, – кажа ён сыну.
* * *
– Каня! каня! каня! – крычыць хтосьці дзесьці... Чуе Хомачка праз сон, а прачнуцца не мае сілы.
Сніцца яму, сніцца яму... Цішэй шапочуць лазовыя лісточкі: «Прачніся, прачніся!..» Няма надзеі: спіць хлопчык, як забіты. А пара б і выспацца!
Аднатонна звініць яму над вухам авадзень. Мятлушка з рабенькімі крыльцамі снуе над ім свае нябачныя ў паветры ўсновы.
* * *
I ўжо сніцца яму, сніцца, быццам хлопам валіць снег і стогне завіруха. Зіма. Грудам сьгалюць па вуліцы хлопчыкі-вучні з торбачкамі на плячах. Гарадчанцы кідаюць снежкамі ў асмолаўцаў. Хомка ціха, але ўпорчыва ваюе за сваіх... Прыціснулі іх гарадчане, трапіў Хомка ў глыбокі сумёт, праваліўся – і тоне глыбей, глыбей... А нейкі гарадчанін шпурляе і шпурляе ў яго балючымі крамянымі снежкамі, няўпрыцям узлаваўшыся ў гульні. «За што? – са слязамі і так ціха, што нячутна і сабе самому, пытаецца Хомка. – За што?!» I глыбокая, распачлівая крыўда кроіць яму сэрца...
* * *
Над ім стаіць гаспадар, і грабяльнішча са злою раз’юшанасцю стукнула па разамлелым, зняможаным, прыспаным целе.
– За што?! – выстаўляе рукі спуджаны сосну Хомка... Усхопліваецца, цяміць... – Дзядзечка, не буду! А родненькі, не буду! Баліць!.. – галосіць бедны Хомка.
– Яшчэ пытаешся, за што! Вось я табе спаганю сон! Ах ты, нягоднікі Гультай, батрацкая натура! Вось я табе пакажу сон!..
II
I дзень – як дзень... Снедалі, потым хадзілі разбіваць сённяшняе і падварачваць учарашняе сена. Абедалі, потым награблі тры вазы сухога на балоце і пакачалі ў кучкі вык. Вярнуліся, потым Хомка занёс бабам на жніво гляк сцюдзёнае вады, а гаспадар раскладаў пад асеццю і падмятаў гумно. Баяліся, каб не нахмарыла, і, схапіўшы па кавалку хлеба і па кусту цыбулі, коні ў аглоблі – і затарарахалі, затарахцелі, закурылі пылам па шляху на поле па снапы.
I дзень – як дзень... Толькі болей пільнуецца Хомачка паказаць рупнасць сваю ў рабоце, болей дагадзіць, каб забыўся гаспадар на яго сон і што спозніўся з начлегу.
Яшчэ яны мімаездам напаілі коні ля калодзежа, і не з жолаба, а з вядра, а што засталося ў вядры, тое вылілі каню, кожны свайму, пад бруха.
Яшчэ той галуза, што ўчапіўся быў за Хомчыны калёсы пад’язджаць, сеўшы абенаж на жэрдзь1, ухапіўшыся за наклеску, каб не зваліцца, і перабіраючы нагамі, быццам едучы, як яму хацелася, на «лі-са-пэ-це», – яшчэ ён, саскочыўшы ад Хомчынай пастрашкі пугаю, сонна пляцецца назад да свае хаты і лукава паглядае скрозь плот у чужы гарод і цераз леску ў чужы сад: ці ё хто ў будцы, ці няма нікога?
Яшчэ доўга боўтаецца пасля іх ля калодзежа вага, а дзяўчынка з чужога поля ловіць яе паднятаю вышэй за галаву худзенькаю і цьмянаю ад сонца праваю рукою, а леваю абцірае дзіцячы пот з лобу і вачэй, шыбка і хораша нахіляючы русявую галоўку наводмах, набок. Харошая дзяўчынка! Круглы носік і шэрыя вочкі. I чырвонаю гурынаю вышываны палічкі на кашульцы. Злавіла. Закруціўшы почапку, каб не ўвалілася вядро, глыбока топіць яго з канцом вагі – і цягне сцюдзёнае-сцюдзёнае вадзіцы... Прагавіта п’е з вядра сама, прыпаўшы да яго засмяглымі вусначкамі і абліваючы няўмысля саматканую спаднічку, а тады цэдзіць у дубовую круглую біклажку. Цяжка ёй наліваць... Аблілася дужа! I сарамліва іншы раз азірнецца, ці не пройдзе міма які хлапец з гэтай чужой вёскі, – быццам таму хлопцу дужа яна ў галаве, такая малеча. Бачыце, міравыя пасрэднікі і старасвецкія каморнікі, наразаючы сялянам ад паноў зямлю, зрабілі так, каб дзяўчынка мусіла бегчы ўлетку па ваду з свайго жніўнага поля ў чужы калодзеж, бо да свайго дужа далёка.
Яшчэ ідуць з поля нечыя дзеці, хлопчык і дзяўчынка, і нясуць наповірку, на кіі, пустыя абедачнікі-спарышы ў махрастых раскарачах. I сварацца, што заблыталіся недзе ў жыце, забавіліся ў красках на някошаным аборку, а ў іх жа яшчэ і свінням не сечана, і цялушку, выходзячы з абедам, забыліся выпусціць з пунькі на атаву і там на коліку прывязаць, каб не лезла ў капусту, бо можа паламаць і вывернуць качаны. I пакутуе цялушка ў пуні.
Яшчэ яно быццам да вечару дужа далёка.
Ды неўзабаве кіне сонейка над лесам чырвоныя заходнія касулі, што з прыгожага, але трывожнага святла. Сплывуцца светленькія болачкі ў бліскуча-хмарныя з краёў грудкі і вялікія сярэбраныя кучы. Асвеціцца закат ціхім, супакойным, роўным полымем – і лягуць прахалодлівыя сцені. Звалчэе троху на дарогах пыл... I пасядуць куры на шасты і дошкі пад ёмнаю і цёплаю страхою.
I вось ужо сабака бяжыць з поля, ад жней і ад касцоў; шчэміцца скрозь няшчыльна зачыненыя дзверы ў хату – хоць жа да свінога цэбра з мешанкаю і малою скарынкаю хлеба. Эх, не да канца ты паэт, сабака! Падаў цалюткі дзень на палях, лясах і сенажацях, радуючыся хараству прыроды і сабачага жыцця. А цяпер во забыўся ты на ўсё і, падцягнуўшы, як хорт, бруха, шукаеш скарынкі хлеба ў брудным свіным цэбры, глыбока макаючы і пэцкаючы разумную сваю морду...
––––––––––––
1 Ці, як кажуць у іншых мясцовасцях нашае прасторнае бацькаўшчыны, рубель.
|
|
