РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Гарэцкі
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Ціхая плынь
Забыты край
Герой гісторыі
Горкая прамудрасць
Школа жыцця
Млявыя сненні
Кірмашовыя прыемнасці
Парогі
МЛЯВЫЯ СНЕННІ
        
МЛЯВЫЯ СНЕННІ

        
        
I

        
        Жніво. Ранне.
        Спелае жыта схіліла каласы. Блішчыць раса і буйнымі круглымі слязьмі капае і з коласа, і з тонкага залатога сцябелля. Тхне свежасцю зямелька...
        Там-а-там сінеюць чароўна-прынадныя галоўкі-красачкі ціхіх васількоў. Трыпутнікам, гугалем і мышыным гарошкам парасла высокая мяжа.
        Падзьме цёплы, і густы, і лёгкі ветрык – і ад жытняе сцяны льецца і плыве пах упрэлай палявой зямлі і ціхамірнай непрыкметнай румянкі, сыплюцца ў сем колераў вясёлкі росныя перлы, дыхаючы ўгору духам цеплыні.
        Шырокая а далёкая жоўтая ніва! Там, пры далёкім лесе, у дымнай імгліцы, мусіць, канчаецца яна.
        Шарпае пад лёгкімі лапцікамі колкае і яшчэ поўнае соку іржышча. Грубыя, туга звязаныя снапы разлягліся, як купцы, бавячы погляд. Не хочацца думаць, што там, на ўзгорачку, на пясочку, ёсць і рэдзенькае, жыдзенькае, дробненькае жытца з малюсенькімі каласінкамі. Сумна там... Затое ж тут, дзе яно буйнае, дзе яно густае, – надта хораша! Дзятліна зелянее патройнымі лісцінкамі. Клякоча скакунец-каваль. Гудам гудзіць сіне-пазалачваная муха. Трапыхаецца і снуе туды-сюды над жытам жоўценькая мятлушка.
        А нечыя жнеі прыйшлі ўжо на пастаць – пад самы лес. Лётаюць па-над жытнім морам каласяныя жмені і хаваюцца ў ім. Уздоймецца галава ў белай намётцы, блісне на плячы гібінка сярпа, тонкія рукі круцяць вязьмо. I зрок задумана стаіць на дальнім ускраі паласы-шнурочка... «Відзіць маё вочка, што край недалёчка! Відзіць жа і другое, што яшчэ ганей двое!..» Схавалася белая намётка, – узмятнулася чырвоная хустачка дзяўчыны... I дзве жмені, гнуткія, шумацяць, мятаюцца і мятаюцца.
        Вуха з радасцю ловіць аднастайную музыку-ігранне сярпоў: хруп! хруп! хруп! I шамае жыта...
        Подаўна час маленькаму канюшку прахапіцца ад смачнага сону і бегчы дахаты, несці адтуль снеданне касцам на сенажаць. Подаўна час яму прачнуцца і вылезці з-пад куста: гняды конь узбіўся на чужую пожню і выскуб тым часам ужо добры лапік.
        Нейкая няўцямная сонная трывога сціскае сэрца, і няма сілы ачуняць. Сненні, поўныя бясконцага змагання, надзей і перашкод, паглынулі ўсю ўвагу, скавалі розум...
        
        
* * *

        
        Сніцца яму...
        Калядныя святкі. Вечар. На вокнах – маты, а за імі, за сцяною, на вуліцы і на падворку – снег, лютая сцюжа, дробная мяцеліца і цёмна, цёмна. Вось то самая ваўчыная пара ў пахаваных снегавою дзяругаю, мутных і нямых, страшэнна пустых палях.
        Прытульненька, хаця і скупавата, слабеныса дае на святочную хату святло падвешаная на шосціку лямпачка. На палу паселі бабы і гамоняць аб драбніцах жыцця свайго.
        Там і Хомкіна маці. Хомачка цярэбіць у руках абадраную, з аблезлымі штучнымі баранькамі, шапку; пераступаючы растаптанікамі, горнецца да матчынай спадніцы і пільнуе фартуха. Ён узіраецца на Лявоньку, што сядзіць за сталом і чытае кніжку, прыхінуўшы яе стаяком да вялікай булкі хлеба пад абрусом. Чытаннік нездаволена ўзнімае галаву на асяродак хаты, дзе з кійкамі і косткамі (ад святочнага абеду) гуляюць дзеці. Дзеці тлумяць галаву, але не падходзяць блізка да чытанніка – хай сабе ён чытае свае кніжкі і не злуецца на іх. Хомачцы страшэнна карціць падысці да столу і ўзяць кніжку ў самыя рукі. Але нешта прыкавала яго: чуецца адзаду нейкае патаёмнае хрупанне... (А гэта авечка, узятая акаціўшыся з сцюдзёнае пуні ў цёплую хату, хрупае сянцо пад палом.) Дзеці поўзаюць рачыкам, равуць: «Ай, воўк! Ай, воўк! З’ем! З’ем!» Потым едуць конна – той на тым... I ўрэшце спраўляюць такі вэрхал і гармідар, што трэба супакойваць іх спачатку крыкам, а потым матузом ад фартуха. Ціхае сумаванне ахапіла хлопчыка: чаму няможна падысці і ўзяць у самыя рукі кніжку? У іх у хаце няма ніводнай кніжкі, а шматок газеціны, што прывязлі з соллю з Лугвенева, бацька разгладзіў, добранька злажыў і схаваў сабе курыць. Нельга паглядзець кніжкі: Лявонька злуецца – і не дазволіць. I гэты патаёмны хрупат адзаду страшыць... У задуме глядзіць Хомка на галузванне і дуронства малых, і калі іх пачынаюць біць за тое, што адураюць галаву, ён палахліва прыліпае ў куточку і жаласна самотнічае ў ім. Дзівуецца адтуль, што навакол ад святла лямпы – зялёны персцень і ўва ўсе бакі – залатыя касулькі. Прыплюшчыць адно вока – каснічкі растуць, бягуць далей, як жывыя. Чаму яно так? Ну чаму? Няма адгадкі, чаму... I яшчэ гэты патаёмны хрупат адзаду... I вось яшчэ: чорныя сцені скачуць па сценах і кутах – як бы і людзі, толькі нямыя, хоць і рухавыя, – яму страшна, ён палохаецца, але ніхто не спагадае яму. А сцені, быццам спуджаныя нейкім зданнём, усё бегаюць і ківаюцца. I раптам скончылася патаёмнае хрустанне, страшная чорная морда з агнявымі, кацінымі вочкамі зірнула з-пад полу... (А гэта авечцы дакучыла там і захацелася выйсці з-пад полу на волю.) Жах абуяў хлопчыка, і ён валіцца наскрозьдоння, глыбей, глыбей... Высака, хто ведае дзе, крычаць бабы: «Хомка! Хомка!..»
        
        
* * *

        
        Крычаць бабы наяве:
        – Хомка! Хомка! Шпак дурны! Коні ў панскі лог ускочаць, – забрытаюць леснікі! Дзе ты праваліўся, Хомка? Ага-ту! Ага-ту! Спіш пад кустом, абуза, і не бачыш! – крычаць на полі жнеі.
        «Прачніся, а прачніся! – шапочуць яму кусточкі лазовыя. – Табе сніцца твая дзіцячая пара, але не тады – цяпер крычаць бабы, каб ішоў ты зганяць коні. Прачніся! Агу, будзе бяда!»
        Сон скаваў хлопчыка, замардаванага надмернаю працаю летняе пары. I няма ніякае магі парваць хваравіты ланцуг сненняў – і трывожных, і тамуючых, і супакойных...
        
        
* * *

        
        ...Вясна. Парыцца зямелька. Буры лес пукацца пачаў, і ўжо раскідаецца, і ўжо ўкрываецца рунню ліпкіх лісточкаў. I поўныя вадою аборачкі разліліся. Па вадзе шалёпаюць басанож малыя дуронікі, закасаўшы нагавіцы, задраўшы кашулі.
        Цягаюць бабы па вадзе шэра-белыя суровыя палотны, па першых стужачках сёлетняй травы; гулка хлэпаюць пранікамі, галошачы воддаль вясёлым гоманам. Настаўнік, ужо трэці ў Асмолаве на Хомчыным веку, сын лугвенеўскага царкоўнага старасты, узглабаўся на высокую дульку, поверх новай жоўта-саламянай школьнай стрэшкі, абразаць пілкай-аднаручкай глухое галлё. Настаўнік гэты, кажуць, добры, але Хомка ўжо не ўчыўся болей, як яго сюды прыслалі. Настаўнік добры і добра адукаваны: скончыў настаўніцкую школу. Аднак у яго загана: страшэнны п’яніца. Ён носіць акуляры, і акуляры яго зваліліся з дулькі, і ён, няўзоркі, смокча сваю цікавую куплёную трубачку з чырвоным цыбучком і пазірае адтуль, з высакосці, на бедную пакуль што, ды ўжо вясёлую, харошую вясноўскую відаль палёў, лагоў і лесу. Снудзяць сохі і бароны людзі па ўсіх дварах. I прыкра Хомцы, што бацька яго, гаспадар няспраўны, у такую пільную часіну, калі трэба выхадзіць на працу ў поле, сабраўся-ткі лён церці, ляпае адзін у лазні мяліцаю. А нічога! – не ўсё дрэнна робіць бацька: к вясне кабылу во купіў, а то каторы год без свайго каня жылі. Ганарыстая купілася кабыла: не хоча хадзіць на папасе, ліха нясе яе на жыта, – у самахоці адкуль ёй і тая шпаркасць у бягні бярэцца? Як запрагуць, дык хоць кіем лупцуй яе – шыбка не бяжыць, а тут во ляціць і ляціць на жыта. Разоў колькі бегаў бацька з лазні зганяць яе са шкоды. «Вось, мусіць, злуецца, – разважае Хомка. – Пасобіў бы яму пасвіць кабылу, ды гаспадарская работа не дазваляе батраку». Ішоў нехта міма, па шляху ля жыта, закрычаў: «Юркава кабыла ізноў у жыце! Абы забагацеў на каня, дык і пачаў чужы хлеб травіць». Лягчэй Юрцы скрозь цэлы дзень разу хлеба не ўкусіць, як пачуць такое ад каго. Кінуў вобзем раскірэку-мяліцу, рынуўся кабылу лавіць. А яна, дурніца, не ловіцца і ўбрыкнуць яго ягліцца. Але-ткі забрытаў, сціснуў ёй храпы нахрапнікам і прывязаў за повад да разложыстай вярбы. Выкрышыў у плоце падгнілы знізу, але здаравенны кол, сцяў аберуч і ну бастоліць дурнаватую жывёліну. Заб’е! Авохці! Дадушы, заб’е! Дрыжыць усё ў Хомцы, як струна. Штосьці во-во парвецца... I вурзнулася аб зямлю падбітая кабыла. Выцягнула, як дылда, свае нязграбныя ногі. Бяжыць туды, выючы, матка, бягуць на гвалт людзі. Трахнуў Юрка кулаком і жонку па галаве. Куламеса і выццё! Усе пачуцці зліліся адным комам і распінаюць кволую Хомачкіну душу: сум і жальба, злосць і боль, і нейкая глухая пакора паняволенага перад няўхільнасцю... «Ён думае, калі яму ні ў чым не ручыць, дык можна кабылу да смерці забіваць, можна маму біць, – з надарванасцю кажа некаму Хомка; не жаліцца, не, так проста сабе кажа: – На кірмашы ўмаўляла мама, каб не купляў гэтае кабылы, не верыў цыгану, няладная кабыла... не паслухаў! Калі ж ён з цыганом больш уважаецца, як з намі». I горкае гора, як тая вада праз грэблю, прарвалася і залівае ўсё чыста буйнымі, гаручымі слязьмі. I рыгае, і сударжна хліпае: «Забіў кабылу... гы... гу...»
        Ці не дзіўна вам, што герой наш плача ўва сне па скалечанай кабыле, а не па маці, жорстка зняважанай бацькавым біццём? А ці ведаеце вы, што мець сваю кабылу было найсаладзейшаю думачкаю ўсяе сям’і цераз доўгі час? На тое, каб ужыццёвіць гэтую салодкасць, пайшлі недаспаныя раніцы дзяцей, што бегалі ў грыбы, збіраючы іх на продаж і рызыкуючы трапіць пад бізун панскага аб’ездчыка. На тое пайшла яешанка самага вялікага свята, бо дзеля грошы на кабылу яйкі ехалі на Зэлікавым возе ў Оршу ці ў Смаленск. Той жа думкаю палягчалася гарката дзіцячых слёз і выццё і кляцьба маткі, калі Юрка ўпіваўся: слова «кабыла» спыняла лішнюю чарку ў паветры край самага роту і ставіла яе назад на стол. Дык ці ж можна раўнаваць з кабыліным калецтвам матчыны слёзы і матчына выццё пад бацькавымі кулакамі – такія звычайныя з’явы ў штодзённым асмолаўскім жыцці? Ці ж не сын свайго бацькі, ці ж не сын свае маці герой наш, калі найгарчэй плача ён ува сне па сваёй скалечанай кабыле?
        
        
* * *

        
        Шумацяць над яго ўпоенай сонам дробненькай постаццю лозы і веюць трывогу. «Прачніся! Прачніся! – шапочуць яму лісточкі. – Сонейка высака-высака, гаспадыня кляне цябе на чым свет стаіць, а гаспадар, не бачачы і не чуючы батрачка са снеданнем, варочаецца з сенажаці з касою і граблямі на плячы і клянецца выбіць з цябе тваё батрацкае гультайства і нядбальства».
        «Прачніся, прачніся, Хомачка: гаспадар блізка», – шапоча яму і ляшчына, цікуючы, што з гэтага ўсяго будзе.
        Я хацеў бы прахапіцца, я хацеў бы стурыць гнядога з патравы і бегчы дамоў, але цела маё не слухае мяне: яно разморана, яно прыкута нечым да зямлі...
        
        
* * *

        
        Сніцца яму цёплая раніца ўлетку, але не будні, а свята... Такая ж цёплая, чыстая раніца! На падворку, дзе сонейка цалуецца з залатою саломкаю, порскаюць парасяткі рабенькія і чарнюсенькія, бы жучкі, і пярэсценькія ды ржава-рудзенькія – усе з гладзенькай шэрстачкаю, з маленькімі, дзяцінымі чысценькімі лычыкамі. Жартуюць, клычуць саломку. Піскнуць, брыкнуць, схопяць жменьку ў зубы і ківіль-ківіль! ува ўсе бакі, круць-круць! дробненькімі закруцістымі хвосцікамі. Рохкае матка іхная ў свінарцы, каб ішлі туды, дзе яна, а ім хочацца гуляць на сонейку. «Вуль-вуль-вуль...» – чуецца пад страхою прыемна-негае галубінае вульканне. Дзяцей сваіх песцяць галубы, на волю іх гукаюць, лятаць іх навучаюць. То ў пуню, то з пуні ды на хату, на страху шпурхаюць галубы ды ўсё вулькаюць-брукуюць: і ў катухах, і на страсе пад сонейкам. Вулькаюць і мыюцца, насок аб насок точаць-смычаць, цалуюцца-мілуюцца, пёркі слабенькія выкідаюць. Голуб за галубкаю з ласкаю тураецца, раздзьмухваецца-дзьмецца і грозіцца: вурр-вурр-вурр... Павурчыць ды ізноў салодка завулькае, нега і тамуча – сам шызенькі, галоўка пазалачваная. Гострым лётам рэжуць чыстае, лёгкае, сіняе бяздонне ластаўкі, вырабляючы неспадзяваныя петлі і павароткі. Раптам ныраюць яны ўніз, а тады стрэлкаю кідаюцца ўбок аж і ізноў угору. Перабіраюць гострым шылястым крылейкам ці распусцяць яго і шыбка плывуць, як бы і не ведаючы, куды яшчэ кінуцца. Зморацца, пасядуць на вільчыку на страсе, на дзядзькавай сяніцы – і шчабечуць белагрудыя шчабятухі, круткія, шыбкія пяюшкі-ластаўкі: «На моры была, за морам была, не бачыла такога хлапца Хамца: спіць-спіць дый падсві-і-істывае...» Ах, ужо высока сонца! Высока сонца – добры сцень даюць яблыні ў гаспадаровым садзе на грады, дзе сагнулася гаспадыня ў баразне – бацвінне на абед ламаць. Буйнае, густое парасло ў іх сёлета бацвінне. Яшчэ не абсохла тут раса, яшчэ макравы мак, – не расправіў па-дзённаму свае ляпёстачкі, аксамітавыя, чырвоныя ў добрага маку і бледна-блакітныя, з цямнейшымі плямкамі пры ложакветніку ў мака-самасейкі. Яшчэ на тых ляпёстачках павісла брыльянцістымі капачкамі слязлівая роска. Ды ўжо прабіўся скрозь лісці на сліўцы сонцаў ход – і зайграў вясёла ў тых капачках... I харашэе мак, узносячы тут і тут, густа на густым, шызым і квола-крохкім свежым сцябелейку буйныя і дробныя мачынкі і груд цвету; панік сланечнік кружэлкай жаўтацветнаю, загадзя пакутна асмягаючы. Асцярожна з-пад шурпатага лісту выкаціў свой бачок на ранішняе халадкавае сонца малады гарбуз. А гарбузінне, пазаняўшы завуголле і кожны закутачак, абходзячы, ды ўсё ж глушачы тую моркву, рэпу і цыбулю, пнецца кручанымі вусінамі на плот і жаўцее сабе бліжэй да сонейка. Бачыць яркая пчолка яго жоўты цвет – і звініць і паўзе на яго, набірае жоўтага пылу на свае бахматыя ножкі. Яшчэ не адцвіў на сонцы зялёны боб з чорна-белым цветам. Віецца фасоля з павіслымі стручкамі-лапаткамі. Пасля ранішняй расы вайстрэй пахнуць галаваценькія канапелькі. I бульбовая націна не зважае на бясконцу паспешную ў разрастанні макрыцу і на прычэплівую, заблытаную бярозку, а бялее і жаўцее, колькі можа, сваім нядужым простым цветам бульбовым. Лёгкай, светлай хмаркай вылятае дым з коміна, там і там над хатамі... А ў тых хатах святочных – дзе бліны, дзе скварачкі, а дзе і яечня на снеданне, бо не ўсе ж і асмолаўцы такія незаможнікі, каб хоць у свята не з’есці скваркі. Гуляе срэбранымі касякамі і бліскучымі зайчыкамі сонца па лавах, па застоллю і на абрусе. Яшчэ не справілася зусім ля печы гаспадыня, і стаяць некаторыя гаршкі і міскі на лаве і на судніку. Бралася ўжо месці хату, а за нечым там пабегла – уздумала яшчэ – і пакінуты галень супакойна чакае на яе пасярод падлогі. Мухі без клопату лётаюць над крошкамі па ўсёй хаце, а найболей за сталом і ля судніку, туды і назад. Часам другая зычна зазвініць з радасці, як той авадзень. Хомачка вярнуўся з начлегу і спіць, бо свята, не хапацца на работу. Тармасілі яго разы два, што блін гарачы ёсць, з ячнае мукі (блін ячны – смачны), ды адбіўся, пацмокаў трошку і ізноў заснуў. I кацянё сцёплілася ў яго пад бокам. Вось як слаўна! Праўда, збіў ён дзяругу з гарохвіны; часам моршчыцца ад сонца, сонны, адхінаецца; раскінуў рукі карослівыя, ніколі ўважна не памытыя; нагамі, пстрыкатымі ад цыпак, брыкае скрозьсоння, бо мухі – ай, што за дакучлівыя мухі! – ліпнуць, аж у рот і ў нос лезуць... Ах, што за дакучлівыя мухі! Не даюць хлопчыку спаць...
        Але ж ёсць і ў Хомчыным маленстве залаценькія дзянькі; і яму ж порскалі парасяткі на сонейку на саломцы; і яму ж галубчыкі вулькалі, а ластаўкі ў сінім, чыстым, цёплым бяздонні купаліся; цвілі ж і яму тыя добрыя і простыя макі... Ды еў жа і ён салодкія яблычкі!
        
        
* * *

        
        Восень. Уранні дзеткам не так смачна і доўга спіцца, як увесну і ўлетку. Цяпер, як толькі бліснуць па хаце, скрозь акно, яшчэ нясмелыя ранішнія сонечныя зайчыкі, дзеці ўсхопліваюцца і бягуць насустрэчу новаму дню. Босенькія выбягаюць яны з хаты на ганак і, чуючы холад у ногі, дзівяцца, зірнуўшы на стрэшку: уся яна белая – белая ад маразянага налёту. Мароз асеў на страсе. Там, дзе сонейка ўжо дастала, мароз растаў, і мокрая страха блішчыць роснымі капачкамі, а над ёю ўзнімаецца ў ядранае паветра пара, як лёгкі дымок. На двары, на саломе – тая ж маразяная бель, толькі слабейшая; вось пратапталі ўжо па ёй сцежачку да клеці і ў пуню. I жывёлу выпушчаюць цяпер у поле позна: маўчаць у хлявах каровы і авечкі, і толькі свінні рохкаюць і рвуцца на волю, каб бегчы на бульбоўнік на цэлы дзень.
        У паветры нейкая ціхая восеньская дума. Быццам віхаецца яно: ці даць сонцу распаўсюдзіцца, абагрэць зямлю, узвесяліць дзетак і ўсё жывое і нежывое, ці то ўжо прыціснуць як мае быць гэтым восенным марозам – шэранню і пусціць зіму, снег і сцюжу, бо ўсё роўна аслабела сонца – свеціць, стараецца, а не можа абагрэць, як грэла ўлетку.
        З суседскага гумна чуваць пуканне цапоў: пук-пук-пук! та-та-та! Там ужо дамалачваюць запыленыя, закураныя малацьбіты. З ціхім здаволеннем ад зробленае працы пагаядаюць яны: ці не ідуць ужо гукаць іх снедаць?
        Выкаціў Хомчын бацька калёсы на сярод двара, выпусціў аглоблі з рук, і яны брыкнуліся на зямлю. А маці сабрала большыя і меншыя кошыкі і цяжкія, з наліплаю зямлёю мяхі і ўскладае на калёсы, каб пасля снядання не марудзіць і зараз ехаць у поле капаць бульбу.
        – Бяжы, Хомачка, па каня, – кажа ён сыну.
        
        
* * *

        
        – Каня! каня! каня! – крычыць хтосьці дзесьці... Чуе Хомачка праз сон, а прачнуцца не мае сілы.
        Сніцца яму, сніцца яму... Цішэй шапочуць лазовыя лісточкі: «Прачніся, прачніся!..» Няма надзеі: спіць хлопчык, як забіты. А пара б і выспацца!
        Аднатонна звініць яму над вухам авадзень. Мятлушка з рабенькімі крыльцамі снуе над ім свае нябачныя ў паветры ўсновы.
        
        
* * *

        
        I ўжо сніцца яму, сніцца, быццам хлопам валіць снег і стогне завіруха. Зіма. Грудам сьгалюць па вуліцы хлопчыкі-вучні з торбачкамі на плячах. Гарадчанцы кідаюць снежкамі ў асмолаўцаў. Хомка ціха, але ўпорчыва ваюе за сваіх... Прыціснулі іх гарадчане, трапіў Хомка ў глыбокі сумёт, праваліўся – і тоне глыбей, глыбей... А нейкі гарадчанін шпурляе і шпурляе ў яго балючымі крамянымі снежкамі, няўпрыцям узлаваўшыся ў гульні. «За што? – са слязамі і так ціха, што нячутна і сабе самому, пытаецца Хомка. – За што?!» I глыбокая, распачлівая крыўда кроіць яму сэрца...
        
        
* * *

        
        Над ім стаіць гаспадар, і грабяльнішча са злою раз’юшанасцю стукнула па разамлелым, зняможаным, прыспаным целе.
        – За што?! – выстаўляе рукі спуджаны сосну Хомка... Усхопліваецца, цяміць... – Дзядзечка, не буду! А родненькі, не буду! Баліць!.. – галосіць бедны Хомка.
        – Яшчэ пытаешся, за што! Вось я табе спаганю сон! Ах ты, нягоднікі Гультай, батрацкая натура! Вось я табе пакажу сон!..
        
        
        
II

        
        I дзень – як дзень... Снедалі, потым хадзілі разбіваць сённяшняе і падварачваць учарашняе сена. Абедалі, потым награблі тры вазы сухога на балоце і пакачалі ў кучкі вык. Вярнуліся, потым Хомка занёс бабам на жніво гляк сцюдзёнае вады, а гаспадар раскладаў пад асеццю і падмятаў гумно. Баяліся, каб не нахмарыла, і, схапіўшы па кавалку хлеба і па кусту цыбулі, коні ў аглоблі – і затарарахалі, затарахцелі, закурылі пылам па шляху на поле па снапы.
        I дзень – як дзень... Толькі болей пільнуецца Хомачка паказаць рупнасць сваю ў рабоце, болей дагадзіць, каб забыўся гаспадар на яго сон і што спозніўся з начлегу.
        Яшчэ яны мімаездам напаілі коні ля калодзежа, і не з жолаба, а з вядра, а што засталося ў вядры, тое вылілі каню, кожны свайму, пад бруха.
        Яшчэ той галуза, што ўчапіўся быў за Хомчыны калёсы пад’язджаць, сеўшы абенаж на жэрдзь1, ухапіўшыся за наклеску, каб не зваліцца, і перабіраючы нагамі, быццам едучы, як яму хацелася, на «лі-са-пэ-це», – яшчэ ён, саскочыўшы ад Хомчынай пастрашкі пугаю, сонна пляцецца назад да свае хаты і лукава паглядае скрозь плот у чужы гарод і цераз леску ў чужы сад: ці ё хто ў будцы, ці няма нікога?
        Яшчэ доўга боўтаецца пасля іх ля калодзежа вага, а дзяўчынка з чужога поля ловіць яе паднятаю вышэй за галаву худзенькаю і цьмянаю ад сонца праваю рукою, а леваю абцірае дзіцячы пот з лобу і вачэй, шыбка і хораша нахіляючы русявую галоўку наводмах, набок. Харошая дзяўчынка! Круглы носік і шэрыя вочкі. I чырвонаю гурынаю вышываны палічкі на кашульцы. Злавіла. Закруціўшы почапку, каб не ўвалілася вядро, глыбока топіць яго з канцом вагі – і цягне сцюдзёнае-сцюдзёнае вадзіцы... Прагавіта п’е з вядра сама, прыпаўшы да яго засмяглымі вусначкамі і абліваючы няўмысля саматканую спаднічку, а тады цэдзіць у дубовую круглую біклажку. Цяжка ёй наліваць... Аблілася дужа! I сарамліва іншы раз азірнецца, ці не пройдзе міма які хлапец з гэтай чужой вёскі, – быццам таму хлопцу дужа яна ў галаве, такая малеча. Бачыце, міравыя пасрэднікі і старасвецкія каморнікі, наразаючы сялянам ад паноў зямлю, зрабілі так, каб дзяўчынка мусіла бегчы ўлетку па ваду з свайго жніўнага поля ў чужы калодзеж, бо да свайго дужа далёка.
        Яшчэ ідуць з поля нечыя дзеці, хлопчык і дзяўчынка, і нясуць наповірку, на кіі, пустыя абедачнікі-спарышы ў махрастых раскарачах. I сварацца, што заблыталіся недзе ў жыце, забавіліся ў красках на някошаным аборку, а ў іх жа яшчэ і свінням не сечана, і цялушку, выходзячы з абедам, забыліся выпусціць з пунькі на атаву і там на коліку прывязаць, каб не лезла ў капусту, бо можа паламаць і вывернуць качаны. I пакутуе цялушка ў пуні.
        Яшчэ яно быццам да вечару дужа далёка.
        Ды неўзабаве кіне сонейка над лесам чырвоныя заходнія касулі, што з прыгожага, але трывожнага святла. Сплывуцца светленькія болачкі ў бліскуча-хмарныя з краёў грудкі і вялікія сярэбраныя кучы. Асвеціцца закат ціхім, супакойным, роўным полымем – і лягуць прахалодлівыя сцені. Звалчэе троху на дарогах пыл... I пасядуць куры на шасты і дошкі пад ёмнаю і цёплаю страхою.
        I вось ужо сабака бяжыць з поля, ад жней і ад касцоў; шчэміцца скрозь няшчыльна зачыненыя дзверы ў хату – хоць жа да свінога цэбра з мешанкаю і малою скарынкаю хлеба. Эх, не да канца ты паэт, сабака! Падаў цалюткі дзень на палях, лясах і сенажацях, радуючыся хараству прыроды і сабачага жыцця. А цяпер во забыўся ты на ўсё і, падцягнуўшы, як хорт, бруха, шукаеш скарынкі хлеба ў брудным свіным цэбры, глыбока макаючы і пэцкаючы разумную сваю морду...
        
        
        ––––––––––––
        1 Ці, як кажуць у іншых мясцовасцях нашае прасторнае бацькаўшчыны, рубель.
        


Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.