|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО МОЖНА ПАГАВАРЫЦЬ І З ЖЫВЫМІ, І З МЁРТВЫМІ
|
|
|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО МОЖНА ПАГАВАРЫЦЬ І З ЖЫВЫМІ, І З МЁРТВЫМІ
"Уначы воўк у двор зайшоў. У акно вызірнула – стаіць і свеціць вачыма. Фарамі...
Я да ўсяго прывыклая. Сем гадоў жыву адна, сем гадоў, як людзі з'ехалі... Уначы, бывае, сяджу, пакуль не заднее, і думаю, думаю. I сёння ўсю ночку на ложку кручком сядзела, а пасля выйшла паглядзець, якое сонейка. Што вам я скажу? Самая справядлівая на свеце штука смерць. Ніхто яшчэ не адкупіўся. Зямля ўсіх прымае: і добрых, і злых, і грэшнікаў. А болей справядлівасці на гэтым свеце нямашака. Я цяжка і сумленна ўсё жыццё працавала. Жыла, як сумленне падказвала. А справядлівасці мне не выпадала. Бог недзе дзяліў, пакуль да мяне чарга дайшла – у яго ўжо нічога не засталося, каб мне даць. Малады можа памерці, а стары павінен... Спачатку я людзей чакала, думала – усе вернуцца. Ніхто ж навек не з'язджаў, ехалі перачакаць. А цяпер смерці чакаю... Памерці не цяжка, а страшна. Царквы няма... Бацюшка не прыязджае... Няма каму мне занесці грахі свае...
... Першы раз сказалі, што ў нас радыяцыя, дык мы думалі: гэта хвароба нейкая, хто захварэе – адразу памірае. Не, кажуць, нешта такое, што на зямлі ляжыць і ў зямлю лезе, а пабачыць няможна. Звер, можа, бачыць і чуе, а чалавек – не. А гэта няпраўда! Я бачыла... Гэты цэзій у мяне на гародзе валяўся, пакуль дождж яго не намачыў. Колер у яго такі чарнільны... Ляжыць і пераліваецца шматочкамі... Прыбегла з калгаснага поля і пайшла на свой гарод... I гэтакі шматочак сіні... а праз дзвесце метраў яшчэ адзін... Велічынёй з хусцінку, што ў мяне на галаве. Гукнула я суседцы, другім бабам, мы ўсё абабегалі. Усе гароды, поле навакол... Гектары са два... Можа, чатыры вялікія шматкі знайшлі... А адзін быў чырвонага колеру... Назаўтра пасыпаў дождж. З самай раніцы. I да абеду іх не стала. Прыехала міліцыя, а ўжо не было чаго паказваць. Толькі расказвалі. Шматкі восьтакія... (Паказвае рукамі.) Як мая хусцінка. Сінія і чырвоныя.
Мы не надта баяліся гэтай радыяцыі... Калі б мы яе не бачылі, не ведалі, дык, можа, і баяліся б, а як паглядзелі, то ўжо не так страшна. Міліцыя з салдатамі трафарэткі паставіла. У каго ля хаты, дзе на вуліцы – напісалі: семдзесят кюры, шэсцьдзесят кюры... Век жылі на сваёй картоплі, на бульбачцы, а тут сказалі – няможна! Каму бяда, каму смех... Рабіць на гародах раілі ў марлевых павязках і гумавых пальчатках... А тады яшчэ адзін важны вучоны прыехаў і выступіў у клубе, што дровы трэба мыць... Дзіва! Не чулі б мае вушы! Загадалі перамыць падкоўдранікі, прасціны, фіранкі... Дык жа яны ў хаце! У шафах і куфрах. А якая ў хаце радыяцыя? За шклом? За дзвярыма? Ты знайдзі яе ў лесе, у полі... Калодзежы пазачынялі на замок, абгарнулі цэлафанавай плёнкай... Вада "брудная"... Якая ж яна брудная, яна такая чыстая! Нагаварылі мех – не завязаць. Вы ўсе памрэце... Трэба выязджаць... Эвакуіравацца...
Пералякаліся людзі... Набраліся страху... Той-сёй давай уначы сваё дабро закопваць. I я сваё адзенне склала... Чырвоныя граматы за маю сумленную працу і капейчыну, якая ў мяне была, прыхоўвалася. Такая туга! Такая туга гняла сэрца! Каб я так памёрла, як вам праўду кажу! А тут чую, што ў адной вёсцы салдаты людзей эвакуіравалі, а дзед з бабай засталіся. Перад тым днём, як людзей падымалі, вялі ў аўтобусы, яны ўзялі кароўку і выправіліся ў лес. Перачакалі там. Адкуль такая бяда бярэцца? (Плача.) Нетрывалая наша жытка... Рада не плакаць, дык слёзы цякуць...
Во! Зірніце ў акно: сарока прыляцела... Я іх не праганяю... Хоць, часам, сарокі ў мяне і яйкі з хлеўчука крадуць. Усё роўна не праганяю. Нікога не праганяю! Учора заяц прыбягаў...
Вось калі б штодня ў хаце былі людзі. Тут непадалёку ў іншай вёсцы. Таксама баба адна жыве, я казала, каб да мяне пераходзіла. Што паможа, а што не, але хоць бы загаварыць да каго. Паклікаць... Ноччу ўсё ў мяне баліць. Ногі круціць, быццам мурашы бегаюць, гэта нервы па мне ходзяць. Дык я вазьму што ў рукі. Жменьку збожжа... I хрусь, хрусь. Нервы тады супакойваюцца... Гэта ж так я нарабілася за сваё жыццё, так нагаравалася. Усяго хапіла і нічога не хачу. Калі б памёрла, дык і адпачыла б. Як там душа, а целу спакайней будзе. I дочкі ў мяне ёсць, і сыны... Усе ў горадзе... А я нікуды адсюль не хачу! Даў Бог гады, а не даў долі. Я ведаю, што дакучае стары чалавек, дзеці патрываюць, патрываюць ды пакрыўдзяць. Радасць ад дзяцей – пакуль малыя. Нашы бабы, якія паехалі ў горад, усе плачуць. То нявестка крыўдзіць, то дачка. Вярнуцца хочуць. Мой гаспадар тут... Ляжыць на могілках... На кладах. Калі б не ляжаў тут, дык жыў бы ў іншым месцы. I я з ім. (Раптам весела.) А што ехаць? Тут добра! Усё расце, усё цвіце. Пачынаючы з казюркі да звера, усё жыве.
Я ўсё вам успомню... Ляцяць самалёты і ляцяць. Штодзень. Нізка-нізка над галовамі. Ляцяць на рэактар. На станцыю. Адзін за адным. А ў нас – эвакуацыя. Перасяленне. Штурмуюць хаты. Людзі пазачыняліся, пахаваліся. Скаціна рыкае, дзеці плачуць. Вайна! А сонейка свеціць... Я села і не выходжу з хаты, праўда, на ключ не замыкалася. Пастукалі салдаты: "Што, хазяйка, сабралася?" Пытаюся: "Сілком будзеце мне рукі і ногі звязваць?" Памаўчалі, памаўчалі і пайшлі. Маладзенькія-маладзенькія. Дзеці! Бабы на каленях перад хатамі поўзалі... Маліліся... Салдаты пад рукі адну, другую – і ў машыну. А я прыгразіла, каторы мяне зачэпіць, таго кіем агрэю. Сварылася! Моцна сварылася! Не плакала. Тады я не плакала.
Сяджу ў хаце. То крык. Крык! А то стала ціха... Аціхла. Я першым днём не выйшла з хаты...
Расказвалі: ішла калона людзей... I йшла калона скаціны. Вайна!
Мой гаспадар любіў казаць, што чалавек страляе, а Бог кулі носіць. Каму які лёс! Маладыя, што паз'язджалі, ужо ёсць што паўміралі. На новым месцы. А я з кавенькай – хаджу. Сумна стане, паплачу. Вёска пустая... А птушкі тут усялякія... Лятаюць... I лось ідзе хоць бы што... (Плача.)
Я ўсё ўспомню... Людзі паз'язджалі, а катоў і сабак пакінулі. Першыя дні я хадзіла і малака ім налівала, а сабакам па лусце хлеба давала. Яны стаялі ля сваіх двароў і гаспадароў чакалі. Чакалі людзей доўга. Галодныя каты елі агуркі... Елі памідоры... Да восені я ў суседкі касіла траву пад веснічкамі. Плот паваліўся, плот ёй прыбіла. Чакала людзей... Жыў у суседкі сабачка, звалі Жучком. "Жучок, – прашу, – калі першым людзей стрэнеш, – дык гукні мне".
Уначы сню, як я эвакуіруюся... Афіцэр крычыць: "Хазяйка, мы зараз усё будзем паліць і закопваць. Выходзь!" I вязуць мяне кудысьці, у нейкае незнаёмае месца. Няўцямнае. Гэта і не горад, і не вёска. I не зямля...
Надарылася такое... Быў у мяне харошы каток. Васька. Узімку галодныя пацукі панадзіліся – радачкі няма... Пад коўдру лезлі... Збожжа ў бочцы – дзірку прагрызлі. Дык Васька ўратаваў... Без Ваські б загінула... Мы з ім пагамонім, паабедаем. А тады Васька прапаў... Можа, агаладалыя сабакі дзе напалі і з'елі? Яны ўсё бегалі галодныя, пакуль не паўміралі, кошкі былі такія галодныя, што кацянят елі, улетку не елі, а зімой. Даруй мне, Божа! А адну бабу пацукі загрызлі... Зжэрлі. Рыжыя пацукі... Праўда ці не, а кажуць. Сноўдаюцца тут бамжы... Першыя гады дабра хапала... Сарочкі, кофты, футры... Бяры і вязі на барахолку... Нап'юцца яны, песні гарлаюць. Маць-перамаць. Адзін зваліўся з веласіпеда і заснуў на вуліцы. Раніцою дзве костачкі знайшлі і веласіпед. Праўда ці не? Не скажу. Гавораць.
Тут усё жыве. Ну, усё-ўсё! Яшчарка жыве, жаба жыве. I чарвяк жыве. I мышы ёсць! Усё ёсць! Надта ж вясною хораша. Я люблю, як бэз цвіце. Чаромха пахне. Пакуль ногі моцна трымалі, сама па хлеб хадзіла, у адзін толькі бок пятнаццаць кіламетраў. Маладой бегма туды б і назад. Прывычная. Пасля вайны мы хадзілі па насенне на Украіну. За трыццаць, за пяцьдзесят кіламетраў. Людзі па пуду насілі, а я тры. А зараз па хаце, бывае, не перайду. Старой бабе і ўлетку на печы холадна. Міліцыянеры едуць сюды, правяраюць вёску, дык мне хлеба вязуць. Толькі што яны тут правяраюць? Жыву я і каток. Гэта ўжо другі каток у мяне. Міліцыя пасігналіць, мы з ім зарадуемся. Бяжым. Яму прывязуць костачак. А ў мяне будуць пытацца: "А як бандыты заскочуць?" – "Дык чым яны ў мяне разжывуцца? Што возьмуць? Душу? У мяне толькі душа". Добрыя хлопчыкі... Смяюцца... Батарэйкі для прыёмніка прывезлі, я цяпер усё радыё слухаю. Людмілу Зыкіну люблю, але яна нешта рэдка зараз пяе. Пэўна, састарэла, як і я... Мой гаспадар любіў сказаць... Дык яшчэ казаў: скончан баль – і скрыпкі ў торбу!
Раскажу, як я катка сабе знайшла. Не стала майго Ваські... I дзень чакаю, і два... I месяц... Ну, зусім, было, я адна засталася. Няма да каго і загаварыць. Пайшла па вёсцы, па чужых садках клічу: Васька, Мурка... Васька! Мурка! Па першым часе шмат іх бегала, а пасля недзе прапалі. Знішчыліся. Смерць не выбірае... Усіх прымае зямелька... I хаджу я, і хаджу... Два дні клікала. На трэці дзень – сядзіць пад крамаю... Мы пераміргнуліся... Ён рады, і я радая. Толькі што ён слова не прамовіць. Ну, пайшлі, – прашу, – пайшлі дамоў". Сядзіць... Мяў... Я давай яго ўпрошваць: "Што ты тут будзеш адзін? Ваўкі з 'ядуць. Разарвуць. Пайшлі. У мяне яйкі ёсць, сала". От як растлумачыць? Кот чалавечае мовы не разумее, а як ён тады дацяміў, што я казала яму? Я іду паперадзе, а ён бяжыць ззаду. Мяў... "Адрэжу табе сала"... Мяў... "Будзем жыць удваіх"... Мяў... "Назаву цябе Васькам"... Мяў... I от мы з ім ужо дзве зімы перазімавалі...
Уначы прысніцца – нехта паклікаў... Суседчын голас: "Зіна!"
Памаўчыць... I зноў: "Зіна!"
Маркотна мне стане, я паплачу...
Зайду на могілкі. Мама там ляжыць... Дачушка малая... вайною ад тыфу згарэла... толькі мы занеслі яе на могілкі, закапалі, як вызірнула з-за хмарак сонейка. I свеціць-свеціць. Хоць ты вярніся ды адкапай. Гаспадар мой там... Федзя... Пасяджу ля ўсіх. Паўздыхаю. А пагаварыць можна і з жывымі, і з мёртвымі. Мне аніякай розніцы. Я і тых, і другіх чую. Калі ты адна... I калі маркота... Глыбокая маркота...
Ля самых могілак настаўнік Іван Прохаравіч Гаўрыленка жыў, ён да сына ў Крым з'ехаў. За ім – Пётр Іванавіч Міускі... Трактарыст... Стаханавец, калісьці ўсе ў стаханаўцы выбіваліся. А там далей Міша Міхалёў, ён катлы грэў на ферме. Міша памёр неўзабаве. Паехаў – і адразу памёр. За ім – дом заатэхніка Сцяпана Быхава стаяў... Згарэў! Уначы благія людзі падпалілі. Прышлыя. Сцяпан доўга не пажыў. Недзе ў Магілёўскім раёне пахаваны. Другая вайна... Столькі мы людзей страцілі! Кавалёў Васіль Макаравіч, Максім Нічыпарэнка... Я, бывае, заплюшчу вочы і хаджу па вёсцы... Ну, якая, кажу ім, тут радыяцыя, калі матылёк лятае, і чмель гудзе. I мой Васька мышэй ловіць. (Плача.)
А мая ж ты любачка, ці ж уразумела ты маю журбу? Панясеш людзям, а мяне ўжо і не будзе. Знойдуць у зямельцы... Пад карэннямі..."
Зінаіда Еўдакімаўна Каваленка, самасёлка
|
