|
МАНАЛОГ ПРА НЯМОГА САЛДАТА
|
|
|
МАНАЛОГ ПРА НЯМОГА САЛДАТА
"У самую зону я не паеду, а раней мяне вабіла... Калі буду гэта бачыць, думаць пра гэта, я захварэю і памру. Памятаеце, быў фільм "Ідзі і глядзі". Я не змагла яго даглядзець, я страціла прытомнасць. Там забівалі карову. У яе зрэнка на ўвесь экран. Як забівалі людзей, я ўжо не бачыла... Не!! Мастацтва – гэта любоў, абсалютна ў гэтым пераканана! Не хачу ўключаць тэлевізар, чытаць сённяшнія газеты. Там забіваюць, забіваюць... У Чачні, Босніі... Трачу розум, у мяне псуецца зрок. Банальнасць жаху... Сённяшнія жахі на экране страшнейшыя за ўчарашнія. Інакш ужо не страшна. Мы перайшлі рысу...
Учора еду ў тралейбусе. Сцэнка: хлопчык не ўступіў месца старому. Той яго павучае:
– Будзеш стары, табе таксама не ўступяць.
– А я ніколі старым не буду, – адказвае хлопчык.
– Чаму?
– Мы ўсе неўзабаве памром.
Вакол гаворкі пра смерць. Дзеці думаюць пра смерць. Але ж гэта тое, над чым у канцы жыцця задумваюцца, а не ў пачатку.
Я бачу свет у сцэнках... Вуліца для мяне – тэатр, дом – тэатр. Ніколі не запамінаю падзею цалкам. А ў дэталях, жэстах...
Усё пераблыталася ў маёй памяці, перамяшалася. Ці то з кіно, з газет... Ці то я гэта дзесьці бачыла, чула, падгледзела?
Бачу: брыдзе па ўтравелай вясковай вуліцы звар'яцелая ліса.
Ціхая, ласкавая. Як дзіця... Лашчыцца да здзічэлых катоў, курэй...
Ціха. I раптам сярод гэтай цішыні дзіўная чалавечая гаворка: "Гоша харошы. Гоша харошы". Гайдаецца на старой яблыні саржавелая клетка з адчыненымі дзверцамі. Хатні папугай сам з сабою размаўляе.
Навошта я гэта збіраю, назапашваю? Я ніколі не пастаўлю спектакль пра Чарнобыль, як не паставіла ніводнага спектакля пра вайну. У мяне ніколі не будзе на сцэне мёртвага чалавека. Нават мёртвага вожыка ці птушкі. У лесе падышла да сасны, нешта белае... Думала: грыбы, а гэта мёртвыя вераб'і грудкамі ўверх. Там, у зоне... Я не разумею – смерць. Я перад ёю спыняюся, каб не звар'яцець. Вайну трэба паказваць гэтак страшна, каб чалавека званітавала. Каб ён захварэў... Гэта не відовішча...
У тыя першыя дні... Яшчэ не было паказана ніводнага здымка, а я сабе ўжо ўяўляла: абрынутыя перакрыцці, разбураныя сцены, дым, бітае шкло. Кудысьці вывозяць прыціхлых дзяцей. Чароды машын. Дарослыя плачуць, а дзеці не. Яшчэ ніводнай фатаграфіі не надрукавалі... Напэўна, калі распытаць людзей, іншага вобраза апакаліпсісу ў нас няма: выбух, пажар, трупы, паніка. Як тое, што я памятаю з дзяцінства... (Замаўкае.) Але пра гэта пасля... Асобна... Здарылася нешта іншае... Гэта іншы страх... Яго не чуваць, не відаць, ні паху, ні колеру, а фізічна і псіхічна мы мяняемся. Мяняецца формула крыві, мяняецца генетычны код, мяняецца ландшафт... I што б мы ні думалі,ні рабілі... Вось я раніцою ўстаю, п'ю гарбату... Іду на рэпетыцыю... Да студэнтаў... А гэта нада мною вісіць. Як знак. Як пытанне. Мне няма з чым гэта параўнаць. З дзяцінства я памятаю штосьці зусім непадобнае...
Я бачыла ўсяго толькі адзін добры фільм пра вайну. Забыла назву. Фільм пра нямога салдата. Ён маўчаў увесь фільм. Вёз цяжарную немку, цяжарную ад рускага салдата. I нарадзілася дзіця, яно нарадзілася ў дарозе, на калёсах. Ён яго падняў на руках і трымае, і дзіця пісае на ягоны аўтамат... Мужчына смяецца... Гэта ў яго як мова, гэты ягоны смех. Ён глядзіць на дзіця, на свой аўтамат і смяецца... Канец фільма.
У фільме няма рускіх, няма немцаў. Ёсць пачвара – вайна. Але цяпер, пасля Чарнобыля, усё змянілася. I гэта таксама. Змяніўся свет, ён цяпер не выдае вечным, якім быў яшчэ нядаўна. Зямля стала маленькая. Мы пазбавіліся несмяротнасці, – вось што з намі здарылася. А па тэлевізары я бачу, як штодня забіваюць. Страляюць. Сёння страляюць людзі без несмяротнасці... Адзін чалавек забівае другога чалавека... Пасля Чарнобыля...
Штосьці вельмі цьмяна, як бы здалёк... Мне было тры гады, калі нас з мамай вывезлі ў Германію... У канцлагер... Я памятаю ўсё – прыгожае... Можа, зрок мой гэтак уладкаваны. Высокая гара... Ішоў ці то дождж, ці то снег. Велізарным чорным паўкругам стаялі людзі, ува ўсіх нумары. Нумары на чаравіках... Гэтак выразна, ярка-белай фарбай на чаравіках... На спінах... Усюды нумары, нумары... Калючы дрот. На вышцы стаіць чалавек у касцы, бегаюць сабакі, брэшуць гучна-гучна. I ніякага страху. Два немцы, адзін вялікі, тоўсты ў чорным, а другі маленькі – у карычневым касцюме. Той, які ў чорным, паказвае кудысьці рукою... З цёмнага паўкруга выходзіць чорны цень і ператвараецца ў чалавека. Немец у чорным пачынае яго біць...
Памятаю высокага прыгожага італьянца... Ён увесь час спяваў...
У мяне былі эцюды пра вайну. Я спрабавала. Нічога не атрымалася. Я ніколі не пастаўлю спектакль пра вайну. Ён у мяне не атрымаецца.
У чарнобыльскую зону мы павезлі вясёлы спектакль "Дай вады, калодзеж". Казку. Прыехалі ў райцэнтр Хоцімск. Там ёсць сіроцкі дом, для дзяцей-сірот. Іх нікуды не вывезлі.
Антракт. Яны не пляскаюць. Не ўстаюць. Маўчаць. Другое аддзяленне. Скончыўся спектакль. Зноў не пляскаюць. Не ўстаюць. Маўчаць.
Мае студэнты ў слёзы. Сабраліся за кулісамі: што з імі? Потым мы зразумелі: яны верылі ва ўсё, што адбывалася на сцэне. Там увесь спектакль чакаюць цуду. Звычайныя дзеці, хатнія дзеці, разумелі, што гэта – тэатр. А гэтыя чакалі цуду...
У нас, у беларусаў, ніколі не было вечнага. Мы не мелі нават вечнай зямлі, увесь час яе нехта забіраў, змятаў нашы сляды. I мы не маглі жыць вечным, як у Старым запавеце напісана: гэты нарадзіў таго, а той таго. Мы не ведаем, што з гэтым вечным рабіць, мы не ўмеем з ім жыць. Не здатныя яго асэнсаваць. А яно, нарэшце, даравана нам. Наша вечнае – гэта Чарнобыль. Вось яно ў нас з'явілася... I мы? Мы смяёмся... Людзі спачуваюць чалавеку, у якога згарэла хата, хлеў... Усё згарэла... А ён у адказ: "Ну, а затое колькі ж мышэй ляснула!" – і шапку аб падлогу. У гэтым увесь ён – беларус!
А нашы багі не смяюцца. Нашы багі – пакутнікі. Гэта ў старажытных грэкаў былі смяшлівыя багі, вясёлыя. А што, калі фантазіі, сны, анекдоты, – гэта таксама тэксты? Пра тое, хто мы? Але мы не ўмеем іх чытаць... Я паўсюль чую адну мелодыю... Яна доўжыцца-доўжыцца... Не мелодыя, не песня, а галашэнне. Гэта запраграмаванасць нашага народа на любую бяду. А шчасце? Шчасце – рэч часовая, нечаканая. Народ кажа: "адна бяда – не бяда", "ад бяды кіем не адаб'ешся", "што ні мах, то ўсё бяда па зубах", "не да каляды, калі поўная хата бяды". Акрамя пакут, у нас нічога іншага няма. Няма іншай гісторыі, няма іншай культуры...
А мае студэнты кахаюцца, раджаюць дзяцей. Але яны ў іх ціхія, слабыя. Пасля вайны я вярнулася з канцлагера... Выжыла... Тады трэба было толькі выжыць. Я магла замест вады есці снег, улетку не вылазіць з рэчкі, ныраць па сто разоў. Іхнія дзеці не могуць есці снег. Нават самы чысты, самы белы снег..."
Лілія Міхайлаўна Кузьмянкова,
выкладчык Магілёўскага культпрасветвучылішча,
рэжысёр
|
