|
ТРЫ МАНАЛОГІ ПРА ДАЎНІ СТРАХ
|
|
|
ТРЫ МАНАЛОГІ ПРА ДАЎНІ СТРАХ
Сям'я К-вых. Маці і дачка. I мужчына, што не абазваўся ні словам (даччын муж).
Дачка:
– Я спачатку дзень і ноч плакала. Хацелася ппакаць і гаварыць... Мы з Таджыкістана, з Душанбе... Там – вайна...
Мне пра гэта няможна... Я дзіцятка чакаю, я – цяжарная. Але я вам раскажу... Заходзяць днём у аўтобус з праверкай пашпартоў... Звычайныя людзі, толькі з аўтаматамі... Паглядзяць дакументы і выштурхоўваюць з аўтобуса мужчын... I тут жа, ля дзвярэй... Страляюць... Нават не адводзяць нікуды... Я ніколі б сама не паверыла. А я гэта бачыла... Бачыла, як вывелі двух мужчын, адзін зусім малады, прыгожы, ён ім нешта крычаў. Па-таджыкску, па-руску... Крычаў, што ў яго жонка нядаўна нарадзіла, што трое малых дзяцей дома. А яны толькі смяяліся, таксама маладыя, зусім маладыя. Звычайныя людзі, толькі з аўтаматамі. Ён упаў... Ён ім красоўкі цалаваў... Усе маўчалі, увесь аўтобус. Толькі ад'ехалі: та-та-та... Баялася азірнуцца... (Плача.)
Мне пра гэта нельга... Я дзіцятка чакаю... Але я вам раскажу... Аб адным прашу: не называйце маё прозвішча, а імя – Святлана. У нас там сваякі засталіся... Іх заб'юць... Я раней думала, што ў нас ніколі ўжо вайны не будзе. Вялікая краіна, любімая. Самая моцная! Раней нам гаварылі, у савецкай краіне, што мы бедна жывём, сціпла, бо прайшла вялікая вайна, народ пацярпеў, затое цяпер у нас магутная армія, нас ніхто не зачэпіць. Не пераможа! А мы сталі страляць адзін у аднаго... Цяпер не такая вайна, як раней, як дзед успамінаў, ён да Германіі дайшоў, цяпер сусед страляе ў суседа, хлопчыкі разам у школе вучыліся, і яны забіваюць адзін аднаго, гвалцяць дзяўчатак, з якімі ў школе побач сядзелі. Усе павар'яцелі...
Нашы мужы маўчаць. Мужчыны тут маўчаць. Яны вам нічога не скажуць. Ім крычалі ўслед, што яны, як жанчыны: уцякаюць. Баязліўцы! Радзіму прадаюць. А дзе іх віна? Хіба гэта віна, што не можаш страляць? У мяне муж – таджык, яму трзба было ісці на вайну і забіваць. А ён: "Паедзем-паедзем. Я не хачу на вайну. Мне не патрэбен аўтамат". Там ягоная зямля, а ён паехаў, бо не хоча забіваць другога таджыка, такога, як і ён сам. Але яму тут самотна, там родныя браты ваююць, аднаго ўжо забілі. Там ягоная маці жыве. Сёстры. Ехалі мы сюды ў душанбінскім цягніку, вокны павыбіваны, халадэча, вагоны не грэюць, страляць не стралялі, але па дарозе ў вокны каменне шпурлялі, шыбы разбівалі: "Рускія, прэч адсюль! Акупанты! Хопіць нас рабаваць!" А ён жа таджык, і ён усё гэта чуў. I дзеці нашы чулі. Дзяўчынка ў нас вучылася ў першым класе, яна была закаханая ў хлопчыка. Таджыка. Прыходзіць са школы: "Мама, а хто я – таджычка ці руская?" Ёй не растлумачыць...
Мне пра гэта няможна... Але я вам раскажу... У іх памірскія таджыкі ваююць з кулябскімі таджыкамі. Яны – усе таджыкі, у іх адзін Каран, адна вера, але кулябцы забіваюць памірцаў, а памірцы забіваюць кулябцаў. Спачатку яны на плошчы збіраліся, крычалі, маліліся. Я хацела зразумець, я таксама туды пайшла. Спытала ў старых: "Супраць каго вы выступаеце?" Яны адказалі: "Супраць парламента. Нам сказалі, што гэта вельмі благі чалавек – Парламент". Пасля плошча апусцела і сталі страляць. Неяк адразу стала іншая краіна, незнаёмая. Усход! А датуль нам здавалася, што жывем на сваёй зямлі. Па савецкіх законах. Там столькі рускіх магіл засталося, а на іх няма каму плакаць... Жывёлу пасвяць на рускіх могілках... Коз... Рускія старыя на сметніках бадзяюцца, падбіраюць.
Працавала ў раддоме, медсястрой. Начное дзяжурства. Жанчына раджае цяжка, крычыць... Прыбягае санітарка... У нестэрыльных пальчатках, у нестэрыльным халаце... Што здарылася? Што!! Каб у такім выглядзе ў радзільную залу?! "Дзяўчаткі, бандыты!" А яны ў чорных масках, са зброяй. I адразу да нас: "Дай наркотыкі! Дай спірт!" – "Няма наркотыкаў, няма спірту!" Урача да сцяны – давай! I тут жанчына, што раджала, з палёгкаю закрычала. Радасна. I дзіцятка заплакала, яно толькі-толькі з'явілася... Я над ім схілілася, я нават не запомніла – хто гэта нарадзіўся: хлопчык ці дзяўчынка? У яго яшчэ ні імя, анічога. I гэтыя бандыты да нас: хто яна – кулябка ці памірка? Не хлопчык ці дзяўчынка, а кулябка ці памірка? Мы – маўчым... А гэтыя равуць: "Хто яна?!" Мы – маўчым. Тады.яны хапаюць гэтае дзіцятка, яно, можа, мінут пяць-дзесяць усяго і пабыло на гэтым свеце, і выкідваюць у акно... Я медсястра, я неаднойчы бачыла, як паміраюць дзеці... А тут... Мне гэта няможна ўспамінаць... (Плача.) Як жыць? Як пасля гэтага раджаць? (Плача.)
Пасля таго выпадку, у раддоме, у мяне экзема на руках высыпала. Вены набраклі... I такая абыякавасць... Не хацелася ўставаць з пасцелі... (Плача.) Падыду да бальніцы і назад паварочваю. А я ўжо сама дзіцятка чакала... Не магла там раджаць... Прыехалі сюды... У Беларусь... У Нароўлю... Ціхі гарадок, маленькі... I больш ні аб чым не пытайцеся... Я вам усё распавяла...(Плача.) Пачакайце... хачу, каб вы ведалі... Я Бога не баюся... Я чалавека баюся... Па першым часе мы пыталіся: "Дзе тут у вас радыяцыя?" – "Дзе стаіце, там радыяцыя". Дык гэта ж уся зямля?! (Плача.) Процьма дамоў пустуючых... Людзі выехалі... Ім страшна...
А мне тут не так страшна, як там. Мы засталіся без радзімы, мы – нічые. Немцы ўсе выехалі ў Германію, татары, як ім дазволілі, у Крым, а рускія нікому не патрэбны. На што ім спадзявацца? Чаго чакаць? Расія ніколі не ратавала сваіх людзей, бо вялікая, бязмежная. Праўду кажучы, я і не адчуваю, што мая радзіма – Расія, мы выхоўваліся па-іншаму: наша Радзіма – Савецкі Саюз. Вось і не ведаеш цяпер, як душу ўратаваць? Ніхто не шчоўкае тут затворам, – ужо добра. Нам тут дом далі, мужу – работу. Напісала ліст сваім знаёмым, яны ўчора таксама прыехалі. Назусім. Прыехалі ўвечары і баяліся выйсці з вакзала, дзяцей не пускалі, сядзелі на сваіх чамаданах. Чакалі раніцы. А пасля бачаць: людзі ходзяць па вуліцах, смяюцца, кураць... Ім паказалі нашу вуліцу, правялі да самага нашага дома. Яны не маглі ачомацца, дайсці да памяці, бо там мы адвыклі ад нармальнага жыцця, ад звычайнага. А раніцою яны схадзілі ў гастраном, убачылі масла, смятану, і там жа, у магазіне – гэта яны ўсё нам самі расказвалі – купілі пяць бутэлечак вяршкоў і тут жа іх выпілі. На іх глядзелі, як на ненармальных... А яны ні вяршкоў, ні масла два гады не бачылі. Там хлеба не купіш. Там – вайна... Гэта нельга давесці чалавеку, які сёння вайны не бачыў...
У мяне там душа была мёртвая... Каго б я там нарадзіла з мёртвай душой? Тут людзей мала... Дамы пустыя... Жывём пад лесам... Я баюся, калі шмат людзей. Як на вакзале... Як на вайне... (Заплакала наўзрыд і замоўкла.)
Маці:
– Толькі пра вайну... Толькі пра вайну магу гаварыць... Чаму сюды прыехалі? На чарнобыльскую зямлю? Бо адсюль нас ужо не выганяць. З гэтай зямлі. Яна ўжо нічыйная, Бог яе забраў... Людзі яе пакінулі...
У Душанбе была я намеснікам начальніка вакзала, і быў яшчэ адзін намеснік, таджык. Нашы дзеці разам раслі, вучыліся, мы сядзелі за адным святочным сталом: Новы год, Першамай... Разам пілі віно, плоў елі. Ён да мяне звяртаўся: "Сястра. Сястрычка. Мая руская сястра". І от ён падыходзіць, а мы сядзелі ў адным кабінеце, спыняецца перад маім сталом і крычыць:
– Калі ты, нарэшце, у сваю Расію пакоцішся? Гэта – наша зямля!
У тую хвіліну я думала, што мой розум не вытрывае. Падскочыла да яго:
– Куртка на табе адкуль?
– Ленінградская, – адказаў ад нечаканасці.
– Скідай рускую куртку, гад! – зрываю з яго куртку. – Адкуль шапка? Хваліўся, што з Сібіры прыслалі! Здымай шапку, гад! Сарочку давай! Штаны! Іх на маскоўскай фабрыцы шылі! Яны таксама рускія!
Да трусоў бы распранула. Здаравіла мужчына, я яму па плячо, а тут аднекуль сіла ўзялася, усё б з яго здзёрла. Вакол ужо людзі сабраліся. Ён крычыць:
– Адыдзіся ад мяне, вар'ятка!
– Не, аддавай усё маё, рускае! Я ўсё сваё забяру! – Я сапраўды ледзь не звар'яцела. – Шкарпэткі здымай! Чаравікі!
Працавалі мы днём і ноччу. Саставы ідуць перапоўненыя – уцякаюць людзі... Шмат рускіх людзей кранулася з месца... Тысячы! Дзесяткі тысяч! Сотні! Яшчэ адна Расія. Адправіла я ў дзве гадзіны ночы маскоўскі цягнік, засталіся ў зале дзеці з горада Курган-Цюбе, не паспелі на маскоўскі. Я іх зачыніла, я іх схавала. Падыходзяць да мяне двое. З аўтаматамі.
– Ой, хлопцы, што вы тут робіце? – А ў самой сэрца закалацілася.
– Сама вінавата, у цябе ўсе дзверы насцеж.
– Я цягнік адпраўляла. Не паспела зачыніць.
– Што там за дзеці?
– Гэта нашы, душанбінскія.
– А можа, яны з Кургана? Кулябскія?
– Не-не. Нашы.
Пайшлі. А калі б адчынілі залу? Яны б усіх... I мне заадно – кулю ў лоб! Там адна ўлада – чалавек са стрэльбай. Пасадзіла раніцою дзяцей на Астрахань, загадала, каб іх везлі, як кавуны, дзвярэй не адчынялі. (Спачатку маўчыць. Пасля доўга плача.) Хіба ёсць што-небудзь страшнейшае за чалавека? (Зноў замаўкае.)
Ужо, як тут ішла па вуліцы, праз кожную хвіліну азіралася. Мне здавалася, што нехта за спіною напагатове... Чакае. Дня там не мінала, каб я пра смерць не думала... Заўсёды з дому ва ўсім чыстым выходзіла – у вымытай блюзцы, спадніцы, у чыстай бялізне. А раптам заб'юць. Цяпер па лесе хаджу адна і нікога не баюся. Людзей у лесе няма, ніводнага чалавека. Іду, прыгадваю: ці то было ўсё тое са мною, ці то не? Іншым разам паляўнічага напаткаеш: са стрэльбай, сабакам і дазіметрам. Гэта таксама людзі са зброяй, але не такія, яны за чалавекам не ганяюцца, Страляніну пачую, ведаю, што па варонах страляюць ці зайца гоняць. (Маўчыць.) Таму мне тут не страшна... Я не магу баяцца зямлі, вады.. .Я чалавека баюся... За сто долараў на рынку ён там купляе аўтамат...
Я ўспамінаю хлопца. Таджыка... Ён гнаўся за другім хлопцам... За чалавекам гнаўся!! Як ён бег, як дыхаў, я адразу зразумела, што ён хоча забіць... Але той схаваўся... Уцёк... I вось гэты вяртаецца, ідзе міма мяне і кажа: "Маці, дзе тут можна вады папіць?" Будзённа гэтак пытаецца, быццам нічога такога не было. У нас на вакзале бачок з вадой стаяў, я яму паказала. I от гляджу яму ў вочы і гавару-гавару: "Чаго вы адзін за адным ганяецеся? Навошта забіваеце?" I яму быццам нават сорамна стала. "Ну, маці, ты давай цішэй". А калі яны разам усе, яны іншыя. Было б іх трое ці хоць бы яны ўдвух, паставілі б мяне да сцяны. З адным чалавекам яшчэ можна гаварыць...
З Душанбе прыехалі ў Ташкент, а далей трэба – у Мінск. Няма білетаў – і ўсё! У іх хітра ўсё, пакуль у лапу не дасі, у самалёт не сядзеш, бясконцыя прыдзіркі – то да вагі, то да аб'ёму: гэтага няможна, гэта выкінь. Два разы на вагі ганялі, ледзь датумкала, грошы ўпіхнула... "Вось гэтак бы даўно, а то спрачаецца тут". Як усё проста! Кантэйнер у нас – дзве тоны, прымусілі разгрузіць. "Вы едзеце з гарачай кропкі, можа, зброю вязеце? Анашу?" Двое сутак тузалі. Я пайшла да начальніка і ў ягонай прыёмнай пазнаёмілася з добрай жанчынай, яна мяне ацверазіла: "Нічога вы тут не даможацеся, а будзеце патрабаваць справядлівасці, ваш кантэйнер выкінуць у полі і разрабуюць тое, што вы прывезлі". Ну, што рабіць? Ноч не спалі, разгрузіліся, што там у нас: транты, матрацы, стары халадзільнік, два мяхі кніг. "Вы, напэўна, каштоўныя кнігі вязеце?" Пасмяяліся. "А колькі ў вас халадзільнікаў?" – "Адзін, ды і той нам разбілі". – "Чаму не ўзялі дэкларацыю?" – "Адкуль жа нам было ведаць? Мы першы раз з вайны едзем..."
Хаджу па лесе, думаю. Нашы ўсе ля тэлевізара сядзяць: як там? Што там? А я не хачу.
Было жыццё... Зусім іншае жыццё... Я там лічылася вялікім чалавекам, ёсць у мяне вайсковае званне – падпалкоўнік чыгуначных войск. Тут сядзела беспрацоўнай, пакуль не ўладкавалася прыбіральшчыцай у гарсавеце. Падлогу мыю... Мінулася жыццё... А на другое ў мяне ўжо няма сілы... Адны нас тут шкадуюць, іншыя незадаволены: "Бежанцы бульбу крадуць. Начамі выкопваюць". У тую вайну, мая мама ўспамінала, людзі больш адно аднаго шкадавалі. Нядаўна пад лесам каня здзічэлага знайшлі. Дохлага. У другім месцы – зайца. Яны былі не забітыя, а дохлыя. З-за гэтага ўсе занепакоіліся. А знайшлі мёртвага бамжа, неяк непрыкметна прайшло. Чамусьці да мёртвага чалавека людзі ўсюды прывыклі..."
Лена М. – з Кіргізіі. На парозе дома, як для фатаграфавання, побач з ёю сядзелі яе пяцёра дзяцей і кот Мяцеліца, якога яны з сабой прывезлі.
"Мы ехалі, як з вайны... Ухапілі рэчы, кот за намі да вакзала ішоў след у след, ката забралі. Ехалі цягніком дванаццаць сутак, апошнія два дні заставалася ў нас толькі капуста кіслая ў слоіках і кіпень. Хто з ломам, хто з сякерай, хто з малатком дзяжурылі ля дзвярэй. Скажу вам, як... Аднае начы на нас напалі бандыты. Ледзь не забілі. За тэлевізар, за халадзільнік цяпер могуць забіць. Мы ехалі, як з вайны, хоць у Кіргізіі, дзе мы жылі, пакуль не страляюць. Была разня, дзікунская, яшчэ пры Гарбачове ў горадзе Ош... Кіргізаў з узбекамі... Неяк яно заціхла... Але нешта яшчэ ў паветры адчуваецца... На вуліцах... Скажу вам, як страшна... Ну, мы рускія, з намі ясна, але і самі кіргізы гэтага баяцца... У іх чэргі па хлеб, вось яны і крычаць: "Рускія, вымятайцеся дамоў! Кіргізія – для кіргізаў!" – і выкідваюць з чаргі. I яшчэ нешта па-кіргізску, ну, нешта такое, што, маўляў, ім самім хлеба не хапае, а трэба нас карміць. Я іхнюю мову кепска разумею, вывучыла некалькі слоў, каб на рынку патаргавацца, купіць што-небудзь.
У нас была Радзіма, цяпер яе няма. Хто я? Мама – украінка, тата рускі. Нарадзілася і вырасла ў Кіргізіі, выйшла замуж за татарына. Хто мае дзеці? Якая ў іх нацыянальнасць? Мы ўсе перамяшаліся, наша кроў перамяшалася. У пашпарце ў мяне і ў дзяцей запісана – рускія, а мы – не рускія. Мы – савецкія! Але той краіны, дзе я нарадзілася, няма. Няма і таго месца, што мы называлі радзімай, ні таго часу, які таксама быў нашай радзімай. Мы цяпер, як пералётныя птушкі. У мяне пяцёра дзяцей: старэйшы сын – у восьмым класе, малодшая дзяўчынка – у дзіцячым садку. Я іх сюды прывезла. Нашай краіны няма, а мы – ёсць.
Я там нарадзілася, вырасла. Будавала завод, рабіла на заводзе. "Едзь туды, дзе твая зямля, а тут усё наша". Нічога не далі ўзяць, акрамя дзяцей. "Тут усё наша". А дзе маё? Уцякаюць людзі. Едуць. Усё рускія людзі. Савецкія. Яны нідзе не патрэбныя... Іх ніхто не чакае...
А я калісьці шчаслівая была. Усе мае дзеці з любові... Я іх там раджала: хлопчык, хлопчык, хлопчык, пасля – дзяўчынка, дзяўчынка. Больш гаварыць не буду... Плакаць пачну... (Але дадае яшчэ некалькі слоў.) Мы будзем жыць у Чарнобылі. Цяпер тут – наш дом... Чарнобыль – наш дом, наша радзіма... (Знячэўку ўсміхаецца.) Птушкі тут такія, як і паўсюль. I помнік Леніну стаіць... (І ля весніцаў, ужо развітваючыся.) Ранічкою ў суседнім доме стукаюць малаткамі, дошкі з акон адбіваюць. Страчаю жанчыну: "Адкуль вы?" – "З Чачні". Нічога не кажа, толькі плача...
У мяне людзі пытаюцца... Здзіўляюцца... Адзін дык у вочы спытаў: "Прывезла б ты дзяцей туды, дзе чума ці халера?" Дык гэта ж чума і халера... А гэтага страху, пра які тут гавораць, я не ведаю. Няма яго ў маёй памяці..."
|
