РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Танк
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Дзённікі
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1950
1950
        
29.ІХ
        
        Вярнуўся з Жабінкі, дзе сустракаўся з выбаршчыкамі. Заўтра агульнагарадскі літаратурны вечар. Канца няма ні вечарам, ні выступленням. Пімен збіраецца ў Мазыр. Мо і я з ім паеду, а то так і не пабачу першабытнага Палесся, якое збіраюцца нашы трунары-меліяратары асушыць.
        Перабіраючы свае паперы, знайшоў урывак калісьці пачатай паэмы пра Мяцеліцу, адзін фрагмент якой быў змешчаны ў зборніку «Каб ведалі», а другі (яшчэ раней) у новабеліцкай газеце, якую рэдагаваў I. Матыль. На ўсякі выпадак перапішу яго:
        
На бойкай дарозе Дубяга
Сядзібу сваю збудаваў.
Ні немец, ніякі бадзяга
Бяздомны яе не мінаў.
Заўсёды хто-небудзь заедзе
Знарок, незнарок уначы
Даць коням сваім адпачыць,
Ці з’едуцца, часам, суседзі.
Адных сюды вабіць спачыць,
Гарэліцы чарка, другіх –
Хлапцоў, дзецюкоў маладых –
Сама гаспадыня Крыстына.
Крыстына! Крылатыя бровы,
Гаручыя вочы зарой.
Сама – арабіна ў дуброве,
Расцвіўшая ранняй вясной.
Каму скажа слова ці гляне,
Ці ветліва чарку падасць, –
Развеецца сум і бяда,
Цвярозы становіцца п’яным,
А п’яны забудзе пра чарку,
Загледзеўшыся на яе.
Скупы і той кіне свае
Пад ногі чырвонцы і маркі.
 
Ды што ёй – багацце! Дубяга
Нямала за гэту вайну
Нажыўся, гандлюючы брагай,
А мо – і людзьмі. Не адну
Гісторыю апавядалі
Зайздросных людзей языкі,
Што, быццам, з нячыстай рукі
Дубягу ў жыцці шанцавала.
Ды мала хто гэтаму верыў.
Сасновае хаты трысцень
I сёння быў повен гасцей,
Аж не зачыняліся дзверы.
Шум, рогат вясёлы, бяседа
Падвыпіўшых баб, дзецюкоў,
Балюе Мяцеліца Хведар,
З абозу уцёкшы дамоў.
– Гэй, што там заснулі цымбалы?
Скупішся, Дубяга, дарма.
Ты думаеш, грошай няма,
Што ставіш гарэліцы мала.
За ўсіх заплачу я сягоння.
Не думай, што бедзен стаў я,
Што спалена хата мая
I попел развеян сцюдзёны.
Бацькоў маіх закатавалі,
Укінулі немцы ў агонь,
Братоў у няволю пагналі
На здзекі, на смерць у палон.
Ты дзівішся, што я не плачу,
Памінкі спраўляючы ім?
Слязьмі не паможаш зусім.
I памяць адзначу іначай –
Іначай, каб вораг век помніў,
Як гром нашай помсты гучыць,
Каб нават і вам, скрыпачы,
Было што ў напевах успомніць.
Як на безгалоўе гуляюць
Суседзі Мяцеліцы, аж
Не чутна, як бура спявае,
Грымяць аканіцы падчас.
 
Адзін толькі Грышка Суніца
Мяцеліцу хоча уняць:
– Не тут табе, Хведар, гуляць.
Не тут бы на катаў гразіцца!
Народ назбіраўся ўсялякі.
Прыгледзься: хто свой, хто ые свой,
Угадай, хто п’е разам з табой:
Ці друг, ці фашысцкі сабака. –
Не слухае Хведар. Ён сочыць,
Як вецер «лявоніху» ўзняў,
Натоўп каляровы, дзявочы
Барвовым патокам пагнаў.
Здавалася, што пад нагамі
Кранулася з месца гуляць
Падлога і столь і зямля
З палямі, лугамі, лясамі.
I ў танцы там чулася сіла,
Якую нічым не спыніць,
Якая агнём бліскавіц
Грымела, звінела, сляпіла.
Задумаўся Хведар. Успомніў
Бацькоў і Марыну сваю,
З ёй першую стрэчу над Нёмнам.
Зара. Плытагоны пяюць.
– Паслухай, паедзем, дзяўчына,
У дальні, няведамы край! –
Яна ж – уцякае: – Бывай!
Ён следам бяжыць за Марынай.
I смех іх шчаслівы і дружны
У сонцы плыве над ракой.
Iвецер, пахучы смалой,
Спалоханых кнігавак кружыць.
– Сумуеш, Мяцеліца, нешта, –
Гаворыць Крыстына, – адзін
Сядзіш за сталом без нявесты
I нат на мяне не глядзіш.
Мо не даспадобы каралі,
Ці ў косах маіх грабяні
Не ярка гараць на агні?
Ці я непрыгожая стала?
 
– Каб бура цябе падкаціла
Крыху, маладзіца, раней.
Мо сонца навек азарыла б
Дарогу жыццёвую мне.
А сёння, ледзь вочы заплюшчу,
Ўсё бачу нямецкі цягнік
Нясецца і ночы і дні
На Захад, праз цёмныя пушчы.
I чую: даносіцца голас –
Малітва палонных людзей,
Каб сосны радзімы хутчэй
Ляглі пад жалезныя колы.
Каб крыгі ламаючы, рэкі
Цягнік памаглі іх спыніць,
Парваўшы масты да граніц,
Ў няволю пралёгшыя рэйкі.
I я не спачну, маладзіца,
Вярну я братоў, або не,
Але я па ўсёй старане,
Здаецца, прайду навальніцай.
Вось і гаспадар падыходзе.
Садзіся, Дубяга, а лепш,
Калі ты яшчэ прынясеш
Гарэлкі... – Не, піць ужо годзе!
Нявесел Дубяга. Садзіцца.
Грызе яго зайздрасць і злосць:
– Хацеў бы я перш разлічыцца
За тое, што выпіта, госць.
З-пад шапкі ўглядаецца хітра
I комкае грошы ў руках,
Якія з свайго капшука
На сподак Мяцеліца вытрас.
– Лічы іх, лічы іх, Дубяга, –
Яны не спатрэбяцца нам.
А мала – дык світку аддам
За ўсю перапітую брагу.
– Цану ўсяму ведаць не шкодзе,
Ды толькі без грошай цяпер
Не многа ахвотнікаў знойдзеш
Цябе частаваць напавер.
399Ды, можа, і світка чужая.
А пару сот нейкіх рублёў
Хай нехта заложыць з сяброў,
Калі ж у цябе не хапае.
А світка нашто мне. Насі ты
Яе на здароўе. Крысо,
Як рэшата, свеціцца ўсё.
Знаць, кулямі недзе прабіта. –
Але, як на тое, пустымі
Кішэні былі і ў сяброў.
У Бортніка, і у Трахіма,
Ў Суніцы, і у рыбакоў,
Дарма яны ператрасалі
Ватоўкі свае, пінжакі,
З якіх нават і медзякі
Апошнія ўсе прагулялі.
Аж змоўклі музыкаў цымбалы
I гоман нястрымнай гульні,
Ў напружанай цішыні
Усе навальніцы чакалі.
Ды неспадзявана Крыстына
Ўмяшалася: – Ну і нашто,
Дубяга, ты так негасцінна
З суседзямі дзеліш свой стол?
Калі ўжо табе, нарэшце,
З іх хочацца грошы спагнаць,
Пашто псуць забаву, вось на
З рукі мой бурштынавы персцень!
I рогат пачуўся у хаце.
Смяяліся ўсе, хто быў,
Усе, хто гуляў і піў
I мог на нагах трымацца.
I толькі ухмылка ліхая
На вуснах Дубягавых, як
Маланка, прарэзала краем.
Накінуўшы зрэбны пінжак,
Ён – насцеж – нагою дзверы
Двухстворкавыя расчыніў,
Нахмураны, моўчкі пабрыў
У змрок лістападаўскі, шэры.
 
Пабрыў без аглядкі, нібыта
Нікога не бачыў кругом.
Не чуў нат як звалі яго;
– Вярніся, Дубяга, куды ты?
– Пашто клапацішся, Крыстына?
Не згубіцца суджаны твой.
I зноў жа: цябе не пакіне
Адну баляваць з грамадой. –
Смяяліся хлопцы. Ды толькі
Адчула Крыстына: не так
Дубяга, уздзеўшы пінжак,
Пайшоў з сваёй хаты, з пасёлка.
Хаця б ён бяды не наклікаў
Або не данёс на каго.
Нядобрае нешта яго
Пагнала па замеці дзікай.
– Мо лепш табе, Хведар, пакінуць
Кампанію гэту, пайсці
I недзе надзейны прыпынак
Да часу, хоць нанач знайсці.
Хацеў не паслухацца. Ведаў,
На полі буран, і не мог
Не ўстаць, не пайсці за парог
Услед за Крыстынаю Хведар.
– Куды мяне гоніш, бадзягу?
– Не ведаю. Толькі хутчэй
Пакінь гэту хату, гасцей,
Пакуль не вярнуўся Дубяга.
Ён з зайздрасці згубіць і здрадзіць.
Не соладка з ім у жыцці.
Сама я, Мяцеліца, рада
З табой у завею пайсці.
I Хведар адчуў на хвіліну
Абдымак яе, як у сне,
I праз узмяцелены снег
Гарачыя вусны Крыстыны.
З сяней, як з расчыненай борці,
Даносіўся гул і звінеў,
Як замяць у полі, напеў
У полі самотны воўчы.
401Ён то заміраў, то ізноўку
Ў імгле беспрасветнай блудзіў,
Пакуль не згубіўся, не змоўкнуў
Сярод узмяцеленых ніў.
Куды ў гэту лютую поўнач
Мяцеліца Хведар ішоў?
Не бачыў ні хат, ні агнёў.
Ды сёння яго усё роўна
Нідзе і ніхто не чакае.
Ён стаў, аглянуўся кругом
I ўбачыў: слядамі яго
Хтось крочыць за ім, даганяе.
Хто гэта? Крыстына ці, можа,
Дубяга чапляецца зноў?
I Хведар рукой асцярожна
Намацаў за пазухай нож.
– Каго там нясе навальніца? –
Аклікнуў і тут жа пазнаў
I голас, які адказаў,
I рослую постаць Суніцы.
– Даўно я іду тваім следам.
Баяўся, каб недзе адзін
Не збіўся ты, не заблудзіў.
Куды ж ты направіўся, Хведар?
Нашто табе вобмацкам дзесьці
Блукаць сярод гэтых палёў.
Я ведаю, знойдзецца месца
Каля партызанскіх кастроў,
Дзе стрэнеш сяброў ты нямала,
Якія заўсёды з табой
Падзеляць і радасць і боль,
Як чорствага хлеба кавалак.
На выгладжаных касагорах
Сінеў напярэдадні лёд.
Дарога вяла на усход
Праз цёмныя пушчы, азёры,
Праз спаленых сёлаў руіны
I свежых магіл курганы...
Цяжкая дарога краіны,
Глухая дарога вайны.
        
        
30.ІХ
        
        Не ведаю, чаму я не закончыў гэту паэму, напісаўшы дзве часткі: «Уцёкі» (1945 г.) і сцэну ў Дубягі. Першая частка напісана шасцірадковай страфой, у якой рыфмуюцца ў несустраканым мною спалучэнні рыфмаў мужскіх, жаночых і дактылічных.
        
Трэція суткі Мяцеліца
Едзе з нямецкім абозам
I падганяе каня.
Снег замятае аселіцы.
Скрыпкай галосяць палоззі, –
Нечым іх плачу суняць...
        
        
7.ХІ
        
        Дождж. Нат не было дэманстрацыі. Учора хадзіў на прэм’еру «Пяюць жаваранкі». Мне здаецца, што п’еса гэта К. Крапіве не ўдалася, хоць яе ўсе хваляць. Увесь вечар правёў у Лыньковых. Калі вяртаўся дамоў, пачаў падаць снег, які прыгасіў святочны настрой. Цікава, што мяне часта наведвае пачуццё адзіноцтва. Адкуль яно?
        
        
9.ХІ
        
        Неба як заштрыхована аблокамі. Не ведаю, што я рабіў бы, каб не захапіла мяне паэзія, якая ў любых умовах дае максімум свабоды. Мы агітуем пісьменнікаў пісаць на індустрыяльныя тэмы, але як пра гэта пісаць оды, калі сучасная індустрыя робіць немагчымым жыццё на зямлі. Але галоўнае – усе пра гэта ведаюць і ўсе працягваюць заклікаць пісаць. I ў гэтым – адна з нашых трагедый.
        
        
20.XI
        
        Усё больш пераконваюся, што мы людзі старога ўкладу. Гэта я заўжды адчуваю пры сустрэчы з маладзейшымі.
        
        
21.ХІ
        
        Рэдагавалі з П. Глебкам пераклады Ул. Маякоўскага. Быў у Ц. С. Гарбунова. Казаў, каб я рыхтаваўся ехаць у Чэхаславакію на нацыянальны кангрэс прыхільнікаў міру.
        
        
25.ХІ
        
        Учора павінна было вырашыцца ў ЦК пытанне аб павелічэнні лістажа часопіса «Полымя», але, здаецца, адклалі на пазней. «Звязда» прасіла напісаць для газеты кастрычніцкі верш. Перакладаю лібрэта оперы С. Манюшкі «Страшны двор». Я і не ўяўляў, якая гэта складаная справа.
        
        
10.ХІІ
        
        Сустрэў Я. Коласа. Крытыкаваў ён Пімена за ўпадніцкі настрой і мяне за верш «Апала зорка». А сам жа пасля смерці М. Д. пісаў: «Адзін, як воўк...». Хацеў я спытаць: «Як у сацыялістычным грамадстве, нат пасля страты дарагога табе чалавека, можна адчуваць сябе такім адзінокім?» Відаць, у разгар кампаніі супроць песімізму ў паэзіі, нехта мяне з Піменам яму падаткнуў для даклада. Бо нават П. Броўка прызнаваўся ў сваіх грахах. Ну а П. Глебка, як заўсёды ў такіх выпадках, гаварыў: «Вось цяпер мне ясна, як трэба пісаць...». Але мінаў час, і зноў на яго, як і на многіх з нас, наступала творчае зацямненне.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.