|
|
 | | 1950 |  |
Вярнуўся з Жабінкі, дзе сустракаўся з выбаршчыкамі. Заўтра агульнагарадскі літаратурны вечар. Канца няма ні вечарам, ні выступленням. Пімен збіраецца ў Мазыр. Мо і я з ім паеду, а то так і не пабачу першабытнага Палесся, якое збіраюцца нашы трунары-меліяратары асушыць.
Перабіраючы свае паперы, знайшоў урывак калісьці пачатай паэмы пра Мяцеліцу, адзін фрагмент якой быў змешчаны ў зборніку «Каб ведалі», а другі (яшчэ раней) у новабеліцкай газеце, якую рэдагаваў I. Матыль. На ўсякі выпадак перапішу яго:
На бойкай дарозе Дубяга
Сядзібу сваю збудаваў.
Ні немец, ніякі бадзяга
Бяздомны яе не мінаў.
Заўсёды хто-небудзь заедзе
Знарок, незнарок уначы
Даць коням сваім адпачыць,
Ці з’едуцца, часам, суседзі.
Адных сюды вабіць спачыць,
Гарэліцы чарка, другіх –
Хлапцоў, дзецюкоў маладых –
Сама гаспадыня Крыстына.
Крыстына! Крылатыя бровы,
Гаручыя вочы зарой.
Сама – арабіна ў дуброве,
Расцвіўшая ранняй вясной.
Каму скажа слова ці гляне,
Ці ветліва чарку падасць, –
Развеецца сум і бяда,
Цвярозы становіцца п’яным,
А п’яны забудзе пра чарку,
Загледзеўшыся на яе.
Скупы і той кіне свае
Пад ногі чырвонцы і маркі.
Ды што ёй – багацце! Дубяга
Нямала за гэту вайну
Нажыўся, гандлюючы брагай,
А мо – і людзьмі. Не адну
Гісторыю апавядалі
Зайздросных людзей языкі,
Што, быццам, з нячыстай рукі
Дубягу ў жыцці шанцавала.
Ды мала хто гэтаму верыў.
Сасновае хаты трысцень
I сёння быў повен гасцей,
Аж не зачыняліся дзверы.
Шум, рогат вясёлы, бяседа
Падвыпіўшых баб, дзецюкоў,
Балюе Мяцеліца Хведар,
З абозу уцёкшы дамоў.
– Гэй, што там заснулі цымбалы?
Скупішся, Дубяга, дарма.
Ты думаеш, грошай няма,
Што ставіш гарэліцы мала.
За ўсіх заплачу я сягоння.
Не думай, што бедзен стаў я,
Што спалена хата мая
I попел развеян сцюдзёны.
Бацькоў маіх закатавалі,
Укінулі немцы ў агонь,
Братоў у няволю пагналі
На здзекі, на смерць у палон.
Ты дзівішся, што я не плачу,
Памінкі спраўляючы ім?
Слязьмі не паможаш зусім.
I памяць адзначу іначай –
Іначай, каб вораг век помніў,
Як гром нашай помсты гучыць,
Каб нават і вам, скрыпачы,
Было што ў напевах успомніць.
Як на безгалоўе гуляюць
Суседзі Мяцеліцы, аж
Не чутна, як бура спявае,
Грымяць аканіцы падчас.
Адзін толькі Грышка Суніца
Мяцеліцу хоча уняць:
– Не тут табе, Хведар, гуляць.
Не тут бы на катаў гразіцца!
Народ назбіраўся ўсялякі.
Прыгледзься: хто свой, хто ые свой,
Угадай, хто п’е разам з табой:
Ці друг, ці фашысцкі сабака. –
Не слухае Хведар. Ён сочыць,
Як вецер «лявоніху» ўзняў,
Натоўп каляровы, дзявочы
Барвовым патокам пагнаў.
Здавалася, што пад нагамі
Кранулася з месца гуляць
Падлога і столь і зямля
З палямі, лугамі, лясамі.
I ў танцы там чулася сіла,
Якую нічым не спыніць,
Якая агнём бліскавіц
Грымела, звінела, сляпіла.
Задумаўся Хведар. Успомніў
Бацькоў і Марыну сваю,
З ёй першую стрэчу над Нёмнам.
Зара. Плытагоны пяюць.
– Паслухай, паедзем, дзяўчына,
У дальні, няведамы край! –
Яна ж – уцякае: – Бывай!
Ён следам бяжыць за Марынай.
I смех іх шчаслівы і дружны
У сонцы плыве над ракой.
Iвецер, пахучы смалой,
Спалоханых кнігавак кружыць.
– Сумуеш, Мяцеліца, нешта, –
Гаворыць Крыстына, – адзін
Сядзіш за сталом без нявесты
I нат на мяне не глядзіш.
Мо не даспадобы каралі,
Ці ў косах маіх грабяні
Не ярка гараць на агні?
Ці я непрыгожая стала?
– Каб бура цябе падкаціла
Крыху, маладзіца, раней.
Мо сонца навек азарыла б
Дарогу жыццёвую мне.
А сёння, ледзь вочы заплюшчу,
Ўсё бачу нямецкі цягнік
Нясецца і ночы і дні
На Захад, праз цёмныя пушчы.
I чую: даносіцца голас –
Малітва палонных людзей,
Каб сосны радзімы хутчэй
Ляглі пад жалезныя колы.
Каб крыгі ламаючы, рэкі
Цягнік памаглі іх спыніць,
Парваўшы масты да граніц,
Ў няволю пралёгшыя рэйкі.
I я не спачну, маладзіца,
Вярну я братоў, або не,
Але я па ўсёй старане,
Здаецца, прайду навальніцай.
Вось і гаспадар падыходзе.
Садзіся, Дубяга, а лепш,
Калі ты яшчэ прынясеш
Гарэлкі... – Не, піць ужо годзе!
Нявесел Дубяга. Садзіцца.
Грызе яго зайздрасць і злосць:
– Хацеў бы я перш разлічыцца
За тое, што выпіта, госць.
З-пад шапкі ўглядаецца хітра
I комкае грошы ў руках,
Якія з свайго капшука
На сподак Мяцеліца вытрас.
– Лічы іх, лічы іх, Дубяга, –
Яны не спатрэбяцца нам.
А мала – дык світку аддам
За ўсю перапітую брагу.
– Цану ўсяму ведаць не шкодзе,
Ды толькі без грошай цяпер
Не многа ахвотнікаў знойдзеш
Цябе частаваць напавер.
399Ды, можа, і світка чужая.
А пару сот нейкіх рублёў
Хай нехта заложыць з сяброў,
Калі ж у цябе не хапае.
А світка нашто мне. Насі ты
Яе на здароўе. Крысо,
Як рэшата, свеціцца ўсё.
Знаць, кулямі недзе прабіта. –
Але, як на тое, пустымі
Кішэні былі і ў сяброў.
У Бортніка, і у Трахіма,
Ў Суніцы, і у рыбакоў,
Дарма яны ператрасалі
Ватоўкі свае, пінжакі,
З якіх нават і медзякі
Апошнія ўсе прагулялі.
Аж змоўклі музыкаў цымбалы
I гоман нястрымнай гульні,
Ў напружанай цішыні
Усе навальніцы чакалі.
Ды неспадзявана Крыстына
Ўмяшалася: – Ну і нашто,
Дубяга, ты так негасцінна
З суседзямі дзеліш свой стол?
Калі ўжо табе, нарэшце,
З іх хочацца грошы спагнаць,
Пашто псуць забаву, вось на
З рукі мой бурштынавы персцень!
I рогат пачуўся у хаце.
Смяяліся ўсе, хто быў,
Усе, хто гуляў і піў
I мог на нагах трымацца.
I толькі ухмылка ліхая
На вуснах Дубягавых, як
Маланка, прарэзала краем.
Накінуўшы зрэбны пінжак,
Ён – насцеж – нагою дзверы
Двухстворкавыя расчыніў,
Нахмураны, моўчкі пабрыў
У змрок лістападаўскі, шэры.
Пабрыў без аглядкі, нібыта
Нікога не бачыў кругом.
Не чуў нат як звалі яго;
– Вярніся, Дубяга, куды ты?
– Пашто клапацішся, Крыстына?
Не згубіцца суджаны твой.
I зноў жа: цябе не пакіне
Адну баляваць з грамадой. –
Смяяліся хлопцы. Ды толькі
Адчула Крыстына: не так
Дубяга, уздзеўшы пінжак,
Пайшоў з сваёй хаты, з пасёлка.
Хаця б ён бяды не наклікаў
Або не данёс на каго.
Нядобрае нешта яго
Пагнала па замеці дзікай.
– Мо лепш табе, Хведар, пакінуць
Кампанію гэту, пайсці
I недзе надзейны прыпынак
Да часу, хоць нанач знайсці.
Хацеў не паслухацца. Ведаў,
На полі буран, і не мог
Не ўстаць, не пайсці за парог
Услед за Крыстынаю Хведар.
– Куды мяне гоніш, бадзягу?
– Не ведаю. Толькі хутчэй
Пакінь гэту хату, гасцей,
Пакуль не вярнуўся Дубяга.
Ён з зайздрасці згубіць і здрадзіць.
Не соладка з ім у жыцці.
Сама я, Мяцеліца, рада
З табой у завею пайсці.
I Хведар адчуў на хвіліну
Абдымак яе, як у сне,
I праз узмяцелены снег
Гарачыя вусны Крыстыны.
З сяней, як з расчыненай борці,
Даносіўся гул і звінеў,
Як замяць у полі, напеў
У полі самотны воўчы.
401Ён то заміраў, то ізноўку
Ў імгле беспрасветнай блудзіў,
Пакуль не згубіўся, не змоўкнуў
Сярод узмяцеленых ніў.
Куды ў гэту лютую поўнач
Мяцеліца Хведар ішоў?
Не бачыў ні хат, ні агнёў.
Ды сёння яго усё роўна
Нідзе і ніхто не чакае.
Ён стаў, аглянуўся кругом
I ўбачыў: слядамі яго
Хтось крочыць за ім, даганяе.
Хто гэта? Крыстына ці, можа,
Дубяга чапляецца зноў?
I Хведар рукой асцярожна
Намацаў за пазухай нож.
– Каго там нясе навальніца? –
Аклікнуў і тут жа пазнаў
I голас, які адказаў,
I рослую постаць Суніцы.
– Даўно я іду тваім следам.
Баяўся, каб недзе адзін
Не збіўся ты, не заблудзіў.
Куды ж ты направіўся, Хведар?
Нашто табе вобмацкам дзесьці
Блукаць сярод гэтых палёў.
Я ведаю, знойдзецца месца
Каля партызанскіх кастроў,
Дзе стрэнеш сяброў ты нямала,
Якія заўсёды з табой
Падзеляць і радасць і боль,
Як чорствага хлеба кавалак.
На выгладжаных касагорах
Сінеў напярэдадні лёд.
Дарога вяла на усход
Праз цёмныя пушчы, азёры,
Праз спаленых сёлаў руіны
I свежых магіл курганы...
Цяжкая дарога краіны,
Глухая дарога вайны.
|
Не ведаю, чаму я не закончыў гэту паэму, напісаўшы дзве часткі: «Уцёкі» (1945 г.) і сцэну ў Дубягі. Першая частка напісана шасцірадковай страфой, у якой рыфмуюцца ў несустраканым мною спалучэнні рыфмаў мужскіх, жаночых і дактылічных.
Трэція суткі Мяцеліца
Едзе з нямецкім абозам
I падганяе каня.
Снег замятае аселіцы.
Скрыпкай галосяць палоззі, –
Нечым іх плачу суняць...
|
Дождж. Нат не было дэманстрацыі. Учора хадзіў на прэм’еру «Пяюць жаваранкі». Мне здаецца, што п’еса гэта К. Крапіве не ўдалася, хоць яе ўсе хваляць. Увесь вечар правёў у Лыньковых. Калі вяртаўся дамоў, пачаў падаць снег, які прыгасіў святочны настрой. Цікава, што мяне часта наведвае пачуццё адзіноцтва. Адкуль яно?
Неба як заштрыхована аблокамі. Не ведаю, што я рабіў бы, каб не захапіла мяне паэзія, якая ў любых умовах дае максімум свабоды. Мы агітуем пісьменнікаў пісаць на індустрыяльныя тэмы, але як пра гэта пісаць оды, калі сучасная індустрыя робіць немагчымым жыццё на зямлі. Але галоўнае – усе пра гэта ведаюць і ўсе працягваюць заклікаць пісаць. I ў гэтым – адна з нашых трагедый.
Усё больш пераконваюся, што мы людзі старога ўкладу. Гэта я заўжды адчуваю пры сустрэчы з маладзейшымі.
Рэдагавалі з П. Глебкам пераклады Ул. Маякоўскага. Быў у Ц. С. Гарбунова. Казаў, каб я рыхтаваўся ехаць у Чэхаславакію на нацыянальны кангрэс прыхільнікаў міру.
Учора павінна было вырашыцца ў ЦК пытанне аб павелічэнні лістажа часопіса «Полымя», але, здаецца, адклалі на пазней. «Звязда» прасіла напісаць для газеты кастрычніцкі верш. Перакладаю лібрэта оперы С. Манюшкі «Страшны двор». Я і не ўяўляў, якая гэта складаная справа.
Сустрэў Я. Коласа. Крытыкаваў ён Пімена за ўпадніцкі настрой і мяне за верш «Апала зорка». А сам жа пасля смерці М. Д. пісаў: «Адзін, як воўк...». Хацеў я спытаць: «Як у сацыялістычным грамадстве, нат пасля страты дарагога табе чалавека, можна адчуваць сябе такім адзінокім?» Відаць, у разгар кампаніі супроць песімізму ў паэзіі, нехта мяне з Піменам яму падаткнуў для даклада. Бо нават П. Броўка прызнаваўся ў сваіх грахах. Ну а П. Глебка, як заўсёды ў такіх выпадках, гаварыў: «Вось цяпер мне ясна, як трэба пісаць...». Але мінаў час, і зноў на яго, як і на многіх з нас, наступала творчае зацямненне.
|
|
