САМОТНЫ ЧАЛАВЕЧЫ ГОЛАС
"Я нядаўна была такая шчаслівая. Чаму? Забылася... Усё гэта засталося ў нейкім іншым жыцці... Я не разумею... Не ведаю, як зноў змагла жыць. Захацела жыць. Вось – смяюся, размаўляю. Я гэтак тужыла... Я была як спаралізаваная. Хацелася з кім-небудзь размаўляць, але з кім-небудзь не з людзей. Зайду ў царкву, там ціха-ціха, як у гарах бывае. Ціха-ціха. Там можна забыць сваё жыццё. А раніцою прачнуся... Шукаю рукою... дзе ён? Яго падушка, ягоны пах... Маленькая невядомая птушачка бегае па падаконніку з маленькім званочкам і будзіць, ніколі раней такога гуку, такога голасу не чула. Дзе ён? Я не ўсё магу перадаць, не ўсё прамаўляецца. Не разумею, як я засталася жыць. Увечары дачка падыдзе: "Мам, я ўрокі ўжо вывучыла". Тут я ўспомню, што ў мяне ёсць дзеці. А дзе ж ён? "Мам, у мяне гузічак адарваўся. Прышый". Як мне пайсці за ім? Сустрэцца. Заплюшчу вочы і думаю пра яго, пакуль не засну. У сне ён прыходзіць, але толькі мелькам, хутка. Адразу ж знікае. Я нават чую ягоныя крокі... Вось куды ён знікае? Дзе? А яму так не хацелася паміраць. Глядзіць у акно і глядзіць. На неба... Я яму адну падушку пакладу, другую, трэцюю... Каб высока было. Ён паміраў доўга... Цэлы год... Мы не маглі расстацца... (Доўга маўчыць.)
Не-не, не бойцеся, я развучылася плакаць. Хачу гаварыць... Я не магу, як іншыя, сказаць сабе, што я нічога не памятаю. Як кажа гэта сабе мая сяброўка. Нашы мужы памерлі адным годам, яны разам былі ў Чарнобылі. Яна ўжо замуж збіраецца. Не-не, я не асуджаю... Гэта – жыццё... Трэба выжыць... У яе дзеці... Але мяне не пакідае дзіўная думка, мучае, яна як не мая, як быццам я яе недзе прачытала: я бачыла тое, што іншыя яшчэ не бачылі. Штосьці страшнае адкрылася нам раней, чым іншым...
... Ён паехаў у Чарнобыль у мой дзень нараджэння. Госці яшчэ сядзелі за сталом, папрасіў у іх прабачэння. Пацалаваў. А машына ўжо чакала пад акном. Дзевятнаццатага кастрычніка тысяча дзевяцьсот восемдзесят шостага года. Мой дзень нараджэння... Ён – мантажнік, ездзіў па ўсім Савецкім Саюзе, а я яго чакала. Так павялося гадамі. Мы жылі, як жывуць закаханыя – развітваліся і сустракаліся. I тады... Страх авалодаў толькі нашымі мамамі, ягонай мамай і маёй, а ў нас з ім страху не было. Цяпер думаю: чаму? Мы ж ведалі, куды ён едзе? Ну, узяць бы ў суседскага хлапчука падручнік фізікі за дзесяты клас і хоць бы яго пагартаць. Ён там без шапкі хадзіў. У іншых яго хлопцаў праз год усе валасы высыпаліся, а ў яго наадварот чупрына гусцейшай стала. Нікога з іх ужо няма. Яго брыгада, сем чалавек, усе памерлі. Маладыя... Адзін за адным... Першы памёр праз тры гады... Ну, думалі: выпадковасць. За ім другі, трэці, чацвёрты. Цяпер кожны пачаў чакаць, калі ён... Вось як яны жылі! Мой муж памёр апошнім... Мантажнікі-верхалазы... Яны адключалі святло ў выселеных вёсках, лазілі па слупах... Па мёртвых хатах, вуліцах... Увесь час на вышыні, наверсе... Рост у яго пад два метры, вага – дзевяноста кілаграмаў, – хто мог яго такога забіць? Страху ў нас доўга не было... (Нечакана ўсміхаецца.)
Ах, якая я была шчаслівая! Вярнуўся... У хаце – свята, заўсёды, як ён вяртаўся, было свята. Начная сарочка ў мяне ёсць доўгая-доўгая, прыгожая-прыгожая, я яе надзявала. Любіла дарагую бялізну, яна ў мяне ўся добрая, але гэтая сарочка асаблівая. Святочная. Для першага нашага дня... Ночы... Я ўсё ягонае цела ведала, назубок, я ўсё цалавала. Мне, бывала, нават прысніцца сон, што я нейкая частка яго цела, – гэткія мы непадзельныя. Без яго моцна смуткавала, мне фізічна без яго было балюча. Калі мы з ім расставаліся, я на нейкі час траціла арыенцір, – дзе я, на якой вуліцы, якая гадзіна... Ён прыехаў адразу з лімфавузламі на шыі, я іх губамі пачула, яны невялікія, але я спытала: "Сходзіш да ўрача?" Супакоіў: "Пройдзе". – "Як там, у Чарнобылі?" – "Звычайная работа". Ні бравады, ні панікі. Адно выпытала: "Там гэтак жа, як і тут". У сталовай, дзе іх кармілі, на першым паверсе абслугоўвалі радавых – лапша, кансервы, а на другім у начальства, ваенных генералаў – садавіна, чырвонае віно, мінеральная вада, чыстыя абрусы. У кожнага – дазіметр. А ім на ўсю брыгаду ніводнага не далі.
Ах, якая я была шчаслівая! Мы яшчэ ездзілі з ім да мора, я запомніла, што мора гэтак шмат, як і неба, яно была паўсюль. Сяброўка з мужам таксама ездзіла, яна ўспамінае: "Мора бруднае. Усе баяліся халерай заразіцца". Нешта такое газеты пісалі... Я памятаю іначай... У яркім колеры... Я памятаю, што мора было ўсюды, як і неба. Сіняе-сіняе. I ён побач. Я народжана для любові... У школе дзяўчаткі марылі: хто паступіць у інстытут, хто паехаць на камсамольскую будоўлю, а я хацела выйсці замуж. Кахаць, моцна-моцна, як Наташа Растова. Толькі кахаць. Але нікому ў гэтым не магла прызнацца, бо ў той час, вы павінны памятаць, належала марыць толькі пра камсамольскую будоўлю. Нам гэта ўбівалі ў галовы. Парываліся ў Сібір, у непраходную тайгу, спявалі, памятаеце: "За туманом и за запахом тайги". У інстытут у першы год не трапіла, не дабрала балаў, пайшла працаваць на тэлефонную станцыю. Там мы з ім пазнаёміліся... I я сама яго на сабе ажаніла, я яго папрасіла: "Ажаніся са мною! Я цябе так кахаю!" Закахалася па вушы. Такі прыгожы хлопец... Я ў нябёсах лятала! Я сама яго папрасіла: "Ажаніся са мною". (Усміхаецца.)
Іншым разам задумаюся і шукаю сабе розныя суцяшэнні: а можа, смерць – гэта не канец, ён усяго толькі змяніўся і жыве недзе ў іншым свеце. Я працую ў бібліятэцы, шмат кніг чытаю, з рознымі людзьмі сустракаюся. Мне хочацца гаварыць пра смерць. Зразумець. Я шукаю суцяшэння. У газетах, у кнігах вычытваю... У тэатр іду, калі там пра гэта, пра смерць... Мне фізічна без яго балюча, я не магу адна...
Ён не хацеў ісці да ўрача: "Я нічога не адчуваю. Мне не баліць". А лімфавузлы ўжо сталі велічынёй з курынае яйка. Сілком запхнула ў машыну і завезла ў паліклініку. Накіравалі да анколага. Адзін урач паглядзеў, паклікаў другога: "Тут яшчэ адзін чарнобылец". I яны ўжо яго не адпусцілі. Праз тыдзень зрабілі аперацыю: выдалілі цалкам шчытападобную залозу, гартань і замянілі іх нейкімі трубачкамі. Так... (Замаўкае.) Так... Цяпер я ведаю, што гэта таксама быў яшчэ шчаслівы час. Божа! Якім глупствам я займалася: бегала па магазінах, купляла падарункі ўрачам – цукеркі, імпартныя лікёры. Нянечкам шакаладкі. I яны бралі. А ён з мяне пасміхваўся: "Зразумей, яны – не багі. А хіміі і абпраменьвання тут усім хапае. Дадуць і без цукерак". Але я імчалася на канец горада па торт "Птушынае малако" ці па французскія духі, – усё гэта ў той час толькі па знаёмстве, з-пад прылаўка. Перад адпраўкай дадому... Мы едзем дадому! Мне далі спецыяльны шпрыц, паказалі, як ім карыстацца. Я павінна была карміць яго праз гэты шпрыц. Усяму навучылася. Чатыры разы на дзень варыла што-небудзь свежае, абавязкова свежае, перамолвала гэта на мясарубцы, перацірала на сіцечку і пасля набірала ў шпрыц. Праколвала адну з трубак, самую вялікую, а яна ішла ў страўнік... Але ён перастаў адчуваць пахі, адрозніваць. Спытаюся: "Смачна?" Не ведае...
Але мы ўсё роўна некалькі разоў яшчэ бегалі ў кіно. I там цалаваліся. Завіснулі на гэтакай таню-ю-сенькай нітачцы, а нам ўяўлялася, што зноў зачапіліся за жыццё. Пра Чарнобыль стараліся не гаварыць. Не ўспамінаць. Забароненая тэма. Да тэлефона яго не падпускаю. Перахопліваю. Хлопцы ягоныя адзін за адным паміраюць... Забароненая тэма... Але неяк раніцою буджу яго, падаю халат, а ён не можа ўстаць. I сказаць нічога не можа... перастаў гаварыць... Вочы вялікія-вялікія... Вось калі ён спалохаўся... Так... (Зноў замаўкае.) Заставаўся ў нас яшчэ год... Увесь гэты год ён паміраў... З кожным днём яму горш і горш, і ён жа ведае, што ягоныя хлопцы паміраюць... Мы ж яшчэ з гэтым жылі... З гэтаю думкаю... Невыносна гэтак жыць яшчэ і таму, што ніхто не ведае, што гэта такое. Кажуць – Чарнобыль, пішуць – Чарнобыль. Але ніхто не ведае, што гэта... Штосьці страшнае нам адкрылася першым... Усё цяпер у нас інакш, чым у іншых: нараджаемся не гэтак, паміраем не гэтак, як усе. Вы ў мяне спытайце, як паміраюць пасля Чарнобыля? Чалавек, якога я любіла, любіла гэтак, што не магла б любіць яго болей, калі б я яго сама нарадзіла, на маіх вачах ператвараўся... У пачвару... Выдалілі лімфавузлы, іх няма і парушыўся кровазварот, і нос ужо неяк зрушыўся, павялічыўся ў разы тры, і вочы ўжо нейкія іншыя – разышліся ў розныя бакі, у іх незнаёмае святло паявілася і выраз, як быццам не ён, а нехта яшчэ адтуль вызірае. Пасля адно вока зусім закрылася... А я чаго баюся? Мне б толькі, каб ён сябе не ўбачыў... Не запомніў такім. Але ён пачаў мяне прасіць, паказваць рукамі, што, маўляў, прынясі люстэрка. Я то на кухню пабягу, быццам забыла, не пачула, то яшчэ што-небудзь прыдумаю. Два дні яго гэтак падманвала, на трэці дзень мне ў сшытачак вялікімі літарамі і з трыма клічнікамі: "Дай люстэрка!!!" У нас ужо быў сшытачак, ручка, аловак, мы ўжо такім чынам перамаўляліся, бо ён нават і шэптам не мог гаварыць, нават шэпт у яго не атрымліваўся. Поўная немата. Я хутчэй на кухню, грымлю каструлямі. Не чытала, не чула. Зноў мне піша: "Дай люстэрка!!!" – і з гэтымі знакамі... Прынесла яму люстэрка, самае маленькае. Зірнуў, схапіўся за галаву і ківаецца, ківаецца на ложку... Я – да яго, давай угаворваць... "От трошкі паправішся, і мы паедзем з табою куды-небудзь у малалюдную вёску. Купім хату і будзем там жыць, калі ты не захочаш у горадзе, дзе шмат людзей. Будзем жыць адны". Я яго не падманвала, я паехала б з ім абы-куды, толькі б ён быў, а які – няважна. Ён – і ўсё. Я яго не падманвала...
Не прыгадаю нічога, пра што хацелася б прамаўчаць. А было ўсё... Я гэтак далёка зазірнула, можа быць, далей за смерць... (Запыняецца.)
Мне было шаснаццаць гадоў, як мы пазнаёміліся, ён старэйшы за мяне на сем гадоў. Два гады сустракаліся. Я вельмі люблю ў нас у Мінску раён ля паштамта, вуліцу Валадарскага, там пад гадзіннікам ён прызначаў мне спатканні. А жыла я ля камвольнага камбіната і ездзіла на пятым тралейбусе, які не спыняўся ля паштамта, а трошкі праязджаў наперад, да магазіна "Дзіцячае адзенне". Ледзь-ледзь заўсёды прыпазнюся, каб праімчацца міма і ўбачыць, ахнуць: які прыгожы хлопец мяне чакае! Нічога не заўважала два гады, ні зімы, ні лета. Вадзіў на канцэрты... На маю любімую Эдзіту П'еху... На танцы не бегалі, на танцпляцоўку, ён не ўмеў танцаваць. Цалаваліся, толькі цалаваліся... Называў мяне: "Маленькая мая". Дзень нараджэння, зноў мой дзень нараджэння... Дзіўна, але ўсё самае галоўнае ў мяне адбывалася менавіта ў гэты дзень, вось і не вер пасля гэтага ў лёс. Стаю пад гадзіннікам: у пяць – спатканне, а яго няма. У шэсць – усхваляваная, у слязах брыду на свой прыпынак, пераходжу вуліцу, азірнулася, як адчула – бяжыць за мною, на чырвонае святло, у рабочай спяцоўцы, у ботах... З работы раней не адпусцілі... Такім я яго і любіла больш за ўсё: у паляўнічым касцюме, у куфайцы, – яму ўсё было да твару. Паехалі да яго дадому, ён пераапрануўся і рашылі адзначыць мой дзень нараджэння ў рэстаране. Але ў рэстаран мы ўжо не трапілі, бо быў вечар, вольных месцаў няма, а тыцнуць пяцёрку ці дзесятку (гэта яшчэ тыя грошы) швейцару, як іншыя, ні ён, ні я не ўмелі. "Давай, – заззяў увесь, – купім у магазіне шампанскае, набор пірожных і пойдзем у парк, там адсвяткуем". Пад зоркамі, пад небам! Вось ён які быў... На лаўцы ў парку Горкага мы прасядзелі да раніцы. Другога такога дня нараджэння ў мяне ў жыцці не было, вось тады я яму і сказала: "Ажаніся са мною. Я цябе так кахаю!!" Засмяяўся: "Ты яшчэ маленькая". А назаўтра занеслі заяву ў загс.
Якая я была шчаслівая! Нічога б не памяняла ў сваім жыцці, нават папярэдзь хто-небудзь зверху, з зорак... У дзень вяселля ён не знайшоў свой пашпарт, мы ўвесь дом перавярнулі, шукалі. Нас запісалі ў загсе на нейкай паперцы. "Дачушка, гэта благі знак", – плакала мая мама. Пасля пашпарт адшукаўся ў старых ягоных штанах, на гарышчы. Каханне! Гэта было нават не каханне, а доўгая закаханасць. Як я танцавала раніцою перад люстэркам: я прыгожая, я маладая, ён мяне кахае! Цяпер я забываю свой твар, той твар, што быў у мяне з ім... Я не бачу гэтага твару ў люстэрку...
Ці можна пра гэта гаварыць? Называць словамі... Ёсць таямніцы... Я дагэтуль не разумею, што гэта было. Да самага апошняга нашага месяца... Ён клікаў мяне ўначы... У яго былі жаданні... Любіў мацней, чым раней... Удзень, калі я глядзела на яго, не верыла ў тое, што адбывалася ноччу... Мы не хацелі з ім расставацца. Я яго лашчыла, гладзіла. У тыя хвіліны я ўспамінала самае радаснае... Шчаслівае... Як ён прыехаў з Камчаткі з барадой, адгадаваў там бараду. Мой дзень нараджэння ў парку на лаўцы... "Ажаніся са мною..." Ці трэба гаварыць? Ці можна? Я сама да яго ішла, як ідзе мужчына да жанчыны... Што я магла яму даць, акрамя лекаў? Якую надзею? Ён гэтак не хацеў паміраць... Толькі маме сваёй нічога не расказвала. Яна б мяне не зразумела. Асудзіла. Пракляла. Гэта ж не звычайны рак, якога таксама ўсе баяцца, а чарнобыльскі, ён яшчэ страшнейшы. Урачы мне растлумачылі: калі б метастазы пранізалі арганізм знутры, ён бы хутка памёр, а яны папаўзлі верхам... Па целе... Па твары... Штосьці чорнае на ім нарасло. Кудысьці прапаў падбародак, знікла шыя, язык вываліўся вонкі. Лопаліся сасуды, пачыналася кровацячэнне. "Ой, – крычу, – зноў кроў". З шыі, са шчок, з вушэй... ва ўсе бакі... нясу халодную ваду, кладу прымочкі – не ратуюць. Нешта жахлівае. Уся падушка зальецца... Тазік пастаўлю, з ванны... Струменьчыкі б'юцца...Як у даёнку... Гэты гук... Такі мірны і вясковы... Я яго і цяпер начамі чую... Пакуль ён пры памяці, ляпае ў далоні – гэта ў нас умоўны знак: кліч! Выклікай "хуткую". Ён не хацеў паміраць... Яму сорак пяць гадоў... Званю на станцыю "хуткай дапамогі", а яны ўжо нас ведаюць, ехаць не хочуць: "Мы нічым не можам памагчы вашаму мужу". Ну, хоць бы ўкол! Наркотык. Сама ўкалю, навучылася, а ўкол – сіняком пад скурай, не разыходзіцца. Адзін раз даклікалася, прыехала "хуткая"... Малады ўрач... Наблізіўся да яго і тут жа назад адступае-адступае: "Скажыце, а ён выпадкам у вас не чарнобыльскі? Не з тых, хто пабываў там?" Я адказваю: "Але". I ён, я не перабольшваю, усклікнуў: "Міленькая мая, хутчэй бы гэта скончылася! Хутчэй! Я бачыў, як паміраюць чарнобыльцы". А мой жа пры памяці, ён гэта чуе... Добра яшчэ, што не ведае, не здагадваецца: ён ужо адзін са сваёй брыгады застаўся... Апошні... Другім разам медсястру з паліклінікі прыслалі, дык яна ў калідоры пастаяла, нават у кватэру не зайшла: "Ой, я не магу!" А я магу? Я ўсё магу. Што мне прыдумаць? Дзе ратунак? Ён крычыць... Яму балюча... Увесь дзень крычыць... Тады я знайшла выйсце: улівала ў яго праз шпрыц бутэльку гарэлкі. Адключыцца. Забудзецца. Не сама здагадалася, іншыя жанчыны падказалі... З такой жа бядою... Прыйдзе ягоная мама: "Чаму ты адпусціла яго ў Чарнобыль? Як ты магла?" А мне і ў галаву не магло прыйсці, што трэба было не адпусціць, а яму, напэўна, – што ён мог не паехаць. Гэта ж быў іншы час, як ваенны. Неяк я ў яго спыталася: "А цяпер не шкадуеш, што туды паехаў?" Галавой круціць – не. У сшытачку піша: "Памру, прадасі машыну, запасныя колы, а за Толіка (гэта яго брат) замуж не выходзь". Толіку я падабалася...
Ёсць таямніцы... Сяджу ля яго... Ён спіць... У яго такія прыгожыя валасы... Я ўзяла і ціхенька адрэзала пасмачку... Расплюшчыў вочы, паглядзеў, што ў мяне ў руках, усміхнуўся... У мяне засталіся яго гадзіннік, ваенны білет і чарнобыльскі медаль... (Пасля маўчання.) Я такая шчаслівая была! У раддоме, памятаю, днямі сяджу ля акна, яго чакаю, выгледжваю. Нічога толкам не разумела: што са мною, калі? Мне б на яго паглядзець... Не магла наглядзецца, як прадчувала, што гэта калі-небудзь скончыцца. Раніцою кармлю і любуюся, як ён есць. Як ён голіцца. Як ідзе вуліцаю... Я – добры бібліятэкар, але я не разумею, як гэта можна любіць работу. Я любіла толькі яго. Аднаго. I я не магу без яго. Я крычу па начах... У падушку крычу, каб дзеці не пачулі...
Ні на хвіліну не ўяўляла, што яго няма ў хаце, што мы не разам. Мая мама... Яго брат... Яны мяне падрыхтоўваюць, намякаюць, што ўрачы, маўляў, раяць, даюць накіраванне, адным словам, пад Мінскам ёсць такая спецыяльная бальніца, дзе раней паміралі вось такія асуджаныя... Афганцы... Без рук, без ног... А цяпер туды чарнобыльцаў вязуць. Угаворваюць: там яму будзе лепей, урачы заўсёды побач. Не хацела, я чуць пра гэта не хацела. Тады яны яго пераканалі, і ён пачаў мяне ўпрошваць: "Завязі туды, не мучайся". А я то бюлетэнь прашу, то на рабоце адпачынак за свой кошт выпрошваю, таму што не належыць. Па законе бюлетэнь даюць толькі для догаяду хворага дзіцяці, а адпачынак за свой кошт не больш чым на месяц. Але ён увесь наш сшытачак спісаў. Узяў з мяне слова, што я яго туды завязу. Я паехала на машыне з яго братам. На краі вёскі, называлася яна Грабёнка, стаяў вялікі драўляны дом, калодзеж напаўразбураны. Прыбіральня на вуліцы. Бабулі нейкія ў чорным... Багамольныя... Нават з машыны не кранулася. Не паднялася. Ноччу цалую яго: "Як ты мог мяне пра гэта прасіць? Ніколі гэтага не будзе! Ніколі гэтага не будзе! Ніколі!!" Я яго ўсяго цалавала...
Самыя страшныя апошнія тыдні... Паўгадзіны пісалі ў паўлітровы слоік. Вачэй не падымае. Яму сорамна. "Ну як ты можаш гэтак думаць?" – цалую яго. Апошнім днём здарылася такая хвіліна: ён расплюшчыў вочы, сеў, усміхнуўся і сказаў: "Валечка!.."
Паміраў адзін... Чалавек памірае адзін... З працы пазванілі: "Мы чырвоную грамату прынясём". Пытаюся ў яго: "Хочуць твае хлопцы прыйсці. Грамату ўручаць". Галавой круціць: не-не! Але яны наведалі... Грошы нейкія прынеслі, грамату ў чырвонай папцы з фатаграфіяй Леніна. Узяла яе і думаю: "За што ж ён памірае? У газетах пішуць, што гэта не толькі Чарнобыль, што гэта камунізм узарваўся. А профіль на чырвонай папцы той жа..." Хацелі хлопцы яму нейкія словы добрыя сказаць, але ён накрыўся коўдрай, толькі валасы тырчалі. Пастаялі над ім і пайшлі. Ён ужо баяўся людзей. Толькі мяне не баяўся. Як хавалі, прыкрыла яму твар дзвюма насоўкамі. Калі хто прасіў паказаць, я адкрывала... Адна жанчына самлела... А калісьці яна кахала, я яго да яе раўнавала... "Дай апошні раз пагляджу". – "Глядзі". Я не расказала, што, калі ён памёр, ніхто не мог да яго падысці, усе баяліся. А сваякам самім у нас няможна мыць, апранаць. Па нашых славянскіх звычаях. Прывезлі з морга двух санітараў, яны папрасілі гарэлкі: "Мы бачылі, – прызналіся, – усё: разбітых, парэзаных, трупы дзяцей пасля пажару... Але такое ўпершыню... Страшней за ўсё паміраюць чарнобыльцы..." (Заціхае.) Ён памёр і ляжаў гарачы-гарачы. Да яго нельга было дакрануцца... Я спыніла гадзіннік у хаце... Сем раніцы... I гадзіннік наш па сёння стаіць, не заводзіцца... Майстра выклікалі, рукамі разводзіць: "Тут не механіка і не фізіка, а метафізіка".
Першыя дні... Без яго... Спала два дні, не маглі дабудзіцца, устану, пап'ю вады, нават не ела, і зноў на падушку звалюся. Цяпер мне дзіўна, невытлумачальна: як гэта я магла заснуць? У сяброўкі муж паміраў, ён шпурляў у яе посудам. Чаму яна такая маладая, прыгожая? А мой толькі глядзеў на мяне і глядзеў... У наш сшытачак запісаў: "Памру, спалі мой прах. Я хачу, каб ты не баялася". Чаму ён гэтак надумаўся? Ну, розныя чуткі: чарнобыльцы і пасля смерці "свецяцца"... Я сама чытала, што магілы чарнобыльскіх пажарнікаў, якія памерлі ў маскоўскіх шпіталях і пахаваны пад Масквой у Міціне, людзі абыходзяць, сваіх мёртвых ля іх не кладуць. Мёртвыя мёртвых баяцца, не кажучы пра жывых. Таму што ніхто не ведае, што такое – Чарнобыль. Адны здагадкі. Прадчуванні. Ён прывёз з Чарнобыля белы касцюм, у якім там працаваў. Штаны, спяцоўка... Так гэты касцюм і ляжаў у нас на антрэсолях да яго смерці. Пасля мама рашыла: "Трэба выкінуць усе ягоныя рэчы". У яе быў страх... А я нават той касцюм яго зберагала. Злачынніца. У мяне ж дома дзеці. Дачка і сын... Завезлі за горад і закапалі... Я шмат кніг прачытала, я жыву сярод кніг, але нічога яны не могуць растлумачыць. Прывезлі урначку... Не страшна, я рукой там памацала і штосьці дробнае, як ракушкі на беразе мора, у пяску, гэта тазавыя костачкі. Да гэтага да рэчаў яго дакранаюся – не чую, не адчуваю, а тут як абняла. Ноччу, памятаю, ён – мёртвы, сяджу ля яго. I раптам нейкі дымок... Другі раз убачыла гэты дымок над ім у крэматорыі... Яго душа... Ніхто яе не бачыў, а я бачыла... У мяне адчуванне: яшчэ раз пабачыліся...
Якая ж я была шчаслівая! Ён паедзе ў камандзіроўку, я дні, гадзіны лічу да нашай сустрэчы. Я фізічна без яго не магу... Мы паедзем з ім да ягонай сястры ў вёску, увечары яна паказвае: "Табе ў гэтым пакоі паслала, а яму ў тым". Паглядзім адно на аднаго і засмяёмся. Не ўяўлялі, як можна спаць асобна, у розных пакоях. Толькі разам. Я не магу без яго... Сваталіся... Брат ягоны сватаўся... Яны вельмі падобныя... Але мне здаецца, калі хто іншы да мяне дакранецца, я буду плакаць і плакаць...
Хто яго ў мяне забраў? Па якім праве? Прынеслі позву з чырвонай паласою дзевятнаццатага кастрычніка тысяча дзевяцьсот восемдзесят шостага года... Як на вайну...
(Мы п'ём гарбату. Я разглядаю сямейныя фатаграфіі. Вясельныя. I калі ўжо хачу развітацца, яна мяне запыняе.)
Як я буду далей жыць? Я вам не ўсё... Не да канца... Я была шчаслівая... Да бяспамяцця... Можа, не трэба майго імя... Ёсць таямніцы... Малітвы чытаюць сам-насам... Шэптам сама сабе... (Замаўкае.) Не, назавіце маё імя... Богу назавіце... Я хачу зразумець... Я таксама хачу зразумець, навошта нам даюцца пакуты? Навошта яны? Па першым часе здавалася, што пасля ўсяго ў мяне ў паглядзе штосьці цёмнае з'явіцца... Чужое... Што мяне ўратавала? Выштурхнула з жыцця? Вярнула... Мой сын... У мяне ёсць яшчэ адзін сын...
Наш з ім сын... Ён даўно хворы... Ён вырас, але бачыць свет дзіцячымі вачыма... Вачыма пяцігадовага хлопчыка... Я хачу быць з ім... Мару памяняць кватэру бліжэй да Навінак, там у нас псіхіятрычная бальніца. Ён там... Гэта прысуд урачоў: каб ён жыў, ён павінен быць там. Я езджу туды па выхадных. Сустракае мяне: "А дзе тата Міша? Калі прыедзе?" Хто яшчэ ў мяне пра гэта папытае? Ён яго чакае...
Мы будзем чакаць з ім разам. Я буду чытаць шэптам сваю чарнобыльскую малітву... Ён – глядзець на свет дзіцячымі вачыма..."
Валянціна Цімафееўна Панасевіч, жонка ліквідатара
|
