|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО ЎЖЫЦЦІ СТРАШНАЕ АДБЫВАЕЦЦА ЦІХА І НАТУРАЛЬНА
|
|
|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО ЎЖЫЦЦІ СТРАШНАЕ АДБЫВАЕЦЦА ЦІХА І НАТУРАЛЬНА
"З самага пачатку... Недзе нешта здарылася. Я нават назву не расчула, дзесьці далёка ад нашага Магілёва... Прыбег са школы брат: усім дзецям раздаюць нейкія таблеткі. Пэўна, сапраўды нешта здарылася. Ай-яй-яй. I ўсе Першага мая мы цудоўна правялі дзень. Вярнуліся дадому позна ўвечары, у маім пакоі акно расчынена ветрам... Гэта прыгадалася пазней...
Працавала я ў інспекцыі па ахове прыроды. Там чакалі якіх-небудзь указанняў, але яны не паступалі... У штаце інспекцыі прафесіяналаў амаль не было, асабліва сярод кіраўніцтва: палкоўнікі ў адстаўцы, былыя партработнікі, пенсіянеры ці няўгодныя. У іншым месцы праштрафіўся, яго да нас. Сядзіць, шамаціць паперкамі. Зашумелі, загаварылі яны пасля выступлення ў Маскве нашага беларускага пісьменніка Алеся Адамовіча, які пачаў біць ва ўсе званы. Як яны яго ненавідзелі! Нешта ірэальнае. Тут жывуць іхнія дзеці, іхнія ўнукі, не яны, – а пісьменнік крычыць свету: ратуйце!! Здавалася б, павінен спрацаваць інстынкт самазахавання. На партсходах, у курылках – усе пра пісакаў. Навошта лезуць не ў сваё! Распусціліся! Існуе інструкцыя! Субардынацыя! Што ён разумее? Ён не фізік! Ёсць Цэка, ёсць генеральны сакратар! Я тады, можа, упершыню ўцяміла, што такое – трыццаць сёмы год. Як гэта было...
У той час маё ўяўленне пра атамную станцыю было зусім ідылічнае. У школе, у інстытуце нас вучылі, што гэта казачныя "фабрыкі энергіі з нічога", дзе людзі ў белых халатах сядзяць і націскаюць кнопкі. Чарнобыль выбухнуў на фоне непадрыхтаванай свядомасці, У дадатак ніякай інфармацыі. Горы папер з грыфам "зусім сакрэтна": "засакрэціць звесткі аб аварыі", "засакрэціць звесткі аб выніках лячэння", "засакрэціць звесткі аб ступені радыеактыўнага паражэння персаналу, які ўдзельнічаў у ліквідацыі..." Хадзілі чуткі: нехта ў газетах прачытаў, хтосьці чуў, камусьці сказалі... Нехта слухаў заходнія галасы, толькі яны ў той час перадавалі, якія таблеткі піць, як іх ужываць. Але рэакцыя часцей за ўсё была такая: ворагі злараднічаюць, а ў нас усё добра. Дзевятага мая ветэраны пойдуць на парад... Нават тыя, хто тушыў рэактар, як пасля высветлілася, таксама жылі сярод чутак. Здаецца, небяспечна рукамі браць графіт... Здаецца...
Адкульсці з'явілася ў горадзе вар'ятка. Хадзіла па рынку і гаварыла: "Я бачыла гэтую радыяцыю. Яна сіняя-сіняя, пераліваецца..." Людзі перасталі купляць на рынку малако, тварог. Стаіць бабуля з малаком, ніхто яго ў яе не бярэ. "Не бойцеся, – угаворвае, – я карову ў поле не выводжу, я траву ёй сама нашу". Выедзеш за горад, нейкія пудзілы ўздоўж дарогі маячаць: пасвіцца карова, цэлафанам абвязаная, а побач бабуля, таксама ўся ў цэлафане. Хоць плач, хоць смейся. I нас пачалі ўжо пасылаць на праверкі. Мяне накіравалі ў лясгас. Леснікам пастаўкі драўніны не зменшылі, як быў план, так і застаўся. На складзе ўключылі прыбор, а ён ліха яго ведае што паказвае. Ля дошак нібыта ўсё нармальна, а побач з нарыхтаванымі венікамі зашкальвае. "Адкуль венікі?" – "З Краснаполля (як пасля высветлілася, самы заражаны раён у нашай Магілёўскай вобласці). Апошняя партыя засталася. Усе адправілі". Як ты іх па розных гарадах знойдзеш?
Штосьці я яшчэ баялася забыць? Прыкметнае... А! Успомніла. Чарнобыль... I раптам новае, нязвыклае пачуццё, што ў кожнага з нас ёсць сваё асабістае жыццё, да гэтага яно нібыта не патрэбна было. А тут людзі пачалі задумвацца: што яны ядуць, чым кормяць дзяцей. Што небяспечна для здароўя, а што не? Пераязджаць у іншае месца ці не пераязджаць? Кожнаму трэба было прыняць рашэнне. А прывыклі жыць – як? Усёй вёскай, абшчынай. Заводам, калгасам. Мы былі савецкія людзі. Саборныя. Я, напрыклад, была савецкім чалавекам. Вельмі. Вучылася ў інстытуце, кожнае лета ездзіла з каматрадам. Быў такі маладзёжны рух – студэнцкія камуністычныя атрады. Мы там працавалі, а грошы пералічвалі якой-небудзь лацінаамерыканскай кампартыі. Наш атрад, у прыватнасці, Уругваю...
Мы памяняліся. Усё памянялася. Вельмі вялікія намаганні патрэбны, каб зразумець. Яшчэ гэтая няздольнасць выказацца...
Я – біёлаг. Мая дыпломная праца – паводзіны восаў. Два месяцы сядзела на бязлюдным востраве. У мяне было там сваё асінае гняздо. Яны прынялі мяне ў сваю сям'ю пасля таго, як тыдзень прыглядаліся. Бліжэй, чым на тры метры, нікога не падпускалі, а мяне на дзесяць сантыметраў ужо праз тыдзень. Я падкармлівала іх з запалкі варэннем проста на гняздзе. "Не разбурай мурашнік, гэта разумная форма чужога жыцця", – любімая прымаўка нашага выкладчыка. Асінае гняздо звязана з усім лесам, і я паступова таксама раблюся часткаю ландшафту. Падбягае мышанё і сядае на мыскі маіх красовак, дзікае, лясное, але яно ўжо ўспрымае мяне, як частку пейзажа, учора сядзела, сёння сяджу, заўтра буду сядзець...
Пасля Чарнобыля... На выстаўцы дзіцячых малюнкаў: ходзіць па чорным вясновым полі бусел... I подпіс: "Буслу ніхто нічога не сказаў". Гэта – мае пачуцці. А была праца. Мы ездзілі па вобласці, адбіралі пробы вады, пробы зямлі – і адвозілі ў Мінск. Дзяўчаткі нашы бурчэлі: "Гарачыя піражкі возім". Ні засцярогі, ні спецадзення. Сядзіш на пярэднім сядзенні, а за спіною пробы – "свецяцца". Складалі акты для захоўвання радыеактыўнага грунту. Хавалі зямлю ў зямлі... Гэткі дзіўны чалавечы занятак... Па інструкцыі захоўванне належыць ажыццяўляць з геалагічнай разведкай, каб глыбіня залягання грунтовых вод была не меней за чатыры-шэсць метраў, а глыбіня захавання – невялікая, сцены і дно катлавана заслаць поліэтыленавай плёнкай. Але гэта па інструкцыі. А ў жыцці, натуральна, па-іншаму. Як заўсёды. Ніякай геолагаразведкі. Тыцнуць пальцам: "Тут капай". Экскаватаршчык капае. "Дык на якую глыбіню капалі?" – "А чорт яго ведае! Вада з'явілася, я кінуў". Бухалі проста ў грунтовыя воды...
Вось кажуць: святы народ, злачынны ўрад... Я пасля вам скажу, што пра гэта думаю... Пра народ наш і пра сябе...
Самая вялікая камандзіроўка ў мяне была ў Краснапольскі раён, я ўжо казала, самы-самы. Каб папярэдзіць змыванне радыенуклідаў з палёў у рэкі, трэба было зноў жа дзейнічаць па інструкцыі: праараць двайныя барозны, прамежак – і яшчэ раз двайныя барозны, і далей праз такія ж інтэрвалы. Трэба праехаць уздоўж усіх малых рэк. Да райцэнтра дабіраюся рэйсавым аўтобусам, а далей, натуральна, трэба машына. Іду да старшыні райвыканкома. Старшыня сядзіць у сваім кабінеце, абхапіў галаву рукамі: план ніхто не здымаў, структуры севазвароту ніхто не мяняў, як сеялі гарох, так і сеюць, хоць і ведаюць, што гарох больш за ўсё бярэ радыяцыю, як і ўсе бабовыя. А там мясцінамі сорак кюры і вышэй. Яму не да мяне. У дзіцячых садках разбегліся кухары і медсёстры, дзеці галодныя. Зрабіць аперацыю апендыцыту – трэба везці чалавека на "хуткай" у суседні раён, шэсцьдзесят кіламетраў па дарозе, што як мыцельная дошка. Усе хірургі з'ехалі. Якая машына?! Тады я паткнулася да вайскоўцаў. Маладыя хлопцы, яны адпрацавалі там па паўгода. Зараз адчайна хварэюць. Далі ў маё распараджэнне бэтээр з экіпажам, нават не, не бэтээр, а бээрдэмку, як яны яе звалі (БРДМ) – разведвальная машына з кулямётам. Я вельмі шкадавала, што не сфатаграфавалася на ёй. На брані. Зноў – рамантыка. Прапаршчык, які камандаваў гэтай машынай, увесь час звязваўся з базай: "Сокал! Сокал! Працягваем работу". Едзем, дарогі нашы, лясы нашы, а мы – на баявой машыне. Стаяць ля платоў жанчыны. Стаяць і плачуць. Апошні раз яны бачылі гэтую тэхніку ў час Айчыннай вайны. I ў іх страх, што пачалася вайна.
Па інструкцыі ў трактараў для праворвання гэтых барознаў кабіна павінна быць ахаваная, герметызаваная. Я бачыла такі трактар, кабіна, сапраўды, герметычная. Трактар стаяў, а трактарыст ляжаў на траве, адпачываў. "Вы здурнелі? Хіба вас не папярэдзілі?" – "Дык я ж галаву целагрэйкай накрыў", – адказвае. Людзі не разумелі. Іх увесь час палохалі, рыхтавалі да атамнай вайны. А не да Чарнобы-ля...
Мясціны там надзвычай прыгожыя. Лес захаваўся не саджаны, а сапраўдны. Стары лес. Звілістыя рачулкі, у іх вада як на чаі настоена і празрыстая-празрыстая. Зялёная трава. Людзі перагукваюцца ў лесе... Для іх гэта натуральна, бы выйсці раніцою ў свой сад... А ты ўжо ведаеш, што ўсё гэта атручана. Сустрэлася нам бабуля:
– Дзеткі, а малачко ад сваёй кароўкі можна піць?
Мы вочы долу, у нас загад – дадзеныя збіраць, але з насельніцтвам асабліва не кантактавацца. Першым ачомаўся прапаршчык:
Бабуля, а колькі вам гадкоў?
– Ды ўжо за восемдзесят, а можа, і болей. Дакументы ў вайну згарэлі.
– Ну тады піце.
Вясковых людзей больш за ўсё шкада, яны бязвінна пацярпелі, , як дзеці. Таму што Чарнобыль не селянін прыдумаў, у яго з прыродай свае дачыненні – даверлівыя, не захопніцкія, як і сто гадоў назад, і тысячу. Яку боскай задуме... I яны не разумелі, што адбылося, яны хацелі верыць вучоным, любому адукаванаму чалавеку, як святару. А ім чаўплі: "Усё добра. Нічога страшнага. Толькі мыйце рукі перад ядой". Зразумела, не адразу, а праз некалькі гадоў, што мы ўсе ўдзельнічалі... У злачынстве... У змове... (Маўчыць.)
Вы не можаце ўявіць, у якіх памерах на машынах з зоны вывозілася ўсё, што туды пасылалася ў выглядзе дапамогі, ільгот яе жыхарам: кава, тушонка, вяндліна, апельсіны. Скрынямі, фургонамі. Тады ж такіх прадуктаў нідзе не было. Нажываліся мясцовыя прадаўцы, кожны правяральшчык, усё гэтае дробнае і сярэдняе чыноўніцтва. Чалавек аказаўся горшым, чым я думала... I я сама... Таксама горшай... Я цяпер гэта пра сябе ведаю... (Запыняецца.) Я, вядома, прызнаюся... Для мяне самой гэта ўжо важна... Ну, зноў жа прыклад... У адным калгасе, скажам, пяць вёсак. Тры "чыстыя", дзве "брудныя", ад адной да другой – два-тры кіламетры. Дзвюм плоцяць "грабавыя", тром – не. У "чыстай" вёсцы будуюць жывёлагадоўчы комплекс. Маўляў, завязём чысты корм. А дзе яго ўзяць? Вецер нясе пыл з аднаго поля на другое. Адна зямля. Каб пабудаваць комплекс, патрэбны паперы. Камісія іх падпісвае, я – у гэтай камісіі, хоць кожны ведае, што падпісваць нельга. Злачынства. У рэшце рэшт, знаходзіла я сабе апраўданне, праблема чыстых кармоў не клопат інспектара па ахове прыроды.
Кожны знаходзіў нейкае апраўданне. Вытлумачэнне. Я праводзіла такі дослед з сабой... I наогул, я зразумела: у жыцці страшнае адбываецца ціха і натуральна..."
Зоя Данілаўна Брук, інспектар па ахове прыроды
|
