РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Уладзімер Караткевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Пралог
Раздзел I
Раздзел II
Раздзел III
Раздзел IV
Раздзел V
Раздзел VI
Раздзел VII
Раздзел VIII
Раздзел IX
Раздзел X
Раздзел XI
Раздзел XII
Раздзел XIII
Раздзел XIV
Раздзел XV
Раздзел XVI
Раздзел XVII
Раздзел XVIII
Раздзел XIX
Раздзел XX
Раздзел XXI
Раздзел XXII
Раздзел XXIII
Раздзел XXIV
Раздзел XXV
Раздзел XXVI
Раздзел XXVII
Раздзел XXVIII
Раздзел XXIX
Раздзел XXX
Раздзел XXXI
Раздзел XXXII
Раздзел XXXIII
11. 1
РАЗДЗЕЛ XXVIII
        
РАЗДЗЕЛ XXVIII

        
        Трэба было жыць. I невядома было, як жыць. Перш за ўсё трэба было спалiць усе масты, што звязвалi яго з мiнулым.
        Андрэй спаліў усе старыя канспекты, раздаў сябрам усе кнігі. Кнігі - першы друг, і гэтага друга перш за ўсё кідаюць, калі рэзка мяняюць жыццё. Яны занадта цяжкія для вандраванняў. Калі прыходзіць такі час - чалавек бярэ з сабою толькі тое, што змяшчаецца ў невялікі чамадан.
        Таму Андрэй падарыў Янісу дывановае пакрывала і карціны. Харунжаму - бронзавага званара, што біў набат. Баранаўскасу - усе забаўкі. У чамадан, разам з вопраткай, ён паклаў толькі дагератып Каліноўскага.
        Грошы для яго бадзянняў таксама не былі патрэбны. Толькі нямнога. Ён ведаў, што грошы псуюць падарожжа, ператвараюць яго ў турысцкую паездачку з паплёўваннем праз акно вагона-рэстарана. А ён збіраўся непасільна працаваць, бо толькі так і можна было забыць.
        Сабе ён пакінуў толькі на білет да Уладзівастока і яшчэ дзве тысячы на выпадак, калі не адразу ўладкуецца на работу. Ды і што яму патрэбна? Хлеб, кава, два разы на тыдзень добры абед. Вось і ўсё. Адзенне пакуль што ёсць, а калі зносіцца - заробіць.
        Цвёрдага плана ў яго не было. Прыблізны - выглядаў так.
        Ён паедзе да Уладзівастока. Там альбо ўладкуецца падсобным рабочым у геалагічную групу, або матросам на нейкае судна. I тайга з яе гнусам або хвалі паступова, дзень па дню, выжывуць з яго гнеў, што душыць яго, і абурэнне. Зараз ён ненавідзіць яе, хоць ведае, што гэта эгаістычна, што яна невінаватая ў сваёй слабасці. Ненавідзіць яе рухі, вочы, яе погляды на жыццё і мастацтва, ненавідзіць цяжкі вузел яе валасоў. Потым хвоі, салоны вецер і абшар акіяна паменшаць яго пакуту, заб'юць нянавісць, і тады можна будзе вярнуцца.
        Забраць Ганну, паехаць з ёю на радзіму. Яна так прагнула вырвацца з гэтых каменных цяснін, так хацела гурбаў у кветніку. Ён дасць ёй усё гэта.
        Ён пакіне ўсё, а сам паедзе да Яніса. Янісу нельга без Латвіі. Яму - без Беларусі. Ну і што, хіба цяжка разблытаць гэты вузел? Яны пабудуюць свой агульны дом якраз на мяжы. Палова яго будзе ў Латвіі, палова - у Беларусі. Сын Яніса будзе вадзіць Андрэевага сына, калі той народзіцца, апекаваць над ім, а потым, калі розніца ў гадах згладзіцца, яны пасябруюць, як іхнія бацькі. Пасябруе і Ганна з Лаймаю. Жанчыны будуць хадзіць адна да адной у госці "праз мяжу". А ён будзе працаваць, працаваць. Дзень за днём, год за годам. I ён забудзе ўсё. Забудзе. Забудзе.
        Нікога не хацелася бачыць, акрамя сяброў. Жанчын - асабліва. Калі вахцёрша на трэці дзень сказала Андрэю, што яго выклікае да тэлефона Галіна Іванаўна і хоча яму нешта паведаміць, Андрэй кінуў:
        - Скажыце, што мяне няма дома. I не будзе два дні.
        Яніс глядзеў на зборы Андрэя з маўклівымі зітханнямі, але нічым не перашкаджаў. На пяты дзень, калі ўся падрыхтоўка была скончана і яны засталіся сам-насам з голымі сценамі і невялікім чамаданам, Андрэй нарэшце не вытрымаў гэтых уздыхаў.
        - Янка, - сказаў ён, сядаючы на чамадан, - не шматуй ты майго сэрца. Ну што? Табе ж яшчэ месяц у Маскве. Потым цябе чакае жонка. Сын. Каб не гэта ўсё - я адразу, нават без адзінага слова, узяў бы цябе з сабою.
        Яніс маўчаў. Толькі таўставатыя добрыя вусны часам уздрыгвалі. I тады Андрэй, адчуваючы, што ён зараз не вытрымае, сказаў:
        - Згода. Калі табе немагчыма без мяне - прабудзь гэты месяц у Маскве, на ліпень і жнівень з'ездзі ў Рыгу, пажыві з жонкай недзе ў Дубалтах, а потым на ўсю восень прыязджай да мяне. Прабач, але мне хаця да восені трэба пабыць аднаму. Маім "банкірам" будзе Якуб Каптур. Я ведаю, зараз табе цяжкавата. Ён зробіць, каб ты даехаў да мяне. Уладкуем цябе як журналіста на той карабель, дзе буду я. Будзем плаваць разам... Курыльскія астравы, мора, вулканы на берагах. Памятаеш Кіплінга?
        Пулею и решеткой подкрепленный закон Москвы:
        Котиков на Командорских трогать не смеете вы.
        А потым, восенню, там такія ясныя дні. А калі прыйдзе позняя восень, тады пачнуцца ўраганы, сівыя хвалі, лёд на робах... Ты прабудзеш са мною ўсю восень.
        Яніс ужо ўсміхаўся, зачараваны, зусім як дзіця, якому расказваюць казку. I тады Андрэй дастаў з апусцелай шафы кетавы балык, хлеб, бутэльку "Белавежскай" і сказаў:
        - А цяпер паслухай, што я прыдумаў. Наш з табою будучы дом. Мы пабудуем яго калісь, а пакуль не будзем вельмі бавіцца. Мора і вецер, і да д'ябла падалы хлуслівых жанчын.
        ...Яны правялі гэты апошні вечар у гарачай і шчырай бяседзе аб усім. Гэта называлася ў іх: "паплакаць аб лёсе латышскіх стралкоў". Потым Яніс пайшоў. Андрэй умацоўваў ручку чамадана дротам, калі зноў прыйшла вахцёрша, сівая старая жанчына:
        -- Нейкая дзяўчына звоніць вам па тэлефоне.
        - Скажыце, калі ласка, што я ні з кім не жадаю размаўляць.
        - Як жа гэта, Андруша?
        Андрэй устаў і абняў яе:
        - Так, Мацвееўна. Проста так... Голас хаця спакойны?
        - Вельмі. Кажа, што хоча пабалбатаць.
        - Ну вось... Таму і не трэба... Не трэба, Мацвееўна. Вы былі добрыя да мяне...
        - Дык так і сказаць?
        - Ведаеце што... Не трэба казаць, што я не хачу... Гэта, пэўна, Галіна Іванаўна або Ганна... Скажыце, што мяне няма.
        Старая пайшла. Андрэй лёг у ложак і выключыў святло.
        ...Апошняя ноч у гэтым пакоі яго пакут. Заўтра дарога. Які ён гулкі, гэты пусты пакой. Як бягуць часам па яго аскетычна голых сценах адбіткі святла.
        I раптам навалілася. Раптам у цішыні і цемры ў яго сэрцы выбухнула такая вострая цяга да яе, такая туга, што ён застагнаў. Абдымаючы падушку, ён калаціўся ад усведамлення, што нічога не прайшло, што гнеў яго дарэмны, што ён не забыў і нічога не здолее забыць.
        Яго калаціла гадзіны дзве, а потым ён праваліўся ў сон.
        ...Перакулены ўніз купаламі, калыхаўся ў вадзе бязважка-белы адбітак Пакрава на Нерлі. Вада рабіла яго асабліва выцягнутым і стройным... Дзіўна, але сухая бяроза, якую яны тады бачылі, зараз аджыла і зазелянела клейкімі, вясёлымі лісцікамі.
        ...Ірыны не было поруч, і ўсё ж яна была тут. Гэта яе подыхі варушылі траву, гэта яе рука, а не ветрык, дакраналася да яго валасоў. Яна была паўсюль: у нейкім асабліва высокім небе з рэдкімі, сляпуча-срэбнымі аблокамі, у вільготнай, раскошна-прахалоднай лотаці. Яна была тут, але не было як дакрануцца да яе.
        Нехта ішоў наперадзе, наводдаль. Ён плыў, не дакранаючыся да травы, і дазволіў Андрэю амаль дагнаць сябе.
        Андрэй ведаў, хто гэта, і не здзіўляўся таму, што ведае. Гэта быў маладзенькі княжыч, што загінуў тут на паляванні. Вузкі, вельмі худзенькі і вузкі, з акварэльна-празрыстым румянцам на шчоках і легкімі, як залаты пыл, доўгімі валасамі, ён сумна ўсміхаўся Андрэю. На ім быў срэбны з блакітным каптан і блакітныя саф'янавыя чаравічкі. Лёгкі-лёгкі і сумны-сумны княжыч з сокалам на плячы.
        - Хадзем, - сказаў ён, паказваючы на царкву, - там вас чакаюць, за вас прасіў я, бо вы пакахалі тут.
        - Але дзе ж яна?
        - Тут, поруч з табою. Бачыш, варушыцца трава. Яна заўсёды будзе поруч з табою. Вось так.
        - Але чаму, чаму яна не з'явiцца?
        Княжыч сумна схіліў галаву. Андрэй адчуў, што рыданні пашыраюць ягонае горла.
        - А потым куды? Дзе мы будзем з ёю?
        - Бачыш, вясёлка?
        Сапраўды, вясёлка стаяла над зямлёю, апёршыся пятою ў ваду.
        - Хіба мала месца паўсюль, - сказаў княжыч. - Да сонца, да ясных зораў у карагод. За рэкі светлыя, за нетры - лясы.
        - Я не знайду яе, не знайду.
        Княжыч паплыў, усё аддаляючыся. Плыў і клікаў Андрэя рукой... Чорны парыў вятрыска прабег па лугах. Пачало насоўвацца нізкае сталёвае неба... Не было ўжо нічога, і ён не ведаў, лугі гэта або цясніны вуліц... Ён адчуваў, што гэта нешта цяжкае, гнятучае. Ён адчуваў.
        I раптам ціхі пагрозлівы голас аддаўся ў пакоі:
        - Рэмбрант, уставай...
        У першы раз гэта сказалі, як быццам сталёвыя хмары над прывідам Нерлі. I зноў аддаўся голас:
        - Рэмбрант, уставай. Твая Саскiя памiрае.
        Гэта сказалі як быццам дрэвы за акном пакоя.
        - Рэмбрант, уставай. Твая Саскія памірае.
        Калі гэта сказала сэрца, ён паверыў і адкрыў вочы. Ляжаў адразу напружаны, адразу бяссонны. Глядзеў у цемру пашыранымі вачыма.
        А потым устаў і моўчкі стаў збірацца. Ён не сумняваўся, ён ведаў і таму быў надзіва спакойны і размераны.
        Накінуўшы плашч, ён спусціўся сходамі, прайшоў паўз спячую вахцёршу і выйшаў на вуліцу.
        Было тры гадзіны ночы. Транспарт даўно не хадзіў.
        Андрэй ішоў начнымі вуліцамі, быццам на кліч. Ён не ведаў, каго ён сустрэне ў яе доме, як там расцэняць ягоны прыход у такі час. Ён хацеў упэўніцца. Яго клікалі, і ён ішоў на кліч.
        Паступова нарастала трывога. Ён ведаў, калі Міхал там - дзверы да Ірыны будуць канчаткова зачынены, але прадчуванне і трывога раслі, рабіліся нясцерпнымі. Ён не ведаў, абразілі яго ці не, праўда гэта ці соннае трызненне. Ён ляцеў. Ратаваць.
        Ён ужо амаль бег гулкімі начнымі вуліцамі. Адно таксі слізганула паўз яго, і ён з нарастаючым адчаем пабачыў, як шафёр адмоўна пахітаў галавой. Праз два кварталы з'явілася яшчэ адно - тая ж гісторыя. Гэта было як у страшным сне: чалавек бег, і свісцячае дыханне вырывалася з ягоных грудзей.
        Калі з'явілася трэцяя зялёная іскра, ён кінуўся акурат на яе дарогу. Узраўлі тармазы.
        - На могiлкi спяшаешся, псiхапат?
        Айдрэй кінуўся да яго:
        - Друг, любы, вязi... Хутчэй толькi!
        Шырокае - рэшатам не накрыеш - аблічча шафёра скрывілася:
        - У парк!
        Андрэй торкаў яму скамечаныя грошы.
        - Чалавек ты ці хто?
        - А ты чалавек? Лезе пад колы! Засыпаю за рулём. Дзве змены адгрукаў... Кожны затрымлівае. Тры гадзіны таму змена другая скончылася.
        У Грынкевіча калаціліся зубы.
        - Я кажу табе, чуеш... Я ведаю, з ёю нешта здарылася...
        Шафёр паглядзеў на яго зблытаныя валасы і па-вар'яцку спакойныя вочы. Уздыхнуў:
        - Валі поруч са мной. Хрэн з табою.
        - Толькі хутчэй! Хутчэй!
        Машына рванула з месца. Шафёру, відаць, перадалася трывога пасажыра, таму што ён, зрэдку кідаючы на Андрэя косыя неспакойныя позіркі, гнаў "Волгу" так, што дамы ледзь не зліваліся ў шэрую смугу.
        Ля дома Ірыны, калі Грынкевіч сунуў яму грошы, поўны камяк, ён асцярожна аддзяліў адну паперку.
        - Хопіць.
        I дадаў нечакана мяккім для такой морды голасам:
        - Бывае, брат... Ты - трымайся...
        Самым нясцерпным быў гук званка. Толькі націснуўшы кнопку, Андрэй зразумеў, што ўсё гэта - вар'яцтва, што зараз выбухне страшэнны скандал. Зразумеў, але пайсці не здолеў, бо сэрца ад трывогі аж выскоквала з грудзей.
        Пачуліся крокі. Дзверы адчыніліся. Перад Андрэем стаяла Ганна ў лёгкім халаціку колеру асенніх лісцяў. Даючы яму дарогу, яна сказала, быццам не было нічога дзіўнага ў яго прыходзе:
        - Праходзь. Яна чакала цябе.
        - Што з ёю? - аднымі вуснамі спытаў Андрэй.
        - Надзвычай моцны сардэчны прыпадак. Нават цэлая серыя. Я званіла табе, але цябе не было.
        - Калі гэта?
        - Сёння... А ты адкуль даведаўся?
        - Адтуль. Яна ж таксама ведае, што я прыйду. Калі адзін увесь час думае - другі не можа не адчуць.
        - Распранайся, - сказала Ганна.
        - А яна не спіць?
        - Яна не спіць звечара. Трывожыцца.
        Андрэй зайшоў у пакой. Асветлены хворым святлом начной лямпы, вымалёўваўся на светлай падушцы закінуты твар Ірыны з цёмнымі, раскінутымі валасамі. Упершыню ён бачыў іх не складзенымі ў вузел ці начную прычоску, - і гэтая нязначная акалічнасць асабліва балюча разанула Андрэя па сэрцы. Быццам толькі тут зразумеў памеры бяды.
        Ганна моўчкі выйшла. У глухой цішыні пакоя Андрэй, стоячы, глядзеў на апушчаныя веі жанчыны. Бяскроўны твар быў спакойны, і на яго глядзелі са сцен, як праз цёмную ваду, задумлівыя вочы людзей на карцінах.
        Па вуліцы, відаць, прайшла нейкая асабліва цяжкая машына - нячутным, камарыным звонам адказала ёй лыжачка ў пустой шклянцы.
        Усё было такім, як і ў той вечар. Толькі не было марознай папараці на шыбах. Тыя ж лікі на іконах, той жа спакой, тое ж чырванаватае святло. I тахта была тая самая.
        Усё было такім самым і зусім не такім.
        - Сядай, - сказала яна. - Дай мне тваю руку.
        Зусім блізка ён убачыў яе распасцёртае цела, прасціну, няўлоўна ўзнятую на грудзях, бяздонныя шэрыя вочы і стомлены велікаваты рот. I гэты рот сказаў, з цяжкасцю склаўшы вусны ў сумную ўсмешку:
        - Слухай. Я хачу апраўдацца перад табой.
        - Нашто? - спытаў ён.
        - Не ведаю, ці можна мне дараваць за ўсё гэта? I ўсё ж я прашу: даруй мне тыя словы. Даруй мне сотні такіх слоў.
        - Не трэба, - сказаў ён. - Ты ж мне казала і сотні іншых слоў. Я памятаю толькі іх.
        - Не, ты слухай... Не ведаю, як растлумачыць... Але я прадчувала сённяшні дзень... Мне здалося на хвіліну, што табе будзе лягчэй, калі ты будзеш успамінаць мяне з нянавісцю, а не з вечным болем... У той дзень я ўпершыню па-сапраўднаму пачула набліжэнне... Я думала, як мацней абразіць цябе...
        Працягнула руку. Паклала яе на яго калена.
        - Я зрабіла гэта. Але тут я ўбачыла твой твар. Бог ты мой, табе быццам нажом пад сэрца ўдарылі... Так бывае, калі паміраюць.
        Павекі апусціліся.
        - Я зразумела, што абразіла лепшае, што было ў мяне на зямлі... Але разумееш, я проста не верыла, што каханне можа быць і гэткім... Вось-вось, менавіта не верыла... А тут паверыла, адразу. I зразумела, што я нарабіла, што я толькі нарабіла... Пасля ўсяго, што было, такая хлуслівая здрада, такая няшчырая, дробна-жаночая подласць.
        Ён нахіліўся і прыпаў ротам да яе вуснаў.
        - Пацалуй мяне яшчэ, - сказала яна. - Яшчэ раз, любы. Ну вось, а цяпер слухай далей.
        Перарывіста ўздыхнула:
        - Я зразумела і вырашыла выкупіць усё. Мне каштавала вялікіх цяжкасцей удаваць з сябе цалкам здаровую. Ведаеш, сэрцабіцце, млоснасць. Але я прыкінулася, я ведала: іначай ён будзе шкадаваць мяне і не пакіне... Я пайшла дадому і сказала яму, што больш не магу, што канчаткова вырашыла - без гэтага кахання мне не жыць. Сказала, што пайду адсюль. Ён за апошні час усё дараваў мне. Ён баяўся страціць мяне.
        Плечы яе здрыгануліся:
        - Мне было вельмі шкада яго - усё ж многа і добрага было, - але я сказала, што гэта маё апошняе слова... Ён тады сказаў, ён сказаў гэта спакойна, але я ведала ўсю меру яго пакут. "Пераможаны, - сказаў ён, - што ўжо тут. Я, пэўна, паеду сам". - "Ідзі, - сказала я, - з табой больш нельга. Сумленне не дазваляе". - "Заставайся тут, калі хочаш". - "Не, ён не захоча". - "Добра, тады я дачакаюся, пакуль ён не забярэ цябе з сабою". I ён паехаў апоўдні.
        - Ён мужны чалавек, - сказаў Андрэй.
        - А вечарам мяне скруціла, - сказала яна.
        - Куды ён паехаў?
        - Паехаў на Памор'е. У Архангельск. Кiжы. Ён не ведае, што са мной.
        Андрэй вагаўся:
        - А можа?..
        - I не трэба, каб ведаў, - нечакана цвёрда сказала яна. - Не трэба, каб ведаў.
        Вусны яе задрыжалі:
        - Хіба не ты мой муж?
        Гладзіла яго руку:
        - Я хачу хоць памерцi пры табе, бедны хлопчык.
        Вочы Андрэя сталі разгублена-дзікімі.
        - Пакінь, - сказаў ён. - Я цябе вырву... я не дам.
        - Што не дасі, - сказала яна, - тут ужо і з войскам не вырвеш. Пройдзе праз яго і возьме, калі ўжо суджана так.
        - Маўчы, - сказаў ён, - я хачу, каб ты жыла. Мне без цябе будзе вельмі дрэнна. Мне без цябе нельга.
        - Сапраўды так? - быццам здзіўлена спытала яна.
        - Сапраўды, - сказаў ён. - Для мяне зараз добры снег толькі таму, што яго можна стрэсваць на цябе. Месяц толькі таму, што - памятаеш? - ехалі з Загорска і ты была поруч, а месяц, як на вадзе, праклаў на лёдзе сцежку, і былі вербы, і беглі пад імі цені... Нашто я сабе, калі цябе няма поруч?.Нашто мне рукі, калі я не магу абдымаць цябе? Нашто вочы, калі не магу імі глядзець у твае вочы?
        Ён казаў гэта, не чуючы сам уласных слоў, не ведаючы іхняга сэнсу:
        - Хохлік мой з ліхтарыкам, птушка мая сініца, агеньчык мой у ледзяную ноч, заяц мой.
        Яна слухала моўчкі, з закрытымі вачыма. Потым сказала ледзь чутна:
        - Добра. Відаць, тады трэба біцца. Тут ужо нічога не зробіш. Трэба.
        I дадала:
        - Заўтра пойдзеш у інстытут грудной хірургіі. Пастарайся неяк, можа, нават паглядзець на аперацыю на сэрцы. Скажаш потым, згодзен ці не.
        - А твой стан як?
        - Ты ж ведаеш, гэты асколак зарубцаваўся ў капсулу. Працэс ідзе далей. Парушэнне праводнасці - сэрцабіцце, мленне.
        - Тады я кажу адразу. Аперацыя.
        - I ўсё ж не спяшайся. Схадзі заўтра.
        - Сёння, - сказаў Андрэй, - скора пачне днець. Зараз.
        - Транспарт не ходзіць.
        - Дайду пехатою. А ты спі. Табе трэба спаць.
        Ён казаў гэта назнарок уладна. Трэба было пераканаць яе ў тым, што ўсё будзе добра. Чужая моцная воля павінна была зрабіць гэта. Яго, Андрэя, воля.
        - Я сапраўды, бадай, засну, - сказала яна. - Я спакойная зараз.
        Пацалаваўшы яе, Андрэй выйшаў. Ганна цягнула ад дзвярэй чорнага сабаку.
        - Непакоіцца, - сказала яна. - Так і ладзіць вырвацца да яе дзвярэй.
        - Сябра ў няшчасці, - сумна ўсміхнуўся Андрэй. - Што, гэта сапраўды можа скончыцца кепска, Ганна?
        - Гэта можа скончыцца вельмі кепска, - проста сказала яна, і ў вачах яе Андрэй пабачыў слёзы.
        - Ну-ну, - сказаў ён. - Не трэба. I вось яшчэ што, Ганна. Я буду ў клініцы, мне не будзе часу. Пазваніце Вайвадсу. Ён будзе поруч, калі што спатрэбіцца.
        Ён выйшаў на вуліцу, напоеную свежым водарам майскай раніцы. Вуліцы былі пустыя. Толькі рэдкія дворнікі шоргалі мётламі па асфальце.
        Горад пагасіў агні, і таму над ім на хвіліну з'явіліся зоры.
        Ветрык часам уздыхаў, несучы аднекуль з парку водар расы і кветак.
        Зоркі, самыя буйныя, чэзлі. Андрэй ішоў пад імі, і вадкае зеленаватае неба вісела над яго галавой.
        Чамусьці ён успомніў магільную пліту ў старым Мядзелі, сярэдневяковую пліту. Тады беларусы любілі строіць кепікі са смерці, іранічна ставіліся да яе, не баючыся быццам ні бога, ні д'ябла. На пліце быў выразаны чалавек з шырокім разумным тварам, у вольных, відаць, тканых, адзеннях. Пад галавою яго была выразана сулея, пры баку - меч, у нагах - маленькі сабачка, падобны на карлікавага льва. Чалавек уіміхаўся быццам тым словам, што былі выразаны ніжэй сабачкі:
        Тут ляжыць Іван Сямяшка.
        Ў галавах гарэлкi пляшка.
        Пры баку востры меч ляжыць,
        У ног верны сабачка тужыць.
        Ого-го, ого-го,
        Што каму да таго?
        Сапраўды, што каму да таго? Продкі любілі пасмейвацца са смерці. Але смерць, але прадчуванне яе - гэта зусім не смешна. Гэта агідна, брыдка, гэта варожа. З гэтым не можа прымірыцца сэрца... Леаніды адзначылі шлях прадзеда, і хоць гэтым святлейшая была ноч перад яго стратай. Іх няма зараз. Яны рэдка прылятаюць, і мы чакаем іх, такія самотныя ў цемры.
        Яго, Андрэя, таксама прысудзілі да страты. Калісь. Даўно. Прысудзіла вайна, ад якой усё яшчэ часам паміраюць людзі, з якой яны ўсё яшчэ, задыхаючыся, уступаюць у адзінаборства такімі вось зеленаватымі, свежымі раніцамі мая.
        Божа, пакарай іх, калі ты ёсць. Пакарай расстрэлы, пакарай атакі, пакарай іх за асколкі ў сэрцы, пакарай за слабенькія, як пялёсткі кветак, пальцы кволых жанчын, якія дрыжаць, чапляючыся за жыццё.
        Божа, пакарай іх!
        А калі ты смяешся там, над намі, смяешся смехам старога ідыёта, які ўзрадаваны мукамі пароды людской, яе слабасцю, слабасцю гэтых вуснаў, якія ловяць паветра, - тады сцеражыся! Сцеражыся тады, бо гэта ўжо за-над-та.
        А калі цябе няма - хопіць прыдурвацца. Тады няхай сцерагуцца тыя, хто прыдумваў гэтую хлусню, гадаваў яе цэлымі стагоддзямі, хто па-езуіцку казаў, што забіваць нельга, але можна забіваць чалавека "чужой" крыві, што падмануць нельга, але можна зрабіць гэта ў імя тых ці іншых меркаванняў, неабходнасці... Хай сцерагуцца, бо гэта немагчыма, каб самыя дарагія вусны хапалі паветра, якое павінна быць радасцю для ўсіх.
        Да чор-та-вай ма-та-ры!
        Людзі занадта лёгка забылі пра вайну. Яны лічаць, што гэта забаўкі. У многіх каціная памяць, ім абрыдлі напаміны аб ёй, яны не хочуць глядзець нават фільмаў аб тым, як людзі пакутавалі тады. "Вайна? Гэта прайшло".
        А вайна не памерла. Не кажучы пра новую пагрозу, не памерла і старая. Яна толькі стаілася, яна гадамі падпільноўвала ахвяру. Будавалі дамы, пісалі кнігі, кахалі, а яна пільнавала... пільнавала... Яна не спяшалася. I вось дачакалася, калі прыйшло нясцерпнае шчасце, калі Нерль і Нява завабілі двух і далі ім бяссмерце, - кінулася і прыхлопнула цяжкай рукой.
        Цяпер Андрэй ішоў ужо над Масквою-ракою. Мост вёў яго кудысь. Над горадам вось-вось павінна было ўзысці сонца, і немагчыма, немагчыма было, прадбачваючы ягоны прыход, не пакутаваць за вусны, там, на падушцы, і не абурацца да самых глыбінь душы.
        Насустрач самотнай постаці Андрэя ішла ў першых праменнях сонца палівальная машына. Ішла, распусціўшы белыя вусы, гонячы перад сабою вясёлку.
        I, калі яна прайшла, за яе спіною сталі два гарады, адзін сапраўдны, а другі бліскучы, размыты ўсімі абрысамі, перакулены ў другое неба, якраз пад нагамі.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2021. Беларусь, Менск.