РАЗДЗЕЛ XXXI
Раніцаю яны прыйшлі да свядомасці адначасова. Яны не ведалі, што за гадзіну да гэтага ў палату заходзіў Глінскі. Нячутна зайшоў, прычыніўшы за сабою дзверы, і з хвіліну глядзеў на хлопца і жанчыну, што спалі ў той самай паставе, што і звечара, інстынктыўна кожны баючыся ў сне патрывожыць адзін аднаго: рука хлопца на яе плячы, рука жанчыны - на стане хлопца. Абліччы побач. Спакойныя, чыстыя паставы целаў.
"Пашкадавала, - з нечаканай для самога сябе пяшчотай падумаў стары. - Пасунулася і дала месца, каб адпачыў. Відаць, пабачыла нарэшце, як ён звёўся, як дрэмле, амаль не закрываючы вачэй".
I, толькі нячутна зачыніўшы за сабою дзверы, даў на хвіліну пачуццям авалодаць сабой. Таму што ніхто, акрамя яго, старога, спрактыкаванага "тыгра ад хірургіі", не прадчуваў цяжкасцей, якія чакалі сёння гэтае дзяўчо. Бедныя дзеці! Няхай ужо незваротна папсута яго жыццё, але за што такое ім?
А яны прачнуліся абое, разам, адразу адчуўшы, што прасынаецца другі. Андрэй адчуваў сябе такім свежым, бадзёрым і моцным, такім упэўненым у гэтым дні і ва ўсіх наступных днях, што яму хацелася спяваць.
Ды і яна, гледзячы ў ранішні парк з яго шчодрай, дымчата-вясёлкавай расой, з яго сцюдзёна-сінімі ценямі і сонечнай лістотай ля верхавін, сказала, шчасліва ўздыхнуўшы:
- Ніколі, здаецца, так не адпачывала.
- Ну вось і добра, - сказаў Андрэй, - а то мяне сумленне мучыла. Зараз я ўмыю цябе.
- Ведаеш, - з усмешкай сказала яна, - мне нават падабаецца быць хворай. Ты ўсё робіш са мною так пяшчотна, твае рукі лягчэй за тапалёвы пух.
- Ну што ж, калі хочаш, я заўсёды буду ўмываць цябе раніцай, расказваць казкі на сон і папраўляць тваю падушку.
- Што ж, - засмяялася яна. - Ты не думай, я не такая. Я магу хадзіць, як мужчыны, і плаваць, як яны. Калі ты будзеш блукаць па дарогах з рукзаком і кіем, я табе буду верным спадарожнікам.
Залікавала птушка ў росных дрэвах, быццам адчуўшы подых роснай свежасці з надрэчных шатаў.
- Май, - сказала яна. - Глядзі, якая раса. Будзе добры-добры, сонечны дзень.
- Гэта нічога не значыць, раса, - сказаў Андрэй. - Часам, вельмі рэдка, прыкметы не збываюцца. Сёння ўвечары збярэцца на дождж.
- Адкуль ведаеш?
- Памятаеш, я табе распавядаў, як той ачмураны хлопец з Заходняй рубануў мяне... Бедны... Ён і не думаў, што падарыў мне такі барометр. Рана часам ные на непагадзь.
- Ну і добра, што дождж, - сказала яна. (Дні сапраўды стаялі занадта спякотныя.) - Дождж абмые лістоту, яна ажыве... Ах, любы, любы мой. Якое гэта шчасце, дождж!
- Ну, вядома. Вось ты ачуняеш, і мы паедзем у Сухадол. Як там дождж бяжыць па рацэ! Набліжаецца, набліжаецца. Захапіў. Кроплі скачуць, як цвікі, потым пераходзяць у бурбалкі. Вада як закіпае. А ў нас над чаўном тэнт, а ў чаўне шмат сена, пульхнага, свежага... Галава дурэе.
- Я вельмi хачу ў твой Сухадол. Абавязкова. Мы з'ездзiм на месца, дзе быў паром.
- Так. Каб нашы, тыя, што былi, маглi бачыць гэта, як бы яны ўзрадавалiся.
Андрэй гладзіў яе валасы.
- Ведаеш, - сказаў ён, - мне заўсёды здавалася, што ў тую ноч паміж маёй прабабкай і тваім прадзедам быў пакладзены пачатак чамусьці падобнаму на вялікае, амаль нязмернае каханне. Яно толькі не паспела набрацца сілы. Каб быў час на тое, каб яна забыла боль, каб яна не трапіла ў высылку - яны б, магчыма, пакахалі. Добра было б.
- Не, - сказала яна, - гэта было б вельмі нядобра.
- Чаму?
- Няўжо не разумееш? Тады мы былі б сваякамі, братам і сястрой. Нам нельга было б так, як мы зараз.
- Шкада, - уздыхнуў Андрэй. - Мне вельмі хацелася б, каб і ў іх было так, як у нас...
- Чакай, - быццам знайшоўшы магчымасць суцешыць яго, сказала яна. - Ну вядома ж, гэта нічога не вырашае. Нават каб яны былі разам. Твой дзед і мой прадзед былі б ад розных бацькоў. Прайшло чатыры пакаленні.
Яна радасна засмяялася:
- Мы з табою былі б чымсьці накшталт "васьміюрадных" брата і сястры. У нас была б толькі шаснаццатая, калі не меней, частка агульнай крыві... Вядома, маглі б быць разам і яны... Гэта не перашкодзіла б нам... Няхай і яны...
Як быццам гэта залежала менавіта ад яе, быць Грынкевічавай і Гораву разам альбо не.
Абое ўсміхаліся, так удала развязаўшы заблытанае пытанне. Потым шэрыя вочы пасумнелі. Яна ўздыхнула:
- Шкада, што ў іх не атрымалася тое, што ў нас. Мне зараз заўсёды шкада ўсіх, у каго не атрымалася тое, што ў нас,
- Нічога, - пацалаваў яе Андрэй. - Не сумуй за іх. Яны шукалі. Як мы.
- Так, - сказала яна. - А цяпер дай мне лекі. Я вельмі хачу хутчэй быць здаровай. Для цябе. I прыгожай хачу быць. Нават сёння. Потым ты прычэшаш мяне. Я магу і сама, але ты робіш гэта лепей.
- Не трэба самой, - сказаў ён. - Беражы сілы. Яны табе сёння вельмі прыдадуцца.
Так праходзіў гэты неверагодна шчаслівы, споўнены сонечнымі зайчыкамі і птушынымі спевамі, споўнены да краёў любоўнай увагаю і адначасова трывожны дзень.
Толькі кожны з іх хаваў трывогу.
...У тры гадзіны апоўдні Андрэя выгналі. Трэба было рыхтаваць Ірыну да аперацыі. Выганяць прыйшоў Глінскі.
- Ну, - дабрадушна сказаў ён, - давай адсюль, хлопча, давай. Яна ў добрым стане, ты аб гэтым паклапаціўся. А зараз - марш. Астатняе аддай ужо нам...
Зусім не саромеючыся гэтага чалавека, Андрэй абняў яе за плечы і пачаў ціха казаць на вуха:
- Ты толькі спакойна. Ты не бойся. Усё будзе добра. Я буду тут, поруч.
- Я не баюся, - сказала яна. - Гэта ж я iду да цябе.
Андрэй устаў.
- Да спаткання, - сказаў ён.
- Да спаткання, - усміхнулася яна.
Глінскі пасуровеў.
- Ды пацалуйцеся ж вы, - сказаў ён. - Пацалуйцеся вы, урэшце. Як маленькія, не разумеюць усёй карысці... Некалькі дзён ёй нельга будзе... Ну!
Андрэй схіліўся і пацалаваў яе.
...Пакуль яе рыхтавалі да аперацыі, ён хваляваўся, але ведаў: асаблівай небяспекі не было на бліжэйшыя тры гадзіны. Ён вырашыў прыйсці акурат у шэсць. Каб яна адчувала, што ён чакае, што ён тут.
Дамовіўся з Сашанькай, каб яна кожную палову гадзіны выходзіла да яго і казала, як справы. Паспрабаваў сказаць пару слоў Яшу і Глінскаму, каб яны...
Але першы кінуў толькі пару падбадзёрваючых слоў, а другі наогул абарваў Андрэя.
Так, ён зараз быў непатрэбны тут.
Толькі Сашанька паглядзела на яго спагадліва, вільготнымі вачыма і мякка сказала:
- Усё будзе добра, Андруша... Ідзіце вы лепей пад'ешце, пакуль не пачалося.
Ён падумаў, што яаа мае рацыю, і выйшаў са сквера на залітую сляпячым сонцам шумлівую вуліцу. Вуліца жыла звычайным жыццём, і, можа, гэта было б нават правільна, каб да аперацыі рыхтавалі звычайнага хворага, а не жанчыну ў росквіце год, уражаную людскою рукой!
У нейкай сталовай, падобнай на студэнцкую, ён сеў за стол і спытаў сабе абед. Яму вельмі хацелася есці, але як толькі ён апусціў лыжку ў суп, адразу адчуў, што не здолее праглынуць і кроплі, - як завязала.
Выйшаў. Адчуваючы ўсё ж, што ён можа зваліцца з ног, не дачакаўшыся канца аперацыі, ён зайшоў у вулічную кавярню пад тэнтам і выпіў там тры чашкі кавы. Цяпер сэрца білася зусім па-іншаму, напоўнена і моцна, а вочы прыдбалі, здавалася, асабліва бязлітасную яснасць погляду на навакольны свет.
Стрэлкі гадзінніка паўзлі марудна. Ён сядзеў і, апёршыся на столік, на якім слаба дымела некранутая чацвёртая чашка, глядзеў у той бок, дзе за скверам бачны быў інстытут. Папяроса таксама сцяліла валокны, шызыя з боку тытуню, жаўтаватыя і цяжкія - з муштука. Тры струменьчыкі: празрысты, шызы і дымны. I ўсе яны чэзнулі, па меры таго як кава стыла, а папяроса згасала.
Ён устаў і рушыў у інстытут, хаця да аперацыі было яшчэ з паўгадзіны. Назіральнік з боку пабачыў бы яго занадта выразныя рухі і зразумеў бы, што гэты чалавек шалёна нервуецца, але сам ён думаў, што ён спакойны.
...Шэсць гадзін. Дзень хіліцца да вечара, Ад дрэў ляглі ўжо вячэрнія цені. Зараз яе вязуць у аперацыйную, Трэба быць бліжэй да яе. Хоць бы ў вестыбюлі.
У вестыбюлі той самы гардэроб, тая ж брыдкая кніга на стале, кніга існаванняў і сконаў, кніга лёсаў.
Дзверы без стуку хістаюцца за праходзячымі: туды-сюды, туды-сюды, у розныя бакі. Белыя дзверы на дзве палавіны.
За аднымі з такіх дзвярэй яна. Пэўна, пачалі. Хто б зрабіў, каб іхнія рукі былі спрытнымі і ўдалымі, каб шчасліва скончылася ўсё?
Бог? Ён, Андрэй, не верыць у бога. А веруючым, пэўна, лягчэй.
Як гэта ў малітве: "Захавай дом мой". Не, ён не памятае. А можа, гэта і не ў праваслаўнай малітве?
Мозг, здавалася, нічога не мог, а на самай справе заўважаў ўсё так зорка, як ніколі.
...Вось правезлі на пахілых драбінках вялізны сіні балон з надпісам "вадарод"... Балон... Пакуль не правялі газавую лінію - давядзецца мець балоны. Ёй нельга, каб холадна... Добры дом...
- Што з вамі? - дакранулася да яго пляча Сашанька. - Вам дрэнна?
- Чаму? - здзівіўся Андрэй.
- Вы бледны, як смерць.
- Нічога, - голас гучаў, як чужы. - Як там?
- Цудоўна, - адказала Сашанька. - Усё ідзе як трэба... Я выйду праз гадзіну.
- Я, пэўна, пачакаю ў скверыку, - тым самым голасам сказаў ён.
Занадта прамы, ён накіраваўся да дзвярэй. Сашанька паглядзела на яго і пахітала галавой.
Ён выйшаў проста ў добры майскі прысмерак і сеў на лаўку. Успомніўся хлопчык, што дзесяць дзён таму весела ішоў на спатканне з маці. Дурны хлопчык!
Ну, а хіба ён, Андрэй, болыы разумны, калі думае аб газе, аб дзецях, чорт ведае аб чым у час, калі яна так пакутуе?
I раптам ён зразумеў, што ўвесь гэты час ён толькі вонкава думае аб іншых прадметах, што ўвесь гэты час у душы жыў і катастрафічна нарастаў жах, нясцерпны жах і бязмерная боязь за яе.
Сэрца падала ўніз. Цьмянела ў вачах. Каб быў голас, ён з насалодаю закрычаў бы па-жывёльнаму, дзіка, нема.
Ніколі, ніколі яшчэ ў жыцці не было такога жаху. Нават тады, калі ўцякала партызанская армія і "фокевульфы" ныралі над самымі галовамі.
I не так страшна было, калі хлопцы наступалі на сяло, занятае бандай, а са званіцы білі кулямёты.
I не так страшна было, калі шкляное паветра калыхалася над разбітай машынай, там, на шашы, над невялікай рэчкай, якая завецца Бобр.
Неяк занадта скора і зусім де ў час пачало цямнець. Калі ён узняў галаву, здзіўлены гэтым, ён пабачыў, што з боку Масквы-ракі на будынак, на вяршыні дрэў, на ўвесь застыглы горад насоўваецца цяжкая хмара, свінцова-чорная, з нейкім цьмяна-барвяным водбліскам. Пэўна, ад незлічоных агнёў, што спуджанымі іскрачкамі гарэлі пад ёй.
"Так, паўсюль запалілі агні. Бо стала зусім цёмна. Нават вулічныя ліхтары запалілі. Нават тут, у скверы".
Чаму не ідзе Сашанька? Ён глядзеў на гадзіннік і ўпершыню ясна зразумеў, што аперацыя цягнецца ўжо больш чым дзве гадзіны. I такі спакой вакол, быццам прырода і ўвесь горад уцягнулі галовы ў плечы, чакаючы непазбежнага.
Ён амаль пабег у будынак і сутыкцуўся з медсястрой.
- Як?
- Ды не нервуйцеся вы так, - сказала Сашанька. - Фу! Не мужчына, а мокрая курыца.
- Што?
- Усё ідзе як мае быць. Быў лёгкі шок. Спынілі пераліваннем крыві непасрэдна ў аорту, па метаду Пятроўскага... Аперацыя складаная, але самае цяжкае скончылася... Ідзіце ў вестыбюль: зараз будзе дождж.
- Не магу. Я заўважу, калі ён пойдзе.
- Вы заўва-ажыце, - сказала сястра.
I раптам узяла яго руку і, гладзячы яе, сказала:
- Ну не трэба, не трэба. Я даю вам слова, чуеце, я даю вам слова, што ўсё ідзе добра..
Знікла. Ён адышоў ад сваёй лаўкі і з трывогаю, ад якой як толькі не разарвецца сэрца, глядзеў на крывава-свінцовую хмару, на фоне якой вартымі жалю, малюсенькімі лапікамі кідаліся ў трывозе галубы.
Пэўна, так яны кідаліся і тады, калі ішлі нейкія там татары і полымя жэрла прадмесці, падступаючы да муроў Крамля.
Няма прыстанку! Няма жыцця! I дзе ён, прытулак, знішчаны агнём?
З жахлівай выразнасцю ён адчуў, што і ён слабы, як птушка перад страшнай навалай, перад тупой, жорсткай сілай, якая рушыць на яго. Не дапамогуць смеласць, розум, сіла - нічога, нічога!
Насунецца і знішчыць яго прыстанак, яго прытулак, яго цеплыню - адзінае, дзеля чаго ён жыў усе гэтыя дні,
I тады Андрэй сеў і, як закляцце, пачаў ліхаманкава і страшна ці то кленчыць, ці то проста ўмаўляць кагось:
- Я вельмі, вельмі, вельмі люблю яе. Я вельмі, вельмі, вельмі буду яе любіць... Ратуй яе, ратуй... Справядлівасць, калі ты ёсць, зрабі, каб яна жыла... Справядлівасць, калі ты ёсць, зрабі, каб яна засталася жывой... Ёй нельга, нельга, нельга... Вазьмі ў мяне палову жыцця і падзялі з ёю... Вазьмі ў мяне... Вазьмі... Вазьмі...
Ён хлусіў, не адчуваючы гэтага. У сэрцы ягоным не было ў гэты момант ні кахання, ні планаў - нічога. Адзін толькі боль за яе, адзін толькі жах за яе, адно толькі жаданне, каб скончыліся яе мукі і яна была здаровай.
- Няхай ніколі не бачыць яе... Няхай ніколі не бачыць яе... Няхай ніколі. Абы ведаць, што жыва... Нават ведаць, што кахае другога... Так, нават гэта... Абы ведаць, што яна засталася жыва, што яна недзе жы-ва...
Ён не чуў ужо, як хвастануў ачышчальны лівень, як зямля набрыняла вадою, прагна ўсмактала яе і перастала прымаць, разліўшы па ўсім абшары сквера лужыны, як стала свежым паветра, як сталі цяжкімі і абвіслі галіны дрэў і самая іхняя кара стала вугальна-чорнай. Ён сядзеў і ўмаўляў кагось.
- Андрэй!
Перад ім стаяў Яша, мокры, хоць выціскай. З кароткіх рукавоў халата струменямі лілася вада. Мокрыя валасы касіцамі звісалі на лоб, і выгляд ад гэтага быў такі няшчасны, што ў Андрэя як нешта штурханулася ў сэрцы.
- Усё?- з жахам спытаў ён.
- Вядома, усё, - з непаразуменнем сказаў няшчасны Яша. - Я ж табе казаў, што гэта тыгр ад хірургіі... Я дзесяць хвілін клікаў цябе з ганка. I вось прамок з-за цябе, як цуцаня... А ўсё філантропія да розных недаробленых Вертэраў. Каб яе, каб...
Толькі тут, толькі пасля гэтай лаянкі, толькі пасля таго як падбегла мокрая Сашанька і Яша з раптоўнай рашучасцю абхапіў яе, захінуўшы крысамі халата (быццам гэта магло чымсьці дапамагчы ад дажджу), Андрэй зразумеў, што пакуль што ўсё скончылася, і, кінуўшыся да ардынатара і медсястры, абняў іх дрыжачымі рукамі.
|
