РАЗДЗЕЛ XXI Сустрэліся перад самым ад'ездам. Яна сказала Андрэю, каб ён чакаў яе ў вестыбюлі гістарычнай бібліятэкі ў сем гадзін вечара. I ён з'явіўся і чакаў, вытрымліваючы цікаўныя позіркі дзяўчат і гардэробшчыц. Здзекуючыся, ён называў сябе ў думках Ленскім, Крэцьенам дэ Труа, Вертэрам, але падсвядома адчуваў, што так яно і ёсць, што тое, што блакітнае сяйва вакол, звязала яго з гэтай жанчынай нябачнымі повязямі, мацней якіх не было нічога. Яна прыйшла не з бібліятэкі - яна і не была там, і ў вачах яе стаяла кранаючая блізкасць да яго і адначасова быццам засаромленасць нечым. Яны пайшлі завулачкамі старой Масквы. Стаяла адліга, вуліцы танулі ў асабліва сіняй цемры першых гадзін зімовай ночы. Шляхі абаіх ужо з заўтрашняга дня, і на цэлых паўтара месяца, разыходзіліся. Яго чакалі снягі, сум і ўтрапёная праца, сапраўдны бой, у якім ён павінен будзе выйграць яе, ды яшчэ страшэнная трывога за тое, небяспечнае, што яе чакала. Ён верыў у лепшае, але задушыць гэтую трывогу не мог. І ад гэтага, акрамя звычайнага болю разлукі, быў яшчэ нейкі вышэйшы боль, падобны на прадчуванне разлукі вечнай. Андрэй гнаў гэтую думку, але ўсё адно яму - і ёй таксама - здавалася, што з усім, на што яны глядзяць, яны развітваюцца назаўсёды: вось сёння ёсць, а заўтра не будзе. Таму і горад ляжаў перад імі ледзь расталы, з агнямі на голым лёдзе, змрочны. - Заўтра? - спытаў ён. - Заўтра. - Барані вас маё каханне. - Калi штосьцi i ўтрымае мяне ў жыццi - дык гэта. Ён пацалаваў яе скронь. Дзіўна, абое зноў перайшлі на "вы", і здавалася, так яно і трэба. - Таму я і хацела быць з вамі, - сказала яна. - Вы - жыццё маё. Маўчалі, спускаючыся завулкамі да плошчы Нагіна. - Я ўвесь час думаю пра вас, Андрэй. Мне ўсё хочацца неяк дапамагчы вам, абараніць, нават на той выпадак, калі мяне з вамі не будзе. Ведаеце, як тая жанчына, што, паміраючы, наводзіць парадак у доме, каб муж хоць месяд не думаў... - Навошта вы мучыце мяне? - Маўчыце. Я доўга думала, як вам трэба пісаць "на потым". I вось знайшла адказ. Вы такі, што павінны пісаць аб тым, што вось-вось зашчымела і павярнула ў душы, не дбаючы аб стылі, а дбаючы аб тым, каб слова найбольш дакладна выражала тое, што адчуваеш. Хай нервова, няроўна, з фразамі, падслуханымі на вуліцы. Каб не лашчыла заспакоена, каб кожны паварот - як целам аб камяні, каб пасля чытання - бы на возе па лясной дарожцы праехаў: на ўсіх карэннях растрэсла. - Магчыма, і так. Толькі я не магу зараз думаць пра гэта. Дайце надыхацца вамі. - Вы не надыхаліся? - I ніколі не змагу. - Які вы... Усяго хочаце ад жыцця. - Анягож не. Або ўсё, або нічога. - Не кажыце мне больш аб гэтым. Мне добра, мне надзіва лёгка з вамі. I не трэба больш. Андрэй змрочна крочыў поруч з ёю. Гэтага ад яго нельга было патрабаваць. На вулках чамусьці амаль не было людзей. I таму ён раз-пораз схіляўся і цалаваў яе скронь. Раз нават спыніўся і доўгім пацалункам прынік да яе вуснаў. Седзячы ў фортачцы, са здзіўленнем глядзеў на ўсё гэта вельмі пушысты кот. - Не трэба, - шапнула яна, вызваляючыся. Кот грэбліва падабраў лапы, але так і не выйшаў на вуліцу, пайшоў у цёплую кватэру - напэўна, дрыхнуць. - Я памру там з трывогі за вас. Напішыце мне хаця некалькі слоў. - Добра. Толькi вы не заставайцеся тут надоўга. Вы патрэбны мацi. Цяпер - асаблiва. Ішлі па плошчы Нагіна. - Вось гэты дом тады гарэў, - сказаў Грынкевіч.. - Той, што ў паэме? - Так. - А я думала, гэта метафара. - Я ў той час быў няздатны на метафары. Яна быццам замкнулася ў сабе. Толькі цясней тулілася да яго і нейкім новым, сумным і прасветленым, позіркам абводзіла дамы, руіны кітайгародскай сцяны, далёкія стрэлы кранаў у Зараддзі. Толькі на набярэжнай, пабачыўшы ўбаку купалок "Анны", што невыразна бялеў у цемры, раптам здрыганулася і сказала: - Не, не магу. Пойдзем туды. У змроку, каля празрыста бялеючых бязважкіх сцен, яна, прыціскаючыся да яго, казала: - Мне страшна... Страшна... Трымай мяне мацней, дарагі. Калі ты трымаеш, мяне ніхто не адбярэ. Ты - абарона. Ты - надзейны. Андрэй гладзіў яе галаву: - Ну-ну, я з табою. Нікому не аддам. Дам табе палову жыцця. Усё будзе добра. Заваюю цябе. У цябе тады будзе дачка. Такая, як ты. А памром мы праз сто год. У адзін дзень і адну хвіліну. Потым, заспакоеныя, яны ішлі па мосце над ракой, потым заглыбіліся ў вулачкі Замаскварэчча. - Я апошнім часам больш успамінаю, чым думаю, - сказала яна. - Пэўна, гэта не на дабро, але я часта ўспамінаю даваеннае Замаскварэчча. Калі цвілі ліпы - цяжка было дыхаць, галава кружылася. У кветніках бэз, а на абочынах наўсцяж вуліц адуванчыкі. Жоўтыя. Пэцкалі нос. Тады ў Замаскварэччы амаль не было транспарту. Два цені беглі завулкамі, плылі па роўных сценах, кідаліся то ўперад, то назад ад ліхтароў. А ў начным небе над Масквою, злёгку аранжавым ад агнёў, плыла густа-барвяная з белым званіца царквы Клімента. - Растрэлі, - сказаў Андрэй. - Як вызвалены дух. Увышыню. - Тут усё маё, роднае, - сказала яна. - Мне так хацелася бачыць гэта сёння. З табою. Пяшчотна схіліўшыся над ёю, ён шэптам сказаў: . - Любае Замаскварэчча. Як жа гэта ты стварыла яе такую? Яны зайшлі ў пад'езд і спыніліся пасярод глыбокай студні двара. - Ну вось, - сказала яна, - тут жывуць бацькі. Тут я нарадзілася. - Я ведаю. Гэтай вясной я некалькі разоў быў тут. Хадзіў уначы, каб лепей зразумець вас. - Я проста баюся ўжо вас, - сур'ёзна сказала яна. Яны стаялі, бы ў вузкай цясніне. Над імі ўздымаліся асклізлыя ад непагадзі камяніцы і, як водбліск паўночнага сяйва, якое недзе далёка-далёка і не можа прабіцца ў гэты змрок, з'яўляўся і знікаў на самым высокім брандмаўэры зялёны адбітак неонавай рэкламы. - Гэта самы прыгожы з усiх брыдкiх двароў на свеце. Быў час. І Андрэй, адчуваючы, што нешта непапраўна зменіцца, можа змяніцца, абняў яе. - Пакіньце ўсё, - сказаў ён. - Не турбуйся, любы. Я не змянюся да цябе. Я застануся ўсё той самай. Дрыжучы ад халоднага адчаю і неўразумення - нашто так, каму гэта патрэбна? - ён абняў яе і стаяў доўга, не ў змозе ні пусціць і ні застацца. Вызваліўшыся, яна пайшла была, але раптам, толькі на хвіліну спыніўшыся, сказала: - Будзьце разумны. Не ўбівайцеся так. I знікла. Ён пайшоў з двара і ўпершыню, бадай, за жыццё страціў адчуванне часу. Мокры снег, аранжава-цьмяныя паўколы мезанінных вокан. Апрытомнеў ён у скверы ля доміка Астроўскага. Сядзеў, сціскаючы скроні, і слухаў цішыню. Было, відаць, велымі позна, таму што сціх нават грукат трамваяў. I толькі непадалёк, у мокрым завулку, мужчынскі голас спяваў, перакручваючы словы: Эту женщину увижу и немею, Как безумный, как безумный, день хожу. Ни кукушкам, ни ромашкам я не верю, И к гадалкам, понимаешь, не хожу. Набормочут: - не люби ее такую, Напророчат: - до рассвета заживет. Наколдуют, нагадают, накукуют, А она на нашей улице живет... Андрэй сядзеў, а над яго галавою гола, трывожна і страшна шумелі мокрыя дрэвы.
|