РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Уладзімер Караткевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Пралог
Раздзел I
Раздзел II
Раздзел III
Раздзел IV
Раздзел V
Раздзел VI
Раздзел VII
Раздзел VIII
Раздзел IX
Раздзел X
Раздзел XI
Раздзел XII
Раздзел XIII
Раздзел XIV
Раздзел XV
Раздзел XVI
Раздзел XVII
Раздзел XVIII
Раздзел XIX
Раздзел XX
Раздзел XXI
Раздзел XXII
Раздзел XXIII
Раздзел XXIV
Раздзел XXV
Раздзел XXVI
Раздзел XXVII
Раздзел XXVIII
Раздзел XXIX
Раздзел XXX
Раздзел XXXI
Раздзел XXXII
Раздзел XXXIII
11. 1
РАЗДЗЕЛ XXIV
        
РАЗДЗЕЛ XXIV

        
        Яніс стаяў перад Горавай, якая сядзела ў крэсле, і, гнеўна надзьмуўшы таўставатыя губы, глядзеў на яе. У кватэры было трохі холадна ці гэта, можа, здавалася, бо Ірына зябка ўціснулася ў куточак крэсла, схавала рукі пад футравай накідкай.
        - Я забараняю вам гаварыць са мной на гэту тэму, - суха, з нейкай асаблівай жорсткасцю сказала яна.
        - Я і не хацеў гаварыць. Але ён мой друг, і як вы з ім сябе паводзіце - гэта ўжо занадта.
        - А як мне з ім сябе паводзіць? Я замужам.
        - Гэта не перашкаджала вам калiсь дазваляць яму хадзiць з вамi...
        - Вы нічога не ведаеце, Ян.
        - I не хачу ведаць. Але гэта бес-ча-ла-вечна. Або будзьце з ім, або пакіньце тлуміць чалавеку галаву.
        - Што за тон? - вочы яе былі халоднымі.
        - Гэта яшчэ замяккі тон для ўсёй агіднасці, што вы з ім робіце, - кулак Яніса ўладна рассек паветра.
        - Яніс, я буду вымушана паказаць вам на дзверы.
        - А я не пайду.
        - Пабачым.
        Вайвадс зразумеў, што яго сапраўды могуць выставіць. Гэта не ўваходзіла ў яго планы, і таму ён сказаў ужо больш мякка:
        - Ды не будзьце ж вы Ірынай Сяргееўнай. Будзьце хоць сёння проста Ірынай, другам, што любіць майго друга.
        Яна прыўзняла вечка сігарэтніцы. Апусціла вочы:
        - Гэты ваш друг апошнімі днямі пазбягае мяне. Ён сухі і жорсткі.
        - А што яму рабіць у адказ на тыя словы, якімі вы яго пачаставалі?
        - Ён не мае права нiчога патрабаваць ад мяне.
        Вайвадс зноў выбухнуў:
        - Ды зразумейце ж, ён вас кахае. Ка-ха-е!!! Гэта такое каханне, якое раз у стагоддзе бывае на зямлі. Такое каханне, аб якім марыць кожная жанчына, вечнае, магутнае, нязменнае! А вы яго ў бруд! Багатыя занадта! Усё жыццё вам такія пачуцці пад ногі клалі!
        Яна падціснула вусны ў нітачку, і твар яе ўпершыню здаўся Янісу непрыемным.
        - Дакараеце? - сказала яна. - А я проста бачыла, што ён як адурэў, што нельга адразу ж пакінуць яго без усялякай надзеі, што трэба паступова. Я хацела дапамагчы яму і не дала ніякай падставы спадзявацца.
        - Хлусіце! - Яніс наліўся крывёю абурэння.
        - Ян!..
        - Харошанькае дзела, - бурчаў Ян, уладкоўваючыся ў крэсле. -Як гэта? Я на свае вушы чуў, якія гэта былі авансы з мастаком і псіхіятрам.
        - А хiба я казала нешта прама? - яна шырока раскрыла нявiнныя вочы. - Вы проста не зразумелi мяне.
        - О, вядома, - закалацiўся Янiс. - Вы, жанчыны, усiх абведзяце. Не хапала яшчэ, каб вы прама казалi. Вы ж заўсёды пакiнеце для сябе пралазiну. А я тыдзень таму бачыў, як ён ледзь не памiраў, гаворачы пра вас, а потым паляцеў на лыжах з такой стромы, дзе шыю скруцiць было - раз плюнуць. Як назнарок смерцi шукаў. Я ўжо думаў - мазгi разлятуцца, як бэнкне галавою ў дрэва.
        - Хлопчык, - пацiснула плячыма яна.
        - Ну так, мы хлопчыкi, мы несучасныя, мы - сентыментальныя саплякi ў часiну цыгарэт "Арбiта", мы i кахаем, як у дзевятнаццатым стагоддзi. Але ведайце: менавiта так будуць кахаць, калi чалавек стане дасканалым. А нежаданне ахвяраваць у iмя кахання сваiм жыццём тады назавуць брыдотай.
        - А як тады назавуць залёты да замужняй?!
        - Каханне не пытае, замужам каханая цi не, здаровая яна або хворая, шчырая цi нядобрая. Яно кахае, i гэтым сказана ўсё.
        Вочы Янiса раптам сталi разгубленыя. З нейкай мяккай уладнасцю, быццам гiпнатызуючы, ён сказаў, паклаўшы рукi ёй на плечы:
        - Кахайце яго, Ірына. Вам пашанцавала. Ён вялікі ў каханні чалавек. Махніце рукою на ўмоўнасці, на дабрабыт. Усё гэта лухта! Ідзіце з ім, пакуль сэрца маладое, пакуль яно кахае і хоча кахання. Верце мне, няма на свеце нічога над каханнем і трэба яго шанаваць, не забіваць недаверам, не прыніжаць нават жартамі. Кахайце яго.
        Яна глядзела ўбок. Потым спытала цiха:
        - Гэта ён параiў вам прыйсцi да мяне?
        - Дрэнна вы яго ведаеце. Ён нiчога не ведае. Я сам, бо яму зараз вельмi патрэбна дапамога.
        - А дзе ён зараз?
        - Мяркую, стаіць перад сінедрыёнам.
        - Якiм?
        - Перад вучоным саветам iнстытута i дырэктарам, - знешне спакойна сказаў Янiс. - Трымае адказ.
        - У чым гэта?
        Латыш прыкурыў ад недакурка другую папяросу.
        - Ён страцiў раўнавагу з-за гэтай гiсторыi. Нервы напятыя. Забыў аб асцярожнасцi i лезе на ражон па ўсякiм выпадку i без усякага выпадку.
        Яна ўважліва глядзела на яго.
        - Што сказаў?
        - На лекцыі Пружыніна абазваў сяго-таго з нябожчыкаў палітычным прайдзісветам і апрычнікам.
        - А хіба не так?
        - Так. Але ж вы ведаеце...
        - Што? Што вясной шасцідзесятага года ні я, ні вы, ні вучоны савет, ні нават дырэктар... ніхто нічога яшчэ не ведае.
        - Менавіта,
        - Так, не крыўдуюць толькі на лёс, на натуральную смерць. Што ж, калі так здарылася... А за астатняе трэба адказваць. Так лічыць мой друг, і я з ім у згодзе.
        - А вы не думаеце, што збоку Андрэя гэта як запознены ўдар капытам.
        - Андрэй мае на гэта права. Ён не любіў і не любіць тых, хто хоча сабою падмяніць лёс чалавечы. Гэта ж падумаць: двухногі лёс нада мною, ім, вамі? I ведаеце што? Каб мне спатрэбіўся таварыш, з якім я мог бы пайсці ў полымя за свае перакананні, - я ўзяў бы яго.
        - Як гэта здарылася? - Ірына нарэшце прыкурыла цыгарэту,
        - Пружынін сказаў, што некаторыя шумяць вакол апошніх падзей у свеце больш, чым трэба. Я не паспеў стрымаць Андрэя. Ён ускочыў: ноздры трапечуць, вусны непаслухмяныя, белыя. А потым уся кроў у твар.
        - Вы літаратурны крытык. Значыць, прэтэндуеце на званне чалавеказнаўцы. Цярпімага і спачувальнага, Дык успомніце хаця б перадваенныя літаратурныя... гм... дыскусіі. Тыя людзі... Яны ў труне перавярнуліся б, каб маглі пачуць ваш цынізм! Адной душы бязвінна загубленай хопіць, каб ніколі не забыць.
        Пружынін малінавай чырванню наліўся: "Хлапчынка, дэмагог! Зрабіце спачатку столькі, сколькі мы, я, сколькі ён". А Андрэй: "Я не збіраюся рабіць тое, што ён. I за добрае і за злое - бог і людская памяць яму суддзі. Але я не хачу, каб мяне ўспаміналі, як яго і яшчэ некаторых, Я выхаваны зусім у другіх правілах і не хачу быць прайдзісветам, які робіць першым героем рускай гісторыі апрычніка, бо адчувае сваё ўнутранае падабенства з ім". Пружынін выскачыў з аўдыторыі і пабег скардзіцца да дырэктара. I вось...
        - Можа скончыцца дрэнна.
        - Што? - яна падалася наперад, не заўважаючы, што накідка спаўзла з яе плячэй на падлогу. - Вы сапраўды так думаеце?
        - Так, - кiўнуў Янiс.
        Слупок сіняватага попелу, што нарос на цыгарэце, упаў на падлогу,
        - Дрэнна, - сказала яна.
        ...Якраз у гэты час Андрэй сядзеў у невялiкiм кабiнеце дырэктара. За акном ляжаў адлiжны сiняваты скверык, там вецер хiстаў мокрыя верхавiны дрэў, а тут было цiха i як быццам глухавата.
        За сталом, насупраць Андрэя, сядзелі і моўчкі глядзелі на яго некалькі чалавек. Пружынін, грузлы і сівы, нервова курыў. Поруч з ім сядзеў дырэктар з жаўтаватым стомленым тварам, яўна хваравітым. Вочы яго за шклом акуляраў здаваліся ненатуральна вялікімі, глядзелі на Андрэя з уважлівасцю і нейкім нават грэблівым шкадаваннем. Далей машынальна маляваў чарцянят на клапціку паперы выкладчык Маркаў, па-за межамі інстытута нядрэнны крытык. Хітраваты, з сівінкаю ў цыганскіх валасах, ён зрэдку кідаў на Андрэя вясёлыя позіркі, быццам, казаў: "Што, брат, уліп? Не бянтэж дзядзяў. Дзядзі ціхага жыцця прагнуць".
        Быццам нічога не здарылася, сядзеў намеснік дырэктара Копцеў. Андрэя заўсёды нават у нейкае замілаванне прыводзіла вытанчаная інтэлігентнасць яго аблічча, аксамітна-цёмныя, жывыя вочы, рукі артыста. Ды ён і сапраўды быў падобны на нейкага вядомага артыста... Аксёнаў, ці што? Або, можа, нехта з амерыканцаў. Закінуў нагу на нагу, пагойдвае ступою ў люстэркавым туфлі і стракатай шкарпэтцы. Хоць глядзіся ў туфель, быццам і няма на вуліцы слаты.
        А ў куточку, у крэсле, прымасціўся гнуткі і ўвесь нейкі моцны, як стылет, дацэнт Бічыкашвілі. Гэты глядзіць таксама даволі непрыхільна. I чырвоныя вусны жорстка складзены пад вусамі.
        - Ну, - парушыў цішыню дырэктар, - раскажы ты нам, Андрэй, як гэта ты дайшоў да жыцця такога?
        - Да якога жыцця? - спакойна сказаў Андрэй. - Нічога, здаецца, не адбылося, Сказаў тое, што думаў.
        - I не сорамна? - з дакорам спытаў Копцеў.
        - Які ў іх у халеры сорам! - пачырванеў Пружынін. - Святога ў іх нічога за душою няма. Лічаць, што мы ўсе дурні.
        - Не ўсе, - сказаў Андрэй.
        - Вы чулі? - здзіўлена абвёў усіх позіркам Пружынін. - Вось яно. Нігілісты нейкія.
        - А я не ведаю, чаго слова "нігіліст" павінна быць лаянкай. Мне здаецца, Тургенеў укладваў у яго другі сэнс. Базараў, між іншым, таксама быў "нігілістам". Ну, скажам, Тургеневу ён быў несімпатычны. Мне, калі шчыра казаць, таксама. Але яго зрабіў час. I аб'ектыўнаму гэтаму часу ў вышэйшай ступені напляваць на вашы і мае сімпатыі і антыпатыі. Гэтым словам можна пахваліць, а можна і аблаяць, гледзячы на тое, хто і супраць каго яго ўжыў. А прафесар Пружынін робіць з яго нейкае пудзіла.
        Маркаў скрушліва пахітаў галавою.
        - Але мы нігілісты не ў тым сэнсе, - пасля паўзы прадоўжыў Грынкевіч. - Мы верым у свой край, і ў нашу працу, і ў патрэбнасць яе для радзімы. Мы толькі не верым вам, прафесар. Магчыма, вы і добры чалавек, але слухаць такія вашы выказванні нам неяк сорамна. Прабачце на гэтым ужо.
        - Вы думаеце, што вы гаворыце? - ціха спытаў дырэктар. - Ёсць людзі разумнейшыя за вас, і яны лічаць, што гэты чалавек меў заслугі. А паэт Грынкевіч дазваляе сабе не быць адной думкі з гэтымі людзьмі.
        Андрэй глянуў у яго ненатуральна вялікія вочы:
        - Ды i вы ж не адной думкi з iмi.
        Дырэктар апусціў вочы.
        - Якой я думкі наконт гэтай асобы - гэта мая справа, - буркнуў ён.
        - Не, вы глядзіце, - сказаў Пружынін, - глядзіце, якія яны! Раней вы, пэўна, іначай думалі, дыфірамбаў не спявалі толькі таму, што не паспелі, а зараз...
        - Я ў тыя часы думаў тое самае. Гэтаму ёсць мноства сведкаў, - спакойна сказаў Андрэй. - Я толькі не ведаў усяго. Але я адчуваў, што нешта няладна.
        - Бачыце вы... Касандра-прарочыца, - сказаў Пружынін.
        Маркава перасмыкнула ад голасу Пружыніна.
        - Паспакайней бы вы, прафесар, - сказаў ён.
        - Вы таксама... шаноўны... маглі б сесці поруч з ім.
        - Я сядзеў, - сказаў Маркаў, - але, на шчасце, не поруч з гэтым хлопцам. Я сядзеў за тое, што быў супраць Іванова, а потым даведаўся, што Іваноў, здаецца, сядзеў за тры камеры ад мяне.
        Копцеў засмяяўся.
        Дырэктар закрыў вусны рукою, але вочы яго смяяліся таксама.
        - Андрэй, - сказаў Копцеў сваім мяккім, вельмі ласкавым тонам, - вы павінны папрасіць прабачэння ў прафесара, і тады справа не выйдзе з гэтага кабінета.
        - Я гатовы, - сказаў Андрэй, - я дапускаю, што мог па-чалавечы пакрыўдзіць прафесара Пружыніна, і гатовы ў гэтым прынесці свае прабачэнні. Але толькі ў тым выпадку, калі прафесар прынясе прабачэнні аўдыторыі.
        - Гэтага ніхто не будзе рабіць, - сказаў дырэктар.
        - А шкада, - сказаў Маркаў. - Гэта было б па-джэнтльменску. Узаемна. I ні стуку, і ні груку.
        - Не, - сказаў дырэктар.
        - Тады i я - не, - скалануў галавою Андрэй.
        Запанавала маўчанне. Яніс, гаворачы такое ў Горавай, меў рацыю. Ні яны ўсе, ні вучоны савет не ведалі той вясною, а што ім далей рабіць.
        - Вы вельмі здольны чалавек, - сказаў Копцеў. - Не псуйце сваіх адносін...
        - Я гатовы на горшае. Я помню, і я разумею: самым страшным была не жорсткасць і падазронасць аднаго, а душы, знявечаныя падазронасцю і нявер'ем у свайго суседа. I вось гэтага дараваць нельга.
        Бічыкашвілі, які да гэтага сядзеў моўчкі, раптам сказаў з ненатуральным спакоем:
        - Гэта нават абразліва. Вы падумалі, як мне, грузіну, слухаць такое?
        Андрэй, гледзячы яму ў вочы, сказаў спакойна:
        - Вы не маеце рацыі, Георгій Луарсабавіч. Не палічыце за падхалімаж - мне няма ў ім патрэбы, - але я велымі люблю гэтую зямлю і яе людзей. Я ведаю, патрэбна была нечалавечая мужнасць, каб зберагчы мову, і звычаі, і старыя камяні Свеціцхавелі, Сіёні і Джвары. Гэта вялікі народ, і яму ёсць кім ганарыцца і без гэтага чалавека. Славы яго гэта не паменшыць.
        Ён нервова закурыў:
        - Добра, адзiн з арлоў, як выявiлася, зусiм не арол, але ж нiхто не змяншае гэтым спалучэння "Грузiя i рэвалюцыя". ...I вы ўспомнiце яшчэ Паола Яшвiлi, Тыцыяна Табiдзе, Гапрындашвiлi? Тры паэты з залатымi галасамi. Iх мог слухаць свет, а зараз слухае толькi зямля ды нашы сэрцы, якiя ўсё помняць...
        Бачыкашвілі не глядзеў у яго бок.
        - Прабачце, - глуха сказаў ён. - Я пагарачыўся.
        - Калі патрабуюцца яшчэ тлумачэнні, я магу даць іх, - сказаў Андрэй. - Я выхаваны на веры ў тое, што чалавечае жыццё ёсць самае каштоўнае на свеце. I хай прафесар Пружынін ведае: у гэтым мы ворагі. Да канца. I мы паклапоцімся ўжо, каб нават цень гэтай з'явы знік з зямлі, каб яна не паўтаралася нават у фарсе, нават у адзіным слове знявагі аднаго чалавека да другога.
        Цяпер на Андрэя не глядзеў ніхто. Панавала ціша.
        - Выйдзіце, Андрэй, - сказаў дырэктар.
        Андрэй выйшаў. Яму было душна ў будынку, і таму ён вырашыў чакаць у скверы.
        Даволі доўгі час ён хадзіў па алеі. Дрэвы ранялі на яго знобкія кроплі. Пад снегам, калі капнуць яго нагою, была ўжо свежая і празрыстая вада. Андрэй ні аб чым не шкадаваў. Ён проста назіраў, як ветрык моршчыць ясныя лужыны, як ён пругка і вільготна шуміць у верхавінах дрэў.
        Пачыналася вясна вады.
        ...Першым выйшаў з будынка Копцеў.
        - Нічога не вырашылі, - сказаў ён, гледзячы на Андрэя добрымі жывымі вачыма. - Будзем рабіць выгляд, быццам нічога не адбылося.
        I пайшоў да машыны. Андрэй накіраваўся быў да брамы, але яго аклікнулі зноў. Гэта быў Маркаў. Ідучы поруч з Андрэем, ён маўчаў. I толькі ля самых варот, працягнуўшы руку для развітання, сказаў з нязвыклай для яго пяшчотай:
        - Эх, Андрэйка, Андрэйка, усё-та вы разумееце. А паэт павінен быць трошкі дурнаватым.
        Так, быць дурнаватым было ў тую вясну - і не толькі - сапраўды лепей, але якраз гэтай раскошы Андрэй і не мог дазволіць сабе.
        "Хопіць, пабыў ужо, - думаў ён. - I з жанчынамі і з мужыкамі. Трэба, урэшце, зразумець, што адзінае, дзеля чаго пушчаны чалавек на свет, гэта - кеміць".
        ...Пераходзячы ўжо вуліцу, Андрэй раптоўна ўбачыў Гораву, якая прамавала ў інстытут і чагосьці вельмі спяшалася. Яна прайшла каля яго ў дзесяці кроках і не заўважыла, а ён не пазваў. З гэтым усё было скончана.
        Ён ішоў бульварам і думаў, куды яму падзецца зараз. Горад быў мокры, няўтульны, першыя агні глядзелі ў туман аранжавымі вачыма. Вялікі горад, а месца ў ім для яго няма.
        З адчаю ён хацеў быў пайсці ў рэстаран, але тут неяк трапіўся на вочы пад'езд Ганнінага дома. I Андрэй махнуў на ўсё рукою і вырашыў закаціцца туды.
        ...Сустрэла яго тая самая кампанія. Толькі мармурова-бледны Аленін на гэты раз быў цвярозы і, закасаўшы рукавы на руках, мускулістых, хлапечых, ладзіў на падлозе электрычны чайнік.
        - Прывітанне забытаму эпігону Хвелькі Тапчэўскага, - змрочна сказаў ён. - Дапамажы...
        - Не магу, - сказаў Андрэй. - Канстытуцыя тандэтных рук не дазваляе.
        - Лірык, - з пагардаю сказаў Аленін.
        - Я не лірык. Я арыстакрат духа. Я спірытуаліст, нігіліст і заўзяты прапагандыст біметалізму. А ты проста няўдалы спадкаемца "Блакітнай ружы". Цябе выгналі за няздольнасць нават з майстэрні гадзіннікаў, і ты тады вырашыў перавярнуць славянскі жывапіс.
        - Малаток, - сказаў Яхненка. - Так яму.
        - Ганна дзе? - спытаў Андрэй.
        - У Ганны вельтшмерц, яна ў сваім пакоі.
        - Тады не будзем яе турбаваць. - Андрэй абвёў позіркам кампанію. - Што гэта з вамі? Твары нейкія авальныя і доўгія.
        - Калі Аленін наладзіць чайнік, - змрочна сказаў Петрык, - можа, будзем піць чай.
        - Не жэрлі сёння? - здагадаўся Андрэй.
        - Мы елі анчоусы, - сказаў Аленін. - Сірэч звычайную камсу. На фунт сто галоў.
        - У мяне ёсць грошы, - сказаў Андрэй, вымаючы з кішэні дзве сотні. - У мяне сёння выпадкова ёсць грошы. I ёсць трывалы намер надзерціся.
        - Купала, - сказаў Аленін. - Пушкін. Я заўсёды казаў, што няма на свеце больш белакурых і добрых людзей, чым беларусы. Ім належыць будучыня. Яны... звышчалавекі духа...
        - Я не звышчалавек, - сказаў Андрэй. - Я проста мецэнат. Я сердабольны стары кавалер, якому нясцерпна глядзець на пакуты галадаючага чалавецтва. Я дам вам частку сваіх нарабаваных дывідэнтаў... А цяпер давай чайнік.
        Спрытна арудуючы адвёрткай, ён пакалупаўся ў вантробах чайніка і сунуў штэпсель у разетку.
        - Ну вось, зараз будзем піць чай... калі, вядома, кампанія захоча гэтага... Ну дык што, цягнем запалкі, каму пабегчы? Сібірскі закон?
        - Не, - сказаў Аленін, - бадай, давядзецца бегчы мне. Не будзем выпрабоўваць лёс. Не хапала яшчэ, каб мецэнаты бегалі па гарэлку для сваіх кліентаў.
        I, звярнуўшыся да Андрэя, Пятроўскі сказаў:
        - Вас даўно не было, Андрэй. А мы вельмі чакалі. Не прыміце за камплімент, але вы спадабаліся тут. Мы нават падрыхтавалі вам падарунак. Але вас так доўга не было, што сёння той-сёй прапанаваў здаць яго ў антыкварыят.
        - Змоўч, - басам сказаў Яхненка. - Не ў антыкварыят, а ў ламбард. Выкупілі б потым.
        - Хлопцы, - сказаў Андрэй, - нашто гэта? У мяне пакуль што ёсць грошы. У мяне ўзялі сцэнарый і п'есу, а грошы, выявілася, мне зараз зусім непатрэбны.
        Ён не вельмі весела ўсміхнуўся.
        - Цяжка камусь - бярыце. Пад вексель будучай славы кожнага. Выб'ецеся ў людзі - падорыце па эцюду. Я стану ганарыцца знаёмствам з вамі.
        - Ты дурань, - сказаў Яхненка, - ты вялікі добры дурань! I ты нічога не разумееш ні ў псіхалогіі, ні ў дзяўчатах, ні ў сябрах... Глянь лепей сюды. Гэта зрабілі для цябе Петрык з Аленіным, сабака ты. Кожны намаляваў каго хацеў. I ніхто не шкадуе, дорачы гэта табе.
        Упала завеска з невялікага палатна. Андрэй, гледзячы на яго, з цяжкасцю падавіў уздых. На палатне быў салатна-зялёны, росны, увесь у сонечных зайчыках сад, трава, у якую нехта густа сыпануў залатымі манетамі адуванчыкаў. А на траве сядзелі дзве дзяўчыны. Гэта было нешта накшталт гагенаўскай ідыліі, толькі самая ідылія была мяккая, размытая, паўночная, без уласцівых поўдню грубавата-кафейных і глянцава-зялёных адценняў. Трапяткая, здаецца, ледзь дыхаючая, родная зеляніна першых дзён лета.
        Адна дзяўчына сядзела ў траве, матаючы на рагульку воўну. У свежым твары, у кароне залацістых валасоў, у белай, трохі занадта па-маскараднаму простай сукенцы было нешта засцянковае, міла старамоднае.
        Другая, у значна больш сучасным уборы, не такая прыгожая, але адухоўленая, сядзела на зэдлічку, гледзячы кудысь паўзверх раскрытай кнігі. Вусны няўлоўна ўсміхаліся, але ў схіленай, быццам пад цяжарам вузла валасоў, галоўцы, у шэрых вачах быў сум.
        Ганна і Ірына. Два бакі адвечнага, прага якога заўсёды жыве ў мужчынскім сэрцы. Андрэю на імгненне аж подых перахапіла, так гэта было зроблена, так хацелася павесіць гэта ў сябе. Але амаль адразу ёй сказаў ціха:
        - Дзякуй, хлопцы. Гэтага не забуду. Але нашто мне гэта зараз!
        - Дурань, - нячутна сказаў Яхненка. - Ты нічога не разумееш. Не крыўдзі іх і нас.
        - Добра, - адказаў Андрэй.
        Амаль адразу ён адчуў на спіне чыйсьці позірк. Павярнуўся. Ганна стаяла ў дзвярах. Двайнік той, з карціны, але куды больш прыгожая. I, калі яна сустрэла яго позірк, нейкае нязвыклае сяйва з'явілася ў яе вачах.
        - Андруша... О то ж бо вельмі даўно хацела вас бачыць... Пакіньце ўжо гэтых бэйбусаў адных, заходзьце на пару хвілін да мяне.
        - Дык што, хлопцы, - спытаў Яхненка, - адпусцім яго на пяць хвілін?
        - На дзесяць, - сказаў Пятроўскі, - пакуль не прыйдзе Аленін.
        ...Грынкевіч упершыню быў у гэтым маленькім пакойчыку са шкляным ліхтаром, што выдаваўся ў сад. Амаль чвэрць пакоя займала тахта, потым былі яшчэ кніжныя паліцы, стол і глыбокае мяккае крэсла.
        Ганна была ў просценькай блакітнай сукенцы, нейкая хатняя, вельмі змарнелая і ад гэтага яшчэ больш свойская і гожая.
        - Сядайце, дзікун палескі, - сказала яна. - Скідайце пінжак, тут горача. Адчувайце сябе як дома...
        Андрэй сеў. Яна выцягнула з аддзялення сэкрэтэра пузатую бутэльку французскага каньяку.
        - "Камю", - сказала яна. - Калі ўжо на маю думку, дык дрэнь страшэнная, але больш нічога няма.
        Нейкім прасцецкім жэстам пашкрабла пад патыліцай, дзе, як у дзіцяці, кучаравіліся залатыя валосікі.
        - А закусваць?.. Ага, здаецца, нешта ёсць.
        I дастала вазачку з засмяглымі палачкамі каўказскай чурхелы, якая залацілася інжырнымі зернейкамі.
        - А хлопцы "анчоусы" елі, - падкалоў Андрэй.
        - Гэта ім не ў каня пакорм, - сказала Ганна.- I да таго ж яны тут амаль кожны дзень, а ваш голас я пачала забываць.
        Яны чокнуліся келіхамі, шкло якіх здавалася вясёлкавым, як мыльная бурбалка.
        - За вас.
        Ганна, відаць, любіла колер асенніх лісцяў. Гэты пакой таксама быў вытрыманы ў іх адценнях. I абажур клаў на ўсё гэта цьмяны аранжавы адбітак, рабіў яе валасы зусім залатымі, а твар зусім янтарным.
        - Вы былі ў вёсцы? - сказала яна. - "Распавядайце".
        - Быў, але нічога не бачыў. Падарваўся працуючы.
        - Што вы мне прывезлі адтуль у падарунак?
        - Прывёз, - сказаў Андрэй. - Але я не думаў заходзіць да вас сёння. З сабою няма.
        - Што?
        - Дзве сапраўдныя народныя выцінанкі. А для душы слоік бруснічнага варэння.
        - З грушамі?
        - Угу.
        - Гэта праўда? - яна глядзела на яго вельмі сур'ёзна.
        - Як бога кохам.
        - Вы заўсёды памятаеце аб усіх... Бог ты мой, бруснічнае варэнне! Ненавіджу ўсе гэтыя гарадскія "Ружы" і "Дыні". Каб яны папрахлі дзе былі... Ах, як журавіны растуць! На зялёнай нітачцы, нябачныя ў імхах.
        - Не пакутуйце вы так, - сказаў Андрэй. - Кіньце ўсё і з'ездзіце на спатканне з пералескамі.
        - Хіба так проста? - сказала яна. - Не, гэта, што вакол, - яно трымае. Яно не выпусціць.
        - Што з вамi? - спытаў Андрэй. - Скажыце мне.
        Яна агледзела яго нават з памяркоўнай усмешкай.
        - А вы і сапраўды на зайздрасць румяны і здаровы правінцыял, які дарваўся нарэшце да горада.
        - Што з вамі?
        - Нічога. Лепей давайце вып'ем... Ну вось... Што з вамі здарылася?
        - Сёння лаялі на савеце.
        - Цяжка?
        - Цяжка.
        - А ў астатнім?
        - У астатнiм таксама цяжка, - прызнаўся Андрэй.
        Бровы Ганны здрыгануліся:
        - Нясцерпна?
        - Амаль нясцерпна, Ганна.
        Яна склала рукі на каленях. Наступнае, відаць, каштавала ёй цяжкіх намаганняў:
        - Вы пыталіся, што са мной... Добра... скажу... - Памаўчала. - Прынцыповая старая дзеўка, здаецца, нарэшце пакахала.
        - Дык гэта ж вельмі добра, - сказаў Андрэй.
        - Гэта вельмі дрэнна, - сказала яна.
        - Чаму?
        - Таму, што ён ніколі не пакахае мяне.
        - Хацеў бы я пабачыць, які гэта дурань можа не пакахаць вас. Скажыце мне, я з ім тады пагавару.
        - Андруша, - сказала яна, - вы такi недалёкi?
        Толькі тут у Андрэя міжвольна пачырванеў твар.
        - Няўжо?..
        - Так, - проста сказала яна. - I я ніколі не сказала б вам гэтага, каб не бачыла, як вам цяжка. Я ведаю, гэта не надае прыгажосці дзяўчыне, такія прызнанні... Але я падумала, - а можа, вам будзе лягчэй... Няма нічога, чаго я не зрабіла б для вас... Калі вас можа трошкі суцешыць гэта - я... мне больш нічога не будзе трэба.
        Глыбока расчулены, Андрэй глядзеў на яе схіленую галоўку.
        - Вы лепшая дзяўчына на свеце, - сказаў ён са спазмаю ў горле.
        - I ўсё ж вы кахаеце не самую лепшую?
        - Так. Я кахаю не самую лепшую.
        - Ну вось, - сказала яна быццам з палёгкаю, хоць вочы яе блішчалі, - я прызналася, але з гэтага нічога не вынікае, Андруша. Я проста буду, не спадзеючыся залішне, быць недзе поруч. Буду заўсёды дапамагаць вам. Зраблю ўсё, каб вы былі з Ірынай...
        - Гэтага не будзе, - сказаў ён. - Яна чужая. А ад вас я ніколі не прыму такой ахвяры.
        - Які вы дурны, - нейкім танюткім, птушыным галаском сказала яна. - Што вы разумееце ў ёй? I як вы можаце думаць, што мне гэта будзе цяжка?! Для ўсяго, што цяпер ажыло ўва мне, гэта не ахвяра, гэта... радасць. I вы не пакутуйце маім болем, Андруша, не ўнікайце мяне. Прыходзьце, калі шчаслівы, прыходзьце, каб паскардзіцца. Я буду бязмерна рада.
        - Але ж вам цяжка...
        - О то ж, - з сумнаватай усмешкай сказала яна. - А між тым, яно... як у раю ды на краю, то лепей у пекле на сяродцы.
        - За што вы мяне так?
        - Хіба я ведаю? Але з першым вашым прыходам, як свежым ветрам пранесла па пакоях. Быццам у камяніцу ўнеслі кавалачак зусім іншага жыцця.
        - Даруй мне, Ганна, даруй.
        - Што ты? - сказала яна прасветлена. - Хіба ты вінен?
        Бязважка гладзіла яго валасы.
        - Ну вось. Ну вось і супакоіўся. Ты не думай - гэта шчасце. Бо я ўжо зусім перастала спадзявацца, што гэта можа прыйсці. Ідзі зараз. Ідзі да іх. Аленін ужо прыйшоў. Чуеш смех? Я зараз таксама выйду. Толькі пераапрануся. Мне трэба быць прыгожай, каб табе заўсёды хацелася гаварыць са мной.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2021. Беларусь, Менск.