РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Васіль Быкаў
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Трэцяя ракета
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
18
        
18

        
        Як пякельна доўга цягнецца дзень!
        Эх, каб пашанцавала дажыць да ночы! Уночы мы, можа б, як выкараскаліся з гэтае ямы ды прабіліся да сваіх. Але вельмі марудна ніжэе сонца. Цень ад берагоў у сховішчы шырэе вельмі паволі і закрывае толькі твары забітых ды скурчаны пад сцяной маленькі заклапочаны камячок – Люсю. У паветры па-ранейшаму цяжкі смурод паленай гумы, фарбы, пораху; ад зямлі патыхае спякотай, пылам; часам прымешваецца ў паветры мутарны пах свежай крыві. Ля станіны, там, дзе ляжаў Папоў, падсыхае вільготная лужынка, і над ёю пырхаюць, гудуць, мітусяцца мухі.
        «Толькі б хапіла сілы, – думаю я адзіную цяпер сваю думку. – Толькі б стрываць!..» Нешта падказвае мне, што найбольш нам трэба асцерагацца, каб не страціць развагу, не ашалець, не кінуцца куды адсюль і не падпусціць блізка ворага. Калі мы не ўтрываем тут, то на паверхні нас пераб’юць за некалькі секунд. Таму трэба сядзець, хоць і цяжка і страшна. Трэба трымацца за зямлю-матухну, як казаў некалі Жаўтых. У ёй наш паратунак і наша надзея.
        – Крывёнак! – гукаю я кулямётчыка. – Ты глядзіш?
        Я прысядаю ў засень побач з Люсяй. Дзяўчына, памахваючы кукурузнай галінкай, адганяе мух ад успатнелага твару Лук’янава, твар яе строгі, трошкі жалобны, у вачах – ціхая цярплівасць чакання. Відаць, яна перажыла нешта самае труднае сёння, супакоілася ўжо і цяпер – разважная, ціхая і вельмі дарагая для мяне. Лук’янаў, аднак, не варушыцца, не стогне, зусім сціх, і Люся бярэ з долу яго нерухомую руку. Граната ціха выкочваецца з яе на зямлю.
        – Жывы?
        – Жывы яшчэ, – уздыхае яна. – Але ўжо хутка...
        Я першы раз так блізка да Люсі, і ўпершыню нас дваіх з’ядноўвае адзін вялікі нязбыўны клопат. І хоць побач ляжаць забітыя і памірае наш пяты таварыш, я чамусьці не адчуваю асаблівай вастрыні гэтае страты, – пэўна, ад стомы і напружання нервы мае прытупіліся, прывыклі да непазбежнасці ўсіх бед. А вось блізкае Люсіна суседства нейкаю нязведанай хвалюючай ваблівасцю агартае мяне. З самых нязнаных і даўно неварушаных глыбінь маёй душы ўзнімаецца хваля ласкавага пачуцця да яе. Нешта цёплае, не таварыскае нават, а братняе крыяе ў маім сэрцы, і я вельмі хачу захінуць яе, абараніць, не даць у крыўду. Цяпер мне не дужа ўжо і важны іхнія адносіны з Лёшкам, з тым капітанам Мялешкіным, – цяпер яна са мною, і я адчуваю, што разлучыць нас можа хіба толькі смерць.
        «Любая, харошая мая дзяўчынка! – хочацца сказаць мне. – Я люблю цябе! Люблю! Назаўсёды! Навек!.. Хай мы загінем, хай прападу я – усё роўна я буду любіць цябе да апошняга імгнення, бо ты – самая мая душа, мая спрадвечная мара... Як жа мне без цябе?..»
        І мне чамусьці становяцца чутны тыя мае словы. Можа, гэта я вымаўляю іх? Я пазіраю на Люсю, – не, яна сядзіць усё ў задуменнасці...
        А што, калі сказаць гэта?
        Так вось, як думаю і адчуваю, скажу – хай ведае. Што з таго, што жыццё наша ледзьве ліпее, што ляжаць чацвёра нашых людзей, – ці наша ў тым віна, што лёс нарыхтаваў нам такую маладосць? Што будзе, калі я прызнаюся ў тым, – я не магу сабе ўявіць. Але, напэўна, тая незвычайная значнасць, што настане пасля маіх слоў, і адбірае маю кароценькую рашучасць.
        – Люся, ты дужа баішся? – пытаюся я, зазіраючы ў яе вочы.
        Яна сумна неяк паглядвае на мяне і ўсміхаецца аднымі куточкамі вуснаў...
        – Цяпер ужо не. Можа, адаб’ёмся. Ты ж смелы, казалі. Партызан. Ваяваць умееш.
        – Крыху навучыўся, – сціпла кажу я, тоячы ціхую радасць ад яе пахвалы. – Нам-то яно ўсё роўна. Мы салдаты. Але ж табе нашто так? – кажу я, баючыся спаткацца з ёй позіркам і як мага глыбей тоячы сваё пачуццё да яе. Чамусьці мне робіцца вельмі боязна, каб не адчула яна, што я неабыякавы да яе і што толькі і дбаю цяпер пра яе жыццё. Яна ж зноў самотна ўсміхаецца і коратка пазірае на мяне сваімі вялікімі журботнымі вачмі.
        – А я што ж, не салдат? Ці мо думаеш, дзяўчына, так сабе?
        Я маўчу і з невясёлай лагодаю крадком узіраюся ў яе тонкі, маленькі смуглявы тварык. Ён поўны нейкае шчырай рухавасці, у якой уся Люся, з усімі яе пачуццямі, клопатамі, думкамі. А яна раз-пораз памахвае сцяблінай над бедаком і нешта думае.
        – Лук’янаў казаў: беражы сябе. Прыгожая... А ты? Нашто было лезці сюды? – ціха папракаю я.
        – Дзівакі вы, хлопцы, – зноў сумна ўсміхаецца Люся. – Як гэта берагчы? Навокал такое робіцца!.. Вось хоць бы сёння. Уранку прывезлі ў санчасць разведчыка Смолкіна. Доктар Гутман ампутаваў абедзве нагі, руку да локця. А такі быў хлопец! І ўсяго дзевятнаццаць год! Просіць: дабіце, але ж хто даб’е? Будзе жыць калекам. Ну? А я прыгожая, кажуць, – з болем у вачах кідае яна на мяне свой кароткі позірк. – І мне сорамна за гэтую праклятую прыгажосць. Усе глядзяць, як на дзіва. А я хачу быць, як усе. Хачу быць проста сумленнай, смелай, разумнай – гэта найперш. Навошта мне тое хараство?
        – Ну, не трэба казаць так, – не згаджаюся я. – Ты дзяўчына. А вайна – не дзявочая справа. Тут сіла, воля патрэбна.
        – Эх, Лазняк, Лазняк! – разважна ўздыхае Люся. – Мне часам здаецца, што я намнога старэйшая за ўсіх вас. Здаецца, я адчуваю, разумею тое, чаго вы не разумееце. Вы такія слаўныя, храбрыя, толькі вы не разумееце сябе. Вы трымаеце сябе так, нібы ўвесь век, да вас і пасля вас, была і будзе адна толькі вайна. Без вайны вы сябе не ўяўляеце. Ці не так? І ўсё вы мераеце салдацкай мерай. Іншай у вас няма. Праўда ж?
        Я з увагаю ўслухоўваюся ў Люсін голас і хачу зразумець яе, але трошкі не ўлоўліваю яе думкі і асцярожна згаджаюся.
        – Ну, можа, і так. На вайне выраслі. Што ж...
        – Вось! Іншы перажывае: медалём не ўзнагародзілі! Іншы імкнецца як спрытней пахваліцца сілай, падужаць каго ці яшчэ як сябе паказаць. А таго вы не разумееце, што недзе ў кожнага з вас маці, ну ці там дзяўчына і што вы дарагія ім зусім не гэтым. Ім гэта зусім не патрэбна. Ды і няважна гэта. Важна душа ў чалавеку: каб ён быў сумленны, адданы, таварыскі, праўдзівы. Гэта ж найпершае ў чалавеку. Сіла ад прыроды дадзена, яе не зменіш. Збаяцца чалавек можа і насуперак сабе, а ашукаць каго дзеля карысці сабе – не. Калі ён чысты душой – ніколі не ашукае.
        – Гэта праўда, – згаджаюся я.
        – Кажуць: вайна. Але на вайне агіднасць – двойчы агідна. А подласць – нясцерпна, – кажа Люся і з дакорам пазірае на мяне, пасля пытаецца: – Думаеш, я чаму прыбегла да вас? Не стрывала – так запякло!.. Задарожны ж паранены, прыбег у санроту – перавяжыце, кажа. Перавязалі. Патрабуе паперку з чырвонай палоскай – у тыл. Я пытаю: а як жа хлопцы? А ён кажа: начхаць на хлопцаў – ім ужо капец. Зноў жа, я паранены, кажа. А рана там – драпіна адна. Ну, такога ад Лёшкі я не чакала. Ад каго хочаш, але не ад яго. Выбегла, гляджу – вы тут б’яцеся. І вось кінула ўсё, паляцела. І дазволу не запытала.
        Ну вось і яшчэ навіна. Мяне быццам апарвае варам, самі па сабе сціскаюцца кулакі, я не ведаю нават, што сказаць Люсі. Нездарма не любіў я гэтага Лёшку, нечым угадваў трухляціну ў яго нутры, і цяпер вось усё спраўдзілася. Аддзячыў ён нам – і мне, і Папову, і Крывёнку – паслалі і чакаем, а ён вунь марудзіць, хоча схавацца за паперку з чырвонай палоскай наўкось, і гора яму мала, што мы тут гінем.
        – Паганец ён! – вырываецца ў мяне. – Трэ было камбату далажыць.
        – Што дакладваць! – кажа Люся. – Усё ж ён паранены, фармальна мае права. Толькі з такой ранай ніхто яго ў тыл не пашле.
        Так, фармальна ён мае права – у яго драпіна на руцэ, а тут за той час, пакуль мы чакалі яго, загінуў Папоў, памірае Лук’янаў, Люся трапіла ў пастку, з якой не відаць выйсця.
        Зусім новае, ніколі раней не знаёмае пачуццё гневу і расчараванасці ахоплівае мяне. За ўвесь доўгі час маёй пакутнай прагнасці помсты я не думаў аб тым, не прадбачыў нічога падобнага. Я вачмі, поўнымі павагі і захаплення, глядзеў на кожнага з франтавікоў. Але вось бываюць, відаць, і такія. І калі б хто другі, хто палахлівы, няхай бы той самы Лук’янаў, – але ж Задарожны, гэты мой нядаўні амаль што ідэал мужчынскае сталасці, нават мужнасці, якое так не хапала мне. І чаму ён зрабіў так? Што прычынай таму – самалюбства, характар, Люся, страх ці яшчэ якое ліха, што робіць мяне асуджаным на пакуты ад бачанага, перажытага, а яго пакідае агіднаю порхаўкай у жыцці?

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.