|
...І ПЫЛ ГІСТОРЫІ Сімвал святога Марка-евангеліста – леў. Звычайна на іконах гэты леў зусім не страшны – кучаравы, залацісты, з закручанымі ў кольцы вусамі і вялікімі рахманымі вачыма. Як баранчык. Марк Ялецкі нічым не нагадваў залацістага кучаравага льва. Хіба што таксама быў дужы, шыракаплечы. Ды яшчэ ў разважаннях меў ільвіную ўчэпістасць. Жалезная логіка і энцыклапедычная эрудыцыя – так паўжартоўна рэкамендаваў сам сябе Марк. Нездарма атрымаў незвычайнае імя па жаданні дзівакаватага дзеда-прафесара. І журналістам Марк быў добрым. З уласцівымі сапраўднаму журна-лісту цікавасцю і скептыцызмам. Таму цяпер Марк, які, як належала сапраўднаму рыцару, прыляцеў па першым жа званку зарумзанай Магды, сядзеў побач з ёю на падлозе пакоя кватэры нумар шэсць, перабіраў раскладзеныя лісты, фотаздымкі і кнігі. Ды касавурыўся час ад часу на крумкача, які зноў узляцеў на шафу і шаргатаў там, як патрывожаны дамавік. – Так я і ведаў, што нельга цябе адпускаць... Цябе толькі лянівы не пакрыўдзіць. О, якое рэдкае выданне! – Марк узважваў на руцэ кнігу ў зялёнай вокладцы. – Я нават не ведаў, што такое ёсць, – «Старый литовский статут 1529 года». Тут, у Маскве выдадзены... 1854 год. Ты сама хоць чула пра літоўскі статут, канстытуцыю Вялікага княства Літоўскага? Ведаеш, што яна напісаная на стара-беларускай мове? Невук ты маленькі... – І што, гэтая кніжка дарагая? – насцярожана спыталася Магда. – Рублёў за пяцьдзесят і я б набыў. Але б не прадалі. – Дык мы павінны адшукаць сваякоў старога! – захвалявалася дзяўчына. – Гэта павінна належаць ім! – Дурненькая! – азваўся Марк. – Стары рэпрэсаваны быў, калі якія сваякі і ёсць – даўно ад яго адракліся. – А што гэта за нацыянал-дэмакратычная партыя? Рэктар казаў, Іван Канстанцінавіч быў у ёй. – Разумееш... – Марк абдумваў словы. – Тады шукалі ворагаў. Прыдумлялі розныя антысавецкія рухі, партыі. Каб было зразумела – за што арыштоўваюць, судзяць, расстрэльваюць. На Беларусі таксама знайшлі антысавецкую партыю – нацыянал-дэмакратычную. А ці была яна? Пастралялі і пассылалі тысячы. Навукоўцаў, творчую інтэлігенцыю. Дзеда майго, прафесара, таксама пацягалі. Але чалавек ён учэпісты, здольнасці да прыстасавання фенаменальныя. Таму і цяпер жыве. А ты думала, чаму ён, перш чым дзверы адчыніць, наведніка папараспытвае ледзь не пра сваякоў за мяжой. У дваццатыя гады ў літаратурных арганізацыях Беларусі было чатырыста чалавек. А перад Вялікай Айчыннай у Саюзе пісьменнікаў засталося дзевяць. З іх, здаецца, толькі чатыры беларусы. Гэты Хмель, напэўна, быў пісьменнікам. Таму цябе з інстытута і папрасілі. Марк рассунуў па падлозе фотаздымкі. – Гэта ён? Магдаліна паглядзела на партрэт стройнага афіцэра. – Ён, няйначай. А ў якой форме? – Войска Польскага. Эх, тут бы спецыялісту паглядзець! Ёсць у мяне адзін знаёмы... Энтузіяст... Цікавіцца такімі дакументамі. Ну што, усё перагледзела? – Усё нібыта. Нічога цікавага. – Калі нешта цікавае было – не хвалюйся, табе не аддалі... – Кр-рр! – пацвердзіў з шафы Карл Карлавіч, і Марк плюнуў з перапуду. – Гэта, трэба сказаць, не найлепшая частка тваёй спадчыны. А пасля яны гулялі па могілках Данскога манастыра, і першыя зялёныя дзюбкі травы паказваліся на чорнай глебе магіл, нібыта нябожчыкі імкнуліся павітаць новае жыццё, далучыцца да яго хоць травінкай, хоць пяшчотным дыханнем першацвету. І Марк сказаў Магдаліне: – Ты малая і дурненькая. Але павер мне – усё будзе добра. Вернемся дадому, перавядзешся на філфак. Справім вяселле – у нашай улюбёнай кавярні, там, дзе падаюць дзічыну, запечаную ў фользе, пад галасы птушак. Народзіш дзіця... Працаваць пачнеш у маёй газеце. І ўсё будзе добра. І чаму ў Магдаліны скрухай варухнулася сэрца? Мусіць, ад здрадлівай чалавечай натуры, якой аднаго добрага, вырашанага, самавітага мала, а хочацца яшчэ чагосьці... Ну ды што ўзяць з дзіцяці (праўда, дзіцяці поўнагадовага), але якое ўсё яшчэ можа сарваць пралеску са старое магілы і зусім пра гэта не задумацца, не пацягнуць за кволым бледна-зялёным сцяблом ланцуг метафар, алюзій, сімвалаў і філасофскіх разважанняў, аж пакуль не абаўецца вакол сэрца. Магда і пра скрутак, перададзены суседкай старога, успомніла толькі ў цягніку, калі Карлуша зашаргатаўся ў сваёй клетцы, засунутай на самы верх, на месца матрацаў. Марк спаў насупраць, на верхняй паліцы. Магда ціхенька вый-шла з купэ. Не таму, што не давярала жаніху. А проста... Ён ужо забраў за яе дакументы з інстытута, пазваніў за яе маці, уладзіў справы са спадчынай... Колькі можна быць пад апекай! У няроўным святле тамбура Магдаліна разгарнула таямнічы скрутак. Кніжка памерам з далонь, з цёмна-зялёнай выцертай во-кладкай без назвы. На польскай мове... Магда з цяжкасцю разбірала асобныя словы, здагадваючыся пра сэнс астатніх: «Зборнік паэзіі польскіх паэтаў з дадаткам заўваг, аб сутнасці быцця, духу і цела сапраўднай паэзіі з прадмовай Адама Пянкевіча. Першы выпуск. Вільна, друкарня Ёзэфа Завадскага, 1835 год». Раней Магдаліна ніколі не трымала ў руках такіх старых кніжак. У бібліятэцы, дзе яна працавала, самай старой кніжкай было асобнае выданне паэмы Мікалая Асеева «Будзённы» 1922 года. Магда нават выставіла яе на стэндзе пад шклом, як надзвычайную рэдкасць. А тут... Чаго варты адзін змест – Адам Міцкевіч, палкоўнік Цыпрыян Гадэбскі, палкоўнік Антоні Гарэцкі (з чаго б гэта палкоўнікі цугам ішлі ў паэты?), Францішак Карпінскі, Алёйза Фелінскі... Ці дзед клапаціўся пра ейнае духоўнае выхаванне? Дзяўчына перагарнула апошнюю старонку і ўбачыла некалькі незадрукаваных лістоў, як значылася, «Для зацемак». Лісты былі скарыстаныя па прызначэнні – спісаныя такім дробным почыркам, як макам нехта сыпануў. «Мілая прынцэса!» Так называў яе стары... У Магды закалацілася сэрца. Як добра, што яна не паказала скрутак Марку! Уся таямніца дарэшты дастанецца ёй. «Мілая прынцэса! Часу ў мяне мала. А старэчае шматмоўе перашкаджае лаканізму. Хаця што значаць час і прастора для Усявышняга, які знітоўвае і разрывае лёсы? Шлях, які прывёў вас да маіх дзвярэй, пачаўся пяцьсот гадоў таму... І вы, мілая, чыстая дзяўчынка, не ўяўляеце, колькі бруду, крыві і здрады было на гэтым шляху... Але і – высакародства, мужнасці, любові! Проста ўявіце, што я расказваю вам казку...»
|
|