РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Якуб Колас
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Новая зямля
I. Леснікова пасада
II. Раніца ў нядзельку
III. За сталом
IV. На першай гаспадарцы
V. Пярэбары
VI. Каля зямлянкі
VII. Дзядзька-кухар
VIII. Смерць ляснічага
IX. Новы ляснічы
X. На панскай службе
XI. Дзедаў човен
XII. Сесія
XIII. Падгляд пчол
XIV. Дарэктар
ХV. «Начаткі»
ХVІ. Вечарамі
XVII. Воўк
ХVІІІ. Зіма ў Парэччы
XIX. На рэчцы
XX. Каляды
XXІ. Таемныя гукі
XXІІ. На глушцовых токах
XXІІІ. Панская пацеха
XXІV. Вялікдзень
XXV. Летнім часам
XXVІ. Агляд зямлі
XXVІІ. Па дарозе ў Вільню
XXVІІІ. Дзядзька ў Вільні
XXІX. На Замкавай гары
XXX. Смерць Міхала
XXІ. ТАЕМНЫЯ ГУКІ
        
XXІ. ТАЕМНЫЯ ГУКІ

        
        Пад іншы год у холад люты,
        Калі ўсе рэчкі лёдам скуты
        І ўсё пад снегам качанее,
        Глядзіш – цяплом табе павее,
        І з поўдня вецер хмары гоніць,
        У вокны дождж буйны зазвоніць
        І з капяжоў руччом сцякае,
        І снег жыўцом ён паядае.
        Скідае лес убор зімовы.
        І шум другі на лад-спеў новы
        Над борам цягне несканчона.
        І фанабэрыцца варона:
        «Вясна! вясна! гразь! гразь!» – спявае,
        Як бы вясну ўжо сустракае.
        Паміж алешніку змяёю
        Крыніца чорнай паласою
        На свет зірнула, лёд прабіла,
        Ў старых карчах загаманіла.
        І палыселі касагоры,
        Вадою поўняцца разоры,
        Бяжыць, шуміць вада ў лагчынах.
        І лёд уздуўся ў азярынах,
        Дарогі ў полі ўсе псуюцца,
        Аб крыгі крыгі з шумам труцца,
        І луг заліт увесь вадою,
        Як і сапраўднаю вясною.
        Ды гэта толькі кпіны-жарты:
        Зімой цяпла чакаць не варта –
        Зіма свайго не падаруе
        І злосна ветрам засвідруе
        Ды так пацягне, так зайграе,
        Што проста нос табе зрывае.
        І выюць ў полі завірухі,
        Як за труною маладухі,
        На лес накідваюць наміткі
        І робяць гурбы ўвачавідкі.
        Варона гонар свой збаўляе,
        Ды зноў да сметніка вітае,
        І свой жывот галодны пыніць,
        На спевы дзюба не расчыніць.
        Дзярэўі ў белы пух убраны,
        І снегам «лысіны» засланы;
        Застылі рэчкі, азярыны
        Пад гнётам белай кажурыны.
        Лёд на лугах, як люстра, ззяе,
        І сонца зрэдку ў ім гуляе...
        
        Настане ноч – і ўсюды ціха,
        Хіба завые дзе ваўчыха
        Сярод трушчобы ў цёмным лесе
        Ды гучна лусне гонта ў стрэсе...
        Але што гэта? што за гукі?
        Адкуль яны? Чые то рукі
        Забілі цяжка малатамі,
        Як тыя коні капытамі?
        Якія там майстры майструюць?
        І што куюць? над чым працуюць?
        Стаіш і ловіш зыкі тыя,
        А луг трашчыць, гудзе і вые;
        То рэзкі трэск там панясецца,
        Бы чорт лазаты засмяецца,
        То заскавыча, то застогне,
        Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;
        Не то сякера мерна чэша,
        Не то хтось кашляе ці брэша.
        Гу-гу! – штось гукне, садрыгнецца,
        Бах-бах! – на гук той адзавецца
        І аж па лесе пойдзе рэхам
        Ды зарагоча дробным смехам
        То тут, то там ды як засвішча –
        Як бы там чортава ігрышча!..
        Ўсю ноч, ад рэчкі і па Нёман,
        Ушыр, удоўж нясецца гоман
        Няўцямны, сцішны і таемны
        І разам страшны і прыемны.
        
        А ноч ціхутка; ў багне цёмнай
        Пустэлі страшнай і бязмоўнай
        Гараць дрыготна, ззяюць зоркі,
        Як найдарожшыя пацёркі,
        То паасобку, то гурткамі,
        То брыльянцістымі радкамі,
        І іх пучочкі-златаблёсткі
        Наўкола кідаюць пялёсткі;
        Яны гараць, жывуць і граюць,
        Бы вочкі там чыесь міргаюць;
        Ды зрэдку ў небе дзесь далёка
        Над лесам тым у момант вока
        Мігнецца стужка агнявая –
        То знічка згасне залатая.
        Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты
        На гэты час, як неба шаты
        Раскіне гожа над зямлёю
        І вее згодаю святою.
        – Ша! Ціха вы, не гаманеце!..
        О, што ж та дзеецца на свеце?
        І хлопцы разам заціхаюць
        І на Алеся пазіраюць;
        Алесь замёр, здзіўлення поўны,
        Глядзіць у луг, стаіць бязмоўны,
        У бок лугоў руку трымае.
        – Во, во! што, чуеце? страляе!
        – Што гэта, хлопцы? вось дык дзіва! –
        Дарэктар шэпча палахліва. –
        Няўжо з Нясвіжа б’юць гарматы? –
        І Яська кінуўся дахаты.
        – Ой, дзядзька, цётка! – ён галосіць,
        І нейкі рух яго аж носіць. –
        Ідзеце борздзенька, ідзеце.
        Там штось грыміць, ну, паглядзеце! –
        І так завойкаў, так завохаў,
        Што ўсіх у хаце напалохаў.
        – Ну, я табе, брат, мала веру:
        Перабіраеш трохі меру, –
        Антось на гэта адазваўся,
        Але на двор пашыбаваўся,
        Кажух накінуўшы на плечы;
        І маці прасніцу да печы
        Таксама ставіць, прысланяе,
        На двор за імі выпаўзае.
        Пасталі ўсе, стаяць маўкліва
        І вухам ловяць тое дзіва.
        А луг бубніць таемна, глуха,
        Як бы ў кадушку б’юць з-за вуха.
        – А што, ці чуеце? Што гэта? –
        Дарэктар ціхенька пытае;
        Самога страх так і шугае.
        – Эх, Яська, брат, ідзе камета!
        Прапалі мы – сканчэнне света! –
        Антось гаворыць, чуць не плача. –
        Прапаў ты, Яська-небарача,
        І не пабачыш бацьку з маткай,
        Хоць папрашчаўся б з роднай хаткай:
        Яе ўжо бачыць не надзейся!
        – Не, дзядзька, што гэта, не смейся, –
        Антося хлопцы абступілі
        І разам тут загаманілі.
        – Ідзеце ў хату! – кажа маці. –
        Калі ўжо гінуць – гінь у хаце.
        Адразу хлопцы схамянулісь,
        Што ў нечым моцна абманулісь,
        І стала болей ім цікава,
        У чым тут сіла тая, справа.
        Антось у хату йдзе, рагоча,
        Тлумачыць зразу ён не хоча:
        Ахвоту меў-такі, прызнацца,
        Ён трохі з Яські насмяяцца,
        А хлопцы голавы ўскруцілі,
        Ў хаду ўсе спосабы пусцілі,
        Найсці прычыну тую квапяць,
        Але на след ніяк не трапяць.
        – Ну, дзядзька, годзе ўжо смяяцца;
        Самім нам трудна дагадацца,
        Адкуль, з чаго такія гукі?
        – А ты ж выкладваеш навукі,
        І імі розум твой начынен,
        Ты гэта ведаць сам павінен:
        Які ж з цябе настаўнік, браце?
        Не многа ж гэтага багацця
        Ў тваёй галоўцы, мой нябожа!..
        Ну, хто дарэктару паможа? –
        Тут дзядзька вучняў аглядае. –
        Напэўна Костусь адгадае...
        Ну, Костусь, брат, зрабі ім брыдка:
        Тут штука проста, вачавідка! –
        І ўсе на Костуся зірнулі,
        Але адказу не пачулі.
        – Кажы смялей! Ну, думаць годзе,
        Ты ж любіш коўзацца па лёдзе!..
        – Бадай вы, дурні, пагарэлі! –
        Прамовіў бацька тут з пасцелі;
        Ён там драмаў, цяпер падняўся
        І сам у гутарку ўмяшаўся,
        Каля камінку стаўшы збоку.
        – Няўжо ж у вас не хопіць клёку
        Такое глупства расшалопаць?
        Па мордзе б, гадаў, вас нашлёпаць,
        Тады б вы сцямілі навуку,
        Найшлі б прычыны таго груку!
        Маўчаць яны, насы спусцілі,
        Сядзіць дарэктар, як на шыле, –
        Нагналі ж чэрці ім занозу.
        – Дык гэта ж лёд трашчыць з марозу! –
        Алесь і Костусь выпадкова
        Гукнулі разам ў адно слова.
        Тут бацька зразу адпусціўся,
        Павесялеў і праясніўся.
        – Вот малайцы!.. а вы што, цеслі?
        Гулу вам меншыя паднеслі!
        Адзін – бальшун, другі – дарэктар
        І тлумачэльнік разам, лектар...
        – Фэ! брыдка вам! – іх дзядзька журыць,
        А Ўладзя толькі бровы хмурыць.
        – А-ей, якая мудрасць гэта:
        Яе забыў я трэцце лета!
        – О, ты Сальмон у нас вялікі,
        Як на чытанне, так на лікі,
        А вось скажы, калі ты кемны:
        Чаму трашчыць так лёд надземны? –
        Другая вынікла задача;
        Пацее Яська, чуць не плача,
        Сказаць штось хоча і баіцца
        Утраціць гонар, памыліцца,
        І Ўладзя вочы апускае.
        – А справа, бачыце, такая, –
        Антось тут сам пачаў тлумачыць: –
        Была паводка гэта, значыць,
        Вада па лузе разлілася,
        А потым лёдам занялася,
        Мароз падскочыў ды прыціснуў,
        Вада і збегла, лёд павіснуў:
        Цяпер наніз ён ападае,
        А лёд таўшчэрны, важкасць мае,
        А паміж лёду і вадою,
        Ўнізе пад мёрзлаю зямлёю
        Пустое места астаецца,
        І вось як глыза садрыгнецца,
        Яна і грукне, як з гарматы...
        Ну, зразумелі, небажаты?
        – І я так думаў, – Ясь азваўся, –
        Ды толькі выказаць баяўся.
        – І я даўно ўсё гэта ведаў,
        Але маўчаў... – Ты, бізун дзедаў! –
        На Ўладзю бацька напусціўся, –
        Глядзі: я бачу – распусціўся!
        Маўчаў бы лепш ды хоць шалопаў
        Ды менш губою гэтай лёпаў...
        Не будзе сэнсу з цябе, хлопча:
        У гразь жыццё цябе затопча
        З тваёй навукай гэтай разам,
        І будзеш век ты каламазам!
        – Ну, што ж? і колы мазаць трэба,
        Абы які кусок мне хлеба, –
        Тужліва Ўладзя зазначае
        І смех агульны выклікае.
        – А вось і я пытанне маю!
        Чакайце ж, я вас запытаю, –
        Да старшых Костусь прамаўляе,
        І гнеў ён бацькаў адхіляе:
        – А што, скажэце, зорка значыць,
        Якой ніхто мо і не бачыць:
        Яна маланкай мігатнецца
        І згасне. Дзе ж яна дзяецца?
        І да зямлі не далятае,
        А проста дзесь яна знікае?
        І змоўклі ўсе адразу ў хаце:
        Як адказаць? З чаго пачаці?
        – Ага! – тут хлопцы падхапілі. –
        Цяпер і мы вас ушчамілі.
        – Што нам з таго, што гінуць знічкі?
        І клопат будзе невялічкі,
        Калі прычын іх знаць не будзем:
        Якая з іх карысць тут людзям? –
        Бярэ сам бацька перша слова. –
        І з’ява гэтая – не нова:
        Яны штоночку вынікаюць,
        Але без следу прападаюць.
        То – тайнасць божжа, яго воля.
        Чаго мы, людзі, мо ніколі
        І не дазнаемся, як трэба,
        Бо то – вялікая вучэба.
        – Чаму? дазнацца мо і можна, –
        Гаворыць дзядзька асцярожна, –
        І пэўна ведае навука,
        Што астраноміяй завецца,
        Адкуль тут што і як бярэцца.
        Замыславатая то штука,
        А вось, як будзеце вучыцца,
        То можна сэнсу і дабіцца,
        Бо помню я, як сам вучыўся,
        Нам штось пра іх казалі ў школе
        І вытлумачвалі даволі,
        Але цяпер пра то забыўся.
        – І я, – тут маці засмяялась, –
        Сказаць хацела, ды збаялась,
        Якраз як наш дарэктар гэты.
        Калі стваралісь Богам светы,
        Па зорцы светлай чалавеку
        Назначыў Бог святы спрадвеку;
        Яна жыццём яго кіруе
        І лёс яго і смерць пільнуе.
        Чым больш з людзей хто выдатнейшы,
        Таго і зоркі блеск яснейшы,
        І гасне зорачка святая,
        Калі даручаны сканае:
        Вось так на небе адначасна
        Яна мігнецца і пагасне,
        Як бы хто з жалю вочкі ўскіне
        І невядома дзе загіне.
        І неба слых тады прыклоніць,
        І анел слёзку ціха зроніць...
        Як я была яшчэ малою,
        То дзед, бываючы ў настроі,
        Часамі вёў апавяданні
        Аб гэтым зорачным зніканні,
        Яшчэ казаў: «Калі хто зможа,
        Пакуль не згасне служка божжа,
        Задумаць што ў мамэнт бліскання,
        Таго ўсе споўняцца жаданні».
        Для хлопцаў гэта тлумачэнне
        Найболей мела здавалення,
        І ўсе іх думкі мімаволі
        Блукалі дзесь у божым полі;
        Іх захапляў свет безгранічны
        І ўласны лёс іх таямнічны.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.