РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Якуб Колас
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Новая зямля
I. Леснікова пасада
II. Раніца ў нядзельку
III. За сталом
IV. На першай гаспадарцы
V. Пярэбары
VI. Каля зямлянкі
VII. Дзядзька-кухар
VIII. Смерць ляснічага
IX. Новы ляснічы
X. На панскай службе
XI. Дзедаў човен
XII. Сесія
XIII. Падгляд пчол
XIV. Дарэктар
ХV. «Начаткі»
ХVІ. Вечарамі
XVII. Воўк
ХVІІІ. Зіма ў Парэччы
XIX. На рэчцы
XX. Каляды
XXІ. Таемныя гукі
XXІІ. На глушцовых токах
XXІІІ. Панская пацеха
XXІV. Вялікдзень
XXV. Летнім часам
XXVІ. Агляд зямлі
XXVІІ. Па дарозе ў Вільню
XXVІІІ. Дзядзька ў Вільні
XXІX. На Замкавай гары
XXX. Смерць Міхала
XXІX. НА ЗАМКАВАЙ ГАРЫ
        
XXІX. НА ЗАМКАВАЙ ГАРЫ

        
        – Ну, што ж? – пытае дзядзька Грышку.
        Хіба дзе выпіць па кілішку
        Ды падкрапіцца б мала-мала?
        Я з дому ўзяў кавалак сала,
        І хлеба ёсць крышан са мною,
        Чаго ён сохне сіратою?
        – Падмацавацца б не мяшала,
        Бо ў жываце штось заспявала,
        А нашча чарачку кульнуць –
        Усё адно што ў рай зірнуць.
        
        Сябры ўстаюць, ідуць спавагу
        І на прашпект нясуць сярмягу,
        Дзе панства ўсякага багата
        Ідзе і едзе, як у свята.
        І скуль набраліся яны?
        І ўсё важнецкія паны,
        І так адзеты, так убраны,
        Што той Ракоўскі надзіманы –
        Няхай яго там возьме боль –
        У параўнанні з імі – ноль –
        Ну, проста так, звычайны Лыска:
        І не стаяў каля іх блізка!
        Зірнеш і ўнікнеш: прад табою
        Мо князь з графіняю якою!
        Так далікатна спацыруюць
        І не гавораць, а варкуюць!
        Або спаткаеш генерала, –
        Яго ўся Вільня, пэўна, знала:
        У медалях уся грудзіна!
        І што за погляд! што за міна!
        Ну ж і паноў! не дай ты Божа!
        Антось стрымацца ледзьве можа –
        Няхай ім дрэннае прысніцца, –
        Каб тым панам не пакланіцца.
        Ды Верас з дзядзькі тут смяяўся.
        – Ты не ўважай, што ён убраўся,
        Гальштук павесіў і манішку,
        А каб раздзець яго, брацішку,
        То пэўна ходзіць без кашулі,
        На ланцужку – кусок цыбулі.
        Па віду пан і ходзіць панам,
        А спіць напэўна пад парканам,
        Таго й глядзіць, каб што ўварваць...
        Такіх паноў – хоць гаці гаць!
        Чым болей дзядзька разглядаўся,
        Ён тым мацней тут захапляўся.
        Які тут рух і беганіна!
        Як ззяюць вокны магазінаў!
        І колькі тут дабра, багацця!
        А колькі слёз у ім, пракляцця?
        Якія брычкі і карэты!
        А для каго ўся роскаш гэта?
        Антосю стала чагось смутна.
        Ці гэта роскаш так атрутна,
        Што голас зайздрасці ўзбудзіла
        І свой адбітак палажыла?
        Ці то пратэст, бунт проціў здзеку,
        Які пануе тут адвеку
        І дзеліць люд на дзве галіны,
        На дзве няроўныя часціны:
        На багачоў і на галоту?
        Адным – сланяцца каля плоту
        Сваіх задворкаў цёмна-брудных
        У мыслях-думках шэра-будных,
        Жыць у гразі, хадзіць сляпымі
        Ў імгле пустой і ў едкім дыме,
        Цярпець пакорліва, маліцца
        І з гэтай доляю гадзіцца,
        А ўсе надзеі на збавенне
        І на канец таго мучэння,
        Які настане ўсё ж нарэшце,
        На той бок смерці перанесці!
        Другім – тут рай і панаванне
        І ўсіх дабротаў спажыванне.
        Ты ім служы, ты ім працуй
        І нейкі страх прад імі чуй.
        
        – Ото, брат, горад! от дамішчы,
        Ото дзе сыпалі грашышчы!
        Якія вежы і касцёлы!
        Як толькі іх трымаюць долы!..
        Зірні, зірні: гара якая!
        На ёй і будка цагляная...
        Ото б адтуль зірнуць на горад! –
        Забыўся дзядзька і пра голад
        І падбівае сябра Грышку
        Ўзысці на тую гару-вышку.
        Яна так пышна, так высока
        І так ласкае тваё вока!
        А гэты скат такі зялёны!
        Там каштаны, там ліпы, клёны
        Глядзяць здалёк адным кустом,
        Адным вялізарным шатром.
        
        Прашпект, касцёл сябры мінулі
        І ў сквер зялёны павярнулі.
        Ў цяньку развесістых галінак
        Дарожкі ўюцца між раслінак,
        Такія чыстыя, аж міла.
        І люду мноства тут хадзіла,
        Найболей моладзь гарадская,
        Ды худасочная, благая,
        Ўсё панічы-зухі, паненкі,
        А станік іх, бы ў восак, ценкі;
        Ідуць, шнуруюць па дарожках,
        А чаравічкі на іх ножках
        Так і паскрыпваюць, спяваюць,
        Нібы капыцікі мільгаюць;
        Ідуць, спусціўшы вачаняткі,
        На погляд ціхі, як ягняткі.
        А панічы снуюць стрыжамі,
        Ў паненак цэляцца вачамі,
        Так от і льнуць, як рой да грэчкі,
        Як матылі на тыя свечкі.
        На доўгіх лаўках пажылыя
        Сядзяць паны, як бы святыя,
        Багата ўсе яны адзеты,
        Чытаюць кнігі ды газеты.
        Антось на ўсё глядзіць уважна,
        І сам ідзе ён трохі важна,
        Крыху асвойтаўся з панамі,
        Ідзе, пагруквае нагамі.
        Сябры тым часам сквер мінулі,
        Налева ўгору павярнулі;
        Тут з будкі стораж іх спыняе:
        – Куды йдзяце? – сяброў пытае.
        – Куды ж? на гору, ёсць вядома.
        – А ці вам правіла знаёма,
        Што безбілетным ход запынен?
        Хто йдзе на гору, той павінен
        Білет купіць на права ўходу.
        Сябры спынілісь – грошай шкода;
        Ў чупрыны рукі запускаюць,
        Аб гэтай справе разважаюць:
        За што плаціць? пустая справа...
        Але ж ізноў – зірнуць цікава,
        Як там з гары ўсё выглядае.
        І дзядзька стоража пытае:
        – А колькі той білет каштуе?..
        Ніяк у Вільні не шанцуе!
        – Ўсяго шэсць грошаў. Заплацеце,
        Тады сабе, здаровы, йдзеце.
        – Дзе наша, брат, не прападала:
        Каб наша ліха не даждала! –
        Гаворыць дзядзька наш разважна,
        Ў кішэню лезучы адважна.
        Сябры білеты пакуплялі
        І на гару пашыбавалі.
        – Ото, гара, як печ, крутая!
        І вось чаму дарожка тая,
        Бы шрубка, ўецца па-над бокам:
        Узлезь, папробуй, простым крокам!
        Ну, брат, гара, аж ногі млеюць. –
        Сябры ідуць і весялеюць.
        – Ці то яе такая ўрода?
        Рукою, мусібыць, народу
        Яна насыпана спрадвеку...
        Ото, мой Божа: чалавеку
        Заўсёды мала, не хватае, –
        Антось уголас разважае. –
        Ці ёсць канец яго патрэбам?
        Чаго няма пад гэтым небам!..
        – Не: не здаволіш чалавека,
        І будзе вечна ён калека:
        Чаго-нібудзь, а будзе брак,
        Ужо бо створаны ён так!
        Твардоўскі пан быў – мо чувалі? –
        Яму ўсе чэрці слугавалі
        І ўсе выконвалі жаданні,
        І што ж? шчаслівы быў? нізвання!
        Ды ўзяць хоць нас, не тое ж сама?
        І мы, як тая багна-яма,
        Ўвесь век варушымся, збіраем,
        Канца ж патрэбам тым не знаем.
        Сябры на верх гары ўзняліся,
        Аж упацелі, засапліся,
        І ногі іх спынілісь самі.
        А слаўны від перад сябрамі
        З гары высокай адчыняўся!
        Хто відам тым не любаваўся?
        Ўнізу гары ляглі прыгожа,
        Як бы разоркі паміж збожжа,
        Дарожкі роўныя, крывыя.
        Над імі дрэвы маладыя
        Ў сваёй пакоячай цішы
        Сплялі жывыя салашы.
        Агромны горад, цесна збіты,
        Ўвесь блескам сонейка заліты,
        Займаў узгоркі і нізіны;
        Дамы стаялі, як віціны,
        То ўдоўж, то ўпоперак радамі,
        То закрываліся садамі
        Або дзе ўзгоркам крутабокім;
        А дзе васпанам адзінокім,
        Расцерабіўшы сабе пляц,
        Як горды пан, стаяў палац.
        Будынкі цесна ў рад стаялі,
        Як бы адны другіх трымалі
        У часе нейкай небяспекі
        І асталіся так навекі.
        А між высокіх дамоў-градак,
        Свой пэўны маючы парадак,
        Віліся вулачкі так-гэтак
        Густою тканню цёмных клетак.
        Ўгары, высока над дамамі,
        Пазалачонымі крыжамі
        Блішчалі цэрквы і касцёлы,
        Узняўшысь к небу галавамі,
        На сонцы ззяючы вярхамі;
        І гоман іх званоў вясёлы
        Ў паветры гуў таемна, злучна
        І заміраў дзесь мілагучна.
        Налева, між гор крутабокіх,
        У берагах сваіх высокіх,
        Па камянях, бы тая змейка,
        Вілася шумная Вілейка
        І, закруціўшыся дугою,
        Знікала зараз за гарою.
        А справа ўніз свабодным махам
        Лягла другая рэчка шляхам,
        Як бы сталёвая пружына;
        То Вілія, Літвы дзяціна,
        Няслася пышна між абрываў
        Бліскучай стужкай гожых звіваў,
        Як бы жывое срэбра. Хвалі
        На сонцы песцілісь, дрыжалі.
        Так майскім днём дрыжыць лістамі,
        Абліты сонейка агнямі,
        Зялёны клён і пышна ззяе,
        На сонцы лісцікі купае.
        Па левым беразе ў шнурочак
        Зялёных дрэў пралёг радочак,
        Як стрэлка, роўненька, пад меру,
        Як тыя буквы на паперу.
        Дамы, каменныя грамады,
        Палацы, пышныя пасады,
        Крутыя горы з жоўтым скатам,
        Пяскамі, глінаю багатым,
        Ўвесь правы бераг абступалі,
        У рэчцы цені іх дрыжалі.
        І адбівалісь, бы ў люстэрцы,
        У Віліі хмурынак перцы,
        Што віслі белай чарадою
        Высока ў небе над зямлёю.
        
        А там, за горадам, так здатна
        І так прыгожа, так прыятна
        Узгоркі леглі ў сіняй далі;
        Па іх адложыстых уклонах
        Любоўна ветры па загонах
        Жытцо, ярынку чуць гайдалі,
        Як нянька добрая ці матка
        Ў калысцы гойдае дзіцятка.
        Палоскі нівак йшлі абрусам,
        Гаі, лясочкі здольным вусам
        Ў палях то тут, то там чарнелі,
        Як бы на сонейку гарэлі.
        І ў абразах тых самавітых
        Палёў, задумаю спавітых,
        Пачулісь родныя павевы
        І дарагія сэрцу спевы
        Для мужыкоў, сыноў заўзятых
        Палёў, лясоў, лугоў багатых;
        Там іх душа і там іх думы,
        Ім далей хочацца ад шуму
        Траскучых вуліц, перавулкаў,
        Ад пылу, смроду закавулкаў,
        А на гары было спакойна.
        Чуць далятаў сюды нястройна
        Далёкі шум і той змякчаўся,
        Сюды нейк боязна ўрываўся.
        Гара спакойна пазірала,
        Маўклівасць важную хавала,
        Як сведка той вялікай справы,
        Што для пустой людской забавы
        Ніколі вусн не раскрывае
        І моцна тайнасць ахраняе.
        – Ну, што, Антоні: надзівіўся? –
        Ад думак Верас абудзіўся. –
        Ці не пара б пасілкавацца,
        Бо трубіць чэрава, прызнацца?
        – Так, час ісці, глядзець даволі,
        Бо не нагледзішся ніколі.
        
        Сябры назад з гары звярнулі,
        Шырокім крокам сціганулі.
        – Пастой! а там што? – Там – гармата.
        – Чаму ж няма пры ёй салдата? –
        Пытае дзядзька. – Мо старая,
        А мо фальшывая якая, –
        Не буду спрэчвацца заўзята. –
        З такой гаворкай да гарматы
        Прыйшлі яны і важна сталі,
        Гармату доўга разглядалі,
        Глядзелі ззаду і з бакоў,
        Аб ёй сказалі колькі слоў.
        Калёсы дзядзька разглядае
        І бліжай-бліжай падступае,
        Хацеў яе яшчэ пагладзіць.
        – Ой, не чапай, а то рассадзіць!
        Няхай яна, брат, лепей спрахне!
        Зачэпіш, падлу, ды як гахне!
        І вочы высмаліць, і кішкі
        Шпурне, глядзі, аж на Лукішкі.
        О, з ёю, брат, такія штукі! –
        Спужаўся дзядзька, борзда рукі
        Рвануў назад, як ад гадзюкі,
        Ды так, што Грышка стаў смяяцца.
        – Хадзем, брат, лепей сілкавацца!

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.