 | I
ФРЫНАС |  |
Гора мне, беднай, гора – гаротнай! З усіх бакоў я абрабавана, з усіх уладаньняў сваіх абабрана, з усіх убраньняў сваіх абадрана на ганьбаваньне сьвету! Апанавала мяне навала злыбедаў невымоўных! Рукі мае ў вярыгах, ярмо на шыі, у путах ногі, ланцуг на чрэслах, меч паваротнавостры над галавою, вада глыбокая пад нагамі, няўгасны агонь абапал, крыкі і скаргі навокал, страх і спалох наўкруга і перасьледы – усюды.
| | Мялеці Сматрыцкі, Алесь Разанаў |
Безьліч дзён, безьліч год і эпохаў, упёршы выю васьмігранную ў пліты цэмэнту нябёснага, выю па сваёй рэнэсанснай красе, па барокавым іканастасе залатым, па разьблёным амбоне, па лепшым часе. Колісь – цэнтар тутэйшага сьвету, цяпер – нагода спыніцца хіба мазахісту веры; Бог праз мае пустыя вачніцы выцякае па кроплі, ўцякае. Яму наўздагон дзікай ружай вятроў у званіцы выю праклён. І скрозь прарэхі муроў, у якія відно душу, зруйнаваную ўшчэнт, па мёртвых сваіх галашу.
І ўпадзінай грудзяў, якімі я не карміла – разваліна – пані мінулага часу, як іх апісваў Мілаш, удава, што помніць карсэт рыштаваньняў Фіяраванці, апошняя скрыпка, сапрана ў хаўтурным канце, няспынна, нястрымна і несуцешна плачу па ўсім, што было; па ўсім, што было іначай: цагляная плачка – мой плач аб старонцы вечны.
Вось юнак: уваходзіць, паліць, кідае ў друз заплечнік, мой полы чырвоны чэраў натуе лічбавым фота. Скалануўся, ўявіў, напэўна: вось ксёндз вісіць на варотах, вось крыжы ў зямлю занураюцца, нібы катвігі… Ён сядае на друз, адкаркоўвае пляшку, выцягвае кнігі (там я ў белым вясельным строі – кранальна й чула) й перачытвае тое, што назаўсёды мінула. І, гартаючы сьціслую праўду сваенных кніг, ён радок за радком усё больш ненавідзіць іх, іхні сьвет, іхні міт, іхні мат і іхняе “Просвистела…”
Ты спазьніўся: Грааль зьнік на ўсходзе пасьля другога падзелу. І няхай ты прагна ўдыхаеш салодкі дым (зноў гараць тарфянікі), ўрэшце ты рушыш за ім.
Як і ён.
Але ён быў лірнік і лыцар бяз страху й заганы – ён быў з тых, каго ў мітах тутэйшых кладуць пад курганы…
Ты – ня ён, ты адно невыразны адбітак ягонай славы. Спачувальна і п’яна глядзіш на мяне: хударлявы твар, бутэлька віна, акуляры, даўгое валосьсе, – збраяносец – адзінае, што ад яго засталося. Альбо, можа, ты проста міма праходзіў, ты хтосьці, каму ён даў знак, пасланец ягонай мілосьці, цень мінулага, вартавы апошняй мяжы маёй памяці… Хлопча, хоць ты адкажы, адкажы, адкажы: у якой крыжовай выправе застаўся мой любы? Чаму не прыйшоў зьберагчы ад гвалту і згубы? Не здушыў цалункам плач мой, горкі, ламкі? Чаму не абняў, чаму не адняў з рукі прут, якім я сабе зрабіла спарон у аблудзе? Я – тое раньш, якога ўжо тут ня будзе.
Але ноч. Уздымай у полі штандар свой мяты. Даліной – белы дым беламору і водар мяты. Ой, ня ясны сакол – перапэцканае варанё
|
