|
III Блізка два месяцы прайшло ў Маскве, у лазарэце, у прыкрым чаканні, калі пашлюць лячыцца на Каўказ. Афіцэры безмальна ўсе мелі радню ў горадзе, безмальна ўсе былі болей-меней здаровыя (яго такога, як быў вольнаапрадзяляючымся, зараз пагналі на фронт), блізка што не жылі ў лазарэце, прыходзілі толькі абедаць, вячэраць і зрэдку пад ранне на начлег, калі ён, устаўшы, пазіраў у вакно на пустую вуліцу, на дворніка ў белым хвартуку з мятлою ў руках і на рэдкіх, марудна паўзучых дамоў, змораных начавых вознікаў. І гэтая адзінота была яму даспадобы. Толькі дужа не давалі спакою мухі, і Абдзіраловіч выходзіў у садок у будачку, абвітую дзікім вінаградам, – ці чытаў кніжку, ці проста сядзеў на сонейку. Хворае цела перашкаджала думаць, і было толькі адно троху-многа рэльефнае чуццё: бурлячая рэвалюцыя праходзе, вось, міма... А ўжо значна ачуняў, ужо не мучыўся на жывот, не млеў, і было досіць добра. Ужо іншы раз увечары ішоў слухаць музыку ці сядзеў у сквэру, хадзіў сярод людзей – і ўсё ўцяшаўся з свае вольнасці і незалежнасці. А час ішоў, і робілась не дужа цёпла, навет у горад убіваліся гукі і фарбы недалёчкай восені. Паменшала мух, але ж кусаліся яны вельмі балюча і ліплі, як смала. Чарод адпраўкі не падхадзіў, і тонкая, маўляў, джгала вужакі, нуда на незлавімае мгненне датыкалася да сэрца і надта пужала. За сталом афіцэры гаманілі аб хамстве народа; пад маскаю прылікі, але са злосцю ў душы, як быццам жартліва, спіраліся аб палітыцы з таварышам няняю, што насіла стравы на стол, ці вылічалі волю пакарнейшаму і найцішэйшаму бежанцу, таварышу санітару, каторы не разумеў, аднак, за якую волю ён знялюбіў ім. Можна было йзноў распусціцца з нэрвамі. «Трэба барджэй, барджэй выязджаць», – думаў Абдзіраловіч, седзячы ў сквэру і гледзячы на гуляннікаў. Нейкі работнік, у сіняй замасленай блюзе, пад выпетранай шынэлькаю без пагонаў, ішоў, хапаўся; ён пацягнуў за сабою пагляд сваім, здаецца, надта знаёмым абліччам. – Васіль! – гукнуў зняцейку для сябе Абдзіраловіч, і работнік прыстояў, пазнаючы яго. – Ігнат Восіпавіч?! – з нясмелаю радасцяй прамовіў ён; не ведаў, парукацца яму ці не. – А я, а я, любы Васілёк, я самы! А як жа рад нечаканай сустрэчы з табою ў чужой Маскве! – і абшчапіў яго шчыра і проста. Пацалаваліся. – Васілёк, як быццам мяне чаго саромішся, – казаў Абдзіраловіч, – што ты, галубец? Прысядзь, родненькі. Пагамонім. Цяпер, аджа, не тая пара – памятаеш, як цябе, ніжняга чына, не пусцілі са мною ў залю першае клясы ў Смаленску? – Так, – ухільна адказаў Васіль, марудна трапляючы на патрэбны тон. А быў і ён здаволены. – Ці ж ты не салдат ужо? – спытаўся Абдзіраловіч. – Не, мяне выпісалі з часці, і я працую на фабрыцы. Жыву з маткаю. – Што? І мамка тут! – крыкнуў той, не ведаў, як сказаць аб ёй, а казаць, як калісь, Маланка – сароміўся. – Ай, як ба добра з ёю пабачыцца. А што, здарова, тупаець, як тады? – Ат, якое там здароўе, Ігнат Восіпавіч, – а злашчы пры гэткай дарагоўлі. Каб хаця страваванне лепшае. Яны троху памаўчалі. – Калі не пагрэбуеце... – невясёла і нясмела ўсміхаўшыся, казаў Васіль, – пойдзем, старая будзе надта ж рада. Успамінае вас штодзенна. Адрас вельмі старалася даведацца. Клапаціла, ці не забіты вы? – А я, няўстыдны, і не пісаў ніколі сваёй мамцы. Пойдзем, пойдзем... Ай, як добра. Дай веры, Васіль, рад табе, як роднаму брату. З бацькам я блізка што нічога супольнага не маю. Ты, напэўна, ведаеш. І нікагенька ж няма ў мяне. Сустрачаўся, праўда, з рознымі людзьмі. Ат, успамінаць не хочацца. Вось ізноў адзін... Яны ўсталі і пайшлі на трамвай. Былі абодва радыя. У непарадку казалі адзін аднаму аб сваіх падзеях апошніх гадоў. І прапаршчык не пазнаваў даўнейшага Васіля, неклапатлівага, вясёла-няўважнага пастуха, потым работніка ў прудзе (млыну). У яго на вачох быў сур'ёзны, удумлівы, крыхачку хмарны работнік, каторы найлепі разважаў аб значэнні падзей і быў гарачы паклоннік недалёчкай сацыяльнай рэвалюцыі. Той, афіцэр, навет некалькі разоў зчырванеў за сваё няведанне і збочнае сугляданне крывавага змагання. Ехалі амаль не цэлую газіну ў незнаёмы край горада. Яшчэ доўга ішлі па нячыстых вуліцах, загароджаных вялізарнымі, непрыгожымі дамамі, сярод фабрычных комінаў і каля высачэннага плота. – Мне добра: блізка да фабрыкі, – хваліўся Васіль. Збочылі ў вузенькі завулак, узышлі на аграмадны панадворак з некалькімі павароткамі, са смуродам ад дзёгцю і вапны з-пад абы-як збітых дашчаных патрэбных каморак і ўрэшце апынуліся каля нізенькага ўвойсця ў падвал. Васіль пастукаў. – Наш палац, – сказаў ён. – Хто там? Ты, Васілька? – пачуўся Абдзіраловічу знаёмы, знаёмы голас нянькі. – Я, мама, я... з госцем. Адчыні. Аббітыя калматаю рагожаю дзверы скрыгнулі, і тады на парозе паказалася яна, без пары вельмі старая, з абгаркам свечачкі ў руцэ. – Зробце ласку! – пусціў Васіль гасця наперад. – Нічога, нічога, смеленька, панок, – з пытаннем у вачох запрашала і яна, устаўляла абгарак у адбітае дно бутэлечкі з папераю. – Не прызнаешся, мамка? – працягнуў Абдзіраловіч рукі. – А хто ж вы, панок? – І трошку памаўчала і паўзіралася. – А!! – раптам неяк пісклява айкнула яна і кінулася да яго. – Панічочак наш! Ігналік! Ах, Ігналік... – і схапіла за рукаў. Слёзы папаўзлі ў яе па зморшчынах; яна згубілася ў парадку. – Здароў табе, мамка, – паспеў ён прытуліць яе з прыкрай, аднак, трывогай, каб яна цмокнула ў руку, як гэта было зазвычаена ў іх у дварэ, і пацалаваўся з ёю. – Ах, панічок! Ігналік... Даруйце ўжо мне, буду гукаць Ігналікам, як маленькага. Воля цяпер, – сарамліва дадала яна і зусім згубілася ў парадку, не ведала, як прыняць, куды пасадзіць яго. – А як жа, а як жа. Можаш, мамка, навет за вуха падраць і сказаць: «А-а, ты, нягоднік Ігналік, не пісаў». Але дай веры, мамка, жыццё так выпадала. І адрасу не ведаў. Васіль маўкліва барабаніў трубою самавара і з чорным ад вугалля кошыкам у руцэ шмыкнуў некуды за дзверы. – А я во гарую тутака. На крылліку, здаецца, вылецела б. Адылі ўсё мадзею з Васільком. Яна агледзелася. – Ай, божухна, як жа гэта я? На самавар дык і забылася. Не паставіла, думала, Васіль у камітэтах сваіх заначуе. Бальшавік жа ён у мяне, ай, бальшавік. І бог святы ведае, да чаго яно дойдзець, усё гэта... Пэўне, да Карпавіча па вугалле пайшоў. Той таксама за бальшавікоў цягнець, яшчэ злей. Збівае з розуму і нашага мальца; заўсёды гамоняць а гомоняць ды шашакаюцца. Пакой быў досіць вялікі, але гнёў сваймі гмурымі сцюдзёнымі сценамі і нізка навіслаю, аблупленаю каменнаю столлю. За паркалёваю фіранкаю стаяў адзін ложак, ля печы – другі. На стале ў сіняй паперцы ляжаў селядзец. На паліцы, каля высокага, за кратаю, вакна ляжала некалькі нумароў газеты, брашур і тоўстая кніжка ў добрай вокладцы. Нахіліўшы галаву, Абдзіраловіч прачытаў цісненне: «Капітал». «Няўжо Васіль чытае Маркса?» – падумаў ён пра сябе. Тым часам прыйшоў і ён з вугаллем. Старая забегала з селядцом і ўсё пыталася. – Авохці, божачка наш, бацюхна, – казала яна, – каторы год свет увесь круціцца. Воля прыйшла, а ўсё канца няма. Карпавіч наш яшчэ злейшы цяперацька. Толькі й ведае хлопца баламуціць. Ай, каб не дарагоўля – памякчэў ба народ. Калі елі селядца і пілі гарбату з брушнічным экстрактам, у дзверы нехта пастукаўся. – Васілёк! А, Васілёк, – пачуўся грубы, але прыемны мужчынскі голас, – адчыні, браток, іду на гасця вашага падзівіцца. – А каб яго качкі... знайшоў калі час, – нездаволена шапарнула старая. – Завядзець цяпер сваю дуду. Увайшоў нізенькі, з сівымі кучаравымі валасамі дзядок у шырокім пільчаку зверху палатнянай вышыванай кашулі, у апорках; царамонна пакланіўся і працягнуў Абдзіраловічу руку. – Іван Карпавіч Гаршчок, – сказаў ён, – Васілёў таварыш, работнік па мэталу. – Прапаршчык Абдзіраловіч, – адказаў той. Дзядок чуў сябе вольна і гаварыў з пэўнасцю і плаўнасцю. Падзякаваў гаспадыні за гарбату і зараз запытаўся ў афіцэра, разглядаючы на грудзёх значок з вучылішча: – А якіх вы, так сказаць, паглядаў на палітыку ўжываеце? – А вось пакуль што яшчэ самаазначаюся, а на фронце гэта мала карцела, – жартліва адказаў Абдзіраловіч. – Ігнат Восіпавіч бліжэй за ўсяго падходзіць, пэўне, да сацыялістаў-рэвалюцыянераў, – дзялова заўважыў Васіль. – Ці мала яму, галубчыку, і без таго клопату было, – быццам заступалася старая, – зазнаў гора даволі. Можа, бачыў троху дабра, як дзіцёнкам у дварэ жыў. У навуку рана пайшоў, потым з татулькам нешта пасварыўся, потым вайна. Як выхвараў, збялеў... – Усе гэта недарэчы, – сербануў гарбаты, перабунтаваў яе гутарку Карпавіч і дастаў пушачку з махоркаю. – Дазваляе, цётка? – звярнуўся да яе і потым ветліва падставіў афіцэру: – Не пагрэбуйце: што душа мае, тым і прымае. Яно добра, – казаў ёй далей, – значыцца, калі чалавек гора зазнаў, баржджэй працоўнага чалавека абстоіць. Толькі з самаазначзннем бавіцца не выпадае, каб нойды не спазніцца, – зірнуў ён на Васіля. – Мне малец казаў троху чаго аб вас. Аб бацьку вашым казаў... Значыцца, вы за народ, калі з ім за нашага брата пасварыліся. Ну, скажыце мне па шчырасці: каб давялося нам з панамі падужацца, на чый бок станеце вы? – З кім яшчэ дужацца хочаце? Ат, не мае стары лепшай гутаркі, – замінала матка. – Ці мальска крыві хрысціянскай пралілося. Бывала толькі: «Ай, каб зямелькі! Ай, каб зямелькі!» А цяпер і зямля будзе, дык яшчэ мала здаецца, немаведама чаго хочацца. – О, не, цётачка, гэта пахнець старыною... Не, даволі мы ў іхныя рукі нацалаваліся, – раптам загневаўся Карпавіч. – Сячы трэба да карэння. Шкадаваць іх? Як нашы Гальшанскія – князі? Старэйшы сялян у пятлі давіць, а маладзейшы тут у камітэтах бегае, за народ быццам, – не! Познаю начою варочаўся Абдзіраловіч у лазарэт. Васіль правадзіў яго да вялікай вуліцы. Крэпка жмаў яму руку і прасіў не браць у крыўду словы Карпавіча, бо і Карпавіч добры чалавек і аб ім нічога благога не думае і ведае, што ён – афіцэр, а стаіць за народ.
|
|