БЕЛЫ МАЙ
Альжбета Францаўна Кудзёлка
У тыя дні – даўным-даўно
Была дзяўчына, як вясёлка:
Уся свяцілася ажно.
Жывога розуму дзяўчына
І шчодрай, ласкавай душы.
А гляне карымі вачыма
На дзецюка – прапаў, пішы!
У педвучылішчы сталічным
Яна выдатніцай была.
Яшчэ і талент ёй музычны
Прырода-матухна дала.
На лыжках грала вельмі хвацка!
Як забразгоча польцы ў такт
На вечарынцы інтэрнацкай –
Маэстра сам не змог бы так!
«Во, шэльма дзеўка! Во, зараза!» –
Гукаў сёй-той пад перамірг,
І сказ гучаў не як абраза,
А як прызнання светлы міг.
Такою, з лыжкамі, і ўбачыў
Яе Сцяпан у першы раз
І, заварожаны няйначай,
Па-за плячмі ў сяброў «завяз».
Сюды, да будучых настаўніц,
Ва ўтульны, чысты інтэрнат
Іх Юзік Бэнсь прывёў на танцы –
У гэтай справе зух і хват.
Сцяпан, пакуль яна іграла,
Глядзеў, не зводзячы вачэй,
А цуда-музыка гучала
Усё званчэй, усё званчэй.
Калі ж нарэшце полька змоўкла,
Дзяўчына ўстала даць паклон –
Усе запляскалі навокал,
Не зварухнуўся толькі ён.
«Альжбеце брава! Брава, Аля!» –
Завыгукала ўся гурма.
«Альжбета?.. – Дзіўна як назвалі
Бацькі... Забытае імя!»
Вядучы рэй, лабасты хлопец,
Гукнуў: «Цяпер – жаночы вальс!»
Каля Вячоркі ўзнікла постаць:
– Я запрашаю ў танец вас!
Сцяпан як быццам прабудзіўся:
Глядзіць – Альжбета перад ім!
Ад неспадзеўкі – разгубіўся,
Хацеў адмовіцца зусім.
Але ў апошняе імгненне
Кіўнуў на згоду галавой
І, не сказаць, каб зграбна вельмі,
На круг брусчаты выйшаў з ёй.
О першы вальс! Павек забыцца
Не зможа той паднебны ўзлёт!
Як лёгка з ёй было кружыцца,
Адчуўшы ў сэрцы веснаход!
Як далікатна, нібы пёрка,
Далонька ўлеглася ў руцэ!
Як звабна блізка, нібы зорка,
Радзімка ззяла на шчацэ!
«Вы нейчы госць тут?» – запытала.
«Не, мы зайшлі к вам... проста так».
Язык яму – як завязала:
Адно глытаў сухі камяк.
Хоць меў прыгожы голас звонкі
І быў не з роду маўчуноў –
Ён не знаходзіў для гаворкі
Зачэпкі добрай, вартых слоў.
«А вы ігралі, як артыстка!» –
Знямогся ўрэшце ён маўчаць.
І ўбачыў: сонечная іскра
У карых бліснула вачах.
Кранула водзывам ягоным!
«Ды што вы! Так – дурэць люблю...»
Тут абарваўся вальс – і гоман
Спусціў іх з неба на зямлю.
Музыка ўпараны на крэсла
Баян паставіў: «Перакур!»
Сцяпан туды рвануўся з месца:
«Дазвольце мне сыграць, пакуль...»
Мо ад няёмкасці хлапечай
Уздумаў гонар апраўдаць?
Ускінуў дзве шляі на плечы
І з ходу ўрэзаў – як аддаць!
«Эге! – адразу ўсе адчулі. –
Вось гэта ўзровень, гэта клас!»
Аж пыл пайшоў па вестыбюлі –
Так завіхрыла полька ўраз.
Што праўда, сам музыка трохі
Занерваваў і ўмерыў дух:
Альжбета-лыжачніца ў скокі
З нахабным Бэнсем выйшла ў круг.
Але заўважыў: хоць дзяўчыне
І сыпле ўсмешкі Юзік-хват,
А ўсё ж яна не-не дый кіне
На баяніста зірк-пагляд.
Пасля яго шалёнай полькі
Альжбета знікла неўпрыкмет.
Калі – не ўгледзеў ён, а толькі –
Застаўся ў сэрцы гулкі след.
Такі гарачы след трывожны,
Што ён пачаў шпацыраваць
Ля інтэрната вечар кожны –
А раптам выпадзе спаткаць?
Ну, дык і выпала нарэшце!
З сяброўкай-дылдай пад руку
Яна аднойчы выйшла з весніц –
Якраз насустрач дзіваку.
Сцяпан сумеўся, разгубіўся:
Пракляты сорам, каб ты счах!
Даў «добры вечар» і спыніўся –
З мальбой і радасцю ў вачах.
Яны таксама крок стрымалі.
Лілася з вокан гамана.
«Вы так прыгожа ў нас ігралі! –
Сказала шчыра... не яна. –
Прыходзьце зноў! Абавязкова!» –
Штось «дылдзе» рупіла самой.
Яна ж – ні слова, ні паўслова.
Але глядзела... Божа мой!
Як на яго яна глядзела!
З якой прадоннай глыбіні!
Якая светлая надзея
Пускала ў сэрцы карані!..
Ледзь дачакаўшыся суботы,
Сцяпан падаўся ў інтэрнат.
Адзін. І шмат іграў з ахвоты.
І танцаваў з Альжбетай шмат.
Але сказаць ёй хоць намёкам,
Чаго прыйшоў ён зноў сюды,
Чаго блукаў ля іхніх вокан, –
Не змог музыка малады.
І ён рашыў пакарыстацца
Вядомым спосабам старым:
Прызнацца ў вершы – і на танцах
Аддаць лісток ёй. А затым...
Ужо што будзе – тое будзе.
Ва ўсякім разе – будзе знаць.
Тры дні мазгі мазоліў-трудзіў,
Каб як найлепей напісаць.
У рыфму ён яшчэ са школы
Грашыў – умеў цаляць як след.
І вось на лісціку васковым –
Амаль класічны трыялет:
«Ты сэрца мне усхвалявала,
Як краска першая вясной
На ціхай просецы лясной –
Ты сэрца мне ўсхвалявала.
Пасля іх будзе тут нямала
Цвісці, буяць, зырчэць красой.
Ты ж сэрца мне усхвалявала,
Як краска першая вясной».
Перачытаў сто раз – не меней,
Рашыў: «І ў друк бы падышло!»
І ў нагрудной паклаў кішэні –
Каб лёгка выхапіць было.
Назаўтра ж вечарам, у танцы,
Пад шоргат ног, пад гоман-гам,
Ён у кішэньку сунуў пальцы,
Сказаў: «Вазьміце, гэта вам!..»
І чуе: «Мне? Але навошта?
Не разумею, што за жарт?..»
Зірнуў – бы хтось яму бязбожна
Чабэхнуў кіпенем у твар.
Ён не лісток дае з блакноту,
Дзе ёй прызнанне ў вершы сплёў, –
А глянцавітую банкноту –
Ні больш ні менш – на сто рублёў!
Паблытаў, гад! Ляжала ў той жа
Малой кішэньцы на грудзях.
Якая ганьба-стыд, о Божа!
Які канфуз! Ды пры людзях!
«Даруйце!» – згроб купюру ў жменю
І ў дзверы ледзьве не бягом.
Яна – на ганак праз імгненне,
А там – на вулку, наўздагон.
«Сцяпан! Вярніцеся! – гукнула. –
Прашу, вярніцеся! Сцяпан!..»
Спыніўся ён. Душа пачула:
Ад сэрца голас – не спадман.
«Вы трохі дзіўны, выбачайце.
Чаго з-за дробязі ўцякаць?
Забудзьце ўсё – і не зважайце...»
«Я вам хацеў вось гэта даць...»
І ён падаў ёй невялікі
Учвэртку складзены лісток.
Яна ўзяла і для прыліку
Зірнула ўпрыцемку: «Сцішок?!»
«Вы... не цяпер, вы потым гляньце», –
Ён сарамліва папрасіў...
Яны вярнуліся на танцы –
Як быццам іншыя зусім.
Як бы на іх лягла ўжо мета
Якогась кону аднаго.
І цэлы вечар той Альжбета
Не пакідала ўжо яго...
...На цёмнай лесвіцы вячэрняй
Акно расчынена ў прастор –
У весні горад, – да свячэння
Агнёў і зор, агнёў і зор.
«Уночы будзе навальніца», –
Ён, бы сабе, сказаў услых,
Яшчэ сакрэт і таямніца –
Усё, што ўзнікла паміж іх.
Але ўжо з моцнае далоні
Не вырываецца далонь.
Але ўжо хіліцца да скроні,
Нібыта ў лёгкім хмелі, скронь.
І слова згоды ўжо трапеча.
На смяглых вуснах – без умоў,
Што не далей, як заўтра ўвечар,
Яны спаткаюцца ізноў.
* * *
Сляпы ад шчасця ў май той белы,
Калі шугаў паўсюдна бэз,
Не знаў Сцяпан, што да Альжбеты
Тады ж «прыліп» і Юзік Бэнсь.
Дый не на жарт «забрала» Бэнся!
Амбітны, хцівы сэрцаед
У інтэрнат зайсці ўжо меўся,
Каб на яе натрапіць след.
І як жа вырачыў ён вочы,
І як напнуўся цецівой,
Калі яна сама аднойчы
Да іх заглянула ў пакой.
Яе прывёў Сцяпан – і проста
Сказаў, не ўмеючы хітрыць:
«Мая знаёмая і госця,
Прашу ласкавымі вас быць!..»
Найлепей Юзік просьбу ўважыў –
Ласкавы быў, аж цераз край:
І шчодра досціпы адважваў,
І згатаваў імгненна чай.
Адшчоўкнуў ключыкам куфэрак
І тут жа («ахні, слабы пол!»)
Кулёк не нейкіх там цукерак,
А «мішак» высыпаў на стол.
Альжбета ахнула, канешна.
Ніхто ёй «мішак» не купляў.
Бэнсь звысака глядзеў належна:
«Частуйся! Семачкі, маўляў!
Яшчэ не гэткае зазнаеш, –
Прасіўся довад з языка, –
Калі, вядома, розум маеш
І прэч адшыеш вахлака!..»
Калі ж яна Сцяпану ўрэшце
Шапнула: «Нам ісці пара!» –
Зніякавеў, застыў ва ўсмешцы –
Нядобрай, як аскал тхара.
«Не, з гэтым я не прыміруся,
І ты не радуйся, дружок.
На ўсё пайду – свайго даб’юся:
Ты будзеш сцёрты ў парашок!..»
Услед за імі з інтэрната
На вулку выйшаў – злы, як звер,
І – прама ў будку «Сто на брата»,
Дзе Лёф даваў і напавер.
Сядзеў за столікам дапозна,
За кухлем кухаль асушаў,
І чым далей – тым болей грозна
План помсты ў думках вырашаў.
«Ну хто такі Сцяпан Вячорка?
Паршывы конь у табуне!
Чаму ж павінна гэта зорка
Свяціць яму? Чаму – не мне?
Абдзіртус з віцебскай глыбінкі!
Калі паштэт я ем усмак –
Ён, здыхля, душыцца ад слінкі,
Глядзіць у рот мне, як жабрак!
Ды і наогул!.. Чым ён знаны,
Каб мог супернічаць са мной?
Не, гэны яблычак крамяны
Я адаб’ю любой цаной!..»
|
