НА ЎЗВЕЯХ ЧАСУ
Сцяпан удзень хадзіў цяслярыць –
Дамы цаліннікам стаўляць,
А вечарамі, каб памарыць,
Вымаў баян, садзіўся граць.
І з першай нотай, як на крылах,
Ён пераносіўся туды,
Адкуль яго пагнала крыўда –
Як птушку ў вырай халады.
Ад смутку-горычы, бывала,
Шаптаў: «Пашлю я ўсё ж пісьмо!..»
Ды крыўда мову адымала,
Сціскала дых, нібы ярмо.
«Калі яна цяпер не можа
Мне веры даць, як чалавек, –
Куды ж пускацца ў падарожжа
На ўсё жыццё, на цэлы век?
Ах, хай пакрые зелень бросні
Усё, што марна ўспамінаць!
Не першы я і не апошні,
Каму з такога пачынаць...»
А йграў ён так, што досыць скора
Яго прызванню «далі ход»:
Ён маладым саўгасным хорам
Стаў кіраваць у той жа год.
І хор аднойчы, каб паднесці
Тутэйшай публіцы сюрпрыз,
Пачаў канцэрт з «Цаліннай песні»
Кіраўніка. І спеў на «біс!».
Такі быў поспех неспадзеўны,
Такі грымеў авацый шквал,
Што кампазітар самадзейны
Пачуўся п’яным без пітва.
І ўпершыню падумаў: шчасця
На свеце большага няма,
Чым да людской душы дапасці,
Каб засвяцілася яна.
Тым часам песня-навасёлка
Пайшла гуляць па цаліне.
І схамянуўся нейк Вячорка:
«А ўсё ж вучыцца трэба мне!..»
Адпрацаваўшы год як цесля –
Сякеркай, гэблікам, пілой,
Сказаў: «Давай, таварыш песня,
Да справы вернемся былой:
Ізноў засядзем за вучобу –
Каб не ўпусціць урочны час.
А дзе? Даверымся на спробу
Маскве: авось ды прыме нас!..»
* * *
Праз шмат гадоў з Масквы-сталіцы
Сцяпан вярнуўся ў стольны Мінск.
Не сам сабой – а з маладзіцай:
Як паўнапраўны сем’янін.
Музфонд кватэркай забяспечыў –
Жыві ды радуйся, маўляў!
На жаль, у шчасці чалавечым
Ён усё больш і больш губляў.
Яго прыгожанькая Феня,
Якую ён лічыў, сляпак,
Сваёй чароўнай, добрай феяй, –
Да грошай выявіла смак.
Пакуль не стала «палавінай»,
Не бачыў ён за дымкай чар,
Як прагна Фенечка лавіла
Усякі сказ пра ганарар.
Датуль – зусім другое пела,
Пад ручку ходзячы ў кіно:
Усё пра Баха ды Шапэна,
Усё пра Грыга ды Гуно.
Цяпер адкрылася: ад Фені
Нямнога можа ён чакаць.
Ва ўсякім разе – аб натхненні
Забыцца трэба і маўчаць.
Яго турбот, пакут і болю,
Яго трывог, надзей і мар
Ёй не прыняць душой ніколі:
Не дадзен гэтакі ёй дар.
А больш за ўсё ёй грызла сэрца –
Ніяк уцяміць не магла:
Чаго ён так у Мінск ірвецца
З яе маскоўскага жытла?
Ніякі довад, што для творцы
Навек пакінуць родны край –
Усё адно што і памёрці, –
Не пераконваў – хоць канай!
З вялікім лямантам-скандалам
Усё ж паехала за ім –
І яшчэ больш увішна стала
Яго жыццё драбніць сваім.
І пацягнуўся быт бясконцы!
Сцяпан мірыўся, колькі мог,
Што аднадумца-друга ў жонцы
Яму не даў скупеча-бог.
Цяжэй было змірыцца з іншым:
Ён учарнеў ад адкрыцця,
Што Феня нават з Усявышнім
Прыдбаць не здолее дзіця.
Прысуд быў болей чым жахлівы:
«Ну вось і ўсё! Да скону дзён –
І ў шчасці будзеш нешчаслівы,
І ў славе будзеш не славён...»
Тым часам шмат і ўчэпна вельмі
Пачаў ён думаць тут аб тым,
Як трэба мужна і сумленна
Шукаць свой голас, свой матыў.
Папраўдзе, гэтаму спрыяла
Сяброўства з дзедам Гарбылём,
Што ў ціхай хатцы бліз вакзала
Век дажываў свой бабылём.
Стары скрыпач і кампазітар
Быў не пусты – ідэйны дзед,
І праз ідэйнасць, як праз сіта,
Перасяваў мастацкі свет.
Людзей ён ведаў адмыслова,
І бачыў кожнага наскрозь,
І вызначаў беспамылкова,
Чаго ты варт і што ты ёсць.
Ці ты музыка з ласкі божай
І для цябе твой дар – твой крыж,
Ці – дзеля сытасці і грошай
Людзей забаўкамі чмурыш?
Ці ты турбуешся, каб песня
Ішла з глыбокай глыбіні,
Ці як мага падрэзаць пнешся
Яе жывыя карані?
На гэты конт было карысна
Сцяпану браць у дзеда ўрок.
«Або – або!» – катэгарычна
Сціскаў ён востры кулачок.
«Каб песню, вартую народа,
На поўны голас шчыра спець –
Што трэба творцу? Вельмі многа!
Радзіму ў сэрцы трэба мець!
Каб кожны дзень твой быў узлётам
Увысь, за звыклы небакрай –
З яе высокім ладам-лёсам
Ты ўласнай песні лад звярай!
Памры – не дай сабе пад крылы
Падвесіць фальшу страшны груз,
Што з-пад нябёс на дол абрыне
Тваю душу – у гразь і бруд! ..»
Так гаварыў стары музыка,
Яго з увагай слухаў госць,
І пакрысе між імі ўзнікла
Накшталт ідэйнай змычкі штось.
Сцяпан любіў бываць у дзеда.
Гарбыль звычайна даставаў
Набор фарфоравы з буфета
І госця кавай частаваў.
У знак павагі, для вітання.
Перад гаворкай – на зачын.
Аднойчы дзед неспадзявана
Ушчаў размову пра жанчын.
Вячорка здзіўлены быў трохі,
Што жонак шмат каго з калег
Гарбыль пад суд падводзіў строгі
За іх адзін вялікі грэх.
«Да грошай прагныя страшэнна.
Штодзень тармосяць мужыкоў:
Давай! Давай! – і з іх кішэняў
Грабуць усё – да медзякоў.
Паўвека ўжо я назіраю
(Пра гэта зло не піша друк!),
Як лепшых хлопцаў прыбірае
Мяшчанства хцівае да рук!
Абы хто з іх успыхнуў ярка
Свячэннем ноты ці радка –
Ураз падлезе хітраванка
І забрытае прастака!
Ён ні спагады, ні падмогі
Не будзе мець да скону дзён.
Каму кладзе свой дар пад ногі –
Не разумее, ахламон!..
І не заўважыць, не адчуе,
Як з небам повязь абарве –
Пад дудку злыдня затанцуе,
У дружбе з д’яблам зажыве...»
Сцяпан тым разам ад старога
Пайшоў з цяжарам у грудзях.
«Ну, а які мяне самога
Чакае ў будучыні шлях?
І чым закончу я нарэшце?
Няўжо вось гэта мой і лёс –
Да скону з Фенечкай ва ўпрэжцы
Цягнуць паныла грузны воз?
І дзесь на рытвінах-калдобах,
Як той знямоглы конь стары,
Аднойчы рухнуць у аглоблях –
Задраць капыцце без пары?..»
Тым часам цешча, мама Фені,
Раптоўна сталася ўдавой,
І Феня ў моцным задуменні
Ізноў затрызніла Масквой.
Трохпакаёвая кватэра
Каля Садовага кальца –
Жыла ў яе душы, як вера,
Якой не здрадзіць да канца.
«Паеду, – Феня заявіла, –
Пабуду ў мамы нейкі час...»
Праз дзень, аднак жа, прыкаціла
З рашэннем цвёрдым, як указ.
«Дык вось табе, Сцяпан, умова:
Або – пярэбары ў Маскву,
Або – развод. І тэрмінова.
Бо ўсё вісіць на валаску...»
Ён зразумеў без тлумачэння
Яе жаданых думак ход.
Сабе сказаў: «Канец мучэння!»
А ёй: «Развод, – сказаў, – развод!»
|
