РАЗЛАД
За ўсё жыццё падобнай ганьбы –
Перад самім сабой – не знаў
Сцяпан Вячорка. «Лепш няхай бы
Я ў гэны вечар там сканаў!..»
Яго з агіды калаціла,
Што ў гэткі пляснуўся ён бруд.
Аднак жа духу не хапіла
Пачуць Альжбецін суд-прысуд.
Яна спытала пры сустрэчы:
«Ці добра з’ездзіў? Раскажы!»
І ёй здалося, быццам нечым
Сцяпан прыгнечаны ў душы.
Адкрыты, шчыры па натуры
Зрабіўся штось негаваркі,
Якісь разгублены, пануры,
Наогул – «нейкі не такі».
Не без трывогі падступала
Яна да хлопца – раз і два:
– З табою, Сцёпа, нешта стала?
Маўчыш парою, як трава...
– Не выдумляй! – ён буркнуў ціха,
А сам – і ў сне трымцеў адным:
Ці пранясецца тое ліха,
Ці перуном праб’е над ім?
Быў кожны дзень яму, як момант –
Як той замёрлы страшны міг
Між бліскавіцаю і громам,
Калі ты ўвесь – напяты слых.
Але міналі дні і тыдні –
Яго ніхто не выклікаў,
Каб суд вяршыць над ім агідны,
Што ён дзяўчыну ашукаў.
Сцяпан патроху стаў вяртацца
У свой ранейшы стан-настрой:
У педвучылішчы на танцах
Ізноў дзяўчат здзіўляць ігрой,
Хадзіць з Альжбетай у любімы
Садок ля Свіслачы-ракі,
Дзе ў вечар шыза-галубіны
Рука не просіцца з рукі...
Адно, што кепска: з той падзеі,
З тых дат, адносіны між ім
І Бэнсем рэзка ўхаладзелі –
Сцяпан адчуў яго чужым.
Ён успрыняў тады як здраду
Яго параду «не ўцякаць».
А здраду... здраду нават брату
Сцяпан не змог бы дараваць.
І ён сказаў без далікацтва:
«Прадаў мяне ты з галавой –
І я прашу не заікацца,
Што мы сябры былі з табой...»
А тут яшчэ, на зайздрасць Бэнсю,
Які чарнеў ад «творчых мук»,
Вячорка склаў такую песню,
Што нават выдрукаваў друк.
Амбітны Юзік ад здзіўлення
Не мог ачомацца ніяк.
Яго душу пачаў з карэння
Тачыць суперніцтва чарвяк.
Самаўлюбёнага без меры
Азлобіў сябраў поспех-плён.
Не, Бэнсь ніколі не паверыць,
Што нехта здольны больш, чым ён.
* * *
Альжбета ў ноч на схіле мая
Ад шчасця плакала ажно.
А ўранку з пошты атрымала
За смерць страшнейшае пісьмо.
Якісьці аўтар ананімны
У трох радках паведамляў:
«Разіня! Сцёпа твой любімы
Гілене пуза нагуляў!
Калі не верыш, то праедзься
У вёску Доўгія Брады,
Дзе выступаў ён у канцэрце
І волю даў сабе тады...»
Як непрытомная чытала
Яна забойчыя радкі.
«Дык вось чаму ён, – прыгадала, –
Вярнуўся нейкі не такі!..»
Пасля схапілася за сэрца
І, закрычаўшы нема «о-ой!»,
Нібы падсечанае дрэўца,
Упала ніц на ложак свой.
І ні адной душы ў пакоі –
Ані адной з яе дзяўчат,
Каб хоць бы словам супакоіць
Ці хоць бы побач памаўчаць.
Яна нямела, абмірала
І, як у трызненні ці ў сне,
Адно бясконца паўтарала:
«Забіў ты, Сцёпачка, мяне!..»
Слоў не знаходзіла Альжбета.
Пераціналі спазмы дых.
«Як мог... як мог зрабіць ты гэта?
Ты – мой свяцейшы за святых?
А тое ўсё, што мы... што потым
Павінна быць было між нас?..
Пра што так марыла я ўпотай –
Аж калацілася не раз?..
Дык тое ўсё было няпраўдай?
Ты прытвараўся і хлусіў?..
У сэрцы, высцюдзеным здрадай,
Гадзюку чорную насіў?..»
Зусім знясіленая горам,
Ад слёз знямогшыся, ад мук,
Яна ляжала дзіцем хворым
І – не азвалася на стук.
Хаця на гэты стук заўсёды
Улёт ляцела да дзвярэй,
Каб родны твар, пагляд вясёлы
За імі ўбачыць найскарэй.
Цяпер «не-не!» – шапталі губы.
«Не-не! – круціла галавой. –
Ён здраднік, здраднік, а не любы!
Хай прэч ідзе, а не ў пакой!..»
А ён яшчэ пастукаў тройчы.
Счакаў. Паслухаў – цішыня.
На дзверыну націснуў трохі,
І – адчынілася яна.
Спытаўся голасна: – Хто дома?
Маўчанне. Хмыкнуў: «Можа, спіць?»
Зайшоў і ўбачыў: нерухома
Альжбета страшная ляжыць.
Сцяпан жахнуўся, крыкнуў: – Аля!
Падбег да ложка: – Што з табой?..
Не зварухнулася. Не ўстала.
Адно смыкнуўся ў вуснах боль.
Глядзіць, не міргаючы нават.
А што ў вачах – не зразумець:
Пагарда? Крыўда? Ці нянавісць?
Ці зразу ўсё? Ці, можа, смерць?
– Ты захварэла? Аля? Аля!
Ты што маўчыш? Кажы хутчэй!..
Адчуў: па целе ўсім, як хваля,
Трывога – жарам да вачэй.
Яго здагадка паласнула –
Аж адступіў назад на крок.
Альжбета моўчкі працягнула
Яму скамечаны лісток.
Ён прачытаў, і горкі посмех
Скрывіў яго прыгожы твар.
«Ну, вось і ў Бэнся творчы поспех!
Якраз у дыхавіцу ўдар!..»
Шпурнуў на стол лісток паскудны,
Прысеў на ложак, у нагах.
– Глядзіш, як быццам я – падсудны...
Ну й гад жа – Юзік, ну і гад!
Яго пісьмо – паклёп, не болей,
А ты паверыла яму...
Альжбета выдавіла з болем:
– Калі паклёп, тады чаму...
Чаму ты быў... пасля паездкі...
Нібы апушчаны ў ваду?..
– Чаму? Настрой быў вельмі кепскі:
Я ледзь не трапіў у бяду...
Яна глядзіць – жывая ледзьве:
«Ну, гавары ж ты, гавары!..»
– Там баба – хітрая, як ведзьма,
І ёй да пары – псюк стары.
Ну, і дачка... такая ж выжла!
Хацелі з ёю... ажаніць.
Нічога з гэтага не выйшла –
Мяне ў пятлю не заманіць.
Але ў душу наклалі бруду –
Такога бруду, што, відаць,
Усё жыццё выплёўваць буду.
І ўсё жыццё сябе караць.
Яна глядзела і чакала:
«А што далей? А што далей?..»
– Мяне наіўнасць ашукала:
Я дрэнна ведаю людзей.
У іх там, знаеш, самагонка –
Як звер: кладуць у брагу штось.
А я ў напітку гэтым тонка
Не разбіраюся... Ну й вось!
Мяне ўпаілі там... Сумысля.
Так, што і памяць адняло...
Яна глядзіць – нібы завісла
Над прорвай: «Потым... што было?»
– Прачнуўся ўранку, ну, а збоку –
Пачвара гэная... сапе...
Альжбета ўпрогалас глыбока
Паветра ўхліпнула ў сябе.
І закрычала: – Значыць, праўда!
Дык праўда ўсё ж, а не паклёп!..
– Якая праўда? Ёй бы варта
Пусціць за гэта кулю ў лоб!
Каб я – і з ёй?.. Ды ты вар’ятка,
Калі паверыла ў абман!..
– Ты з ёю спаў! Мне гадка, гадка!
Ты брыдкі мне! Ідзі, Сцяпан!
Ты і пачаў, відаць, з памылкі,
Калі ўнушыў сабе, што я...
Не, кошка брудная з памыйкі –
Вось муза творчая твая!..
Сцяпан, бы ўджалены, адразу
Падскочыў з ложка. Губы сцяў.
Такой зняважлівай абразы
Ён ад Альжбеты не чакаў.
– Вось нават як? Тады – нічому
Не веру й я... Тады – бывай!..
Праз месяц, кінуўшы вучобу,
Вячорка з’ехаў на Алтай.
Магчыма б, ён свой пыл і ўмерыў,
Калі б не ўбачыў неяк сам,
Як з Аляй вечарам па скверы
Хадзіў-гуляў якісь курсант.
А да таго ж камсорг Асьмінка
Сказаў, па дружбе, пад сакрэт,
Што паступіла ананімка
У камсамольскі камітэт.
Нібыта ён, Сцяпан Вячорка,
Дзяўчыну ў вёсцы збэсціў дзесь,
І будзе шумная «праборка» –
На калектыў студэнцкі ўвесь!
Вось толькі вернецца аднекуль
З камандзіроўкі сакратар...
«Не, я цярпець не стану здзеку,
Памру – не дам пляваць у твар!
Пачнём свой лёс каваць нанова.
Пасля – пабачым, паглядзім.
Урэшце, з гэткай установай
На свеце горад не адзін.
Часова прыйдзецца расстацца
З гарачай мараю сваёй...»
А што рабіць? Куды падацца?
Жыццё паўсюдна б’е бруёй.
Сама рэальнасць падказала:
Быў пяцьдзесят чацвёрты год –
І моладзь з мінскага вакзала
Штотыдзень брала шлях на ўсход,
У край аблогаў нечапаных,
У Казахстан і на Алтай –
Каб небывалы, нечуваны
Спячы цалінны каравай.
Туды, туды – увага, сіла
І грошы-сродкі ўсе – туды,
Каб цаліна ускаласіла
На незлічоныя пуды.
Уся, здавалася, краіна,
Надзеяй новай зажыла, –
На ўсе лады загаманіла,
На ўсе акорды загула.
Ад уяўлення, што за зерне
У свірны прыйдзе, хлеб які! –
Яшчэ глыбей Нечарназем’е
Туліла твар у хмызнякі.
|
