ГАМАНА Ў ЗАСТОЛЛІ
Народ, што праўда, быў застольны,
І гэта трэба разумець:
Ён і на слоўца болей вольны
І болей здольны пашумець.
Яму душу адкрыць ахвота –
Наросхрыст,
насцеж,
нарасхляб,
Каб выйшла вон уся згрызота –
На суд людскі і на разгляд.
І ён гаворыць! Хто – з суседам,
Што каля боку, хто – праз стол,
Хто – сам з сабой,
хто – з цэлым светам...
Усе – гавораць! А пра што?
Пра што? Давай, чытач, хоць трохі
Мы іх паслухаем з табой:
Ці ўловім дух і стыль эпохі
У гамане па кругавой?
З каго пачнём? З дзядоў, канечне.
Старым пашану аддадзім.
Ці ёсць у мудрасці запечнай
Для нас што-небудзь – паглядзім.
– Калісь да гэтай самай «Рускай», –
Пачаў разважна дзед Сівец, –
Быў селядзец у нас закускай –
Салёны, з бочкі, селядзец!
Ляжаў і керчанскі, бывала,
І астраханскі – на выбор!
Цяпер ніякага не стала.
Гавораць: звёўся, перамёр!
– А як яму не перамёрці, –
Прадоўжыў гучна дзед Сакол, –
Пры чалавечай нашай корці
Усё паскудзіць навакол?
Якая толькі смерць-атрута
У нашы рэкі не бяжыць,
А з рэк – у мора, па маршруту.
Дзе ж селядзец той будзе жыць?..
І тут Вінцусь «уторкнуў шпільку» –
Прытворным тонам мудраца:
– Народ усмак цярэбіць кільку!
Народ не просіць селядца!
– Цяпер прызнаны і ўхвалёны, –
Яму ў адказ загуў Сівец, –
Марынаваны ці салёны,
Як след прыпраўлены, грыбец!
Баравічок марынаваны
Не ўступіць закусі любой!
А рыжык! Пане мой каханы!
Адно падхоплівай губой!
Салёны рыжык – гэта, братка,
Табе не нейкі чорны грузд:
Усю талерку зменціш гладка,
Калі, вядома, маеш густ!..
І зноў Вінцусь – ну дай ты рады! –
Гукнуў – аж рэха на дварэ:
– Народ любому грыбу рады!
Народ і порхаўкі бярэ!
– Вось тут, шаноўны, ты ўжо хлусіш!
Народ якраз наадварот –
Прынамсі, ў нас, у Беларусі –
Не ўсякі грыб піхае ў рот.
– Антось казаў: паэта знае,
Здаецца, прозвішча на -ок.
Той, праўда, порхаўкі збірае,
Пакуль яны – як тваражок.
– Дык што за дзіва! Свенты Езус!
Адзін з заезджых грыбнікоў
Браў тыя ў нас, што з долу лезуць
Каля сухіх каравякоў!
Насіўся полем як шалёны;
Калі ж я жарт пусціў з губы –
Ён крыкнуў: «Гэта ж – чампіёны!
Найсаладзейшыя грыбы!»
Я не здзіўлюся, калі скора
Аб’явіць нейкі балантэс,
Што запяканка з мухамора –
Найдарагі далікатэс!
– Вось ты смяешся, а тым часам
Усё да гэтага ідзе:
Так, скора ўбачыш вокам ласым
І мухамор на скаўрадзе!
У грыбаварні вунь загрузка
Штогод змяншаецца ўдвая.
«Неперспектыўная закуска!» –
Вось так, браткі , скажу вам я.
Мы лёс грыбоў тады рашылі –
І многіх ягад, зёлак, траў, –
Калі магутны плуг машынны
У грунце вены перарваў.
Ці ж будзе лес грыбной кладоўкай,
Калі ў яго аж страх зайсці:
Нідзе – і ў цені нават – долках
Зялёнай плямы не знайсці!
Усохла ўсё і перасохла,
Трашчыць, як порах, пад нагой.
Не дастае карэнне сокаў –
Спажыўнай вільгаці зямной...
Ага! Няспешна, па-старэчы,
Пачаўшы з закусі, з яды,
Усё ж узбіліся нарэшце
На тэму важную дзяды.
Ну што ж, няхай памітынгуюць,
Хай на здароўе пабурчаць,
А мы кампанійку другую
З табой паслухаем, чытач.
Вунь – штось мурлыкаюць інтымна
Сяброўкі даўнішнія дзве.
Ці не аб тым яны, што стыдна
Сказаць услых пры грамадзе?
– Цяпер з нас кожны сам сабою –
У шлюбе больш «не састаім».
Ад жаніхоў – няма адбою!
А ты як – з дзедам са сваім?
– Жыву... Ты ж ведаеш Ямполя:
Не я пры ім, а ён пры мне.
Адной і ўцехі, што ніколі
І словам колкім не кране.
Са мной ён пурхацца не можа:
Я ж кожны дзень пры барышы...
– Дык вельмі добра! Дай вам Божа!
А ёсць хто-небудзь... для душы?
– Ну, калі хочаш ты ўжо ведаць –
І для душы таксама... ёсць.
А што? Варочаючы дзеда,
Намарна страціць маладосць?
Каб я была якой нягеглай
Або дурной – ні даць ні ўзяць...
Вось, ад’язджаючы, забегла
Касцюм свой новы паказаць.
Якраз купіла ў нашым ЦУМе.
І знаеш, што ён мне сказаў?
«Ты хараша ў любым касцюме!»
І яшчэ больш за сэрца ўзяў!..
Не, гэта слухаць нецікава!
Здзівіла б болей навіна,
Каб маладуха не ўцякала
Ад дзедугана-гругана.
Мы гэткіх шлюбаў многа знаем:
На кветках жэняцца карчы,
І тым карчам мы спачуваем,
Але не можам памагчы.
Мы нават чулі пра здарэнне,
Калі нямоглы корч адзін
На разагрэтую патэльню
Ад злосці жонку пасадзіў.
А што падняў там за праблему
Перад суседам тамада?
– Мне сын купіў касцюм з крымплену –
Дык братка мой: адна бяда!
Якой мне радасці, што модны?
Прайдуся ў ім туды-сюды –
Дамоў вяртаюся аж мокры,
Як быццам вылезшы з вады!
Што не камечыцца – я знаю,
Ды толькі ён не для мяне:
Пацею, млею і канаю
У гэтым штучным палатне.
А мы пытаемся ў вучоных
І самі ў думках моршчым лоб,
Адкуль усякіх незлічоных
На нас звалілася хвароб?
І дурню ясна, дзе прычыны:
Не трэба хіміяй фарсіць,
А трэба з лёну ды аўчыны
На целе вопратку насіць!..
Катэгарычны дзядзька вельмі.
Ды, як мы ўпэўнімся вось-вось,
Тут сэнс пытання не ў крымплене,
Нашмат шырэйшы сэнс тут ёсць.
– Дык, значыць, ты супроць прагрэсу? –
Спытаў уедліва сусед.
– Э, не! Хоць родам я і з лесу –
Мяне на мушку браць не след!
Я – за прагрэс! І ўвесь мой клопат
У тым, што мы, мясцовы люд,
Не беражом, не цэнім вопыт,
Які ў вяках капіўся тут.
Давай, каб больш было канкрэтна,
Сабе ж пытанне зададзім:
Чаму з табой мы гэтак рэдка
Бліны-грачанікі ядзім?
– Таму, што мала сеем грэчкі.
– Ну, а чаму? – пытанне зноў.
– Ды абыходжуся я, зрэшты,
І без грачанікаў-бліноў!
– Ты абыходзішся – то добра:
Да іншых, значыцца, прывык.
А ў Тамаша, у хлебароба,
Спытаў? Ці ён ужо не ў лік?
У нас жа грэчка слаўна родзіць!
Мы можам мець яе ў адвал!
Чаму ж не маем? Што нам шкодзіць?
Стандарт і вал. Агульны вал.
Раней мужык, хоць жыў і бедна
І цёмны быў, а ведаў ён:
Да жыта й бульбы адпаведна
Патрэбен грэчачкі загон!
Дык вось прагрэс я мыслю гэтак,
А ты на вус матаць сызволь:
Засеем грэчкаю палетак –
«Дзе боб?», спытаю, «дзе фасоль?»...
Ну, што, чытач? Бадай, даволі
Нам слухаць Лёксу-тамаду, –
Іначай я цябе ніколі
Наўкруг стала не абвяду.
Хадзем са мной далей застоллем.
Вунь – бачыш гэных двух мужчын?
Давай ля іх крыху прыстоім –
Удумна гутараць. Аб чым?
– У нас падобных сем’яў многа,
Дзе ён – мужчына без заган:
Па ўсіх стаццях узяў ад Бога,
Іван-царэвіч – як ні глянь!
А жонка – чорт ляпіў, напэўна!
Супроць яго – як ноч і дзень!
Такая, братачка, царэўна –
Хоць ты аброць на морду ўздзень!
Ну, сапраўды: якая ж пара?
Асілак, волат, багатыр –
І сухарэбрая гаргара,
Яшчэ й гундосая прытым!
Або такая малюпашка,
Што меншай нельга і ўявіць,
Што і ў пасцелі нават цяжка
Пад коўдрай граблямі злавіць!
А ў той жа час плюгаваморды
І віслазады бегемот –
Глядзіш – вядзе пад ручку, горды,
Такую жонку – Божа мой!
Ну рыхтык – з казкі Васіліса!
Нашто ж ёй гэны вымяед?
Ды на яе ж гатоў маліцца
Найлепшы, можа быць, паэт!
Не знаю, лёс тут неабачны?
Ці так само пайшло здаўна?
Найлепшы яблык – самы смачны
І самы спелы – есць свіння!..
Ну, вось, культурныя нібыта,
А зноў – пра жонак і мужоў.
Не, гэта тэма страшна збіта
І намі вычарпана ўжо.
Далей пакруцім круг сябрынны!
Чаго, напрыклад, хмурыць лоб
Ля боку ўласнай палавіны
Пляменнік Сохвіі Пракоп?
– Схадзі, як вылезем, на пошту
І ў Мінск дачушкам пазвані,
Каб пакупалі ў тазе кошку,
Як прыйдзе вечарам з гульні.
А то яшчэ якой заразы
Дзе набярэцца ля вуглоў.
Ты чуў?.. Чаго ж, як ад абразы,
Ты ад маіх скрывіўся слоў?
– А ты цішэй бы гаварыла,
Магла б і ведаць, што не ўсім
Пра нашу кошку слухаць міла! –
І ён пагляд наўзбоч скасіў.
На Вінцуся? Ну, зразумела:
Пачуў, напэўна, што сваяк
Якраз узяўся пляжыць смела
Кармільцаў кошак і сабак.
– Нам пачалі давацца ў знакі
Як звышбюджэтныя раты –
Дэкаратыўныя сабакі,
Дэкаратыўныя каты,
Што не бягуць на паляванне
І што не ловяць пацукоў.
Таму – законнае пытанне:
А хто гадуе тых псюкоў?
Нядаўна ў нашым магазіне
Я назіраў – быў сведкам сам,
Як выбірала мяса псіне
Адна фуфырная мадам.
Перабарляла ўвесь прылавак
І ўрэшце кажа: «Прадавец!
Знайдзіце выразкі кавалак –
Наш цюцік гэткага не есць!»
«Ядры ж тваю раскачарэжку!» –
Я ціха вылаяўся ўсмак.
Дык, значыць, я, на здзек-насмешку,
Ем, што не годна для сабак?
Не, вы задумайцеся толькі:
Выходзіць так, што ў кабяля
І густ на мяса болей тонкі?
Танчэй на цэлага рубля!
Ну, прадавец ёй рэзнуў прама
І нават пальцам пагразіў:
«Вы не туды прыйшлі, мадама!
Тут не сабачы магазін!..»
Вінцусь замоўк – чакаў, напэўна,
Што зараз нехта ў грамадзе
Яго дапоўніць так жа гнеўна
І тэме рысу падвядзе.
Але апроч «так, так, і варта»,
Нічога болей не пачуў
І нават неяк вінавата
Прымружыў посмех уваччу.
Каб не цягнулася няёмкасць –
Наліў суседу леваруч
І, крутануўшы на ўсю громкасць,
У іншы бок даў слову рух.
– Ты што раскіс, мой мілы Зэлік?
Што глюгу звесіў над губой?
Давай, брат, – келіхам аб келіх!
Ці ж мы не родзічы з табой?
– Э-э, братка-братачка, каб мог я
Заразу гэтую глытаць –
Я б за здароўе бабы Зохвы
Быў рад і ў бутлі дна дастаць!
– Ты не зважай, што трохі шлакам
Ці дрывясінаю смярдзіць
Народ не гоніцца за смакам!
Народ на градусы глядзіць!
Ты ж ад прыроды мудрамыслы
І энергічны чалавек,
А вось не п’еш – таму і кіслы,
Як нечым скрыўджаны навек.
Эх, Зэля, Зэля, мілы Зэля!
Ты б лепшы быў з усіх сяброў,
Каб не баяўся гэта зелле
Пускаць сабе хоць трохі ў кроў!
– Хоць трохі я пусціў, хоць трохі!
Праз не магу, праз калаццё
Глынуў у гонар бабы Зохвы –
Каб ёй на доўгае жыццё!..
– Ах, значыць, выжлукціў кілішак?
Дык ты герой, брат, упаўне!
Запомнім гэта і запішам
Хоць качаргою на сцяне!..
Аднак жа годзе пра «глытанне»
І годзе ўвагі Вінцусю.
Тым больш што побач між братамі
Ідзе дыскусія ваўсю.
Антось-філосаф і Мікіта
За штось счапіліся не ў жарт.
Ну-ну! Чыё з іх будзе біта
І хто пакажа большы гарт?
Ого, на чым так не па-брацку
Яны скрыжоўваюць мячы:
Літаратуры і мастацтва
Іх сутыкнулі дзеячы!
– Аб іхняй творчасці я ў курсе,
І я далжон табе сказаць:
Ты брось! Тут дзела не ва ўкусе!
За жабры нада іх узяць!
Даволі ўжо качаць Машэку!
Даволі смех пускаць з пяра
І ўрэд прыносіць чалавеку –
Замест здароўя і дабра!
У наша ўрэмя, калі спутнік
Над светам космас бараздзіць –
Сатырапісцаў баламутных
Пазорам нада прыгваздзіць!
– За што ж, Мікіта? Праўда ў творах,
Якой бы горкай ні была –
Яна ніколі нам не вораг,
Не зло для нас і не бяда.
Як той папутны ў моры вецер,
Яна ўсёй сутнасцю сваёй
За нас – і больш за ўсіх на свеце
Мы зацікаўленыя ў ёй!..
Ну што, чытач? Відаць, філосаф
У ім абранай галіне –
Як той казаў – не з голых-босых
І нешта мае ў галаве?
Мікіту б лепей не спрачацца,
Ды хіба ён уступіць верх?
Калі не тут – то дзесь пры чарцы
Яшчэ свой пусціць «феерверк»!
Але мы спрэчку іх пакінем,
А лепш паслухаем крыху,
Як запрашае гаспадыня
Аддаць пашану пірагу.
– Ты ж піражка вазьмі, Барбарка!
Ой, крыўдзіш, кумка, даліпан!
Хоць пакаштуй, чаго ён варты –
Ці ўдаўся гэты марцыпан?
– Маўчы, кума, і не кажы ты!
Ну як вазьму я піражка?
Ці мой трыбух з трох полак сшыты?
Ці паўтара мяшка – кішка?
– На гэткі смачненькі кусочак –
Ты паглядзі: у мёдзе ўвесь! –
Яшчэ там знойдзецца куточак,
Бо застанецца – хто ж паесь?
– А ты, Рыгор? Ну – колькі змогі!
– Не, я мучнога не хачу:
Я ж не жанчына – я ж хоць трохі
Яшчэ за таліяй сачу!
– Каб ты з сваёю таляй спёкся!
Яшчэ і дражніць баб! Ты еш,
Пакуль, як кажа дзядзька Лёкса,
Стол жыватом не адапхнеш!
Ты б сам сябе акінуў вокам:
Усмяг і высах у сцябле –
Як тычка! Зломішся няўрокам –
То пасмяёмся мы з цябе!
– А хіба лепш, калі здаровы
І малады дзяцюк ідзе,
А той жывот – нібы ў каровы,
Што вось-вось двойню прывядзе?
Па-мойму, гэта непамысна –
Таўсцець ад лішняе яды.
І прымушаць гасцей да місы –
Як і жадаць ім зла-бяды!
– О, бачна – рос далёка дзесьці!
А ў нас судзіла так сяло:
«Было ўсяго – і піць, і есці,
Але – прымусу не было!..»
|
