РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Вячаслаў Адамчык
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Чужая бацькаўшчына
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
III
III
        
        Разбудзiлi ўсiх куры – якраз у першы i самы моцны сон.
        Пад печчу жаласна цвiркнуў, а потым, просячыся, заверашчаў, нiбы яго паклалi на калодку, малады певень. I, лопаючы крыллямi i б’ючыся ў глухой цемнаце, з перапуду закудахкалi ўсе куры. Надоечы з курнiка ў хату iх пусцiла старая Мондрыха, каб начавалi ў цяпле, – мо пасля каляд пачнуць нясцiся.
        Першаю, падхапiўшыся ад сну, яна i счула iхнi крык.
        – Алеся, ты спiш? Алеся! – гукнула старая, ссоўваючыся з печы i папоцемку шукаючы нагою лаву, каб не звалiцца.
        – Чую, ну чаго вы! – азвалася з ложка маладзiца хрыплаватым i чужым ад сну голасам i, пляскаючы босымi нагамi, мiльганула да печы шукаць на мурку запалак.
        Адкрыўшы вочы, Iмполь убачыў яе белую, невыразную ўпоцемку сарочку. Малацьбiты спалi сярод хаты на разасланым кулi саломы.
        Пырснуўшы серкаю, загарэўся запалак, асвяцiў зморшчаны ад раптоўнага агню маладзiцын твар, распушчаныя валасы, голыя да пляча i паўнаватыя рукi. Кароткая сарочка высока адкрывала таямнiчую белiзну гладкiх сцёгнаў.
        Маладзiца, трымаючы перад сабою запалак i прыкрываючы локцямi грудзi, пайшла сюды, дзе ляжалi мужчыны, – якраз над iмi на цвiку, што быў убiты ў бэльку, вiсела лямпа.
        Iмполь недзе блiзенька каля сябе чуў гэтыя голыя цёплыя ногi. Маладзiца лавiла рукою лямпу – аб дрот дзынкала талерка.
        Пад печчу яшчэ ўсё крычаў малады певень i з перапуду кудахкалi куры.
        – Шашок, не iначай, як шашок убiўся, – падняўшыся з пасцелi i падцягваючы шырокiя ў паяснiцы порткi, сказаў стары малацьбiт.
        Нiбы з перапалоху, на лысаватай галаве ў яго дыбком стаялi рэдкiя сiвыя валасы.
        Маладзiца запалiла ўжо лямпу i, трымаючы яе за дрот, панясла да печы – па сцяне пабег вялiкi пераломаны цень. У хаце запахла газаю.
        – I адкуль жа ж ён тут узёўся? – нагнуўшыся, старая цiкавала пад печ.
        Нямая, звесiўшыся з палка, таксама глядзела туды, i ў яе на твары мiльгаў не то страх, не то дзiва.
        – Дайце ж я гляну, – стары ўзяў у маладзiцы лямпу, стаў на каленi перад драбiнкамi, адкiнуў iх i бокам, на локцi, палез пад печ. Засвяцiў там лямпаю.
        Хату абняла густая, задушлiвая цемната. Пад печчу зноў закудахкалi куры i хрыпла закаркаў, як вараня, калi яго ловяць, малады певень.
        – Ён, шашок! – счакаўшы, азваўся стары, сунучыся назад з-пад печы i ўстаючы на каленi. – Нару зрабiў. Сядзiць там i не аддае кураня. Я сабе цягну, а ён сабе. Во, ледзьве адабраў…
        Стары выпусцiў чырвонага з караткаватым хвастом пеўня. Накульгваючы на адну нагу i звесiўшы крыло, певень забегаў па хаце, не ведаючы з перапуду, дзе дзецца, зашыўся мiж вялiкiх чыгуноў.
        Загукаўшы здушаным, цяжкiм, як у сне, голасам, нямая схапiлася з палка, падскочыла да пеўня, падняла яго на рукi, абсыпаючы раскалмачанымi валасамi, прытулiла да шчакi.
        – Анучу якую дайце, нару заткну, – сказаў стары, усё стоячы на каленях. – I сам вытруся. Во як вывадзгаўся, каб на цябе нарат! – Ён пакруцiў рукаво, гледзячы на запэцканы локаць.
        – А дзе ж яе знайсцi? – старая круцiлася каля печы, недабачваючы ўпоцемку, абмацвала лаўку.
        Малацьбiт падняў лямпу – жоўтая яснасць аблiла хату.
        – За комiнам гляньце, – надзеўшы на голаў спаднiцу i высоўваючы з яе рукi, крыкнула маладзiца. Сарочка на ёй паднялася яшчэ вышай.
        Iмполь, косячы вокам, як злодзей, глядзеў на маладзiцу, чуў брыдкавасць, што яго цягне, як магнэсам, зiрнуць на гэтыя незнарок заголеныя гладкiя ногi, па якiх трапятлiвымi сполахамi бегаў нiзкi агонь лямпы – стары iзноў лез пад печ, затыкаць шашковую нару.
        Яе як укалоў гэты востры зiрк – яна борзда абцягнула нiжай спаднiцу, падкручваючы яе на клубах, няўзнак азiралася туды, на разасланую сярод хаты салому.
        Гэты шашок i выбiў усiх са сну – спаць ужо не клалiся. Нямая пагукала да пеўня, носячы яго на руцэ i паказваючы ўсiм на аблiтае цемнаватаю кроўю, мусiць, перакусанае, крыло, упхнула яго за драбiнкi пад печ. Паставiўшы на лаву праснiцу, узялася за прадзiва – пстрыкала яшчэ голым, лёгкiм верацяном, што не хацела круцiцца.
        Старая выкiдала з печы цёплыя, што пахлi ўжо гаркаватаю карою, алехавыя ружаватыя дровы, азiралася на дзверы, за якiмi драпалася i вiшчала ўпушчаная некiм ноччу ў сенцы трапяткая сучачка. Гаварыла да яе:
        – Во якая ты, сядзiш там, а шашка не дапiльнавала.
        – А дзе яна дапiльнуе, калi ён, няхай яго нарат, недзе са стопкi нару пратачыў, – сказаў стары, нагнуўшыся над цэбрам i фыркаючы ад вады, што сцякала ў яго з броваў i носа.
        Пачырванелы ўжо ад пруткага палатнянага ручнiка, прыгладзiў абедзвюма рукамi свой натапыраны сiвы чубок i гукнуў на Iмполя, што яшчэ ляжаў на разасланым сярод хаты кулi саломы, цiкуючы блiшчастымi ад сну вачмi, дзе паварочвалася Алеся, як цiкуе, стаiўшыся, за пташкаю кот.
        – Уставай, Iмполь, добрыя гаспадары, не тыльма што, даўно намалацiлiся.
        Iмполь скоранька падхапiўся i, свецячы праз раз’еханыя ў споднiках дзiркi ружаватымi каленьмi, стаў нацягваць порткi, блытаўся са спеху ў калошах.
        – Другая толькi гадзiна, цi не рана яшчэ? – заступiлася за Iмполя маладзiца, але сцягнуўшы з раз’еханае саломы радзюжкi, пачала скручваць яе ў адзiн вялiкi куль. Ад перацёртае, мусiць, леташняе, саломы паднiмаўся гаркаваты пыл.
        – Дайце ж я сам, – папярхнуўся ад едкае i горкае саламянае пацярухi Iмполь.
        – Хiба ж я не здужаю? – разагнулася маладзiца, i ў яе вачах блiснуў ясны язычок агню ад лямпы.
        Iмполь, чуючы на сабе гэты пiльны блiшчасты зiрк, адступiўся, прысеў на лаву, угнуўшыся, пачаў накручваць на нагу каравую парцяную анучу.
        Стары малацьбiт, ужо адзеты ў нявыдублены ломкi кажух, нейкi раптам як паменшаны ў сваёй вялiкай авечай шапцы, запалiў у закурэлым лiхтары невысокi агарак свечкi. Трымаючы за драцяны вочап лiхтар, папхнуў каленам дзверы – у хату, угiнаючы галаву i вiляючы шчуплым хвастом, ускочыла сучачка. Баязлiва пашылася пад лаву.
        – Во, i ты тут ужо, – маладзiца за перавясла падняла раз’еханы, шапаткi куль i ўслед за малацьбiтом, цярушачы на ток саломiны, панясла з хаты.
        – Цапы хоць не забудзься, чуеш? – засмяяўся адтуль, з сяней, стары малацьбiт.
        Iмполь наспех ужо, нацягнуўшы абедзвюма рукамi на голаў шапку, схапiў з памялешнiка яшчэ ўчора вечарам напраўленыя, з новымi бiчамi i вушкамi, цапы i, чапляючыся iмi за вушак, выйшаў у сенi. У густой, што церушылася, як мак, цемнаце наткнуўся на маладзiцу. Тая войкнула i ўпусцiла з рук шапаткi куль саломы.
        – Што, пабучавалiся там? – засмяяўся знадворку стары, закрываючы ад ветру лiхтар.
        – Ага, – аказалася з чарнаты сяней маладзiца.
        – Сваякамi будзеце.
        – Чаму?
        – Знак такi, – ужо здалёк, з надворка, аказаўся малацьбiт – туды за iм паплыла, трапечучыся i маргаючы, рэдзенькая яснасць ад лiхтара.
        Маладзiца, высунуўшыся з сяней, бачыла, як мужчыны, закрываючы сабою лiхтар, памаленьку сунулiся да гумна, перад iмi высокаю сцяною ўставала чарната ночы. Рассоўваючы яе, на густым частаколе плота бегала святло ад лiхтара, высвечвала сюды, пад хату, вузкую раскiслую сцежку.
        Пад страхою шастаў, iрваў салому вецер.
        Маладзiца, здрыгануўшыся ад сырога, што аж браў за сэрца, холаду, вярнулася ў хату. Наспех надзела сачык, накiнула на сябе вялiкую суконную хустку i зноў выскачыла ў сенi, навобмацак знайшла дзверы ў стопку – доўга шукала той стары кажух, пад якiм вiсела схаваная ад пiльнага i скупога вока свекрывi торбачка з акрайцам хлеба i доўгенькiм бруском сала.
        Учора звечара, прыйшоўшы ў стопку да кубельца ўзяць сала, каб прыскварыць булён, яна няўзнак яшчэ адрэзала ад жоўценькага, выхаванага ад леташнiх каляд i высушанага пад страхою на гарышчы апольца доўгенькi брусок. I, каб не агледзела свякроў, схавала ў торбачку пад кажух. Нават сабе не хацела прызнацца, што рабiла ўсё дзеля маладога малацьбiта. Баялася, каб нехта ведаў, што спадабала яго нават з таго моманту, калi ён увайшоў у хату. Высокi, плячысты, i вочы цёмныя, лiловыя, як у барана. I сам падобны да барана – сваёю чарнатою, трохi гарбаценькiм носам i густым, што, мусiць, не прытопчаш, кучаравым чубком. I ўжо не ведала, як угадзiць яму, i саромелася, што ўсе ведаюць цi здагадваюцца пра гэта.
        Алеся асцярожненька, каб не нарабiць груку, зачынiла стопку, але, iдучы на глыбокую, як вада, зеленаватую яснасць адчыненых дзвярэй, спатыкнулася на пусты саган.
        – Што там? – адсланiўшы цемнату, з хаты ў сенi вызiрнула старая Мондрыха.
        – Грэбень во згубiла. – Алеся прыняла з-пад ног i прыставiла да сцяны пусты саган.
        – Знойдзеш там упоцемку, – старая ўжо насцеж адчынiла дзверы.
        – Во, знайшла, – змахлявала Алеся, адступаючыся ўпоцемак i ўсё хаваючы за спiну торбачку з салам.
        Старая Мондрыха, як чуючы што падазронае, паўзiралася на Алесю i зноў зарыпела дзвярмi, забiраючы з сяней жоўценькую яснасць ад далёкае лямпы. Глыбокай вадою Алесю абняў халодны поцемак ночы. Яна, як сляпая, памаленьку спусцiлася з ганка. Мокрай зямлёю, сапрэлым лiсцем пахла глухая ноч. За душу браў холад, што скора зiма. Захлынаючыся ад ветру, Алеся пайшла да гумна. У прычыненых дзвярах свiцiлiся шчылiны. Стаiўшы дух, прыпынiлася каля iх, услухалася, што робяць у гумне мужчыны. Там быў чуваць голас старога малацьбiта:
        – Авёс скiдай, – крычаў Iмполю стары малацьбiт. – З аўса пачнём, а то ж яго любяць мышы. Дый на кiсель трэба ж змалацiць…
        Алеся зашкрабла за папярочную лiштву, цягнучы да сябе з сярэдзiны прычыненыя дзверы.
        – Хто там? – па току зашоргалi ногi, i з прабоя скiнуўся, забрашчаўшы, жалезны крук. I далей вецер сам ужо турзануў i панёс да сцяны дзверы – у гумне завiўся вiхор, выкруцiў з кутка з-пад сячкарнi i растрос па чыстым, падмеценым таку жоўтую сечку. У павешаным на шуле лiхтары радаснай матылькай затрапятаўся жоўты агоньчык.
        – Скарэй зачыняйце, а то й страху сарве, – да Алесi падбег i памог зачынiць дзверы стары малацьбiт.
        – Дзе вы бачылi, гэдакi вятрыска, – ускочыўшы ў гумно i азiраючыся на Iмполя, засаромелася Алеся.
        Ён стаяў на торпе збожжа, трымаў, узяўшыся за перавясла, кароткi аўсяны сноп. Чакаў, покуль стары падмяце зацярушаны сечкаю ток.
        Алеся з-пад ражка тоўстае, накiнутае на голаў суконнае хусткi цiкавала туды, на торп, бачыла, як у яго, Iмполя, на верхнюю губу смешна вылез кончык языка, калi ён, ганяючы вецер, адзiн за адным пачаў кiдаць на падмецены ток шапаткiя аўсяныя снапы. З аднаго сашмаргнулася i асталося ў Iмполевай руцэ перавясла – на току разбэрсалася пучкамi слiзкая аўсяная салома.
        – От удалы, – пакруцiў калматаю авечаю шапкаю стары малацьбiт, нагiнаючыся i зграбаючы ў сноп аўсяную салому.
        – Велькая бяда, што каторы разаб’ецца, – яна адступiлася да дзвярэй i выняла з-пад суконнае хусткi торбачку з салам, утаптала каля пярыла на жытнiя снапы. – Во, падсiлкуйцеся трохi…
        Стары малацьбiт, падбiваючы вышай на лоб цяжкую касматую шапку, прыжмурыў вока, з дзiвам паглядзеў на маладзiцу – на губах у яго задрыжаў хiтры i шчаслiвы смех.
        – Зачыняйце ж гумно, – згледзеўшы гэты смех, крыкнула Алеся i зняла з прабоя доўгi крук.
        Густы вецер заглушыў прыткi тупат яе ног.
        Прычынiўшы расхрыстанае гумно, стары малацьбiт развязаў торбу, зазiрнуў туды i падняў свой дзюбаносы твар:
        – Ого, цябе даглядае, каб дужэйшы быў. Дзiва што, гэдакая маладзiца… Без сiлы не абыдзешся.
        – Ты ўжо, дзядзька, гавары, ды не ўсё дагары. – Iмполь скочыў на ток, папраўляючы з’еханую набок кепку, спытаў: – А што яна прынясла?
        – Што? Сала во цэлы брус, – ён зноў махнуў вастраватым доўгiм носам. – Дак мо праўда падсiлкуемся?
        – Не, саб’ём ужо гэты пасад, – Iмполь папляваў на далонi, зняў з шула стары, абслiзганы цэп.
        – Ну, што ж, пакуль цэп, датуль хлеб, – стары малацьбiт, нiбы нехаця i паволi, толькi патрапляючы Iмполю ў такт, раскручваў цяжкi грабовы бiч.
        Бэрсаючы i падкiдаючы салому, высока ўгору адзiн за адным паднiмалiся вагкiя бiчы i, перакручваючыся там, з гакам прыставалi да трапятлiвых снапоў. Па дошках пярыла секлi мiгатлiвыя зярняты, уздрыгвалi i шапацелi, як жывыя, кароткiя аўсяныя снапы.
        Стары малацьбiт скiнуў з галавы аб’еханую на вочы авечую шапку i, паблiскваючы мокрай лысiнай, зноў з крэхтам замахаў цэпам, трапляючы Iмполю ў такт. Ад натугi ў яго ўпiраўся ў левую шчаку язык – на ёй расла i цвярдзела вялiкая гула.
        З гумна ляцеў расцяжны гупат, аддаваўся за чужымi будынкамi. Здаецца, малацiлi ў iншым гумне.
        Тугою радзюжкаю за вугламi бухаў вецер, iрваў цяжкi водгалас цапоў. Чапляючыся за чорныя каўпакi стрэх, з сiверу паўзлi нiзкiя жаўтлявыя, як зляжалая сiвая воўна, снегавыя хмары. Пры зямлi бэрсалася глыбокая цемната. У Верасаве нiдзе не было агню, толькi ў Мондрых дрыжалi жоўтыя вокны – у хаце, з падкручаным кнотам, гарэла лямпа. Падсунуўшыся блiжай да яе, на цяжкай праснiцы сядзела нямая, наслiньваючы каля нiткi кудзелю, скубла зубамi кастрыцу i пстрыкала яшчэ голым i лёгкiм верацяном. Потым, паставiўшы яго на прыпол, накручвала напрадзеную нiтку.
        Вярнуўшыся з гумна, Алеся засцiлала свой ложак, накрываючы яго новаю, нядаўна вытканаю ў рознакаляровыя ба@бы, ад якiх аж стракацела ў вачах, радзюжкаю i думала пра Iмполя, думала, што i дзецi пойдуць ад яго гэткiя харошыя, як ён сам, – чорныя, кучаравыя, з сiнiмi вачмi, як былi дзецi ў дварчанскае краўчыхi, да якое яна, Алеся, яшчэ дзеўкаю насiла шыць сукенку.

Крыніца: http://knihi.com/Viacaslau_Adamcyk/Cuzaja_backauscyna.html
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.