|
|
Назаўтра, толькi пачало развiднiвацца, укамянелаю, прыцярушанаю пухкiм снегам дарогаю, з гузамi намерзлай гразi, у Верасава прыйшла чужая высокая баба ў зялёнай суконнай спаднiцы i ў чорным кажусе з белаю апухаю на рукавах. У такт хадзе яна дзюбала сухiм арэхавым кiйком.
Каля першых хат яе стрэцiла Алесiна сучачка. Баба адмахнулася ад яе лёгкiм арэхавым кiйком, сучачка, з перапалоху цяўкнуўшы, адекочылася на надворак i, ужо высунуўшы з непрычыненых веснiкаў голаў, затрасла доўгiмi вушмi.
Баба дайшла да сярэдзiны вёскi i за калодзежам напаткала Ваўчкову Вольгу – расхрыстаную, у лёгкай паркалёвай сукенцы без рукавоў i ў мужчынскiх, на босую ногу, чаравiках. Нават зiмою ў Вольгi з твару i з рук не сыходзiла густое карычневае рабацiнне. На шырокiм, выдзеўбленым, як начоўкi, каромысле Вольга нясла, трымаючы за ржавыя драцяныя кручкi, два пустыя вядры.
– Ой, маладзiца, не пашанцуе мне, – сказала чужая кабета i прыпынiлася.
– Чаму, цётко? – здзiвiлася Вольга, вырачыўшы свае зеленаватыя, як у кошкi, вочы. Выцвiлых, белых вейкаў у яе не было вiдаць. Гаварыла яна не так, як усе верасаўцы, – прыйшла сюды замуж здалёк, з-пад Свiтазi.
– З пустым стрэла, – баба паказала арэхавым кiйком на палiванае вядро з мокрым лапiкам у дзiравым дне. – Гэта ж я ўчарашнiх начлежнiкаў шукаю. Нехта з вашай вёскi конi пасвiў на нашым жыце.
– А скуль жа ж, цётко, будзяцё?
– З Лезнявiч я… Сцяпана Чарняўскага жонка. Можа, чулi? Што з Амэрыкi не вярнуўся.
– Не, цётко. Я во пяты год як замужам тут, а сама то буду здалёк.
– А, хiба што, – баба ў чорным кажусе махнула галавою, паклала руку на руку, абапiраючыся на карычневы, у белаватых вочках, арэхавы кiёк. – Гэта ж сённяшняю ноччу зладзеi ў маю хату ўбiлiся. Палатно ўсё паняслi. Усё!.. Каб iм з гэтага палатна сарочкi на смерць шылi. Цi ж жарты – дванаццаць кускоў! Каб ён дванаццаць дзянёчкаў канаў, каб над iм дванаццаць дзён столь здзiралi, колькi ён забраў мае працы, труду майго… – Голас у бабы змянiўся, яна шморгнула носам, i сухiя, зморшчаныя губы яе пачалi крывiцца, барада дробненька задрыжала, на чырванаватай шчацэ пасунулася сляза, пакiдаючы мокры шнарок, дабегла да краю губы. Кабета злавiла яе языком. – I след як у вашу вёску iдзе.
– Ах, лiха! – рот у Вольгi разявiўся, жоўтыя вочы глядзелi недзе ў сябе. Яна, мусiць, думала, хто ж гэта ездзiў на начлег, перабiраючы ў памяцi ўсiх, хто ў вёсцы меў коней.
– Пайду да солтыса.
– Дак пэўна ж, цётко, – схамянулася Вольга i, не знiмаючы з iржавых драцяных кручкоў сваiх рук, стала паказваць каромыслам на солтысаву хату: – Вуньдзека, як будзе адсюль, трэцяя хата. З белымi вокнамi… Бачыце?
– Чаму ж не, – кабета разагнулася, зняла з кiйка адну руку i зацюкала гэтым лёгкiм, пустым кiйком па цвёрдай умёрзлай зямлi, потым абярнулася i спытала яшчэ: – Кажаце, тая, што з белымi вокнамi?
– Ага, – азвалася з-пад калодзежа Вольга, ловячы абслiзганую з драўляным акаваным вядром жэрдку.
Хмурная ранiца нiзка вiсела над вёскай. Сiвая, як попел, высушаная марозам зямля была прысыпана лёгкiм, нiбы тапалёвы пух, снегам. Шарэлi падсушаныя марозам платы, збуцвелая, прыцярушаная снегам салома на стрэхах. Толькi мох, што ўсю восень цвiў зялёнымi купiнамi на старых хатах i гумнах, цяпер зрабiўся жаўтлявы.
Вольга набрала вады i, гнучыся пад каромыслам i расплюхваючы яе на сiвыя ад пылу чаравiкi, борздзенька пайшла вулiцаю – ёй не цярпелася каму-небудзь расказаць навiну.
Пад полудзень гэтая навiна, як балван з гары, пакiдаючы чорны след i большаючы, дакацiлася да Корсакавай хаты.
Гаварылi ў вёсцы, што сёння ўночы верасаўскiя начлежвiкi пакралi ў Лезнявiчах палатно i што палiцыя лавiла Мiцю Корсака i двух Алесiных малацьбiтоў.
Прынясла гэтую навiну ў хату, вярнуўшыся з сяла, Хрысця.
– Я ж як i чуў, што тое будзе. Падаткнулi дурня! А цяпер дакажы – укроў цi не ўкроў, а адвячаць то прыйдзецца, – загаварыў Корсак, не паднiмаючы галавы i адварочваючыся, каб не глядзець на Мiцю.
Мiця ўздыхнуў, падняўся з лавы, прыкусваючы нiжнюю губу, пайшоў за плiту.
– Во, i не ў нос. Пыхi колькi, бачыў ты. – Корсак пагнуўся i стаў заглядваць, круцячыся сярод хаты, то пад ложак, то пад лаву. Вочы ў яго налiвалiся крывёю. – Дзе ж яно?.. Палатно дзе, лiха твае матары!
– Дзе? – хмыкнуўшы, перапытаў Мiця. – У печы – дзе ж?..
– Як?
– Спалiў.
– Во, дадумаўся, дапетрыў, – Корсак пакруцiў галавою i забегаў па хаце. Нарэшце дайшоў да аква, доўга глядзеў у шыбу – ад гладкай, як качан, яго галавы адсвечвала нiзкае жаўтаватае сонца, – потым спытаў, не азiраючыся, ужо ў Хрысцi: – I хто гэта ўсё гаворыць? Распускае гэтыя плёткi?
– Хто ж? Вольга Ваўчкова…
– Ну сучка! Я ёй пакажу! – Корсак адарваўся ад акна, зняў з цвiка свой паўшубак з рудым цялячым каўняром i суконную, заношаную да рубцоў кепку. – Не, я пайду! – i вачаў акрывацца, не трапляючы рукою ў рукаво.
– Чаго ты пойдзеш? Чаго? – азваўся з-за плiты Мiця.
– I праўда, дзядзька, – Хрысця пастаранiлася, сыходзячы яму з дарогi. Стаяла, склаўшы пад грудзьмi рукi. – Толькi сабе пашкодзiце. А яна пабрэша i сцiхне.
– Воўк сабакi не баiцца, але звягi наравiцца. Яна будзе мянцiць языком, а я цярвецьму – не на таго нарвалася. – Корсак узяўся за клямку i, нацiскаючы пальцам на абслiзганы язык, пхнуў плячом дзверы.
Канаў кароткi дзень. Пад самы вечар аглянулася сонца – свяцiла праз шчылiну нiзкае сiняе хмары толькi чырвоным краёчкам. Рэдзенькая, як прасеяная, чырвань ляжала на сценах, заглядвала пад прычолкi стрэх, адбiваючыся на сухiх, з няроўным шклом, вокнах.
Корсак ад спешкi iшоў неяк бокам, гроб адною нагою перамешаны з пяском снег.
Ваўчок жыў акурат пасярэдзiне вёскi – плота ў яго не было, ад вулiцы ляжалi вялiкiя, выслiзганыя заднiцамi каменнi: тут улетку збiралася сяло, сыходзiлiся бабы сустракаць кароў, што, пускаючы слiну i тручыся бакамi аб кусты, ляцелi з пашы да рэчкi; познiмi вечарамi ў зацiшку пад цёмным навiслым бэзам любiлiся хлопцы з дзяўчатамi.
Цяпер бэз быў голы i рэдкi: праз яго свiцiлiся чырвоныя ад нiзкага сонца вокны з старымi, у воспе шашалевых дзiрачак, лiштвамi.
Пад застрэшкам над вокнамi вiсеў доўгi вянок густа начапляных на дрот чырвоных, ужо сухаватых, рабiн – мусiць, на зiму на лякарства.
Хата была старая, з павыгнiванымi да стрыжняватай сарцавiны падвалiнамi.
Ваўчок гаспадаркi не глядзеў. Год пятнаццаць назад, вярнуўшыся з войска i прынёсшы дадому доктарскi сакваяж з начыннем, ён пахвалiўся ўсiм, што пры вайсковым доктару быў спярша санiтарам, потым фельчарам i ўмее цяпер лячыць людзей. Языкаватыя верасаўцы далi яму мянушку «фэйчар» i лячыцца да яго, вядома, не пайшлi. Людзi ж з дальшых вёсак, шукаючы ратунку ад якое нязлечнае хваробы, прыблуквалi часам i ў Верасава, i потым Ваўчок хвалiўся, цi найболей яго Вольга, што чалавек з-пад Белiцы, у якога аднялiся абедзве нагi, праз месяц пачаў хадзiць i кiй нават выкiнуў. Верасаўцы слухалi яе, у каго-небудзь крывiлася ад смеху губа, жмурылiся вочы, i ён ужо трос галавою: «Фэйчар, што скажаш». I ўсе пачыналi рагатаць. Вольга моргала выцвiлымi вейкамi, а праз дзень цi два, калi на абслiзганых каменнях, чакаючы з поля быдла, збiралiся верасаўскiя бабы, зноў пачынала пра тую нязлечаную хваробу.
«Вот махляр», – думалi бабы, разыходзячыся кожная за сваёю кароваю, што ўжо цiснулася ў двор i тоўстымi бакамi ламала крывыя, на адным прабоi, веснiкi.
«Махляр-то махляр, тут i ў цюрму праз яе сядзеш», – думаў Корсак, скiроўваючы да Ваўчка на надворак.
Забарабанiўшы па дошцы ланцугом, з буды высунуўся i загыркаў, шчэрачы рэдкiя зубы, чорны, з карычняватымi кропкамi над вачыма, Ваўчкоў сабака. Але караткаваты ланцуг не пускаў яго да дзвярэй, сабака турзануўся раз-другi i толькi вяла, не хочучы, гаўкаў.
Корсак пакруцiў за абслiзганую закрутку i ўвайшоў у цемнаватыя сенi, спатыкаючыся тут на старым павыбiваным току.
– Ты, браце, хоць ямы зараўняў бы, – сказаў Корсак у хаце, замiж таго, каб даць «дзень добры». – А то ж чужы чалавек i ногу зломiць.
Ваўчок, шчуплявы, дробны мужчына з шырокiм прысадзiстым носам, адкiнуў з патылiцы на белае, лысае цемя рэдзенькi касмык валасоў:
– Нiчога, дзядзька Улас, калi на бяду пойдзе, то i на роўнiцы спатыкнешся.
На лаве каля яго калываўся, мусiць, толькi што выразаны з палена, драўляны чалавечак з пiлоюшчэпкаю, на канцы якое вiсела сырая картопля.
У наструганых, паскручваных у трубкi стружках стаялi босыя дзецi – хлопчык год чатырох у шарачковых портках, з мокрым, заслюненым станiкам, i дзяўчынка гадоў двух, у паркалёвай, па самыя пяты, сукенцы, белая, як злiнялая пад каменем мурашка.
Вольга, у гладка завязанай на лоб касынцы, сядзела на калодцы сярод хаты, трымаючы мiж тоўстых тупых каленяў бойку, бiла масла – ганяла крыжыкам згорклую пад восень смятану, што, паднiмаючыся шумам, выплюхвалася на накрыўку.
Убачыўшы Корсака i як чуючы вiну, не паднiмала ад бойкi сваiх зеленаватых, як у кошкi, вачэй. Мацней загрукала крыжаком.
– А ты галавы не ўгiнай, – Корсак расшпiлiў пад барадою гаплiк: яму, пэўна, там муляла i было горача.
– Чаго я маю ўгiнаць, дзядзька? – Вольга залiлася чырванню, i ў яе стала гарэць не схаванае пад касынку вуха.
– Што такое? – Ваўчок паклаў на акно складаны нож з драўлянымi тронкамi i, адпiхваючы ад сваiх каленяў дзяўчынку, устаў з лавы.
– А тое, брат, што твая гаспадыня плёткi носiць па вуглох, чуткi пускае…
– Якiя плёткi? – Ваўчок зноў злавiў недзе ззаду на патылiцы абшморганы, як пасма лёну, касмык i кiнуў на цемя.
– А такiя, што быдта я ў Лезнявiчах палатно пакраў!
– Як гэта? – рот у Ваўчка не закрыўся.
– Дальбуг, – Вольга перастала грукаць бойкаю, – нiчога не гаварыла…
– Не гаварыла? – Ваўчок сцяў зубы, на пашчэнках пад скураю ў яго сабралiся i заварушылiся гузы.
– Бажуся, як перад споведдзю, – Вольга адхiнулася набок, бо адно плячо ў Ваўчка трохi паднялося, другое апусцiлася нiжай, рука папрутчэла i пальцы сцялiся ў кулак, аж на iм пабялелi пучкi.
I не паспеў Корсак згледзець, як гэтая рука гладка ляснула Вользе па твары. Ён толькi ўбачыў, як, перавярнуўшы бойку, паляцела на падлогу Вольга i, скоранька хаваючы сукенкаю заголеныя каленi, крутнулася i падхапiлася зноў.
– Нябось адвучу! – Ваўчок падхапiў бойку, з якое ўжо выскачыла накрыўка – смятана плюхнула, расплываючыся белаю густою лужынаю па сукаватай, вытаптанай падлозе.
Перапалоханыя дзецi, скрывiўшыся i шморгаючы ад плачу насамi, пабеглi за плiту, схавалiся там, дзе ўжо стаяла Вольга, адтуль i чуваць было яе задыханы голас:
– Злыдух, за што гэто? Каб ты не даждаў, каб ты!..
– Сцiхнi, бо рашу на месцы! – Ваўчок зноў закiнуў на лысiну касмык, што целяпаўся i недзе, мусiць, казытаў за шыю, i ганарыста, як нешта зрабiў важнае, стаяў перад Корсакам. Шырокiя ноздры ў яго варушылiся.
– Ты заўсёды такi, толькi бiцiся, – голас у Вольгi быў ужо з плачом.
– Гавары, ды знай што, – сказаў Ваўчок, косячы на плiту белаватыя ад злосцi вочы. – Гэта табе не смешачкi. Тут дзела такое: каб i бачыў, дык маўчы. Праўда, дзядзька Улас? – ён лiслiва зiрнуў Корсаку ў вочы.
– А хто гэта бачыў? – насупiўся Корсак. – Яна бачыла?
– Ды я так кажу.
– А вось i бачыла, – ужо, мусiць, выцершыся краем сукенкi, аказалася з-за плiты Вольга. – Лезнявiцкая баба казала наранкi…
– I што ж гэта яна казала?.. – Корсак ступiў блiжай, выцягнуўшы шыю, каб зiрнуць за плiту. На ёй ужо раставала рэдзенькая, спярэшчаная цёмнымi паскамi ад шкла, жаўтаватая ружовасць.
Закрываючыся ад яе голым локцем, Вольга высунулася блiжай на хату:
– Што ў нашу вёску след прыйшоў!
– Так што? – зноў сцяў зубы Ваўчок.
– Нiчога…
– Дурнiца ты. Можа, хто знарок у вёску ўцякаў. Нават лiс свой след замятае хвастом, а што пра чалавека казаць…
Корсак паглядзеў, як на лаве ўсё яшчэ калываецца драўляны чалавечак, цягаючы сваю цяжкую з сырою картопляю пiлу, i павярнуўся да дзвярэй.
– Ат, дзядзька Улас, не надта прымайцеся, – Ваўчок стаяў, апусцiўшы доўгiя рукi. – Цi мала што баба насакоча.
Корсак яшчэ павярнуў галаву, але нiчога не сказаў, толькi грукнуў дзвярмi.
Каля парога зноў захроп, шчэрачы зубы i рвучы ланцуг, чорны, з карычняватымi кропкамi над вачыма, Ваўчкоў сабака.
Спускаючыся надворкам на вулiцу, Корсак яшчэ чуў з хаты працяжны енк:
– А людцы, а добрыя, а-яй-ё-ййй!
Корсак мiнуў абслiзганыя каменнi – i енк ужо сцiшэў, быў чуваць, нiбы з-пад зямлi.
Перапальваючы тонкае галлё старых вербаў, нiзенька пры зямлi дрыжала паружавелае сонца. Кругом па небе распаўзалася лiловасць, мяшалася з сiняватай смугою. Стыў блiзкi вечар.
Падыходзячы пад сваю хату, Корсак убачыў цыглястую солтысаву дзяўчыну ў цёплай з доўгiмi кутасамi хустцы i ў гумовых снягоўцах. Яна, мусiць, даўно мерзла каля веснiкаў, саромеючыся заходзiць у хату – на сiнiм даўганосым тварку ад холаду паўпадалi ямачкi.
– Дзядзька, вам павестка, – яна выцягнула з абшморганага кажушка жоўтую паперку.
Корсак нiбы спатыкнуўся:
– Якая павестка?
– Змiтрыку вашаму на пастарунак.
Корсак узяў складзеную ў дзве столкi жоўтую паперку i нiяк не патрапiў яе разгарнуць тоўстымi пальцамi, покуль не лiзнуў iх языком. Прымружваючы вочы i мылячы губамi, стаў чытаць. Разабраў сваё прозвiшча i азiрнуўся на дзяўчо:
– Чаго ж гэта?
Але Вайтовiчавай дачкi ўжо не было. Крывячы вялiкiя снягоўцы, яна пабегла вулiцаю – падскоквала то на адной, то на другой назе. На плячах целяпаўся рог хусткi з доўгiмi кутасамi.
Корсак паглядзеў ёй услед i, ужо аслепшы ад нiзкага, што асталося ў вачах зялёнымi кропкамi, сонца, пайшоў у хату.
|
|
