|
|
Выкруцiўшы на гонкiм вяршку вузенькiя, як у маладога шчаўя, лiсткi, на Корсакавай удзiрванелай мяжы красавалася стройная ўшчэпленая груша. Пучкi ружаватага, яшчэ не распушчанага цвету стракацелi ў вострым сiваватым лiсцi. Шылаватая з жоўтым воллем пташка вёртка скакала ў порсткiм натапыраным галлi, выбiраючы нешта ў букецiках нераспушчаных кветак.
Корсак нават прыпынiўся, загледзеўшыся на маладую ўшчэпу i на раннюю, што не праспала першага маёвага дня, быструю пташачку.
I нечакана пякучая сухата сцiснула горла. Крывенькую, скалечаную плугам дзiчку, што чэзла сярод поля, Корсак выкапаў i, прынёсшы дадому, пасадзiў тут, у сутоках мiж хлявом i хатаю, ад чужое мяжы, якраз у тую халодную i познюю мосень, як памерла яго Каралiна. Прыгадваючы ўсё маладое ды перажытае з ёю, не раз i плакаў тут, стаiўшыся каля гэтае калючае нэндзнае, прывязанае да калочка грушы.
Як нейкую таемную горкую памятку аб жонцы, даглядаў, ушчапiўшы, чэзлае дрэўца. А яно, беручыся ў рост, з кожным годам харашэла, як харашэе няскладнае цыбатае дзяўчо, няўзнак вылюдзеўшы i падняўшыся ў спрытную гладкую дзеўку. Якой раўнюткаю ды гонкаю зрабiлася тая карчыстая палявая грушка. Як скора бяжыць час, i не згледзiш. Дзесяць год ужо, як нямашака яго Каралiны.
Нiбы аб сухаватую калючку з дзiкае грушы, памяць абкалолася аб тую нядаўнюю халодную восень. На вачах у Корсака задрыжалi, засланяючы свет, мiгатлiвыя слёзы. Сцiраючы iх шурпатаю рукою, скоранька завярнуў у хлеў. Сыраватая, настылая за ноч зямля ўсё нейкiм даўнiм холадам апякала босыя ногi. Даўнейшаю гаркатою пахла i маладая, ужо з зеленаватым вяршком першых дробненькiх, распушчаных лiсцiкаў, стракатая пры вулiцы бярэзiна. Яе перабiваў цёплы, настоены за ноч пах хлява. Корсак зняў з прабоя павешаны дзеля прылiку i чужога вока стары саржавелы замок.
Учуўшы гаспадара, дробна заржаў у загарадзi конь. Раптам перарваў цягучую нiтачку тых гаркаватых, жалосных мысляў. Корсак набраў гарнец аўса i, локцем адганяючы каня, усыпаў у жолаб. Скоранька вышмыгнуўшы назад, прайшоў сiваватым росным надворкам, пакiдаючы на нiзкай траве слiзкi зеленаваты след. Завярнуў за гумно: пара было падганяць Алесю з Iмполем. Не блiзкi свет – васемнаццаць вёрст. Корсак раптам зазлаваў, што i ён, стары дурань, згадзiўся ехаць, спытай чаго, на тыя хрэсьбiны.
На тым тыднi прыязджаў у Верасава Хрысцiн бязрукi брат, Корсакаў хрэснiк, ззываць на хрэсьбiны сваякоў.
Яшчэ зранку аб’ехаўшы далёкую ды блiзкую радню i ўжо, мусiць, добра начаставаўшыся, у полудзень якраз дабраўся да Корсакаў. Прывязаўшы за плот на вулiцы каня, ужо сонны i асалавелы, прыйшоў у хату. Трымаючыся здароваю ды дужаю леваю рукою за ўсохлую танчэйшую куксу з доўгiм пустым рукавом – некалi маладым падсунуўся пад сячкарню, – прычапiўся, як надаедлiвы авадзень, да Корсака:
– Вы ўжо, дзядзька Улас, глядзеця, каб прыехалi. Гучныя хрэсьбiны раблю. Усю радню… Хрысця з Алесiным, як яго? Мужыком…
– Iмполем, – падказала Хрысця.
– Во, Iмполем, за кумоў будуць. Самагонкi нагнаў… – ён пахiстваўся, аблiзваючы ссохлыя, запечаныя губы.
– Ну чаго там, прыеду. Чаго шмат гаварыць, – мо скарэй дзеля прылiку, каб выбавiць з хаты ўжо вялага, як стары масляк, хрэснiка, згадзiўся тады Корсак.
А сёння пашкадаваў: не столькi тых гуляў, як клопату ды растраты.
На мурзатым небе за чужымi стрэхамi будынкаў паднiмалася пякучая чырвань. Высока ў зеленаватай яснасцi, паморгаўшы, паплыла, згубiлася з вачэй i болей не знайшлася здрабнелая вострая зорка. Недзе звiнеў i нiк у глыбiнi неба раннi жаваранак. На надворках пазелянела, выяснiлася, учуўшы новы дзень, дробная маладая трава. Ружаватымi чарвячкамi цвёрдую, утоптаную сцежку тачыў порсткi спарышнiк.
На вулiцы лiп Корсаку да босых ног цемнаваты ад начное вiльгацi пясок. Корсак выцер ногi аб слiзкую траву i спынiўся каля Мондравага плота. За iм абсыпаўся набранялымi бельшi бубкамi почак чорны вiшаннiк, хаваў надворак. Корсак адсунуў перакошаныя веснiкi – каля адчыненай падпаветкi, выкацiўшы на надворак калёсы i зняўшы адно кола, Iмполь падмазваў вось – чэрпаў дошчачкаю з бляшанае банкi шмаравiдла.
– А я думаю сабе – заспалi, – не адыходзячы далёка ад веснiкаў i цiкуючы адным вокам на сучачку, што раптам надзьмулася i забурчала там, каля Iмполя, сказаў Корсак.
– Не, даўно ўсталi, – разагнуўся i локцем падсунуў вышай на лоб аб’еханую кепку Iмполь.
– Дак я во пайшоў борздзенька збiрацца, – Корсак прыставiў назад веснiчкi i замахаў цяжкiмi доўгiмi рукамi.
У хаце задыхнуўся ад сапрэлае за ноч, гаркаватае, як палыновай, духаты.
На ложку ля кутняга запацелага акна спала яшчэ Хрысця, брыдка высунуўшы з-пад гарачынi коўдры белае, з сiняватай жылкаю, што хавалася спадыспаду на згiбе, калена.
– Во, разляглася, бясстыднiца, – Корсак патрос Хрысцю за гладкае смуглаватае ненакрытае плячо. – Уставай!
Хрысця залыпала чорнымi блiшчастымi ад сну вочкамi, соладка аблiзала падсушаныя сном губы.
– Пара ехаць, – Корсак адчынiў акно, папхнуўшы абедзве палавiнкi разам, – у хату пацягнула рэдкаю халаднаватаю сырасцю ранiцы.
– Што такое? – спрасоння замармытаў на другiм ложку i зноў схаваў пад радзюжку голаў Змiтрык, перавярнуўся на другi бок.
– Няма чаго i табе разлежвацца. Карову хоць выпусцi з хлява, вунь у поле гоняць, – учуўшы, як грае недзе на вулiцы ў адрэзаную, без дна, бутэльку пастух, Корсак яшчэ патармасiў Мiцю i зняў з плiты накрыты лапiчкам збанок кiслага малака, каб на скорую руку паснедаць.
Выязджалi з дому – ужо выкацiлася на ўсходзе i задрыжала вялiкая макаўка сонца. У жаўтлявазялёных радкаватых вербах, што старэлi над рэчкай, падсвiствалi, пераклiкалiся адзiн з адным дразды, прутка выцягнуўшы ногi, нiзенька над вёскаю праплыў бусел, зрабiў круг недзе над жоўтым ад курынае слепаты балотам.
Корсак у суконным з нагруднымi кiшэнькамi фрэнчы, у закурэлых на жэрдцы, але наспех ачышчаных дзеркачом ботах астатнi раз абышоў каня, аглядаючы, цi добра сядзiць вупраж, i, падступiўшыся на жалезную, прыбiтую да драбiнак скобу, сеў у брычку.
На цвёрдай абслiзганай дошцы, што ляжала ў выгнутых драбiнках, сядзела ў чорненькiм, завужаным у талii, сачыку Хрысця. Абцягнуўшы нiзка на каленi сукенку, трымала на iх выплеценую з шырокiх лучынак i размалёваную ў зялёныя лiсцiкi i вялiкiя ружовыя кветкi лубяную карзiну. Вязла гасцiнец – салодкi, што ўчора спякла разам з Алесяй, аздоблены разынкамi пiрог.
Прымiнаючы коламi порсткую рэдзенькую траву i сiвыя кучаравыя чачоткi палыну, брычка з сухаватым ляскатам выкацiлася на пясчаную вулiцу. З двара выязджаў ужо Iмполь. Збiтую з перакрыжаваных дошак браму адчыняла Алеся. На засланым жоўценькай радзюжкаю возе сядзеў, падбiўшы на адно вуха стракатую ў клiны кепку, Iмполь. Каб не адстаць ад Корсака, падварушваў застоенага соннага каня.
– Вой, мяне пакiнуў, – крычала Алеся, даганяючы воз i без прывычкi спатыкаючыся на высокiх абцасах чорных з замшавымi пасачкамi лакеркаў, зверху якiх бялелi чысценькiя ў зялёныя шнурочкi шкарпэткi.
Згледзеўшы фурманкi, старая Лiтаварыха блiжай пад крыж падагнала сваю падласую карову. Курчачыся ад ранiшняга яшчэ халадку i грэючы пад пахамi складзеныя накрыж рукi, нiбы ў жарт, смехам, папыталася:
– Куды ж гэта абедзвюма сем’ямi?
Корсак, зняўшы перад крыжам шапку i блiснуўшы лысiнаю, моўчкi i ганарыста адвярнуўся.
– У Ведравiчы, – сказала за яго Хрысця.
– На вяселле, цi шо?
– Не, на хрэсьбiны.
– Спавядаешся, як перад ксяндзом, – Корсак прытаптаў на галаве сваю пляскатую з тлустай плямай на макаўцы кепку i пацягнуў за ляйчыну, крута заварочваючы каня на вузенькую белаватую шашу.
Над галавою ў Хрысцi зашумела свежае, абсыпанае дробным жаўтлявым лiсцем вецце старых абкарэлых бярэзiн. Яна азiрнулася на Iмполеву фурманку – у арэоле сонца чорным ценем варушыўся белы Мондраў конь. У вачах асталiся сiнiя пякучыя плямы.
У зялёных ад маладое травы ярах, што цягнулiся ад шашы да блiзкага, заглушанага тлустаю жоўтаю слепатою балотца, перакочваўся востры i дробны ляскат калёс. Рваў тоненькую нiтку жаваранкавай песнi на другi бок шашы над цёмным, ужо кусцiстым жытам.
Да Дварчан ехалi шашою, далей ужо за iмi – цяжкаю, як вада, пясчанай дарогай, што выкручвалася вужом, паўзла на аблыселыя груды. У спiну цяжкiм сухiм цяплом пякло сонца. Пры ясназялёным ад распушчанага бярэзнiку ляску спынiлiся – Алеся з Хрысцяй iрвалi пад цёмнымi навiслымi елкамi зялёную, на ружовых ножках i ў белых стаўбунiках цвету зайцаву капусту. Алесi зажадалася кiслага.
– Во, яшчэ жадункаў шукае, – засмяяўся Корсак, саскочыўшы з брычкi, каб таксама, мусiць, адлучыцца ў лес.
– Бо ёй трэба, – затупала нагамi Хрысця. На леташнiм сухiм лiсцi дробненькiм дажджом шапацелi мурашкi, недалёка пад елкай кiпеў гарачы, з цёмнай, аж блiскучай, макаўкай капец.
– Бабам толькi патурай, – зноў са злосцю сказаў Корсак, але азiрнуўся на Алесю. У яе на пукатым лобе, на падпухлых губах цямнелi рудаватыя плямы. У асалавелых выцвiлых вачах таiўся глыбокi боль.
I Корсак, ужо дагадаўшыся, чуючы вiну, памякчэў:
– Разбярэшся тут з вамi…
За лесам у лагчыне расцягнулася доўгая, у адну вулiцу вёска.
У карычняватым, яшчэ голым прысаддзi хавалiся саламяныя мяккiя стрэхi. Абапал дарогi пацягнулася сухая патрэсканая загарадзь.
За мастком, што перабег вузенькую ржавую крынiцу, пад колы з грукатам лёг няроўны, у выбоiнах брук.
Корсак спынiўся пад тоўстаю, ружаватаю ад набрынялых почак лiпаю. За высокiм рэдзенькiм частаколам свiцiлася пабеленая, з блакiтнымi вокнамi хата. На брукаваным, падмеценым дзеркачом надворку стаялi параспраганыя конi, смецiлi, цягаючы з вазоў сухую леташнюю канюшыну.
Каля парога, мусiць, ужо вылезшы з-за стала, збiлiся ў купку мужчыны. Найбольш без шапак, з высока падстрыжанымi, сiняватымi, незагарэлымi патылiцамi. У рослага мужчыны, што высунуўся з цемнаватых сенцаў, на сiвай галаве, як няспелыя чырванаватыя слiўкi, блiшчалi нарваныя ад натугу гузы.
На жардзяной браме вiселi дзецi, трымаючы ў руках ласунак – кавалак пiрага цi сыра.
Ляснуўшы пужкай, Корсак сагнаў iх, як перапалоханых вераб’ёў, аднёс пад плот браму. На грукат колаў з хаты выбег сам гаспадар – бязрукi Хрысцiн брат – у сiняватай, без каўнерыка кашулi, махаў ад спешкi пустою торбачкаю доўгага рукава. Пад вострым кадыком блiшчала жалезная кнопка.
Услед за iм, падмятаючы доўгаю бурачковаю ў чорных шляках спаднiцаю высокi парог, з сеняў выкацiлася невысокая з востранькiм тварком старая кабета. Тужэй зашмаргнуўшы пад барадою белую засiненую хустку, абхапiла за плечы Алесю, нагнуўшы, палацавала ў абедзве шчакi. Зiрнуўшы знiзу ўверх на рослага Iмполя, здзiвiлася:
– Дак ён надта ж маладзюсенькi ў цябе!
– Нiчога, цётка, пасталее, – засмяялася Алеся, косячы вокам на акно, дзе ў шыбы ўткнулiся мяккiя паўнаватыя твары маладзiц.
– Дзiва ж што, – засмяялася старая, выстаўляючы два нiжнiя, як у малога дзiцяцi, зубкi. – I прыгожы надта ж. Мужчыну мо i не трэба гэта.
Сюды да цёткi, трымаючы ў руцэ жоўценькую з ружовымi кветкамi карзiну, цiшком падкралася Хрысця, схавалася цётцы за плечы.
– А дзе ж яна, а дзе ж мая сiрацiнка? – азiралася кабета, згубiўшы раптам з вачэй сваячку.
Хрысця, засмяяўшыся, радая, як малое дзiця, вынырнула ў цёткi перад носам.
– Ой, усё дачвараеш, – пакруцiла галавою цётка i, азiраючы разружавелую з быстрымi жучкамi чорных вачэй Хрысцю, уздыхнула: – Каб не ўрачы, харошая ты зрабiлася, акраз як мацi-нябожчыца стала. – Высачыўшыся, як кропелька соку з бярозавай лапкi, на вачах у старое заблiшчалi слёзы.
– Вой, а я ж яшчэ i сынка Iрэнiнага не бачыла, – каб, мусiць, не замiнаць у гэтай цётчынай жалоснай радасцi, Алеся адышлася да воза, выцягнула адтуль абвязаную хусткай талерку i, трымаючы за вузельчык, панясла ў хату.
Распрогшы i павярнуўшы да воза з канюшынай свайго каня, Iмполь услед за Корсакам падышоў туды, дзе, збiўшыся ў купку, рагаталi мужчыны. Чалавек з блiскучымi, як абцёртыя слiўкi, гузамi на галаве зноў пачынаў перабiтую гутарку:
– Значыць, як патушылi лямпу, так гэты вахмiстр да Ганны на ложак. А яна мац яго рукою i ўсё пытае: «Лявонка, цi гэта ты?» А Лявон той храпе сабе з дзецьмi.
Мужчыны, азiраючыся на старую з Хрысцяй, пырскалi смехам, закрывалi рукою рот.
У старога Корсака хiтра жмурылiся вочы, крывiлася i дрыжала нiжняя губа.
– Ты так спрытна расказваеш пра таго немца, што быдта было ўсё гэта не ў Лявона, а ў цябе, – улучыўшы момант, ён лоўка падцяў мужчыну з гузамi.
– I проўда ж…
– Адкуль жа ж чалавек ведаў бы?..
Падгуквалi i рагаталi мужчыны. Збiты з панталыку чалавек крыва пасмiхваўся i, угiнаючы голаў, чухаў шорсткую шчаку.
Але з сенцаў ужо вызiраў бледны, схудалы, на якiм блiшчалi адны вочы, тварок парадзiхi.
– Просiм, госцейкi, у хату просiм!..
Мужчыны выцiралi заслезеныя вочы, тапталi перад парогам недакураныя папяросы i адзiн за адным, угiнаючы голаў перад нiзкiм вушаком, сунулiся ў сенцы.
За сталом сядзелi нядоўга – прыспешваў час: кумам трэба было ўскораць пад канец iмшы да касцёла, каб застаць там ксяндза. За перагародкай нядужым галаском кугакала дзiця – бабкапавiтуха з парадзiхай збiралi яго ў дарогу. Першаю з-за стала вылезла Хрысця. Падгладжваючы закручаную чорную пасму валасоў, што спадала на крутое брыво, выйшаў расчырванелы Iмполь.
Маладзiцы, стаiўшы дых, паглядалi на яго, iх, мусiць, бралi завiдкi, што ў Алесi такi прыгожы мужык.
На надворку пазвоньваў шастунамi гладкi, выкармлены Корсакаў конь, запрэжаны ў нейкую, мусiць, пазычаную брычку з мяккiм на спружынах сядзеннем. Яе засцiлаў суконнаю ў чырвоныя крыжы радзюжкаю бязрукi Хрысцiн брат – звесiўшы пустое рукаво, накiдваў адною рукою радзюжку на сядзенне.
Трымаючы перад сабою доўгi i тоўсценькi пакунак, з хаты выйшла бабка-павiтуха. Збоку каля яе бегла перавязаная пад пахi цёплаю хусткаю, каб не застудзiць грудзi, схуднелая вастраносая парадзiха. Услед за iмi з хаты высыпалi бабы i маладзiцы.
Чырванеючы, саромеючыся ад гэтае гаманы i крыку, Хрысця села ў брычку, спадыспаду абедзвюма рукамi прыняла ў бабкi жывы пакуначак. Адкiнуўшы з яго тонкую леткую хустачку, паўзiралася на жаўтлява-карычневы тварок з вузкiмi шчылiнкамi налiтых яшчэ крывёю вачэй. Тварок у дзiцяцi моршчыўся, пацмоквалi i варушылiся вывернутыя губкi.
– Во, яшчэ не нассаўся, – заглядваючы ў пройму коўдрайка, засмяялася парадзiха.
– Цьфу-цьфу, каб не ўрачы, – суха паплявала высокая з жаўтаватым i зморшчаным, як спечаны яблык, тварам бабка-павiтуха.
– Гэдакi галыш быў, мо фунтаў з дзесяць. Так ужо яе, бедную, змэнчыў, – загаварыла яна да Алесi, што прыглядалася ўсё найбольш да Iмполя, а не да таго, што рабiлася тут каля брычкi. Бачыла, што Iмполь быў нейкi занадта вясёлы, спрытна завiхаўся каля каня, падпiнаючы тужэй супоню. Зiрнуў асалавелым, п’янаватым вокам на Хрысцю. Нешта злое, нядобрае варухнулася ў Алесi. Гэты падазроны зiрк яго яна прыкмячала не раз. I нейкая дасада i полымя раптоўнага жалю апяклi яе. Яна выцiснулася з грумадкi раз’ятраных, паружавелых ад гарэлкi баб. Там наперабой паднiмаўся галас.
– Во дзiця, ёсць на што глянуць.
– Надта ж харошае.
– Як жа ж называцца будзе?
– Росцiк.
– Вой, проўда ж не чула!
– Iмя не торба, абы рос здаровенькi!
Падхвальваючы дзiця, бабы яшчэ памкнулiся за брычкаю на вулiцу, некаторая з iх утоптвала на сядзеннi кавалак хлеба з застылаю скваркаю, каб было што даць перад касцёлам жабраку.
Цэлаю плоймаю туды, на вулiцу, высыпалi дзецi. Самы большы з iх, цыбаты ў сiняй рагатыўцы хлопец, падчапiўся ззаду брычкi.
– Вацiк, Вацiк, цi чуеш? От дам! – крычала на яго дзябёлая маладзiца з выпуклым жыватом, што выступаў з-пад цесна завязанага фартуха.
Ужо расчырванелыя, з асалавелымi крышку вачыма ад першае чаркi, каля парога зноў збiралiся мужчыны, па адным адлучаючыся ад купкi, дробненька трусiлi за хлеў, топчучы пры сцежцы купку лiловае, што дрыжала ад ветру, крапiвы.
Унурыўшы голаў, на вынесеным заслоне паселi кабеты, грэлi на прыполах сухiя, з набраклымi жыламi рукi. Абапiраючыся сухiм, вострым падбародкам на кiёк, сутулая ў суконнай камiзэльцы баба расказвала, як недзе ў Аханянах, напрадвеснi, калi выбiралi з ямаў на насенне картоплi, нявестка прыняла драбiны, пакiнуўшы ў яме свякроў. I тая прасядзела аж тры днi, ледзьве там i не зайшлася. Балазе нехта iшоў уночы каля хутара ды ўчуў, што крычыць баба.
– Няхай крые бог! А дзе жа ж сын быў, цi ён не бачыў?
– Вятры яго знаюць, мо адлучыўся дзе з дому.
– А мае вы людцэ, во свет настаў!
– Не кажы, мая любка… Свет той, ды людзi не тыя.
– Пачакайце ж, – раптам перабiла ўсiх дробненькая, сухенькая, з пучком растапыраных, як вусiкi ў матылькi, валаскоў на шчацэ. – Гэта ж я чула, проўда цi… Кажуць во пра Корсакаву дачку, што з прымаком прыехалэ…
Бабы павярнулi галовы на адзiн бок, адна, зачапiўшы кручкаватым пальцам, адсунула з вуха хустку:
– А што?..
– Гавораць жа ж, што i яна сваю свякроў… – але баба не дагаварыла, падцяла сухiя, звялыя, з сiнiм пятняком губы. Сюды падышоў гузаваты мужчына, загукаў п’яным голасам:
– Гэй, бабы, шэпты хату зводзяць!
– Во, ужо залiў вочы, – на яго спадылба зiркнула i адвярнулася кабета ў суконнай камiзэльцы.
Кумоў з касцёла чакалi доўга. Ужо праспяваў разоў сем, адбiваючы крыллямi полудзень, рабы з крывым, з’еханым на адно вока грэбенем певень. Пякучае, як выпуклае шкельца, маладое сонца перайшло ўжо за вушаты канёк страхi, па сцяне на лаўку, дзе грэлiся старыя бабы, з-пад застрэшка споўз яшчэ халаднаваты вясновы цянёк. Паспелi нагаварыцца i выхаладацца ад першае скупаватае чаркi мужчыны i ўжо ўкрадкам паглядвалi праз адчыненае насцеж акно на белыя засланыя кужэльнымi абрусамi сталы. Нецярплiвыя кабеты азiралiся на вулiцу i пасылалi туды дзяцей – глянуць, цi не вiдно кумоў.
З’явiлiся яны нечакана, разам з галосным крыкам дзяцей, што пасыпалiся з плота, каб адчынiць жардзяную браму.
Апярэджваючы адна адну, да брамкi беглi кабеты. Абхапiўшы голыя рукi i стоячы на парозе, усё туды на браму цiкавала Алеся, бачачы толькi Iмполя, нiбы загарэлага за гэты ясны i ветраны дзень, з рудаватым, што выбiваўся i закручваўся да гузiчка кепкi, чубком, чула, як пад грудзьмi нечаканым i радасным штуршком аказалася дзiця, i радасная пайшла ў хату.
«Яно будзе гэтакае прыгожае, як ён. Толькi на камень не трэба садзiцца, каб не было калекай, – падумала яна, раптам успомнiўшы тое, што чула ад нябожчыцы мацi. – I як пажар гарыць – няможна брацца за шчаку, бо ў дзiцяцi на тым месцы астанецца пятняк… Як быў у нямой Еўкi…» – Алеся аж здрыганулася, успомнiўшы Еўку i той страшны крык у гумне. I раптоўны страх холадам зашчымеў каля сэрца – чаго ж бабы шэпчуцца i скаса паглядаюць на яе? Няўжо ведаюць пра ўсё? Божа лiтасцiвы!
Сюды, у хату, ужо ў новенькай сiняй з белымi лялькамi коўдры, купленай, мусiць, напалавiну з Iмполем, нясла першага хрышчонага сына Хрысця.
За доўгiя, прыстаўленыя адзiн да аднаго, пазычаныя ў суседзяў сталы выгаладаныя госцi лезлi ўжо без прынукi, дзеля прылiку пусцiўшы наперад сябе толькi бабку-павiтуху ды хрышчоных бацькоў – Хрысцю з Iмполем.
Алеся села астатняю, за нейкi нiзшы, з няроўнымi ножкамi, трэцi стол.
– Iрэна! – крычалi госцi, падняўшы гранёныя на тоненькiх ножках кiлiшкi. – Нясi сынка. I мы яго тут трохi акрэпiм, каб здаровы рос ды шчаслiвы быў.
– I проўда ж, без расы i трава не расце!
– А чаго ж, хiба ж мы горшыя за ксяндза?!
З-за перагародкi, трымаючы на руках перавiтае ў новыя пялёшкi дзiця i зашпiльваючы кофтачку, выйшла Iрэна. Недакормленае, мусiць, дзiця цiха крактала.
– Во, чуеце, шчабеча, як ластаўка на весну.
– Гаваркi, пэўня, будзе!
Перабiваючы ўсiх, тоўстым голасам загаварыў i трохi падняўся з лавы Корсак:
– Як кажуць, дай яму, божа, разам двое – шчасце i здароўе!
– А налета ды яшчэ гэта! – выпiўшы чарку i не крывячыся, засмяялася баба з доўгiм тварам.
Памачыўшы ў чарцы губы i папярхнуўшыся, парадзiха ўжо ўцякала за перагародку. Ацiхлыя раптам госцi бралi з мiсак застылае, абсыпанае крохкiм лоем мяса. Толькi перад Алесяю ў кантовым на доўгай ножцы кiлiшку калыхалася, не разлiваючыся на чысценькi, тканы ў каробачку абрус, густая, нiбы абцягнутая плевачкаю гарэлка.
– Адна вы не выпiлi, – падгроб пяцярнёю аб’еханыя на вуха сыпкiя валасы даўганосы, з тоненькiмi, як прарэзанымi, губамi мужчына, што ўсё цiкаваў за Алесяю.
– Вой, паспею, – Алеся нехаця прысунула да сябе чарку.
– Дальбуг, смашная. Не саромеючыся п’ецца, – пастукала па стале кiлiшкам i засмяялася старая кабета, што сядзела з правае рукi ад Алесi.
– Ой, дзе там, – закалацiлася Алеся, памачыўшы ў кiлiшку толькi губы. Але ў роце астаўся нейкi саладжавы, як бярозавы сок, смак гарэлкi. I нават кiслая хрумсткая капуста, нашаткаваная з качана ў глiняную мiску, здалася Алесi салодкай.
– I проўда ж, цётка, салодка, – сказала Алеся i, прыхiлiўшыся да звялае шчакi, прызналася ў глухаватае звялае вуха: – Але ж мне няможна.
– Любка мая, ешце i пiце ўсё, што хочацца. Я як хадзiла во старшым, – паказала старая на другi бок стала, на мужчыну з блiшчастымi гузамi на галаве – ела ўсё. I нiчога во, жыва i здарова. I ён во… А гузы гэта ад ценжару. У лесе нарваў, як на заработкi хадзiў.
Алеся не рада была, што прызналася ёй. Але другую чарку ўжо не прапусцiла, раптам учуўшы, як затуманiўся i перайначыўся свет.
Праз лiпучую павучыну, што завалакла вочы, Алеся бачыла, што за далёкiм каля покуцi сталом, каля расчырванелага Iмполя, смяялася i крывiла рот, мусiць, ужо ап’янелая Хрысця.
На падаконнi вiселi дзецi. Цераз плячо п’яныя бабы падавалi, кожная свайму, лусту пiрага. За сталом, як рой перад вылетам, гула бяседа. У таго-сяго ўжо заплятаўся язык. Мужчыны, рассмакаваўшыся i страцiўшы меру, падлiвалi сабе ў чаркi. Падсунуўшыся адна да адной, мянцiлi языкамi маладзiцы – дзiва што, не бачылiся мо пасля дзявоцтва цi даўняга вяселля.
Толькi старыя бабы, змучаныя духатою ды ўжо i гутаркаю, ад якое звiнела, нiбы ад царкоўных званоў, у вушах, памаленьку вылазiлi з-за стала.
Выцiраючы хустачкаю спацелую лысiну, перакiнуў нагу цераз прыстаўлены заслон Улас Корсак.
Гузаваты мужчына, выцягнуўшы з печы закураную бляшаную засланку, бiў па ёй апалонiкам, падспеўваў сам сабе.
Счуўшы музыку, з-за стала вылазiлi маладзiцы, пабраўшыся за рукi, дробненька ў такт бiлi абцасамi чаравiкаў па глiняным току.
Iм памагаў Улас Корсак. Выкiдваючы рукi, шоргаў ботамi, крычаў, чырвоны ад натугi:
– Гоп-ца-ца! Гоп-ца-ца!
Патрапляючы пад яго крык, звiнела закураная бляшаная засланка.
Доўгiмi спаднiцамi бабы ганялi вецер. Сцягнуўшы з галавы хустку, трасла цяжкiмi грудзьмi дзябёлая, сытая, як ялавiца, баба:
Гоп-пстрык з-пад калодкi…
З-пад ног у яе курэў сухi, гаркаваты пыл.
Алеся, папярхнуўшыся iм, выйшла за перагародку, чула, як мякка пагойдваецца ўсё перад вачыма. Там ужо на засланых ложках сядзелi бабкi. Парадзiха цiха паварушвала вялiкую, плеценую з лазы калыску.
– Вой, прысядзь, Аляксандра, хоць пагаворымо, – падсунулася на ложку парадзiха.
– Вой, проўда, Iрэначка, пагаворым. Колькi ж не бачылiся? З леташняе вясны…
Алеся прысела на ложак, праз шчылiнку мiж сабраных у фалды занавесак бачыла, як вылазiлi з-за стала, жмурачыся ад сонца, што жаўтляваружаватай плямай пералiвалася, гаснучы на покуцi, Iмполь з Хрысцяю. Памкнулася паклiкаць яго. Але, мусiць, злавiўшы яе зiрк, на слове перабiла Iрэна:
– Не цiкуй ужо за сваiм, не нацешылася? Харошы ж надта. Каб хоць жыццё ўдалося. З тым пазнала бяды…
– Ой, усе яны аднакавыя, – пакiвала галавою сухенькая бабка, седзячы на ложку i не дастаючы нагамi да току. – Мой некалi мяне як змалацiў, так i сёння рук не зварухну. Ушкодзiў недзе косць.
– Ой, не кажэця, цётка, як чыя доля.
– Мая доля жджэ мяне ў канцы поля. А вам, маладым, трэба жыць. Жывы ж пра жывое думае.
Алеся паслухала пустую бабскую гутарку, учула, што недабрыцца i нешта гiдкiм камяком падступае пад грудзi, выйшла з затхлае гарачынi хаты на чысты i ўжо сыраваты халадок двара.
За гумно хавалася нiзкае сонца – над страхою дрыжала яго залатая сляпучая макаўка. Высокая белая хмарка налiвалася цяжкай чырванню. З беланогага, голага яшчэ садку дыхала заараным гноем i жывою яшчэ раллёю. Востра пахла з двара параспраганымi коньмi, iхнiм едкiм, цяжкiм потам. Пад калодзежам стаяў п’яны рогат i крык. Узяўшыся за лучок, мужчыны цягнулi барану. Пасадзiўшы на яе, вязлi «тапiць», калi не адкупiцца пляшкаю гарэлкi, бабку-павiтуху. Згубiўшы шапку, ззаду барану папiхаў Iмполь. Яму памагала i падала на барану, бессаромна блiскаючы голымi сцёгнамi, п’янаватая Хрысця.
«Во набралася, як жаба гразi», – гарачым кiпяткам злосць апякла Алесiны грудзi.
Падхапiўшы на рукi, мужчыны няслi барану на абымшэлы ад вiльгацi зруб калодзежа. На ёй крычала i заходзiлася ад рогату Хрысця.
Бабка сядзела цiха, мусiць, баючыся ад страху нават дыхнуць.
– Яшчэ не набралiся, мала iм, – Алеся сказала ўслых, каб чуў Iмполь.
Але тут выскалiўся чырвоны ад натугi, мардаты мужчына, iдучы задам да калодзежа:
– Цiха, маладзiчка, не пераступай цераз аглоблi, а то будзе цяжка каню.
– I проўда ж, як конi, – за Алесю азвалася, дагнаўшы яе, чарнявая вуграватая маладзiца – Iрэнiна братавая. – Але ж i яна цi лепшая? – маладзiца азiрнулася туды пад калодзеж, мусiць, прыглядаючыся да Хрысцi, i ўздыхнула: – Праўду ж кажуць: гадка глядзець на яўрэя рванага, на свiнню худую ды на п’яную бабу. Але чаго ж мы стаiмо? Хадзем, Алесечка, паглядзi маю новую хату. Яшчэ во i не дакончылi.
На другi бок вулiцы стаяла жоўтая ад новага акалоту з адным яшчэ закладзеным акном хата. Там быў чуваць пусты стук барабана, глухi, задыханы рып гармонi i нечы п’яны, як тупат ботаў, ашалелы, урасцяжку крык: «Эй-ва, эй-ва!»
– Гэта ж мой хлопец рыпае, – сказала маладзiца, адчыняючы жоўтыя, яшчэ не злiнялыя ад сонца дзверы.
У горкiм сухiм пыле круцiлiся, выбiваючы польку, i траслi локцямi старыя мужчыны з бабамi. У галаве тупым болем адзываўся грукат барабана i востры звон талерак.
Алеся прысела на доўгай з парэнчаю лаве, зiркнула ў акно, што там робiць Iмполь, але высокая стрэшка пограба засланяла вулiцу. У хату, учуўшы музыканта, ужо валiлi ўсе хрэсьбiннiкi.
Угiнаючы сваю з гузамi голаў, лез пад нiзкi вушак той самы мужчына, што разам з Iмполем вёз на баране бабу-павiтуху. Здурэлы, мусiць, ужо ад гарэлкi, задраў голаў, тупнуў нагою i заржаў:
– Iга-га-га-га!
– Ах, каб ты выдах, як ты зноў аброку захацеў, – азвалася з кутка кабета, пэўна, яго жонка.
Зарагаталi, пачалi падсмейвацца дзецi:
– Кось! Кось! Дзе ты?
У хаце пагусцеў, як туман у адлегу, змяшаўся разам з пылам поцемак, перастаў iграць музыкант – чакаў, покуль не запаляць лямпу. Пападаўшы на ложак, саплi змэнчаныя полькаю бабы. З кутка было чутно скоранькi шэпт i цiханькi здушаны смех. Адтуль, як з каламутнай вады, выплыла да светлай проймы акна белая хустка. Над Алесяю нагнулася Iрэнiна братавая, дыхнула гарачынёю ў вуха:
– Алесечка, выйдзi ж на двор, хачу табе нештачка сказаць.
I, ужо скочыўшы з парога на шапаткi жвiрысты пясок, загаварыла, задыхаючыся ад навiны:
– Во, смяюцца ўсе. Вунь твой з гэтаю сучкаю…
– Няўжо? Што ты кажаш? – яшчэ не вельмi верачы, перапытала Алеся.
– Дальбог, кажуць, за гумном.
Алеся ўчула, як цяжарам налiлiся ногi, як звялi, нiбы трава на агнi, рукi.
– I ўсё гэта яна, сучка гэта, падкочваецца. Iхнi ж род гэдакi, – сказала i адступiлася, схамянуўшыся, што Хрысця прыходзiцца Алесi стрыечнаю сястрою. – Вунь мая братавая такая самая ззамаладу была. Абыдзе харошы мужчына, дак яна ўжо i вiсiць на ём.
Алеся стаяла, як змярцвелая. Тугi, нiбы прыбiты цвiкамi, абруч сцiскаў голаў. Мяшалiся думкi, нейкiм туманом засцiлала вочы. «Няўжо так скора, як дарога перад гразкiм балотам, скончылася жыццё? Няўжо не было i няма Iмполя? Няўжо яны злюбiлiся?.. Божа лiтасцiвы, няўжо гэта грэх за Еўку, за свякроў? Божа мiлы…»
– Ты, Алесечка, ужо глядзi не патыкайся, а то абязвечаць дзе з гарачкi. Нашага дак ледзьве не запарола вiламi. Во гэдак падсунуўся… Акраз на гарышчы… Гэта во цяпер паспакайнела, трое прывёўшы…
Не чуючы ўжо чужога голасу, нi сваiх самлелых ног, пайшла туды, дзе бялела новая брамка. Закiнула голаў, усё ловячы ротам сыраваты, чысты, як працэднавы праз лапiк, халадок вечара. У вочы калола, блуталася ў кучаравым галлi лiпы нiзкая буйная зорка. Каля плота на вулiцы, уткнуўшыся галавою ў росную мураву, ракам стаяў п’яны мужчына. Мармытаў сабе пад нос:
– Ну, як устану, то ўжо дам! Дам так дам!
I не мог падняць п’янае цяжкае галавы.
Алеся прыстукнула брамаю. Мужчына адарваў ад зямлi голаў, пакалываўся i зноў, як цяжкi мяшок, абсунуўся на зямлю, качаючы ў гразь белую расхрыстаную кашулю.
«Божа, даруй яшчэ адзiн грэх. Але ж так ужо не будзе…» Алеся прыгнулася каля калодзежа, паграбла рукою па адсырэлым пяску, знайшла i выдрала камень. Чуючы цяжкi холад у руцэ, прасунулася мiж вазоў i коней. Нехта ўпоцемку запрагаў свайго, нокаў, стаўляючы ў аглоблi.
За гумном зеленаватай яснасцю свяцiлася неба. У нiзкiм поцемку поля трывожна крычала начная пташка. «Кi-гi, кi-гi». Голас быў, як у кнiгаўкi. Каля палувенкi нехта шлупаўся. Алеся падняла вышай халодны камень. Адтуль высунулася кабета, сказала, абазнаўшыся:
– Iрэна, ты? Каб якi фанар. Сядзэнне тут упоцемку нiяк не знайду.
Алеся апусцiла руку, з расшчэмленых i самлелых пальцаў выехаў камень, мякка гупнуў у мураву.
«Божа, што я раблю? Гэта ж абязвечу каго незнарок. Саўсiм адышла ад памяцi. А мiлы божачка!»
– Хто ж гэта тутака? – усё пыталася звонкiм голасам, сунулася да Алесi не распазнаная ўпоцемку кабета.
Алеся завярнула за сцяну, прыцiснулася да шурпатых дзеравiн, чула, як калоцiцца ад радасцi сэрца, што Iмполя з Хрысцяю няма, што, можа, абазналiся, выдумалi бабы. Аддыхалася. За садком з белаватымi камлямi маладых, яшчэ тонкiх яблыняў, у нiзкай чарнаце поля ўсё крычала ўстрывожаная, пэўна, савою пташка. З сiняга неба скацiлася i паляцела, пакiдаючы ясны на сiнiм небе пасачак, дробненькая зорка. «Няўжо мая?» – уздыхнула, як скiдаючы з сябе цяжар, Алеся. I раптам за сцяною, на другi бок шчарбатага вугла, учула ап’янелы здушаны шэпт:
– А божачка, я люблю цябе, моцна-моцна, добранькi мой, салодзенькi мой.
Алеся заплюшчыла вочы, учула, як павяло ўбок. Зноў сцямнела ўсё ў вачах. I, ужо як п’яная, трымаючыся за шурпатую дзеравiну, пайшла туды, за шчарбаты, няроўна абрэзаны вугол. Пад нагамi порстка затрашчаў параскiданы тут леташнi сухi лубiн. Чула, як калоцiцца, iрвецца, нiбы сцiснутая пташка ў жменi, сэрца, як нешта гарачае i цяжкае спiрае дых. I раптам жахнулася, не верачы сабе.
Засланяючы Хрысцю – толькi былi вiдаць яе беленькiя шкарпэткi, – каля сцяны стаяў Iмполь. Яна пазнала яго па ганарыста ссунутай набакiр кепцы, па цёмным, накiнутым наапашкi пiнжаку, па ўсёй яго паставе. Ён, мусiць, счуўшы шапаткi трэск порсткага лубiну, скоранька азiрнуўся, зняў рукi з Хрысцiных плячэй.
– Ты з ёю? – Алеся ўчула, што ўжо сохне ў роце, не варочаецца i лiпне да паднябення язык, што яна ўжо не мае моцы гаварыць. – А я сабе думаю, дзе ты, з кiм?
– Сыдзi з вачэй! Не вiжуй, а то будзе кепска, – у яго змянiўся, асiп з перапою голас.
– З’еў жыцця… Ды з кiм! – зноў сказала яна, ведаючы, што гаварыць ужо не трэба.
У яго з-пад пахi выкруцiлася Хрысця. Алеся ўбачыла, як з-пад цёмнага чубка хусткi заблiшчалi яе пукатыя, як вавёрчыны, вочы, злосна забегалi:
– А ты лепшая? Вунь свякроў з залувiцаю забiўшы! Думаеш, нiхто не ведае?
Нешта вострае, доўгае, як тая ржавая iголка, што ляжала на шытве, працяло Алесiна сэрца. I яна, заплюшчыўшы вочы, пахiснулася, учула, што падае, хапiлася за шурпатую сцяну.
– Думаеш, i ён не ведае, якая ты?
– Маўчы! – Iмполь папхнуў Хрысцю наперад сябе, пайшоў паволi ўслед за ёю. I калi яна схавалася за вуглом, абярнуўся, сказаў зноў тым асiплым i п’яным, дурнаватым голасам: – Яе ты не чапай! Вiнi мяне!
Алеся стаяла, як абязвечаная. Цяжкiм стукам у галаве аддаваўся тупат яго ног, сухi хруст i шамаценне нацярушанага пад застрэшкам леташняга лубiну. Перад вачыма раптам усё паплыло, закружылася, нiбы яна стаяла пры беразе над глыбокiм вiром.
– Божа, за што мне гэтая кара? – яе павяло на сцяну. Каля самага вугла за дзеравiнаю ў саломе вясёла шалпацела i тоненька пiшчала мыш.
Яна некалi баялася iх. Цяпер брала дзiва, што можна нечага баяцца: мышэй, поцемку, ночы, нат смерцi.
Недзе далёка з нiзкiм шумам, нiбыта падразаючы яго, iшоў поезд. За iм доўга слаўся ляскат колаў, як хто скоранька бiў у тры рукi цапамi: тах-тах-тах.
«Скарэй туды, пад поезд!» – падумала яна i ўжо хваталася за гэтую мысль, як хватаецца за ўсё чалавек, падаючы з вышынi. Яе цягнула i пад’юшчвала бегчы за гэтым глухiм ляскатам, што нечакана наплыў i так скоранька ацiхаў, точачыся ў чарнату блiзкае ночы.
Туды, на высокi насып з хрумсткiмi i вострымi каменнямi! Алесю ўжо разбiрала шалёная, звар’яцелая радасць. Там ратунак i збавенне ад усяго – брыдкасцi, гаркаты, злосцi, ад усяго, што так раздзiрае душу, што навальваецца i абдымае, як цёмная хмара. Гэта кароценькi мiг – i яна не ўчуе, як балецьме. Не, можа, яна i не чуцьме нiчога. Хiба толькi гэты ляскат колаў, гэты чорны i цяжкi грукат паравоза i гэты ясны, што коле ў вочы, бляск ад лiхтара. Божа, нашто ён будзе свяцiць на яе, гэты чорны паравоз?
Яна не ўчула, як адлучылася ад сцяны – ногi ўжо грузлi ў пухкай мяккай раллi. У лакеркi набiраўся – востра калоў у падэшвы пясок. У яе макрэла спiна, халадзеў, аблiваючыся потам, лоб, рабiлiся вiльготнымi i лiпучымi рукi. «Няўжо я не дайду? Няўжо?» – у гарачым жаху задыхнулася яна, закiдваючы назад голаў, каб не ўпасцi.
У тым баку, дзе грукаў i потым зацiх поезд, на ясным небе пералiвалася i блiскала калючай радасцю ў вочы буйная ядраная зорка.
Ззаду, за гумном, быў чуваць п’яны рогат, задушлiвы, з пераборамi рып гармонi, тупат ног i нечы крык:
– Эй-ва! Эй-ва!
Музыканта, мусiць, вывелi з цеснае хаты на надворак. Нехта пусцiўся ўпрысядкi, бiў з усяе моцы нагамi ў глухую цяжкую зямлю.
Грузнучы ў зямлi, яна памалу дайшла да плота. Ад яго пахла цвiлым дрэвам, адсырэлым, гаркаватым, як воўчы грыб, мохам. За плотам шарэла вузкая з чорнымi калдобiнамi дарога.
Не саромеючыся ўжо нiкога i паднiмаючы вышэй каленяў спаднiцу, Алеся пералезла цераз жэрдку.
Ногi ўчулi цвёрдую ўтоптаную сцежку, што тачылася па леташняй неперапрэлай траве ўздоўж дарогi. У лагчынцы блiшчала, вылiўшыся з каляiн i адбiваючы густое сiняватае неба, доўгая вострая лужына. Ззаду ляскатала, перавальваючыся з боку на бок, фурманка.
Баючыся, што нехта нагонiць, Алеся прыспешыла хаду. За гумнамi ў вёсцы сцiхаў дробненькi рып гармонi, толькi спуджанай пташкай з глухога поцемку паднiмаўся крык i рогат.
Мацней заляскатала фурманка. Алеся азiрнулася: чорным калматым ценем ззаду варушыўся конь.
«Ах, божачка, скарэй!.. Дагонiць!» – Алеся сышла з дарогi на шапаткое з маладою канюшынаю ржышча. Нешырокi, зеленаваты сярод чорнага зааранага поля загон якраз просценька ляжаў туды, дзе ўсё вiсела i моргала, пералiваючыся, колючы ў вочы, ядраная сiняватая зорка.
Далёка мiж гарбатых грудоў напроцi яснага, зеленаватага, як бярозавы сок, неба чарнеў шчарбатаю пiлою лес.
«Куды ж я iду, дзе ж будзе тая калея? – пад нагамi ў Алесi шапацела порсткае ржышча. – Дзе ж будзе той ратунак? Ад усяго – i ад таго смеху баб на ложку, ад п’яных Хрысцiных вачэй, ад граха, ад Еўкi, ад Iмполя…»
Нешта мякка, як хто махнуў хусткаю, мiльганула над Алесяю. Алеся нават прыпынiлася, доўга глядзела, як, нячутна махаючы крыллямi, улукаткi ляцела над iржышчам сава. Пэўна, шукала мышэй. I гэтак нячутна, мякка згiнула ў папяловым змроку перад лесам. Ён ужо блiзiўся, уставаў чорнаю шырокаю сцяною. За вострыя верхавiны елак чаплялася i прападала сiняя зорка. I раптам паказвалася зноў, блiшчала мiж калматых, як сабачыя хвасты, яловых лап. Перад лесам бэрсаўся, гусцеў, блiскаў, як пыл, каламутны поцемак. Адтуль яшчэ цягнула напаранаю духатою, густою тарпатынай пахла яловая смала.
Iржышча кончылася – i Алеся ўчула зноў пад нагамi цвёрдую ўкамянелую дарогу, мяккi i пухкi ў калдобiнах пыл. Ад яго пяршыла ў горле, горка пахла сухiм пяском. Дарога шылася пад цёмны, навiслы хмараю лес. Ад поцемку, ад мiгатлiвае цiшынi тоненька звiнела ў вушах.
«Божа, дзе ж яна, дзе тая мая зорка?» – Алеся подбегам пайшла, то спатыкаючыся аб вузлаватыя карэннi, то, глыбока ступаючы ў калдобiны, губляла, то бачыла зноў за высокiмi i вострымi, падобнымi да крыжоў, вяршкамi елак сiнюю мiгатлiвую зорку.
Лес загiнаўся падковай – яго чорную высокую сцяну прашыла вузенькая калдобiстая дарога, – мiж пераплеценых i касматых лапаў яснай радасцю сiнеў пасачак неба, у самюткiм канцы яго, зачапiўшыся за голы пруткi вяршок сухога дрэва, вiсела сiняватая зорка.
«Там калея, там поезд!.. Там – канец усяму…» – Алеся памаленьку, як у цёмныя сенi, каб не зачапiцца за што, усунулася ў лес. Па галаве i плячах зашморгалi нiзкiя яловыя лапы. На твар церушылася сухая кастрыца. Ногi падалi ў калдобiны – дарога была няроўная. Выставiўшы наперад рукi i ўзiраючыся на ясны прагал неба, Алеся брыла ў гэтай варухлiвай цемнаце, што пахла вiльготным мохам, карою сырых асiн, трухлявымi гнiлымi пнямi.
Дарога спускалася ў лагчыну – i аднекуль пацягнула кiслаю, як воцат, вiльгаццю, атрутным багуном, як з-пад зямлi iшоў гук: «Кум, кум». Кракталi жабы. Алеся ўспомнiла, як яшчэ малою бегала ў Ельнiк з большымi хлопцамi, што шукалi качыных гнёздаў, i ўлезла ў багнiска. Яно дрыжала i калыхалася пад нагамi, i там гэтаксама нешта стагнала – «кум, кум», – яна, перапалоханая, кiнулася назад i ўвалiлася ў лёху.
«Чаму я не ўтапiлася тады? Нашто жыла на свеце? Што добрага бачыла?» Яна ўспомнiла замуства, Радзiвона. Божа, як не любiла нi яго, нi злое свекрывi, нi нямое залувiцы. Гэта ж праз iх хацела накласцi на сябе рукi, душыла свой жывот, каб не было дзiцяцi. А потым каялася, шкадавала тую дзяўчынку, што радзiлася нежывою, пахаваўшы яе на грудку, на моглiцах, дзе хавалi нехрышчоных дзяцей, дзе каля ялаўцовых кусцiкаў па сiвым пухкiм моху цэлымi чачоткамi растуць адна на адной сакаўныя зялёныя скочкi. Цяпер заўсёды ў жнiво яна ходзiць туды i выкладае там з гэтых скочак крыжык.
Яна ўспомнiла дзiця – i яе ахапiў жаль. Слёзы нейкай пякучай гарачынёю заслалi вочы. Яна ўжо iшла, нiчога не бачачы. Гнуткая, у дробных лiсцiках, лапа секанула па твары, ногi ўзбiлiся на нейкi абымшэлы пень.
«Божа, куды я iду? Мусiць, заблудзiлася?» Алеся стаяла на адным месцы. Густая цемната лесу вiсела над ёю. Нешта, здаецца, як варушылася ў гэтай цемнаце, i недзе блiзенька i невысока ў елках прарэзлiва крычала ўстрывожаная пташка. I раптам закугакала, як, заблудзiўшыся ў лесе, дзiця: «Куга! Ага! Ага!» – «Што гэта? Божа, няўжо мне здаецца?» Яна адступiлася, i раптам у чарнаце мiж дрэў зноў заблiшчала зорка. Ужо не разбiраючы дарогi, наступаючы на сухi буралом, закрываючыся локцямi, абдзiраючы аб сукi ногi, натыкаючыся на сухiя, нiзкiя i калючыя лапы елак, пайшла наўгад.
Пад нагамi шуршэла леташняе лiсце, пахрумствала сухое галлё, блыталiся дубцы асiннiку.
Лес нечакана расступiўся. Яна i праўда выйшла да нейкага балотца. Недзе блiзка, мусiць на цяпло, крумкалi жабы. Цягнула прэснаю вадою.
Яна стаяла, апусцiўшы паколатыя, што пяклi, як агнём, рукi. Зорка блiшчала ў другiм боку. Там зноў грукаў, тачыўся ў поцемку ночы поезд.
«Яна ж у другiм боку. Куды ж я iшла? Няўжо ёсць бог, няўжо ён вядзе мяне не туды?»
Але грукат мацнеў, блiзiўся. За чарнатою нейкiх высокiх кучаравых дрэў, мiльгаючы жоўтымi вокнамi, прайшоў пасажырскi поезд. Там, дзе ацiхаў яго грукат, вiсела, трохi ўжо знiзiўшыся i зжоўкшы, тая самая ядраная зорка.
Па росным балотцы, мiнаючы крумкат жаб, каб не ўсунуцца дзе ў гразь, Алеся падышла да грудка. На iм, звесiўшы галлё, радком чарнелi старыя высокiя бярэзiны – туды на чыгунку бег гасцiнец.
«Скарэй, скарэй!» – нешта ўжо гнала яе. I яна, змакрэлая, ледзьве перастаўляючы акрываўленыя, паколатыя ў лесе ногi, павалаклася цвёрдым сухiм гасцiнцам. Ён падымаўся на грудок. За iм яснаю палосаю, што расцягнулася з захаду на ўсход, свяцiлася неба. Слепаватым агнём тлела акенца ў пераезнай будцы. Чорным грабенцам уздоўж чыгункi цягнулiся нiзкiя густыя елачкi.
Не даходзячы да пераезнае будкi, Алеся звярнула з гасцiнца, цераз маладое, што яшчэ не скруцiлася ў трубку i пахла прэсна травою, жыта дайшла да елачак. Закрыўшыся рукамi i зноў абдзiраючыся аб калючыя, як восцi, сухiя лапкi, прашылася праз густую шчотку ельнiку.
На высокi насып чыгункi паднiмалася памаленьку, як на нейкую стромую гору. Доўга глядзела на тугiя з мутнаватым, як лёд, бляскам рэйкi. Як дзве балючыя струны, яны звужалiся i гiнулi ўпоцемку.
«Не, не тут. Трэба далей, хоць трохi адысцiся ад будкi», – азiрнуўшыся i ўбачыўшы, як цiхенька гарыць жоўты агонь у акне, падумала яна, але iсцi ўжо не мела моцы.
Раптам пад грудзьмi тугiм клубочкам стукнулася нешта жывое. Раз, потым другi.
«Ах, божа, я ж гублю не толькi сябе. Божа, даруй усё!» – яна хапiлася рукамi за валасы, пачала iх драць, але болю ўжо не чула. Чула толькi, як пяклi, засланяючыся слязьмi, вочы. Яна абсунулася на шпалы, збiваючы аб вострыя раструшчаныя каменнi свае каленi i локцi.
Па рэйках нешта цюкала. У iхнiм нутры плыў востры тугi звон.
«Ён – поезд! – нейкая ўжо гарачая звар’яцелая радасць паднялася ў ёй. – Няхай ужо скарэй! Хай прыйдзе збавенне! Хай ужо не будзе нiчога: нi граха, нi жыцця…»
Зноў у рэйцы паплыў тугi звон. Але грукату не было. Нешта чужое, падазронае ўчула яна. Нехта бiў у рэйку малаточкам. Алеся спалохана падняла голаў, убачыўшы, як перад ёю пакалыхваўся жоўты агоньчык лiхтара. Пад чужымi нагамi пахрумствала вострае, насыпанае мiж шпалаў каменне. Нехта высокi памаленьку iшоў палатном чыгункi: з рэйкi на рэйку перабягала жоўтае скупаватае святло лiхтара.
I раптам набегла на яе, засляпiла вочы.
|
|
