|
|
Першыя зводы, што Алеся, ужо нiкога не тоячыся, спiць з маладым малацьбiтом, разнясла па вёсцы Ваўчкова Вольга.
Яшчэ зацемкам, прыбегшы да Мондрых з вышчарбленым, аплеценым гаршком пазычыць жару, каб распалiць у печы, Вольга ўбачыла на Алесiным ложку маладога малацьбiта. Ён, вясёлы, паблiскваючы сiняватымi, вiльготнымi пасля сну вачмi, лавiў i не пускаў адысцiся ад ложка трохi ўжо збянтэжаную перад чужым чалавекам у хаце Алесю. Яна, босая, у адной кужэльнай сарочцы, схапiўшы ў жменю пучок сваiх ясных, надоечы вымытых лугам валасоў, бiла яго па носе. Iмполь жмурыўся, круцiў сваiм гарбаватым, як у барана, носам, хаваючы яго ад казытлiвых валасоў.
Сярод хаты зграбаў i скручваў у тоўсты куль жытнюю перацёртую салому стары малацьбiт – цяпер на зямлi ён спаў адзiн.
На палку, ачуняўшы ад хваробы i ўзлёгшы спiною на падушкi, сядзела старая Мондрыха, вохкала, як выпетраная, схуднелая квактуха.
Вольга, радая, што ёсць з кiм пагаварыць, паставiла на прыпек свой аплецены дротам гаршчочак i, чакаючы, покуль нямая Еўка насыпле жару, прысела на лаву, пачала расказваць пра свой новы сон, як ёй на голаў цэлаю шышкаю сеў пчалiны рой. I ўсё зiркала адным зеленаватым, як у кошкi, вокам туды на ложак, на маладога малацьбiта.
– Чужыя людзi дык усё дзiвяцца, – пераняўшы Вользiн зiрк, пакруцiла сiваю, з расчасанымi на радок валасамi, галавою старая Мондрыха, – а я да ўсяго ўжо звыкла… Граха цяперака нiхто не баiцца… А сон, мае вы дзеткi, благi. Пчолы – гэта ж усё мыслi, думкi апануюць…
– Няхай крые бог, i чаго ж гэто, цётко? – Вольга шмарганула па хустцы рукою, нiбы атрасаючы тых пчол, i зноў скасiла вока на ложак.
Алеся, ужо нацягнуўшы на сябе спаднiцу i падграбаючы абедзвюма рукамi распушчаныя валасы, скручвала iх у тугi на патылiцы вузёл. Каля ложка ў сподняй бялiзне таптаўся Iмполь – шукаў порткi i рубашку.
Вольга засаромелася яго, угнула голаў i загаварыла зноў:
– Цi чулi ж вы? У Пэлькi Ката мову адняло. Кроў у галаву злiлася. Учора вечарам прыбягаў да нас iхнi Жэнiк… Хадзiў мой, але дзе ж ён паможа…
– Няхай крые бог! Няўжо? – заварушылася на палку старая Мондрыха. – Гэта ж усё за тое, што некалi ў вайну людзей удаваў… Чужая бяда нiкому дарма не мiнецца…
– Дзiва што, – паднялася з лавы Вольга, узяла з прыпека гаршчок, у якi ўжо нямая Еўка нагарнула гарачых вуглёў, i раптам махнула тоўстаю ў суконнай хустцы галавою, успомнiўшы яшчэ адну навiну:
– А во што яшчэ чула!.. Гэта ж пад Восавам асаднiцкiя сабакi дохтара загрызлi… Ах, божачка, якая страшная чалавеку смерць!
– А хто ведае, якая наша будзе, – стойма паставiў тоўсты высокi, роўны з сабою, куль саломы стары малацьбiт.
– Якая ўжо нi будзе, але няхай крые бог, каб такая была, – Вольга прыжмурыла вока, заплакаўшы ад сiняга дымку, што курэў з аплеценага гаршка.
– Не заракайся, маладзiца, – вызiрнуў з-за тоўстага высокага куля стары малацьбiт. – У нас адзiн чалавек быў. Дужы, лiха яму… Як Польшча тут стала i людзi з Амэрыкi ехалi, у бандыты хадзiў, золата адбiраў. Нiчога не баяўся. Грымiць, а ён рагоча. Кажа, вы хрысцiцеся, я i без вашага бога пражыву. Гэтак во i кажа. А назаўтра паехалi мы яму дзерава на хату вазiць. Высунулiся з лесу на шашу, а тут якраз самаход наскочыў. Мiнаўся з фурманкамi i, як ужо выйшла, – бах яму ў плечы. Дак ён упаў, а потым з гарачкi падняўся, сеў i давай здымаць рукавiцы… Горача, мусiць, зрабiлася… Дзiва што – усё ўсярэдзiне адбiла… А вы кажаце, грэх? Ёсцека ён!..
Алеся пакруцiла на клубах спаднiцу, гледзячы скошаным вокам цераз плячо, перапынiла старога:
– Знайшлi пра што з самае ранiцы гаварыць. Каб пра што добрае…
– Дак наша жыццё такое. Каб яно было добрае, – скрывiўся ад нейкага сарамяжлiвага смеху стары малацьбiт.
Вольга яшчэ няўзнак зiркнула на Iмполя i, затулiўшы каптаном гаршчок, каб не вылецела дзе iскра i не нарабiла бяды, цiхенька вышмыгнула ў сенi.
У хаце яшчэ доўга пахла гэтым чаднаватым ад жару ў гаршку сiнiм дымам.
У той жа дзень, вырасшы з камара на вала, па Верасаве пабегла чутка, што Алеся Мондрая, нiкога ўжо не саромеючыся, спiць з маладым малацьбiтом. Назаўтра, як конусная рэхва, зрабiўшы круг, прыкацiлася назад у Мондраву хату – прынясла яе ўжо Хрысця, калi прыбягала зiрнуць на тую, у елачкi, радзюжку, якою цяпер Алеся пачала засцiлаць свой ложак. Стрэлiся яны якраз на вулiцы: Алеся, трымаючы на старым рассохлым каромысле два пустыя вядры, бегла па ваду.
– Ты, як знарок, з пустым страчаеш, – засмяялася Хрысця, саступiўшы з вузенькае сцежкi ў шорсткi глыбокi снег. – А я бягу да цябе радзюжку паглядзець – тую, што цяперака, кажуць, перад Iмполем засцiлаеш. Хачу ж i я выткаць такую.
– I ўсё вы выгледзiце, перад кiм i што я засцiлаю, – Алеся выпрасталася i, звонячы пустымi цынкавымi вёдрамi, захрумсцела падмерзлаю скарынкаю снегу, пусцiлася подбегам па жаўтлявай сцежцы, што вiлася да блiзкага Пытлевага калодзежа.
– Ой, ты ўжо на мяне не злуй, – Хрысця замахала сiвымi звязанымi рукавiчкамi, нагнаўшы Алесю, сказала ў спiну: – Паслухала б, што вёска плешча.
– Няхай iм языкi паадсыхаюць!..
– Кажуць, што ты, апiсаўшы зямлю на сябе, старую не кормiш, з хаты выганяеш.
– Зямля мая, i няхай яны мне цяпер… – Алеся не дагаварыла, зняла з плячэй каромысла i, коўзаючыся на намерзлым сiнiм лёдзе каля чорнага зруба, узялася за жэрдку з цяжкiм акованым вядром i ўтапiла яго ў калодзеж, заплюхала звонкаю вадою.
У хату яна прыйшла ўжо злою, непадступнаю. Чмыхаючы ноздрамi, дастала з куфра чорную, у зялёныя елачкi, суконную радзюжку, вытканую з нябожчыцаю мацераю, кiнула на стол:
– Гэтую табе цi мо iншую даглядзелi?
– Ой, я ўжо i глядзець не буду, калi так, – зазлавала Хрысця.
– Вой, колькi гонару, – Алеся зграбла са стала радзюжку, ляпнула выклееным спадыспаду царскiмi грашыма вечкам куфра.
Але вечарам, калi ўжо стары малацьбiт, топчучыся па сваёй саломе на зямлi, патушыў лямпу, яна прыгарнулася да Iмполя i раптам учула, як ачахла гэта злосць на ўсiх – нейкаю вялiкаю вадою, як рэчка на згоне зiмы, разлiлася радасць. Яна заплюшчвала вочы, чуючы, як дужымi рукамi ён грабе яе да сябе. Нешта салодкае, маладое нараджалася ў Алесiнай душы.
Яна, ужо спакойная, сцiшаная ад гэтага свайго патаемнага шчасця, засынала i, прачынаючыся сярод ночы, чула зноў у сябе пад галавою яго гаркаватую, што пахла тытунём, руку.
Позняя поўня рэдзенька свяцiла праз тоўсты лёд на шыбах у куток хаты. Недзе стралялi ад марозу, калолiся сухiя вуглы.
Алеся глядзела на косы, што бляк у покуце, пасак – месяц, заходзячы на сцяну, тух i апускаўся нiжэй, – слухала, як блiзенька сапе Iмполь, i, ап’янелая ад гэтага свайго маладога, мякенькага, як першая трава, шчасця, засынала зноў.
Назаўтра спраўлялi дамалоткi.
Яшчэ перад полуднем мужчыны лёгка паляпалi цапамi па горбе змалочанага ячменю – скаласавалi яго, адбiваючы ад зярнятак вусатыя асцюкi – i вясёлыя, закураныя пылам вярнулiся ў хату. Адхаркаўшыся i папляваўшы гэтым рудым пяршывым пылам у памялешнiк, стары малацьбiт, чырвоны ад задухi, выцер мокрыя вочы, змераў з ног да галавы Алесю i выскалiў свой дуплявы, счарнелы зуб:
– Ну, гаспадынька, не стой, лезь на хату па здор…
– Няўжо змалацiлi? – нейкiм вясёлым голасам перапытала Алеся.
– А ты думаеш што? – маргнуў калматымi абкурэлымi вейкамi Iмполь.
– Тады ўжо не грэх i да здору чаго. – Алеся азiрнулася на сцяну, знайшла на цвiку свой каптанiк i хустку i выйшла з хаты, вярнуўшыся назад са спацелаю, сiваватаю, мусiць, купленаю загадзя дзеля такога дня бутэлькаю i ружаватым бруском сала.
– Няма ўжо на цябе i бога. Гэта ж самы пост, а ты гарэлку, – падзюбала яшчэ картопляю ў горбачку зеленаватага патоўчанага семя старая Мондрыха i ўслед за нямою Еўкаю ўстала з-за стала.
– А што-така ўжо такое, калi мужчыны па кiлiшку вып’юць? Цi ж не зарабiлi? – i паглядзела на Iмполя – ён, памыўшыся, цёр ручнiком сваю ружовую шыракаватую шыю з хвосцiкам закручаных у лагчынцы валасоў.
Прымасцiўшыся на край заслона, села пры стале i сама, але гарэлкi не пiла, прыгубляла чарку i калацiлася, моршчачы свой роўненькi нос. Стары малацьбiт, седзячы спiною да глухога, замураванага шорсткiм абынелым лёдам акна, хукаў, ставячы на стол сiнюю, у павырабляныя кветачкi чарку, суслiў, як малое дзiця, сала, прыглядаючыся да Алесi з Iмполем, расцяжна гаварыў:
– Вот гляджу я на вас, i завiдкi бяруць – добрая пара.
– Ой, не ўрачы, дзядзька, – круцiла галавою i пасмiхвалася, жмурачы адно вока, Алеся.
– Што ты… Хай во скажа, як на споведзi, цi не я яго трохi сватаў?
– Было, дзядзька… Што таiцца, – саромеўся i глядзеў у сiвае, зацягнутае шорсткiм лёдам акно Iмполь.
– Ну, дак дай жа вам бог шчасця i здароўя! – стары зноў паднiмаў сiняватую чарку. На яго вострых, абцягнутых худою скураю скулах ружавелi i расплывалiся чырвоныя плямы. Выцвiлыя, у павучыне чырвоных жылак вочы пачыналi блiшчаць, рабiлiся вiльготнымi, як абцёртыя слiўкi.
Расчырванеўся i папрыгажэў Iмполь.
Алеся падсунула блiжай да яго палiваную талерку з нарэзаным салам, узяла тоненькi скрылiк. Схiлiўшы набок русявую з цяжкаю куклаю голаў, у якой блiшчаў карычневы круглы грэбень, скоса глядзела на Iмполя, любавалася яго хараством. Твар у яго быў няголены, густая шчацiна засiнелася кругом ружаватага рота, каля вушэй, дробненька кучаравiлiся даўно не стрыжаныя валасы. Было нешта вясёлае ў насупленых бровах, у густых, падкручаных угору вейках, у сцятых ружовых губах.
Згледзеўшы, як яна, не зводзячы вачэй, любуецца Iмполем, пачынаў падхвальваць яго i стары малацьбiт – паднiмаў голаў з рэдзенькiм чубком сiвых валасоў.
– Хлопец ён цiхi, сарамяжлiвы… Чаго там, будзеш жыць. Да гаспадаркi мо яшчэ не вельмi здатны… Але ж столькi вас, баб, у хаце – помач яму будзе.
– На чужога, кажуць, спадзявайся, але i сам не агiнайся, – крышку прыплюшчыла адно вока Алеся.
– Ой i хiтрая ты, – круцiў сiвым натапыраным чубком стары малацьбiт. – Голымi рукамi цябе не возьмеш.
– Ды ўжо ж i не дамся!.. – абгладжваючы кругом сябе скамечаную спаднiцу, яна паднялася з заслона.
– Я ж i бачу, дзiва што, – касiў сабе за спiну адным вокам малацьбiт, глядзеў, як яна адкрывала свой зялёны, у жоўтыя, крывыя пасачкi куфар, з дашчанае каробачкi дастаючы ўкручаныя ў белую хустачку грошы.
Адвярнуўшыся спiною i папляваўшы на пальцы, доўга адлiчвала iх. Нарэшце прыцiснула да стала порсткiя, што падымалiся, як сухое лiсце, паперкi.
– Вот, дзядзька, палавiну грашыма, а палавiну гатоўкаю – жытам плачу, як i ўмовiлiся.
Стары згроб вузлаватымi, жоўтымi ад тытуню пальцамi грошы, пералiчыў iх зноў, кладучы паперку на паперку.
Моршчачы лоб, падумаў i зняў з купкi адну паперку, прыпляскаў яе каля палiванае з ружаватым салам талеркi.
– Умаўлялiся то на двох, а як аднаму – цi не зашмат выходзiць?
Iмполь адхiлiўся ад стала, паклаў рукi на каленi:
– Як даюць, дзядзька, то бяры.
– О, нашто мне грэх? Нашто мне чужыя грошы? Чужога не спажывеш…
– За гэты грэх, дзядзька, я ўжо расплачуся, – зiркнуўшы зверху на лысаватую, з рэдзенькiм чубком на цеменi голаў старога, засмяялася Алеся i выкруцiла з хустачкi яшчэ адну паперку, кiнула перад Iмполем на стол.
– Дак мо не грэх яшчэ i скласцiся? – павесялеў раптам стары малацьбiт, прыгладжваючы абедзвюма рукамi свой рэдзенькi чубок.
– Досыць, дзядзька, – адышлася ад стала i ляпнула вечкам куфра Алеся. – Вам, мужчынам, толькi патурай. Вунь работа жджэ – жыта ж вам трэба адсыпаць i зважыць.
Стары малацьбiт скоса зiркнуў на бутэльку – у ёй яшчэ пацела халодная, недапiтая на пальцы тры i празрыстая, як свежая вада з крынiцы, гарэлка, – i, перакiдваючы нагу цераз заслон, падняўся ад стала.
– А гэта ж ужо каму? – Алеся ўзялася за рыльца бутэлькi i пашукала вачыма акорак.
– Хай во старой на лякарства будзе, – Iмполь махнуў кучараваю галавою назад, паказаў на лаву, дзе, прымасцiўшыся каля другога акна, нямая Еўка са старою Мондрыхаю перавязвалi нiткамi начыненыя вантрабянкi.
Еўка трымала на абедзвюх выцягнутых руках тугiя колцы кiлбас – ад iх пахла часнаком i перцам.
Скруцiўшы з тоненькае паперкi папяросы, Iмполь са старым малацьбiтом усмак закурылi. Бэрсаючыся i выгiнаючыся пасмамi, пад столь падняўся сiнi дым, цягнуўся туды, дзе нямая Еўка падтыкала пад бэльку шасток з цяжкiм завiткам кiлбас.
Алеся ўзяла са стала недапiтую бутэльку i прыпынiлася каля дзвярэй, трымаючыся за белы ад iнею язычок клямкi, маргнула Iмполю.
Калi ён, разгарачаны ад чаркi, з ганарыста падбiтаю на патылiцу кепкаю, выйшаў у халодныя настылыя сенi, яна, блiснуўшы бялкамi, падняла на яго свае хiтрыя вочы:
– Жыта насыпай леташняе, з таго крайняга засека.
Ён кiўнуў галавою i распасцёр рукi, каб злавiць яе, але яна, зноў блiснуўшы спадылба гэтымi шарымi вачыма, прыгнулася i, выкруцiўшыся з яго рук, вышмыгнула з сяней, зарыпела на надворку хрумсткiм, крохкiм снегам:
– Я скоранька… Па бязмен токi збегаю.
Пасля полудня зважвалi старому малацьбiту жыта. Iмполь чэрпаў яго абслiзганай веялкай з цёмнага глыбокага засека. Алеся са старым насiлi з цёмнае стопкi на вiднейшае. Стары чапляў iржавым кручком бязмена за завязку мяшка, паднiмаў дрыготкаю рукою, другою лавiў алавяную булаву, пакручваў бязмен, каб была раўнавага, i, жмурачыся, глядзеў на сляпыя, сцёртыя вочкi, крычаў Алесi:
– Глядзi, акраз два пуды роўненька!
– Бачу, дзядзька, – крышку нагiналася яна, цiкуючы на шыйку бязмена адным вокам.
Вецер круцiў i гнаў у адчыненыя сенi дробненькi, як мука, снег. На шарай гадзiне Iмполь увалок у стопку тры туга завязаныя мяшкi жыта, прыставiў да кубельцаў з прыходу – назаўтра меўся везцi старога малацьбiта ў Дварчаны.
Але ўжо пасля вячэры, калi ўсе, пад’еўшы з картоплямi ржавых, купленых на посны дзень селядцоў, па чарзе забразгалi кубкам, прагна п’ючы пасля салёнага воду, Алеся, папярхнуўшыся каля вядра, раптам сказала ўсiм:
– Мужчынкi, i я з вамi паеду. Трэба ж фарбы купiць… I ўпоцемку, калi патушылi лямпу, калi густая цемната залiла хату, Алеся, горнучыся да Iмполя i абдымаючы яго мяккiмi голымi цёплымi рукамi, прызналася:
– Як жа ж мы жывём? Без вянца, без споведзi. Грэх жа ж.
– Хiба богу не сяроўна?
– Як богу, а во людзям…
– А iм што?
– Што? Вунь коляка чутак.
– Пагавораць ды перасцiхнуць.
– Не… Заўтра зойдзем да ксяндза, дамо на запаведзь.
Iмполь павярнуўся да яе, чуючы, якая яна гарачая, прыгарнуў да сябе, i яна, ужо змораная, задаволеная, зашаптала:
– Люблю цябе. Жыць будзем… Дзiця ад цябе мецьму…
|
|
