|
|
Што нi сон у Алесi, то ўсё пра тое, як даўней было.
То снiцца Восека: той стары лес, ад якога ўжо знаку няма – высеклi, выкарчавалi ўсё, i цяпер аруць, урабляюць навiну, – а яна ў тым лесе ягады збiрае, i мацi-нябожчыца з ёю. Шморгае, як доiць, абедзвюма жменямi ў падвязаны збаночак чорныя, абкураныя сiняватай смугою бубкi, а ў яе, у Алесi, ягады бягуць, выслiзгваюць мiж пальцаў, сыплюцца на лапушысты, што дробненька дрыжыць, нiбы ад дажджу, ягаднiк.
То на выгане палатно белiць: стаўшы на коленкi, сцягвае яго, ужо сухое, скручанае ветрам, складваючы ў гармонiк, каб зноў утаптаць у рэчку пры плыткiм, ружаватым ад дробных каменьчыкаў беразе, дзе клубком уюцца i точацца ў жвiр шарыя з белым радком пацеркаў вераценнiцы. А нечыя чужыя дзецi з белымi i тоненькiмi, як снiткi, ножкамi, выбегшы з рэчкi, пераскокваюць цераз палатно. Каторы наступiць на шары пас, што слiзгае па натапыранай траве, кульнецца, як сноп, падхопiцца i ўцякае, задраўшы голаў ад вялiкае, аб’еханае на вочы шапкi, – толькi на палатне цямнее яго мокры след.
Алеся баiцца, што палатно ўзяленяць, i, выламаўшы крохкi, у карабатых i лiпучых лiсцiках, алехавы дубец, бяжыць за дзецьмi, а ногi – як не свае: млеюць, аднiмаюцца, i яна прачынаецца – змэнчаная i мокрая ад поту.
А сёння абудзiлася ад свайго крыку, прыснiўшы, што парэзала сярпом руку – усе пучкi, да самае косцi, i мезены палец толькi на скурцы вiсiць.
Здаецца, жнуць яны з мамаю жыта, як гэта было да хутароў, на тым шырокiм, у трэцiм палетку, шнуры, каля Свайго Кута.
У разоры, на свежым пруткiм iржышчы, што пахне сырою саладжаваю саломаю, каптурком стаяць абвешаныя палатнянаю полкаю арэхавыя трыножкi – там у цяньку вiсiць прывязаная вяровачкамi за лучок палатняная калыска. У ёй малы Змiтрык.
Покуль дзiця, сапучы ў нос, цiхенька спiць, мама стараецца болей нажаць: заняўшы шырэйшую постаць загона, шморгае, не разгiнаючыся, сярпом, кладзе, падтрымлiваючы iм пад шапаткiя каласы, тоўстыя жытнiя жменi на разасланае сырое перавясла. Толькi ўлучыць час, тужэй зашмаргнуць ссунутую дзюбкаю на вочы ды раз’еханую хустку.
А яе, Алесiн, шнурок расце, даўжэе. Звесiўшыся цяжкiмi каласамi, у якiх дзе-нiдзе чорным вугольчыкам сядзiць спаленае маланкай зярнятка, жыта пагойдваецца, шапацiць, як растрывожаныя мурашкi.
Алеся ловiць вострым, надоечы толькi, мусiць, назубленым у каваля сярпом слiзкае, абвiтае бярозкай жыта, бярэ яго зверху не надта спрытнаю леваю рукою i, трохi заламаўшы, цягне да сябе серп.
Спяшаецца. Забыўшыся, ловiць спярша не сярпом, а рукою гэтае жывое, што ўцякае з пальцаў, жыта. I шморг сабе па руцэ, па ўсiх пучках.
Але болю, здаецца, спярша i не ўчула, толькi скрыгат сярпа, што дайшоў да косцi. Падняўшы руку, убачыла аблiтыя лiпкаю крывёю пальцы, той мезенец, што вiсеў на адной скурцы, i заенчыла, ужо, мусiць, прачнуўшыся i чуючы, як ад болю млела ўся левая рука i шчымеў той самы, папраўдзе некалi парэзаны на жнiве левы мезенец – на якiм яшчэ цяпер жылаватым шнурком уздуваецца нарасць.
– Чаго гэта ты? Чаго?.. – спытала з печы, абудзiўшыся цi не задрамаўшы, старая.
– Прыснiцца во нешта, хай крые бог, – сказала Алеся, а перад вачыма стаяў усё яшчэ той адрэзаны сярпом левы мезенец.
– Перахрысцiся, злое ад сябе аджанi. Ты чуеш?
Алеся, душачыся ад нейкае цяжкае сапрэлае гарачынi, ссунула з сябе радзюжку, скоранька перахрысцiлася i, выцiраючы з лоба расу лiпучага, як тапалёвы сок, поту, зноў падумала пра гэты страшны сон: на добрае ён снiцца цi на благое.
Заснуць ужо не магла. Глядзела ў сiняватае, нiбы застаўленае крыгай лёду, акно, чула, як, бэрсаючы разасланую на зямлi салому, салодка цмокаў губамi, мармытаў, не разбярэш што, Iмполь, як недзе драпаўся, лезучы па сцяне на гарышча, кот. Свайго ў Мондрых не было – прыходзiў чужы, Лiтавараў.
З тонкага шнурка памяцi слiзкiмi пацеркамi сыпалася ўсё тое даўнейшае, калi яна папраўдзе парэзала сабе палец на жнiве ў асаднiка Грабянкi, ходзячы разам з верасаўскiмi маладзiцамi i бабамi да яго на заработкi i жнучы пераспелы ячмень.
Лета тое было грымотнае: пярун забiў на возе са снапамi Грабянкавага парабка, што звозiў з поля жыта. Уцякаючы ад невялiкае, набрынялае дажджом сiвае хмаркi, ён паспеў ад’ехацца з iржышча на сценку: раптам, зашыпеўшы, мiльганула i, зламаўшыся, уткнулася ў воз нагрэтая да чырванi страла. Востра, нiбы працiнаючы ўсiх, ляснуў пярун – адно казыталася камарыным звонам i звiнела нудна ў вушах.
Спуджаны конь турзануў убок з дарогi, сцялежыўшы i перавярнуўшы туга сцiснуты рублём воз. На зялёную, аброшаную дажджом мураву выкулiўся, як мяшок, ужо нежывы фурман: на скронi, каля абсмаленых сiвых валасоў, з невялiкае, быдта як працятае чым вострым, раны сачылася кроў.
Пасля гэтага Алеся стала баяцца грому – робiцца як сама не свая, аж ад памяцi адходзiць, калi ўбачыць, што збiраецца хмара i пачынае блiскаць сiнявата-ружовая маланка. I нiколi не сядзiць адна ў хаце, уцякае да людзей.
Да асаднiка дажынаць ячмень пасля таго здарэння яна не пайшла б, але цягнула тое, пра што не толькi чужому, нават сабе прызнацца баялася: брыдка было каму сказаць, што бегала туды, каб убачыць асаднiкавага сына – рослага, са смуглявым далiкатным, як у дзяўчацi, тварком, Франака. Туга падпяразаны плеценай рыпучай папружкай, у сiняй з белым каўнерыкам i зашнураванай на грудзях тэнiсцы, з кнiжкаю пад пахай, ён заўсёды прыходзiў да жней.
Стары, без аднае нагi Грабянка з абвiслымi, як у Пiлсудскага, вусамi, у вайсковым фрэнчы i ў «мацеюўцы» – сiняй круглай фуражцы, паказваўся на полi рэдка – тады-сяды прыязджаючы ў брычцы з высокiмi жалезнымi рысорамi, у якую быў запрэжаны сiвы, у чорныя яблыкi, конь, на яго выгнутай шыi пруткаю чорна-сiняватаю шчоткаю дрыжала падстрыжаная грыва.
Грабянка, седзячы на пругкiм спружынiстым сядзеннi, засланым старым суконным коцам у клетку, блiскаў адным ботам з высокаю шчытнаю халявай, на другой, толькi да калена, назе калоша вайсковых брычэсяў была складзена i прышпiлена тоўстаю вялiкаю шпiлькай.
Грабянка чухаў тое адно вострае калена, моўчкi паглядаючы на жней, якiя, насунуўшы на вочы дзюбкi хустак, яшчэ спарней махалi сярпамi, i даваў знак насупленаму фурману паганяць каня.
Пры жнеях на полi быў найбольш Франак: ляжаў, уткнуўшыся падбародкам у кулак, на рудым ад пераспелага кмену замежку пад старою, ссыпанаю пучкамi карычняватых дзiчак карчыстаю грушаю, чытаў кнiжку.
Маладзiцы, навярэдзiўшы спiну – памахай, нагнуўшыся, сярпом – i хiтруючы, каб як перадыхнуць, паднiмалi голаў i крычалi, зiркаючы быстрымi вачмi з-пад насунутых на вочы хустак, туды, пад трапятлiвую блiшчастую грушу:
– Франусь, прачытаў бы нам што-небудзь са свае ксёнжкi!
Франак адрываў ад кулака падбародак, чырванеў, як налiты яблык, сарамяжлiва пасмiхваўся, крывячы чарнаватую ад не голенага яшчэ пушку верхнюю губу.
– Можа, там пра любоў пiшацца? – пыталася каторая, ужо саўсiм асмялеўшы i не саромеючыся маладога асаднiка. – Цiкава, як у ксёнжках любяцца?
– Наўме табе яшчэ гэта любоў, мужыка свайго меўшы, – круцiлi галовамi старыя бабы.
– Калi не мне, то няхай Алесi пачытаў бы, – не сцiхала тая баявейшая маладзiца.
Алеся, не ведаючы, куды дзецца ад брыдкасцi, яшчэ спарней шморгала сярпом гэты пераспелы, заглушаны высокiм распушаным асотам ячмень i нат не ўчула, як у мезенец на левай руцэ ўпiўся серп.
Убачыла кроў – i толькi тады ад страху i болю турзанулася, зайшлося холадам сэрца.
– Вой, што ж гэта з табою? – закрычалi бабы, мусiць, убачыўшы, што Алеся збялела, i раптам забыўшыся пра таго маладога асаднiка.
Алеся падняла здранцвелую руку, баючыся глядзець на парэзаны палец, з якога капала густая цеплаватая кроў.
– Ах, божачка, лапiк ёй дайце, лапiк! – заенчылi жнеi.
– Во, кроў як свiшча, аж страх глядзець…
– Пачакайце ж, дзеткi, дайце сюды руку, – шастаючы жоўтым ячменiшчам, да Алесi падбегла старая Лiтаварыха, схапiла за парэзаную руку, крыкнула на жней, каб тыя адвярнулiся, падаткнула руку пад падол свае доўгае, аж да пят, суконнае спаднiцы i пачала мачыцца, як агнём апякаючы Алесiн парэзаны палец.
Алеся спярша нават разабрацца не паспела, што гэта яна робiць, потым вырвала руку i ўсё азiралася, цi не бачыць Франак – было брыдка, хоць у зямлю правалiся.
– Стыд не дым, дзеткi, вочы не выесць, а рана во загоiцца.
Разарваўшы зубамi тоўсты рубец кужэльнае сарочкi, Лiтаварыха адарвала вузкаваты, даўжынёю на пядзю пасак.
– На, завяжаш, толькi бабкай спярша рану прыкладзi.
Трымаючы перад сабою парэзаную руку, Алеся пабегла на дарогу – там з цёплае прывялае травы варсiстымi лiловымi таўкачыкамi выткнулася бабкатрыпутнiк, – вырвала закурэлы пылам, прашыты нiткамi-жылкамi зялёны лiсток i завярнула назад, зводдаль абыходзячы дзiкую карчыстую грушу, дзе ляжаў, унурыўшыся ў кнiжку, Франак.
Чула, як суха шапоча на грушы рабое, нiбы абседжанае мухамi, лiсце. I нат збiлася з хады, калi яе дагнаў Франакаў голас:
– Чакайце, вы што, руку парэзалi?
– Ага, – яна не азiрнулася, толькi прыспешыла хаду. Блытаючыся нагамi ў высокiм пераспелым кмене на замежку, ён забег ёй наперад.
– Я схаджу дадому, прынясу ёду.
– Ой, нашто, я прыкладу бабкай, – камечачы гэты запылены лiсцiк, яна прыпынiлася, убачыла яго сiнiя вочы, рэдзенькi яшчэ пушок на шчоках каля вушэй, чырвоныя мяккiя губы…
– Ад гэтае травы можа быць заражэнне…
– Праўда, не трэба, – папрасiла яна, дзiвячыся, што ў яго гэткiя сiнiя вочы.
Але ён не паслухаў, пабег дадому, вярнуўшыся на поле з мацераю – тоўстаю, што, iдучы, перавальвалася, як качка, асаднiчыхаю. Алеся аж жахнулася, убачыўшы ў яе на шчацэ чырванаваты, як тая няспелая слiўка, гуз i рэдзенькiя чорныя вусы на губе, калi асаднiчыха пачала разверчваць гэты перавязаны ўжо i прыкладзены бабкай палец, каб памазаць яго ёдам i перабiнтаваць.
А ўжо зацiшным, ацяжэлым ад расы вечарам, варочаючыся з жнiва дадому, верасаўскiя бабы, як злыя асеннiя мухi, зноў пачалi кусацца:
– Уга, як сёння Франак стараўся!
– Дзе вы бачылi, i ёд прынёс, i мацеру паклiкаў.
– Цi не ўлюбiўся?
– Ты глядзi, дзеўка!..
Алеся толькi чула, што, нiбы ад агню, пякуць шчокi, але маўчала, бо дзе ты перагаворыш языкатых баб: ты – слова, яны – два.
А перад сном, сцiшыўшыся ад першае маладое гарачынi, думала пра асаднiкавага сына i аж млела ад перапалоханае, трапятлiвае радасцi, што заўтра зноў убачыць яго.
I не магла заснуць, растрывожыўшыся ад мысляў i баючыся ружавата-сiняе маланкi, што, разарваўшы чорную духату ночы, сiнiм бляскам апальвала вокны, бярэзiну на вулiцы, шарую страху суседняе хаты з пабеленым комiнам, i зноў удушлiвая цемната, як вялiкiм чыгуном, накрывала ўсё – блiзячыся, пачынаў грукатаць, нiбыта цяжкi наладаваны воз на бруку, глухi пярун.
Свет рабiўся ясны, калi назаўтра, распагоджанаю ранiчкаю, Алеся выходзiла на пясчаную, падзёўбаную дажджом дарогу, паабапал якой лавамi палёг руды, дзе жаўтлява-зялёны лён з цвёрдымi спелымi галоўкамi, калi з невысокага грудка бачыла чырвоную чарапiцу Грабянкавага млына, возера, што, разлiўшыся цяжкiм растопленым волавам, стыла ў вянку сiвых вербаў i навiслага грываю густога аеру, дарогу, абсаджаную старымi карэлымi яварамi ў блiшчастым, як бляшаным, лiсцi, усю Грабянкаву асаду – з гумном, стайнямi, з мураваным атынкованым домам, што хаваўся па вокны ў кучаравым садку, дзе кожны раз пасвiствалi шпакi, мусiць, шукаючы неабабранае дзе цёмнае вочка пераспелае вiшнi.
Там недзе быў Франак. I старая асаднiчыха, седзячы на ганку i адганяючы ад сябе рахманых вос, абiрае i рэжа ў вялiкую палiваную мiску паабтрасаныя ветрам за ноч белыя сопкiя папяроўкi.
Алесi здавалася, што ў асадзе было нейкае iншае ад верасаўскага, пекнае, вясёлае жыццё. I нетутэйшае, далiкатнае хараство бачыла Алеся ў гэтым высокiм Франаку, што прыходзiў на поле, заўсёды зачасаўшы набок густыя з выцвiлым чубком валасы, трымаючы пад пахаю тоўстую ў палатняных вокладках кнiжку.
Якiмi гадкiмi i брыдкiмi здавалiся пасля яго верасаўскiя хлопцы, што, панапiваўшыся на вечарынцы, смаўжом лiплi да яе – маладое, пудкае дзяўчыны, – гаворачы пра нешта дурное, i ад iх пахла гарэлкаю i едкiм, як атрута, потам.
Дзiкаю маладою авечкай, якую першы раз выганяюць з хлява, пераскоквала яна цёмныя сенi, дзе змакрэлыя ад доўгае, аж да звону ў вушах, полькi верасаўскiя кавалеры падпiльноўвалi дзяўчат, ловячы ў распасцёртыя рукi i цягнучы ў затхлы ад мышэй i кiслага курачага цеста кут.
Пудзiлася яна i Франака, калi праз год стрэла яго ў Дварчанах, iдучы з дзяўчатамi на фэст: нясла свянцiць перавязаную чырвонаю стужкаю жменьку жытнiх каласоў, перамешаных з пераспелым, у звонкiх галоўках, лёнам i ўбраных калiвам бурачковай васiлькi, пахкае малiсы i халоднымi лiловымi вяргiнямi.
Яна аж знiякавела, калi, падняўшы вочы, раптам убачыла яго на вузенькiм, дзе i не размiнешся, вымашчаным цэментовымi плiтамi ходнiку.
Даўшы «дзень добры», ён нават прыпынiўся, пагладжваючы рукою свой злiнялы, падкручаны ўгору чубок. Спынiлася i яна, стаяла, як сама не свая, чуючы, што дрыжыць, нiбыта ў жменi птушаня.
Схамянулася, што брыдка стаяць з хлопцам, што яна гонару не мае, i пабегла даганяць дзяўчат. А тыя, не азiраючыся, знарок ганарыста i моцна смяялiся, каб перабiць сваю зайздрасць. Потым, калi адышлiся, калi Франак быў недзе далёка, не стрывалi, не тоячы злосцi, загаварылi пра яго:
– Ты глядзi, якi далiкатны…
– Дзiва што – асаднiк, вучоны…
– А што? У яго шапка звалiцца, калi павiтаецца з намi?
Алеся ведала, што дзяўчат бярэ зайздрасць, не адбрэхвалася, думала пра сваё – дурная, нашто ўцякла, хiба ён з’есць, але i ўспакойвала сябе: цi ж патрэбна яму вясковая – ён знойдзе вучоную ды багатую. А што загаварыў, даў «добры дзень», то i праўда ж – хiба шапка звалiцца.
З гэтага дня стаў яшчэ больш спамiнацца Грабянкаў сын, колькi перадумала пра яго, кожны раз усё перад сном, просячы ў бога, калi ажэнiцца, каб брыдкую ўзяў, бо пры харошай забудзецца пра яе, пра Алесю, – жонку любiцьме.
Смеху варт, але гадоў колькi во гэтак цiхенька i зводдаль сама дзеля сябе любiла асаднiкавага сына, выдумляла, як у нейкай забаўцы, як жыцьме з iм, усё бачыла сябе ў той асадзе, у белай мураванцы, што, хаваючыся па вокны, стаяла ў кучаравым садку.
Покуль не стрэлася з iм, ужо жанатым, якраз у тую восснь, як хварэла нябожчыца мацi i Алеся прыйшла ў Дварчаны купляць лякарства.
Выйшла з аптэкi, таго ашалёванага i афарбованага ў сiнi колер дамка, што i цяпер стаiць у глыб двара за нiзкiм i рэдкiм плотам, i ўбачыла Франака: ён, ужо нейкi сталы, распаўнелы, вёў пад ручку сваю жонку – маладое прыгожае дзяўчо, з тоненькiмi i доўгiмi, як жэрдачка, нагамi. На галаве ў яе сядзеў трохi набакiр i хаваў адно вока чорны капялюшык з белай перынкай, кругом шыi абвiўся руды лiсовы каўнер, вышчарыўшы вострую мызу.
Алеся знiякавелая стаяла за тым нiзенькiм, рэдкiм плотам, украдкам цiкуючы на Франакаву жонку, на гэты рыжы, аж чырванаваты, пухкi каўнер. Яны адышлiся, а знямелая Алеся ўсё глядзела, як у маладзенькай панi мякенька матляўся тоўсты лiсовы хвост i пацялепвалiся, як перабiтыя, цёмныя лапкi.
Нешта горкае запяклося ў Алесiнай душы, знайшлася злосць да Франака, нават нянавiсць. Але забыцца пра яго не мела моцы – нават сталаю, калi хлопцаў не гэтак саромелася, калi ўжо i сватацца да яе пачалi. Спамiнаўся ён нават замужняй, у пасцелi з Мондрым…
Толькi ў млыне, выграбаючы з карыта ў падвешаны мяшок цёплую слiзкую муку i ўбачыўшы, як ён спускаецца сюды, унiз, па рыпучых сходах, была спакойнаю. Дзiвiлася, што ён пабрыдчэў: на шчоках i на карку, як на кормным япруку, нарасло мяса i дзе дзелася тое яго даўнейшае хараство.
Едучы з млына дадому i прыгрэўшыся на гэтых цёплых пасля млiва аўсяных мяшках, прыглядалася да Iмполя – бачыла збоку яго сiнявата-цёмнае вока, выгнутыя i гусценькiя, як асцюкi на маладым жытнiм коласе, вейкi, яго невысокi з гарбком нос. Брала радасць, якi ён прыгожы ды чысты – куды таму Грабянку! Шчакою тыцкалася ў шорсткае Iмполева плячо, як тыцкаецца i трэцца аб чужую нагу маладое натапыранае кацяня, чакаючы, што яго пашкадуюць. I ледзьве ад памяцi не адышла, калi ўжо дома, панасiўшы з воза ў стопку мяшкi, Iмполь знянацку злавiў яе i з усяе моцы абняў каля дзежачкi, што пахла кiслаю старою рошчынаю.
Цяпер яна глянула ў растрывожаную пустую цемнату, дзе спаў ён, Iмполь, убачыўшы толькi невыразнабелаватую падушку.
Там нехта варочаўся з боку на бок – шапацела новая, не перацёртая яшчэ салома.
На сцяне, спяшаючыся, цiкаў i раптам зацiхаў стары гадзiннiк.
За шара-белаватымi, як засланымi густым туманом вокнамi, тоненька, нiбы ў грайку з маладога жытняга сцябла, граў, бухаў раз’юшаны вецер. Скавытаў i дробна ляпаў у комiне непрычыненаю юшкаю.
Алесi прыгануўся ўчарашнi вечар з гэтым лядовым i тугiм, як вада ў рэчцы, ветрам, змэнчаны i ўжо асiплы голас Рэпчыхi, нейкi жалосны рып кола, што хадзiла ўлукаткi, не пападаючы ў каляiну i тручыся аб ляску ў драбiнках. Паўстала перад вачыма Рэпкава хата, адна сярод абветранага поля, калi яны, верасаўскiя бабы ды маладзiцы, прыбеглi паглядзець на Сяргея. Акно, што свяцiлася праз старую радзюжку, свечка на стале каля блiшчастага жалезнага крыжыка, унураныя бабы, што, наспяваўшыся, цiха ўжо сядзелi на лавах, не пазiраючы на нябожчыка, якi ляжаў на двух прыстаўленых i засланых сенам заслонах, трымаючы ў нежывых, нейкiх патанчэлых пальцах аб’еханы абразок…
У стопцы, зноў нарабiўшы груку, нешта скiнуў кот. Мусiць, той самы – Лiтавараў, чорны, з зялёнымi вачмi: абнюхаў, пэўна, у кубельцы тыя два апольцы сала, якiя выхавала з лета старая. Увосень цi не ён пааб’ядаў барана, спэцкаў увесь перад, покуль у стопцы стыла, прывязаная за заднiя ногi, белая, з ружаватымi скабамi тушка.
Скоранька схапiўшыся з ложка, Алеся ўсунулася ў настылыя сенi. Нiдзе нiчога не было чуваць, толькi шапацела порсткiм сенам i варушылася перад вачыма густая цемната.
Навобмацак знайшоўшы халодную жалезную засаўку, Алеся адсунула дзверы.
Пад застрэшкам, як сляпы, нешта шукаючы, шастаў вецер, тоненька грала саломiнка. Востра шумелi i шоргалiся ўпоцемку каля плота голыя вiшнi.
Зайшлiся, зашчымелi ад пякучага холаду Алесiны босыя ногi. Каля шыi ў глыбокi разрэз сарочкi пабег вецер, абняў, як зледзянелымi рукамi, пад пахi. На вулiцы за шарым частаколам мiльганула нечая галава. Нехта здаўся падобны да Сяргея Рэпкi. Алеся, амярцвеўшы, ускочыла ў сенi, грукнула з усяе моцы засаўкай. Не помнячыся, вярнулася ў кiславатую, настоеную духатой хату.
Прыстакнула на мiг каля мужчын, узiраючыся на Iмполя, на яго чорную, з ускудлачанымi валасамi галаву на белай падушцы.
З радасцю ўспомнiлася тая дарога ў млын, шум хвойнiку за рэчкаю, той мiг, калi аддалася Iмполю.
Цiхенька лягла ў не астылую яшчэ пасцель. Заклаўшы за галаву рукi i чуючы пальцамi свае мяккiя валасы, думала пра Iмполя. Да сэрца краўся, поўз слiзкiм халодным вужом страх. А што яму, Iмполю, маладому хлопцу: пазабаўляўся з ашалелаю без мужчыны бабаю, нацешыўся ды i пайшоў далей – хiба ж не знойдзе гэтакую ж дурнiцу.
У гумне ўсё змалочана, асталося коп пяць ячменю: на тыдзень, да самых каляд, не болей, тае малацьбы. Гэты тыдзень ён будзе яшчэ ў хаце, будзе гэтак цiхенька сапцi на разасланым кулi саломы, будзс гэтаксама абдымаць яе ўпоцемку стопкi, лавiць у гумне, калi ўсе павыходзяць i яны астануцца адны.
А далей што?.. Няўжо ж яна звякуе адна тут з гэтаю нямою залувiцаю, што во храпе на ложку, цмокае губамi, як няўежнае парася цеста; з гэтаю свякроўю, што ўсё шавелiцца на печы, каб не апячы бок, падкладвае пад сябе на гарачым чаране анучы i ўсё не спiць, як сава, назiркам пiльнуючы, што ў iх, у Алесi з Iмполем.
Едкiм, удушлiвым дымам па вёсцы распаўзлася чутку, што яна, Алеся, бярэ прымака. I чаго толькi не выдумаюць, не прыкладуць. Плешчуць усё, што старая Мондрыха не апiша зямлю. А можа, праўду гавораць?
Паўвалокi зямлi раздзелена на тры часткi: тры гектары запiсаны на яе, на Алесю, шэсць – на iх, свякроў з залувiцаю.
Бацька галаву меў, калi радзiў яшчэ тады, як памёр Радзiвон: «Зямлю запiшы на сябе, а гэтым дзвюм вашывым скажы, што будзеш даглядаць да смерцi». Дурная была – не думала заўчасна пра гэта.
Алеся ляжала з адплюшчанымi вачмi, узiралася ў гэтую цемнату, што мiтусiлася, як мiтусiцца пыл у слупку сонца, i, здаецца, блiшчала, адлiваючы дробнаю лускою золата.
Да грудзей падступiла ўдушлiвая гарачыня. Алеся скiнула з сябе цяжкую коўдру – зарыпеў стары раз’еханы ложак, разбудзiўшы, мусiць, Iмполя, а можа, ён не спаў.
– Ты не спiш? – цiхенька спытаў ён вясёлым, як выспаным, голасам.
– Не, не сплю, – сказала яна, раптам зарадаваўшыся. I ўчула, як там, упоцемку на зямлi, зашастала салома, а потым па глiняным таку зашоргалi босыя ногi.
Каля ложка забялела Iмполева сарочка.
– Цi-i-i, – зашаптала яна, ловячы яго рукамi за плечы, за шыю. – Старая не спiць.
I, ужо тулячыся да яго цёплых расхрыстаных грудзей, прызналася:
– Божа, чаго я толькi не перадумала пра цябе.
– Чаго ж?
– Во, нацешышся i кiнеш… Пойдзеш са сваiм старым другую шукаць, – i яна задыхнулася, чуючы, як ён мацней горне яе да сябе. – Але боская воля… А мне добра з табою, любенькi, мiленькi мой!..
– I мне…
Счакаўшы, ужо спакойная, яна злавiла губамi яго вуха, сказала:
– Зямлю заўтра апiсваць буду. Зямля будзе ў нас з табою. Ты чуеш, Iмполька?
Ён маўчаў, толькi цiхенька соп, дзьмухаючы гарачынёю на яе руку. Кучаравая казытлiвая лагчынка яго грудзей спакойна i роўна то падымалася, то апускалася зноў. Алеся здагадалася, што ён спiць – моцна, глыбока.
На печы зашлупалася анучамi, застагнала старая Мондрыха:
– Алеся, цi чуеш? Алеся!
– Чаго вы там?
– Падай вады. Мне нешта нядобрыцца. Цi не захварэла я? Смажыць мяне.
Алеся, штурхануўшы Iмполя, ссунулася з ложка, разводзячы рукамi цемнату, пайшла да печы шукаць вядро. Там ужо ўчула, як зашастала на зямлi салома – Iмполь цiхенька, як кот, шмыгнуўшы з ложка, укладваўся на разасланай саломе каля старога Ладзiмера.
|
|
