|
|
Была субота. Шчадра. Багатая куцця. Выправiўшы з хаты мужчын i засунуўшы на цяжкую жалезную засаўку дзверы, Хрысця завесiла старымi радзюжкамi вокны: баранi бог, каб не падцiкаваў хто, як яна будзе мыцца.
Папоцемку ўжо дастала з печы два цяжкiя чыгуны, адцадзiўшы праз засланы анучкаю кошык руды слiзкi луг у шырокую, яшчэ раненька ўнесеную з сеняў, каб нагрэлася, жоўценькую балею.
Сцягнуўшы праз голаў караткаватую палатняную сарочку, раптам засаромелася сваiх белых, з рудаватымi шапачкамi грудзей, кучаравага чубка нiжэй смуглага, крышку выпуклага жывата, сваiх голых, у маладой ружаватай чырванi ног.
Нешта чужое, нязвыклае бачыла сама ў сабе.
Памаленьку ўжо ступiла ў цёплы руды луг, чуючы нагамi цвёрдае i слiзкае дно балеi. I раптам аж здранцвела ад страху – нехта грукаў прымкнутымi дзвярмi.
Хрысця, прытулiўшы да грудзей скрыжаваныя рукi, як туляць да сябе i хаваюць маладога катка дзецi, прысела, сцялася ўся, баючыся нават дыхнуць. Чула, як пад рукою дрыжала i турзалася няведама чаго сэрца.
Ад парога да акна затупалi ногi. На прызбе зашастаў сухi картаплянiк. За падвойнымi вокнамi было чуваць глухi Лiтавараў голас:
– Эге, а ўсё вiдаць.
«Каб табе ўжо iх павыпiрала, як ты ўсё ўбачыш i прыпiльнуеш», – хацела ўжо крыкнуць Хрысця, але, асекшыся, змоўкла.
– Дальбог, Хрысця, каб на цябе голеньку раз глянуў, то i памiраць можна, – грукаючы ў сцяну каленам i топчучы порсткi картаплянiк, Лiтавар, мусiць, лез на прызбу. Дагадаўся, што ў хаце мыюцца.
«Вой, яшчэ ўбачыць!» – косячыся на рэдзенькую старую радзюжку, Хрысця прыгнулася, падкурчыла ногi, мосцячыся глыбей у балею i выплюхваючы ваду.
Сцiшыўшыся, чакала, покуль Бронiк Лiтавар не ссунуўся з высокае, закладзенае картаплянiкам аж пад самыя вокны прызбы i покуль на вулiцы не зацiх цяжкi тупат яго ног. Паслухала яшчэ звiнючую, што аж калола ў вушы, цiш хаты, учула, як недзе сухенька скрабецца ў сцяне шашаль, i пачала мыцца: спярша адною жменькаю чэрпаючы густы слiзкi луг i льючы сабе на гладзенькае круглае плячо са шнарком ад цеснага станiка, на белую з вострай завушнiцай бародавачкi шыю.
Рудымi, нiбы чай, скалкамi лугавая вада бегла ў сiнявата-беленькую разорку мiж грудзей, кацiлася па выпуклым, сабраным у складку смуглявым жыватку.
З акна, праз шчылiну, дзе добра не прыстала да акна радзюжка, высунуўся косы сiняваты пучок сонца, у якiм, як дробныя чарвячкi ў завоньцы, кiшэў пыл, кругленькiм, прадаўгаватым, як яйцо, кружочкам на падлогу лягла яснасць.
Хрысця аж сумелася, падумаўшы, што Лiтавар праз гэтую шчылiнку, можа, папраўдзе бачыў яе. Да цяперашняе крыўды прымяшалася i даўнейшая злосць.
Было гэта яшчэ ўлетку. Парным задушлiвым вечарам. Вярнуўшыся з жнiва, яны, дзяўчаты, пайшлi мыцца, выбраўшы далей ад вёскi тое цiхае глыбейшае месца, дзе рэчачка абмывае дзве доўгiя купiны-выспы, што пазарасталi зялёнымi дудкамi тоўстае лодзьмы, лапушыстым карычняватым конскiм шчаўем i старымi карчыстымi вербамi, дзе мiж вiлаватых камлёў шарымi перавернутымi каўпакамi сядзяць выплеценыя з пырнiку i сухое травы пустыя ўжо драздовыя гнёзды.
Залезшы ў цянёк гэтых выспаў, раздзеўшыся i прытаптаўшы ў гаркавата-духмянай траве сваю адзежу, дзяўчаты з вiскам i плёскатам паплылi ў цёплай, як луг, i плыценькай пад вечар рэчцы. На спiнах у iх гарбамi надувалiся палатняныя сарочкi. Плыла i яна, Хрысця, дастаючы рукамi да жвiрыстага, у ружаватых каменьчыках дна. Але, дурныя, не дагадалiся пакiнуць каго сцерагчы, пiльнаваць адзежу. Тады, мусiць, i вылез са свайго сховiшча Лiтавар – украў якраз Хрысцiну паркалёвую спаднiчку з кофтай. Хрысця з дзяўчатамi аблазiла кожны блiзенькi ад рэчкi куст маладога лiпкага алешнiку, але адзежы свае не знайшла.
Выкруцiла мокрую, як хлюшч, палатняную сарочку i, дачакаўшыся поцемку, каб не вельмi напаткацца на чужое вока, пабегла дадому. А на вулiцы, пад самьгаi веснiкамi, ужо стаялi хлопцы – iх знарок прывёў Лiтавар.
Ён першы, распасцёршы рукi, i заступiў ёй дарогу:
– Га-га-га, а дзе ж ты спаднiцу згубiла?
– А там, Чад, дзе ты палажыў!
– Не кажы, я ўжо калi спаднiцу здымаю, то аддаю. Я кавалер гжэчны…
– Каб ты ўжо галаву сваю зняў, – закляла Хрысця i скоранька, у гэтай караткаватай, сырой, што лiпла да ног, палатнянай сарочцы, кiнулася ў хату.
Чула, як ад сораму, нiбы ад гарачага агню, пякуць шчокi.
Адзежу яна знайшла назаўтра, ужо каля сцяны на прызбе. Лiтавар, мусiць, i падкiнуў у той вечар, а потым нават бажыўся, што гэта не ён.
Чапiўся да Хрысцi i пасля гэтага. Бегаў ледзьве не кожны дзень да Корсакаў. Паснедаўшы, мусiць, прыбягаў i сёння.
Выцiраючыся слiзкiм мяккiм, выкачаным на качалку i пранiк кужэльным ручнiком свае маладыя, натапыраныя, як дзiцячыя кулачкi, грудзi, Хрысця ўспомнiла Iмполя, той вечар на куццю, калi гарэла Мiронава хата, якi ён быў прыгожы сярод верасаўскiх хлопцаў i мужчын, успомнiла, як яго цёплая рука сцiскала i лавiла яе руку ў палатнянай халоднай кiшэнi кажушка. I раптам учула нейкую брыдкасць – няхай крые бог, чаго яна пра чужога мужыка думае.
Апрануўшы лёганькую з банцiкам на грудзях паркалёвую сукенку i наспех прыбраўшы ў хаце, чысцiла крохкiм гаркаватым вугольчыкам зубы, шмаргануўшы па закурэлым чалеснiку пальцам, падчарнiла сажаю вузкiя шнуркi шорсткiх броваў.
Косячы блiшчастым рудаватым, як вылушчаны каштан, вочкам у зломак люстэрка, паўзiралася на свой прыгожы смуглявы, як зiмовы яблык, тварок, на якiм спадыспаду выступала чырвань, спадабалася сама сабе i села давольная на лаву пры акне.
Паднiмаючы растапыранымi жменькамi свае мокрыя, блiшчастыя ад лугу валасы, сушыла iх на скупым зiмовым сонцы. Зажмурыўшыся, слухала, як мякенькаю даўняю ласкаю лета грэе яно ў шыю.
Нехта зноў грукнуў у дзверы. Хрысця, уступiўшыся ў валёнкi, накiнуўшы на голаў цёплую суконную хустку, выбегла ў сенi, ужо не пытаючыся, адсунула дзверы.
Парыпваючы намерзлымi ботамi, у хату ўвайшоў i запах холадам, вярнуўшыся з касцёла, стары Корсак. На чорным каўняры кажушка згортваўся ў дробныя кропелькi расы сiвы нахуканы iней.
– Ну й мароз, як звер, – Корсак цёр рукою белую скамянелую шчаку.
– Дак я можа капусты ўвалью – пагрэецеся? – Хрысця адкiнула ў печы стары, што служыў за занавеску, падпалены фартух.
– А дзе ж Змiтрык?
– На сяле. Цеперся як пайшоў.
– Так мо не памру. Разам папалуднуем.
– Дачакаецеся яго, – зазлавала Хрысця. Ей не цярпелася вышмыгнуць з хаты.
Яшчэ з учарашняга дня верасаўскiя дзяўчаты змовiлiся, што збяруцца ў Сабiны, будуць варажыць: як добра ўцямнее, пабягуць да рэчкi слухаць ваду.
Хрысцi ўжо не сядзелася дома. Зняўшы з шастка, абувала свае чорныя з доўгiмi халяўкамi чаравiкi, з-пад якiх выглядвалi вязаныя суконныя шкарпэткi з зялёнымi i ружовымi пасачкамi. I ўжо вышэйшая, спрытная ў гэтых шчытных на высокiм абцасiку чаравiках, падбягала да акна, цiкавала ў растоплены сонцам кусок лёду – цi не iдзе Мiця, каб скоранька накармiць полуднем мужчын ды сысцi з хаты.
– Куды ж выстраiлася? – скiнуў шапку i блiснуў лысiнаю стары Корсак.
– Ай, збегаю на сяло…
– Iдзi ўжо, iдзi. Чаго там… Я тут адзiн упраўлюся, – хiтра ўсмiхнуўся Корсак, наровячы зазiрнуць Хрысцi ў вочы. – Iдзi, паслухай, дзе брэша чужы сабака.
Хрысця надзела яшчэ свой жоўты, вузенькi ў талii, з падстрочанымi паяскамi кажушок i, закручваючы на бягу чырвоную ў чорныя кветкi кашамiравую хустку, схавалася ў сенях.
На дварэ пасля цёмных сеняў вочы засляпiў зыркi снег. Зажмурыўшыся, але ўсё роўна чуючы зеленаватую сляпучую яснасць, Хрысця спусцiлася з надворка на вулiцу. Крохкаю, як сухiя вуглi, сцежкаю пабегла ўздоўж шарага абсiверанага плота. З дрэў сыпаўся дробненькi, як асколкi ад шкла, iней, лускою заблiшчаў на чорнай апусе Хрысцiнага кажушка.
Задыхаючыся ад вострага сухога марозу, Хрысця мiнула глухiя з мяккiмi белымi стрэхамi гумны i завярнула да Мацюшкi Бортнiка.
Плота ў Мацюшкi не было: замест яго на мяжы ад чужога двара роўненькiм радком, адзiн пры адным, стаялi вялiкiя, некалi пазвожваныя з поля, каменнi.
На ружовых у сухiм лiшаi лысiнах белымi пухкiмi аладкамi ляжаў снег. Брудная затаптаная сцежка прашылася мiж пляскатых, няшчытна пакладзеных каменняў.
Мацюшкаў надворак ссунуўся на самы грудок, што пукатым лобам упiраўся ў старыя дуплявыя вербы. На адной чарнела, як спластаваная граблямi куча смецця, бусловае гняздо. Далей пачыналася прысыпаная снегам багна, чарнелi мiж сiняй смугi алешнiку лёхi крывiц, у глыбокiм снезе стаяў, як спалавелае жыта, жаўтлявы з сiнiмi мятлушкамi троснiк.
Улетку яны, дзяўчаты, збiралiся тут на Мацюшкавым надворку, сядзелi на гэтых цёплых пад вечар каменнях. Там, у залiтым туманом алешнiку, рыпеў драч. З балота пахла гнiлою вадою, скошанаю прэснаю асакою, перамешанаю з прэснасаладжавым бабком, горкiм атрутным чэмерам.
Сена выносiлi радзюжкамi з багнiшчаў i сушылi тут пры Мацюшкавым грудку. Там яшчэ можна было знайсцi маладых рудаватых, прынесеных разам з травою жабак. Хлопцы лавiлi iх у жменю i кiдалi дзяўчатам за пазуху– стаяў перапалоханы дзявочы крык.
I цяперака, баючыся, каб не наскочылi ў хату ўсюды дападныя i ўрэдныя верасаўскiя хлопцы, дзяўчаты прысунулi дзверы. Пяклi, мусiць на варажбу, аладкi – над комiнам дрыжала мроiва. Каля дзвярэй пахла горкiм ад смольных дроў дымком.
Хрысця яшчэ раз патрасла за абсiвераную, з чорнымi плямамi ад чужых пальцаў жалезную клямку.
– Хтотака? – адчынiўшы хатнiя дзверы, у сенях за вушаком засапла Мацюшкава Сабiна.
– Сабiначка, гэта я, – абiваючы з чаравiкаў снег, Хрысця прытупнула на драўляных, прымацованых да парога сходах.
У прабоях загрукацела цяжкая жалезная засаўка.
– Вой, а мы цябе цеперся чакаем, – вызiрнула з-за дзвярэй i зморшчыла свой чырванаваты прысадзiсты носiк Сабiна. У завiтках чырванаватых валасоў тонкiм павуцiннем заблыталася сонца.
– Не было ж як адлучыцца, адысцiся з хаты, – Хрысця, спатыкнуўшыся на няроўным вылушчаным току ў сенях, скоранька, па-мышачы прашмыгнула ў хату.
Дух забiў едкi, удушлiвы дым – на прыпеку курылася змазаная ўкручаным у лапiк салам напаленая панiва. Пад трыножкамi ў печы лускалi сухiя яловыя дровы.
Сабiнiна мацi ў рудой суконнай камiзэльцы, зпад якой выпiралi сухiя, гарбатыя, як у жабкi, плечы, перакiдваючы з рукi на руку, нясла да стала на складзены ў чатыры столкi абрус гарачую, яшчэ пруткую аладку.
Белаю вышчарбленаю коткаю ў шарым глiняным цёрле ляжаў лой.
Дзяўчаты, што сядзелi на лаве, па верасаўскаму звычаю не распранаючыся, а толькi расслабiўшы каля шыi суконныя хусткi, касiлiся туды на стол.
– Падсоўвайцеся блiжай, дзяўчаты, ды мажце лоем, покуль аладкi гарачыя, – Савета вярнулася да печы падхапiла анучаю гарачую панiву, забоўтала апалонiкам у дзежачцы.
– Вой, мы ж не галодныя, цётка, – расшпiльваючы свой кажушок, адказала за ўсiх Хрысця, прысаджваючыся на лаву.
– Яшчэ i ганарацца, – Сабiна ўбiла ў тоўсты кружок лою нож, адкрышыла кавалачак, перавярнула ноздрамi ўверх пухкую грэцкую аладку.
– А чым жа ж будзем варажыць? – блiснула хiтрымi чорнымi вочкамi даўганосая, падобная да сарокi Шайбакова Кася, але ўслед за Сабiнаю села за стол.
– Ешча, дзяўчаткi, ешча, хопiць галадак усiм. Во, паўнюткую дзежку рашчынiла цеста, – Савета пабоўтала, пакацiла апалонiкам у новай з жоўтымi клёпкамi i неаблушчанымi арэхавымi абручамi дзежачцы, што стаяла на лаўцы пры печы.
– Няхай во Кася наесца, – маргнула вокам некаторая з дзяўчат.
– Чаму ж яна толькi адна?
– Бо ў Латвiю збiраецца. I цi будуць там грэцкiя аладкi?
З блiзшых вёсак хлопцы i дзяўчаты ехалi на сезонныя работы ў Латвiю. Верасаўскiя не рашалiся. Паданне на выезд падала толькi адна Шайбакова Кася – ды ёй выйсця не было: у бацькi адна пад адною пяцёра дзяўчат, i ўсе на выданнi.
– Скажаце ўжо, – падняла свой сарочы нос Кася.
– Там жа ж, мусiць, толькi жытнiя пякуць?
– Ды маленькiя, на адзiн глык.
– А тут во – як вечка ад дзежкi, – пырскалi смехам дзяўчаты, хаваючыся адна за адну.
– Выдумаюць, каб на вас ужо, каб на вас, – круцiла галавою i пачынала смяяцца Савета, паказваючы цёмную ў верхнiх зубах шчылiну.
– Няхай смяюцца, няхай iм языкi пааблазяць, а я во i праўда ж пад’ем, – не вельмi саромеючыся, Кася перавярнула пухкую аладачку дзiрачкамi ўверх, шмарганула па ёй кавалачкам лою, пакiдаючы тлусты растоплены пасак.
Дзяўчаты зыркалi вачмi на стус пухкiх грэцкiх аладак, няўзнак глыкалi даўкую слiну, але было ўжо не ў гонар пасля такiх смешачак ды жартаў з Касi садзiцца разам да яе за стол. I яны, угiнаючы галовы ад нiзкага сонца, што чырванавата-жоўтай яснасцю дрыжала на дашчанай у чорных сучках перагародцы, адсоўвалiся далей.
Канаў кароценькi зiмовы дзень. На слiзкай скарынцы нерастопленага лёду на шыбах раслi i крыжавалiся крывавата-вострыя шабелькi марозу. Перапальваючы да чарнаты пруткае галлё, цёмначырвонае сонца заязджала ў круглыя, як шчоткi са свiной шчацiны, вяршкi старых вербаў, што раслi пад грудам напроцi Мацюшкавай хаты.
За вёскаю, на грудах, ружаватасцю адсвечваў снег. У лагчынах шырыўся i поўз, мяшаючыся з поцемкам i смугою, сiняваты цень. На пухкi снег за акном лёг сiнi вечар. У хаце пацямнелi куткi.
Дзяўчаты пачалi збiрацца на варажбу – са стуса хваталi адна перад адною яшчэ цёплыя пухкiя аладкi. У хаце падняўся смех i крык.
– Вой, глядзiце, а мне самая малая папалася, – трасла скамечанаю падгарэлаю аладкаю тоўстая i меншая за ўсiх у Верасаве дзяўчат Пытлева Ганначка.
– А ты ўжо хочаш роўнаю з сабою? – падцялi яе.
На гоман i крык з-за жоўтае ад неафарбованых i не аклееных шпалерамi дошчачак перагародкi высунуўся заспаны, з належанаю да белых шнаркоў шчакою, Мацюшка, засоп ад злосцi вялiкiмi чорнымi ноздрамi.
Дзяўчаты знiякавелi, iм зарвала смех. Угiнаючы ў плечы голаў, цiхенька i скоранька, як мышы пад памяло, шмыганулi з хаты. На надворку ўжо, нiкога не баючыся, зарагаталi зноў.
На захадзе залатою дужкаю пярсцёнка выяснiўся малады месяц. Недзе туды, на гэты пярсцёнак месяца, тоўстым, асiплым ад вострага марозу голасам брахаў чужы сабака.
Дзяўчаты, задыхнуўшыся ад рогату, паслухалi гэты брэх i, апярэджваючы адна адну, завярнулi на вулiцу. Пад нагамi гарачымi вуглямi зарыпеў намерзлы шорсткi снег. З iмi, не ўскорваючы i кiваючыся, як качка, бегла тоўстая маленькая Ганначка.
Расцягнуўшыся шнурком на сцежцы, што пятлёю абвiвала чужыя гумны, дзяўчаты скiравалi да Сцяпана Чабоцькi. Прыпынiлiся перад збiтаю з калкоў брамаю – каля буды круцiўся, задыхаючыся ад злосцi, чорны i вялiкi, як звер, Сцяпанаў сабака, iрваў прыбiты да вугла кароткi ланцуг. Хрысця першаю ўскочыла ў прачыненыя веснiкi, заторыўшы праход, за ёю ўцiснулiся ўсе дзяўчаты.
– Куды гэта вас прэ, чаго гэта? – Хрысцю апярэдзiў мужчынскi голас.
На надворку, высунуўшыся недзе з сутачкаў, стаяў i падцягваў порткi Сцяпан Чабоцька.
Дзяўчаты, што было моцы, пусцiлiся бегчы назад, некаторая паслiзнулася на калдобiстай i высокай, як грэбля, сцежцы, кулямi на яе пасыпалiся астатнiя, завiшчалi на ўвесь голас.
Не паспеўшы нават ускочыць у веснiкi, першаю цяпер ад Сцяпанавае хаты ўцякала кароткая тоўстая Ганначка, сапла, як котная, задыханая авечка. Яе скоранька дагналi i зноў пачалi выпярэджваць дзяўчаты. Шморгаючы рукавамi пахучага, ад свежых аўчын, дубленага кажушка, першаю зноў ляцела Хрысця – з-пад яе чаравiкаў пырскаў хрумсткi снег. Тупат дзявочых ног глуха аддаваўся ў блiзкiх пры вулiцы хатах, крохкi i пякучы рып перамерзлага снегу рэха адносiла аж да хмурных глухiх гумнаў.
Счуўшы далёкую гаману i вiск, на вулiцу выкацiлася i затрасла доўгiмi вушмi, зайшоўшыся ад брэху, ненавязаная Алесiна сучачка.
З разгону Хрысця праскочыла веснiчкi i замахала рукамi, як курыца крыллямi, каб не пераважыцца на шастку, раптам хапаючыся за калючыя, шорсткiя ад iнею частаколiны.
З перапуду цяўкнула i жалосна завiшчала ўжо каля ганка, просячыся ў хату, баязлiвая сучачка. Дзяўчаты, дабегшы сюды, наводмаш, па-бабску, цераз плот шпурлялi аладкi.
У хаце, мусiць, счулi падазроны крык. Па залацiстай слюдзе лёду на шыбах мiльгануў вялiкi цёмна-сiнi цень. З хаты скрыпнулi намерзлыя дзверы.
Нарабiўшы лопату, як спуджаныя курапаткi, дзяўчаты пырхнулi на другi бок вулiцы, за Корсакава гумно. Зачапiўшыся за калючы дрот абгароджанае ад кароў i коней картаплянае ямы, вiшчала, выблутвала свой разарваны на рукаве ватовы каптан малая Ганначка. Сюды да яе гальцала, грузнучы ў глыбокiм снезе, аблавухая Алесiна сучачка. Злiваючыся з частаколам, нехта прыгнуўся за плотам.
Хрысця высунулася з-за вугла, цiха паклiкала сучачку. Тая раптам знiякавела, пазнаўшы знаёмы голас, перастала цяўкаць, завiляла хвiшчаватым хвастом. Хрысця наводмаш шпурнула туды халодную ўжо на марозе, скамечаную аладку. Сучачка адскочыла, паўзiралася на Хрысцю i неяк скоранька, нiбы ўкрадкам, схапiла аладку i, згубiўшы палавiну, панясла туды пад плот.
– Вой, – зашаптала за спiною ў Хрысцi Мацюшкава Сабiна. – I што гэта ў цябе за замуж будзе? Нейкi напалавiну?
– Вот дурная, – засмяялiся дзяўчаты. – Якi тут замуж? Яна без замуства адаб’е ў Алесi маладога прымака.
– Каб вам ужо языкi пааблазiлi, выдумаеце, – угнула, засаромеўшыся, голаў Хрысця.
– Чаго ж выдумляць – вываражыла ты сабе гэдак, – хмыкнула некаторая з дзяўчат.
Раптам пад страхою гумна нешта зашлупалася, i адтуль з-пад латы выпырхнуў перапалоханы верабей, згiнуўшы ў поцемку вечара.
– Вой, што гэта? – першаю адскочылася ад сцяны малая Ганначка.
– Гарабей, цi ты не бачыш? Вот ужо баязлiвая.
Дзяўчаты ўсе адышлiся ад гумна.
– Дак хадзем жа пчол слухаць.
– Во, i проўда ж, а мы забылiся.
Дзяўчаты перабеглi глыбокi, што ламаўся на крыгi, снег. Цвёрдаю, ужо расчышчанай сцежкаю, праз Корсакаў надворак, выскачылi на другую вулiцу. Спынiлiся за плотам, дыхаючы адна на адну параю.
Хрысця азiрнулася на свае вокны. У хаце не было агню, сiняватымi бельмамi на вулiцу глядзелi замерзлыя шыбы. Мiця са старым Корсакам недзе бавiлi час на сяле.
Нанач крэп мароз. У Корсакавай хаце з тугiм звонам трэснуў i раскалоўся вугол. Лускаў, як на агнi, намерзлы яловы плот. У сiнюткае, засыпанае калючымi зоркамi неба сiвым дымам паднiмалася абынелая бярэзiна.
Чах, знiзiўшыся на зыходзе, маладзiчок. Зачапiўшыся за яго, як на нябачнай нiтачцы, вiсела жаўтаватая зорка. Яна закалыхалася i паплыла, чапляючыся за голыя камлi i сукi старых дрэў, што раслi каля завонi.
Дзяўчаты, пачакаўшы ўсiх, цiхенька спускалiся ў Сымонаў садок.
З усiх верасаўскiх гаспадароў пчол мелi толькi Iгнась Нагорны, што сядзеў на хутарах у самым канцы Прылук, ды тут у вёсцы – Сымон Рак. Пад крывымi разложыстымi яблынямi ды вострымi маладымi грушамi на пухкай коўдры белага снегу стаялi выштукаваныя рамкавыя вуллi ды ляжалi, накрытыя кажухамi яловай кары доўгiя калоды.
Цiхенька сапучы на абынелыя каля рота хусткi, дзяўчаты паднiмалi тоўстыя вяроўкi абсiверанага калючага дроту, лезлi пад яго, прапускаючы адна адну.
Дабегшы да вулляў, нагiналiся i, здзёршы з вуха хустку, прыкладвалi да iх сваю голаў, слухалi, цi не чуваць гуду пчол – знак, што будзе гусцi вяселле i дзеўка пойдзе замуж.
Не ўчуўшы нiчога, некаторыя ўжо малацiлi кулаком па шалёўцы, каб растрывожыць сонных пчол.
Хрысця, каб не парваць пад калючым дротам свой вышываны новы кажушок, асцярожна палезла астатняю. Правальваючыся ў сухi снег, подбегам кiнулася да блiзшае ад загарадзi тоўстае калоды. Але адтуль раптам высунулася нешта чорнае i калматае i, зароўшы, як мядзведзь, папаўзло проста на Хрысцю.
– Во-о-ой! – паднiмаючы рукi, заенчыла не сваiм голасам Хрысця.
Гэты нечаканы сярод шарага вечара крык вострым страхам кальнуў усiм у сэрца. Дзяўчаты, не помнячы сябе i збiваючыся ў купку, як спуджаныя воўкам авечкi, пусцiлiся ў другi канец Сымонавага садка.
Ломячы нiзкае крохкае галлё на крывых шурпатых вербах, лезлi праз вузенькую завоньку на другi бераг, на голае i роўненькае, як стол, балотца.
Зачапiўшыся ззаду каптаном за тоўсты вярбовы сук, вiсела на iм i коўзалася кароткiмi нагамi па слiзкiм лёдзе Пытлева Ганначка, вiшчала, як ушчэмленае ў плот парася.
Хрысця, усё чуючы, як недзе следам сапе гэты касматы страшны звер, у мiг вока даляцела да завонькi i раптам закруцiлася над абвiслым берагам, баючыся з вышынi скакаць на цёмны i, мусiць, надта слiзкi лёд. Але збоку нешта страшна гыркнула i зараўло зноў. Хрысця, заплюшчыўшы вочы i закрываючы локцямi твар, прашылася мiж пруткiх кустоў алешнiку, з’ехала на тоўстай губе снегу на коўзкi лёд. Не могучы падняць ногi i раздзiраючыся, пабегла па слiзкай завоньцы. Але не ўтрымала раўнавагу – гопнулася на лёд, выцяўшыся рукою i каленам – якраз самаю рэпкаю.
З грукатам стрэлiў, пускаючы аж да берага трэшчыну, i ўвагнуўся на сярэдзiне завонькi лёд. Са шчылiны высачылася i пачала расплывацца чорнай гарачай лужынай на белай пудры нацярушанага на лёд iнею затхлая смуродлiвая вада. Хрысця дапаўзла да берага, хапiлася абедзвюма рукамi за абвiслыя лапы алешнiку i нiбы прычула: там, у Сымонавым садку, нехта душыўся ад смеху.
Дзяўчат дагнала ўжо далёка ад завонькi, каля вузкае, што закруцiлася тут пятлёю, рэчкi, пад рэдзенькiм дымам маладога абынелага алешнiку.
Дзяўчаты, збiўшыся ў купку, яшчэ са страхам цiкавалi сюды, у Сымонаў садок.
– Во, ходзiць, каб ён не даждаў!..
– Начыста перапалохаў…
– У мяне яшчэ i цяпер сэрца дрыжыць, як ягнячы хвосцiк…
– Мусiць, ён, Лiтавар?
– А хто яшчэ?
– Дальбуг, Чад…
– А ты ўжо i пазнала, – заступiлася да свайго брата Мацюшкава Сабiна.
Прыгледзеўшыся, Хрысця бачыла iзноў, як за завонькаю, злiваючыся з сiняю смугою маладога алешнiку i чорнымi камлямi вербаў, варушылiся два кароткiя ценi. Нехта, мусiць, знарок падцiкоўваў за дзяўчатамi – цi не падлеткi?
– Цi не дзетвара? – нiбы сама сабе, сказала Хрысця.
– А хто ж сталы бегацьме тут? Яны, – Сабiна, дзе правальваючыся ў глыбокi снег, а дзе па цвёрдай скарынцы яго, лёганька, з подбегам, пайшла, зразаючы луку, уздоўж рэчкi.
За ёю, як пудкiя курапаткi, адна за адною пабеглi дзяўчаты. Хрысцi яшчэ ўсё шчьшела i не давала ступiць пабiтая на лёдзе рэпка. Не трапляючы ў чужыя, ужо глыбокiя i раскоўзаныя сляды, iшла цалiком. Пад нагамi крыгамi ламалася i шахкала ўмерзлая скарынка снегу.
Недзе наперадзе, пераходзячы крынiчку, што сачылася ў рэчку з намерзлых лёхаў гразi, у густым алешнiку, пад грудком, каля самае вёскi, крычалi i галёкалi дзяўчаты. Хрысця ўбачыла, што каля абынелых купкаў лазы, каля бародаў жаўтлявага троснiку з перапуду гойсаў, не ведаючы, куды дзецца, велiкаваты ўпоцемку заяц. Набраўшы разгон, ляцеў да чорных i глыбокiх у снезе ямаў незамерзлых крынiц i крута заварочваў назад, услухоўваўся ў гэты перамешаны з вiскам дзявочы крык. Стрыгучы доўгiмi натапыранымi вушамi i падкiдваючы высокi бясхвосты азадак, бег зноў туды, у сухi, замецены снегам троснiк. Шукаў, дзе пераскочыць цераз гарачыя, як кiпятак, з белаю параю лапiкi багнiшча. I раптам зноў прысеў: за гразёю, на грудку, у чарнаце вёскi глухавата, як у бочку, загаўкаў сабака. Счуўшы сабачы брэх, заяц затрапятаўся i ўскок паляцеў, нiбы сляпы, сюды да дзяўчат.
Дзяўчаты з перапуду заенчылi, замахалi рукамi, адступаючыся назад. Заяц, нiбы толькi цяпер згледзеўшы iх, гэльцнуў убок i, астаўляючы ззаду доўтiя ногi, памчаў па шара-белай роўнядзi поплава. Растаў у нiзкiм, прытаптаным пры алешнiку поцемку.
Забыўшыся пра балячую нагу, Хрысця пераскочыла абвешаную карункамi лёду, абмялелую, вузвую крынiцу, загукала да дзяўчат:
– Чаму ж не лавiлi? Сам у рукi бег!
– Няхай на яго, – паказваючы ўпоцемку белаваты радок зубоў, засмяялася Пытлева Ганначка.
Забыўшыся пра той нядаўнi страх у Сымонавым садку, дзяўчаты ўжо закочвалiся ад рогату.
– Проўда ж кажуць, што зайцы касавокiя, – круцiла тоўстаю ў хустцы галавою, раскiдваючы ў хадзе караткаватымi ножкамi, маленькая Ганначка. – Глядзiць, здэцца, на цябе, а не бачыць…
– Акраз як Васiлёк з Рабкоў – бяжыць на вечарынку, а ўсё заварочвае пад чужую хату, – зiркнула на Ганначку i адвярнулася Хрысця.
Дзяўчаты, штурхаючы адна адну локцямi, зноў пырснулi маладым гарачым смехам.
З Рабкоў, суседняе ад Верасава вёсачкi, да Ганначкi падходжваў гэтакi самы невялiкi ростам, але сталы кавалер Васiлёк Нагорны.
– Мой хоць маленькi, як ты кажаш, касавокi, а спрытнейшы за твайго таўкача. Ды i той адвярнуўся, – Ганначка, мусiць, намякала на Лiтавара.
Гутарка з жарту перайшла на сварбу.
– Во, глядзi ты, скора i паб’яцеся, – Сабiна штурхнула Хрысцю ў плячо, падмаргнула, каб тая маўчала.
Дзяўчаты, ужо асалавелыя, цiхiя ад гэтае сварбы, абышлi гразкае, завешанае нiзкаю смугою абынелага алешнiку балотца, пакiдаючы на роўненькiм нечапаным снезе крутую вяроўку глыбакаватых слядоў. Спынiлiся каля тоўстых дуплявых вербаў пад Мацюшкавым грудком, ужо з другога канца вёскi. На грудку ў нiзкiх з насупленымi стрэхамi хатах свяцiлiся, пералiваючыся, як воўчыя вочы, маленькiя, у шэсць балонкаў, вокны. Змакрэлыя, задыханыя ад скорае хады, дзяўчаты, угнуўшы галовы, маўчалi: дадому не хацелася iсцi– яшчэ абрыдзе без прадзiва доўгi зiмовы вечар.
– Вой, а мы ж яшчэ i чаравiкаў не кiдалi ў парог, – Ганначка зiрнула вялiкiмi ад поцемку вачамi на дзяўчат. – Хадзема ж да нас.
Падгладзiўшы пад хустку абынелыя кудзеркi валасоў, Хрысця першаю пачала паднiмацца да свае, што ўткнулася вушатым каньком у сiнюткае неба, хаты. Прыгнуўшыся, нават памагаючы рукамi i дзеручы сыпкi снег, дзяўчаты скоранька ўслед за ёю палезлi на коўзкi грудок. Астатняю лезла Хрысця, мусiць, ужо не ведаючы – iсцi ў хату да Ганначкi цi не. Убачыла, што дзяўчаты, як качкi, перавальваючыся i не азiраючыся, паўзуць на грудок, месяць глыбокi снег, адскочыла назад, прысела за тоўсты дуплаваты, што пах гнiлою парахнёю, камель старое, зломленае некалi ветрам вярбы. Дзяўчаты, не агледзеўшыся, што яе няма, ужо голасна гаварылi каля Ганначчынае хаты.
Высунуўшыся з-за вярбы, учула ўжо, што яе гукала Сабiна:
– Хрысця! Хрысця! От дурная, цi мала што… Iдзi сюды!
Хрысця бокам ушылася ў шырокiя ночвы дупла. Стаiла дух. Чула, як гаркаватаю цвiллю пахне старая вярба.
Недзе ўжо ўстрывожыўшы суседняга сабаку, каля Ганначчынай хаты смяялiся дзяўчаты.
Хрысця вылезла з дупла i, азiраючыся на вушаты канёк страхi, што высунуўся з-за грудка, пабегла лагчынаю. Грузла, абдзiраючы каленi аб вострыя крыгi глыбокага ўмерзлага снегу. Зноў пазнала тоненькi, як павучынка, нямоцны Ганначчын голас:
– Хрысця! Вот дурная, дзе ты? Хрысця!..
За грудком у смузе алешнiку адклiкаўся водгалас: «…iсця! …iсця!»
Перабегшы Мацюшкаў надворак, прысела на мiг за вялiкiмi ў белых аладках снегу каменнямi. У блiзкай адсюль Ганначчынай хаце завiшчалi i глуха зачынiлiся намерзлыя дзверы.
Каля сонных, што пахлi мышамi i сухою гаркаватаю саломаю, гумнаў подбегам выйшла на пустую вулiцу. Як рытмiчны ляскат пранiка па мокрым палатне, аддавалiся за вуглом яе крокi. Мокрыя губы апякаў сухою гарачынёю мароз, вострымi тоненькiмi iголачкамi калолася замерзлая вiльгаць. Востра шчымеў кончык носа. Хрысця прыткнула да яго мякенькае ў апусе рукаво кажушка. Пайшла подбегам. чуючы, як мароз бярэцца за каленi, сячэ, як крапiвою, голыя сцёгны.
Каля Пытлевай хаты над калодзежам пераважваўся, паднiмаючы тонкую шыю, журавель. У пустыя вёдры густа лiлася i расплясквалася вада.
Памаленьку, каб не пакаўзнуцца на гулах накарэлага пад калодзежам леду, на шорсткую сцежку сышоў Алесiн Iмполь. У шырокiх драўляных вёдрах курэла цёмная вада.
У Хрысцi нешта задрыжала ў грудзях, заняло дух. Самлелi i зрабiлiся як не свае ногi. Брала дзiва, што гэта не першы раз яе аблiвае гарачая млявасць. Перасiльваючы сябе, засмяялася знарок:
– У хаце столькi баб, а ты па воду ходзiш.
Ён азiрнуўся, блiснуўшы вачмi:
– Каб яны былi такiя дагадлiвыя, як ты…
– Сам вiнаваты…
Ён, збiўшыся з хады, пакаўзнуўся на сцежцы, спытаў пра другое:
– А чаму ж не варожыш? Сёння ж шчадра. Дзяўчаты вунь колькi аладак на наш надворак накiдалi.
– А я ўжо вываражыла, – Хрысця, саступiўшы ў снег, абышла яго. Чула спiною, як ён спытаў:
– I каго ж?..
– Цябе… – яна аж зажмурылася, што з языка зляцела лiшняе, але ўжо не стрывала, дагаварыла: – Казалi дзяўчаты, што адаб’ю ў Алесi.
– Ты глядзi… – ён папярхнуўся, не ведаючы, што болей сказаць.
– Дальбог, – яна зарагатала, завярнуўшы на сцежку да свайго гумна.
– А вашыя ж у нас. Мiця з бацькам.
– Ой, тады i я да вас, – захрумсцеўшы крохкiм снегам, яна вярнулася, адчынiла яму веснiкi.
Ускочыла на ганак, каб адчынiць яшчэ сенi, але ён, паставiўшы вёдра, быдта незнарок, заступiў ёй дарогу. Яна памкнулася назад, але рукi яго абхапiлi яе. Яна ўчула, як холадам пахне яго шорсткi калючы пiнжак, i з нейкiм дзiвам i страхам падняла вочы, раптам убачыўшы яго вочы – блiзенька ад сябе, яны свяцiлiся, як глыбокi патаемны калодзеж…
Яны, ужо сцiшаныя, увайшлi ў хату, прынёсшы сюды нечаканы сiверны холад.
|
|
